ZACZAROWANA ZAGRODA

Alina i Czesław

Centkiewiczowie

Alina Centkiewicz (ur.

5 grudnia

1907

w

Hłuszkach

na

Ukrainie

, zm.

11 marca

1993

w Warszawie) – literat,

autorka (wraz z mężem

Czesławem Centkiewiczem

)

książek podróżniczych, głównie o tematyce polarnej.

Po

powstaniu warszawskim

trafiła do

obozu w

Ravensbrück

a pod koniec wojny do

Stuttgartu

. W

1946

r.

powróciła do kraju i odnalazła męża. Zamieszkali w

Jeleniej

Górze

.

W

1958

roku była pierwszą Polką (szóstą kobietą na

świecie), która stanęła na

Antarktydzie

.

W

1970

roku została

Kawalerem Orderu Uśmiechu

.

Czesław Jacek Centkiewicz (ur.
18 października

1904

w Warszawie, zm.

10 sierpnia

1996 w Warszawie) - polski pisarz,

reportażysta, podróżnik.
Z zawodu inżynier elektryk. W 1932 kierował
pierwszą polską wyprawą polarną na

Wyspę Niedźwiedzią

.

Był autorem szeregu powieści młodzieżowych i
reportażowych poświęconych terenom
podbiegunowym; większość z utworów napisał
wspólnie z żoną

Aliną

(1907-1993). Otrzymał

wiele nagród. Został też Kawalerem Orderu
Uśmiechu (

1970

).

MUZEUM ORDERU UŚMIECHU

ORDER UŚMIECHU

ARKTYKA

Arktyka jest najdalej na

północ

wysuniętym obszarem

Ziemi

otaczającym

biegun północny

. Centrum Arktyki to pokryty lodem

Ocean Arktyczny

. Otaczają

go bezleśne obszary lądowe o przemarzniętym gruncie. Mimo to Arktyka tętni

życiem, na które składa się bogata fauna i flora morska, ptaki, zwierzęta lądowe

oraz społeczności ludzkie. Rdzenna ludność Arktyki (

Eskimosi

,

Aleuci

,

Czukcze

,

Indianie

) dostosowała się do niezwykle trudnych warunków życia tworząc

wyjątkowe kultury. Krąg polarny (

koło podbiegunowe północne

) wyznacza granicę

występowania dnia polarnego i nocy polarnej, podczas których słońce nie

zachodzi lub nie wschodzi przez więcej niż 24 godziny.

Flora
Obszar subarktyczny porastają

lasy borealne

. Obszar Arktyki porasta

tundra

. Okres wegetacji w Arktyce właściwej trwa tu tylko od czerwca

do sierpnia. Na tych obszarach nie może być mowy o istnieniu drzew,
pominąwszy małe, złożone z drzew karłowatych, lasy w południowej
części Grenlandii. Równiny cechuje roślinność tundry, a więc przede
wszystkim mchy i porosty. Na obszarach o większej wilgotności rosną
turzyce i trawy. Tworzą one formację roślinną o nazwie

tundra pagórkowa

. Przy skąpych opadach można bujniejszą

roślinność znaleźć najczęściej na zboczach gór, zasilanych w wodę z
topniejących lodowców. We florze Spitsbergenu wyróżnia się prawie
120 gatunków roślin, na Nowej Ziemi rośnie ich blisko 200, a na
Grenlandii nawet 400. W Arktyce właściwej mogą przetrwać jedynie
rośliny o znacznym stopniu specjalizacji, karłowate i o krótkim
okresie wegetacji. Na cieplejszych, subarktycznych obszarach
częściej występują drzewa, takie jak

wierzba

,

brzoza

i

olcha

,

dominują tam jednak drzewa iglaste.
Na obszarach o trwałej pokrywie lodowej dochodzi czasem do
zjawiska zwanego zakwitem lodu. Jest ono wywołane masowym
wystąpieniem

glonów

.

Fauna
Również świat zwierzęcy musi się dostosować
do istniejących warunków klimatycznych,
gwałtownych burz i nadzwyczaj niskich
temperatur. Zabezpieczenie przed trudnymi
warunkami daje zwierzętom znaczna grubość
futra i warstwa tłuszczu. Wśród ssaków należy
wymienić renifera, żyjącego w dużych stadach
na Grenlandii, zające bielaki i niedźwiedzie, lisy
polarne, wilki, woły piżmowe; z ptaków żyją tu:

nurzyk

,

alki

i

sowa śnieżna

. Olbrzymia

większość spotykanych na tym obszarze ptaków
morskich nie gniazduje tam, a jedynie żeruje w
czasie krótkiego okresu obfitości pożywienia. W
morzu żyją wieloryby i foki, których liczba
jednak jest w następstwie bezplanowej
eksploatacji jest znacznie mniejsza niż
pierwotnie.

sowa śnieżna

wieloryb

foka

nurzyk

alka

wół piżmowy

lis polarny

ANTARKTYDA

Antarktyka to obszar polarny i subpolarny na półkuli południowej składający się z

Antarktydy, otaczających ją wód oraz znajdujących się na nich wysp.

KLIMAT
W porównaniu z Arktyką na Antarktydzie panuje klimat o wiele surowszy. Już
samo istnienie dużej masy lądu otoczonej zamarzniętym oceanem niweluje
łagodzący wpływ wody na temperaturę. W głębi lądu w czasie najcieplejszych
miesięcy temperatura może spaść do
-30°. Zimą, która przypada na lipiec i sierpień, nierzadko osiąga -50°C. Na
rosyjskiej stacji badawczej Wostok zanotowano rekordową temperaturę -88°C. W
strefie przybrzeżnej klimat jest nieco łagodniejszy. Jednak i tu w lecie słupek rtęci
spada poniżej zera, a w zimie średnia temperatura waha się około -20°C.
Lodowate wiatry wiejące z Antarktydy mogą osiągać prędkość 300 km na
godzinę. Na lądzie gwałtowne burze śnieżne nie należą do rzadkości, natomiast
na otaczających kontynent oceanach częstym zjawiskiem są sztormy. Z powodu
niskich temperatur opady są jednak niewysokie - średnio spada tu rocznie około
50 mm śniegu. Podobna ilość deszczu notowana jest na najgorętszych pustyniach
świata. Wobec nikłego topnienia warstwa śniegu zalegającego na Antarktydzie od
tysięcy lat sukcesywnie wzrasta.

 

ŻYCIE ZWIERZĄT

Jedyne zwierzęta lądowe na Antarktydzie to owady i roztocza.

W morskiej strefie przybrzeżnej fauna jest o wiele bogatsza.

Żyjące w oceanie liczne skorupiaki, na przykład małe

krewetki, stanowią pożywienie dla większych zwierząt. Są

one także masowo poławiane przez ludzi. W wodach tych

pływają również mięczaki, gąbki, szkarłupnie, a także foki i

wieloryby. Jedynymi ptakami, które spędzają zimę na

wybrzeżu Antarktydy, są pingwiny. Mewy oraz petrele

pojawiają się tu tylko w miesiącach letnich.

 

OBECNOŚĆ CZŁOWIEKA

Pierwsi ludzie przybyli na Antarktydę w poszukiwaniu ryb oraz

wielorybów i fok, dopiero potem przypłynęli tu naukowcy. Obecnie

wiele krajów wciąż prowadzi potowy i polowania w wodach

Antarktyki. Na najzimniejszym kontynencie świata na szeroką skalę

prowadzi się badania naukowe, między innymi nad stanem warstwy

ozonowej otaczającej naszą planetę.

pingwiny

pingwin królewski

Pingwin królewski - duży nielotny ptak wodny z rodziny pingwinów,
zamieszkujący chłodne oceany półkuli południowej. Gnieździ się na
obrzeżach Antarktydy, Ziemi Ognistej, Falklandach i innych wyspach
tej części świata. Najbardziej znany gatunek pingwinów, zaraz po
pingwinie cesarskim.

Cechy gatunku 
Wśród pingwinów drugi pod względem wielkości (po pingwinie
cesarskim). Między płciami nie ma różnic w ubarwieniu. Upierzenie na
szyi i barkach jasnoszare, na grzbiecie ciemnoszare z granatowym
połyskiem. Policzki i gardło pomarańczowe, brzuch biały. Boki dzioba
różowe, pozostałe części czarne. Pisklęta są brązowe, czasami
bladopomarańczowe aż do pierzenia.

Wymiary średnie 
dł. ciała ok. 90 cm (z ogonem)
waga ok. 11-15 kg; samce nieco większe od samic

Biotop 
Chłodne wody wokół Antarktyki.

Gniazdo 
Nie budują gniazd. Tworzą ogromne kolonie (do kilkudziesięciu tysięcy
par), które najczęściej są tworzone na delikatnie pochylonych
plażach.

Jaja 
Składa 1 jajo raz na 2 lata (często 2 lęgi w przeciągu 3 lat). Część
ptaków składa jajo wcześniej, w listopadzie (pisklęta wykluwają się w
styczniu), a część później, w styczniu (pisklęta wykluwają się w
marcu).

Wysiadywanie 
Jajo jest wysiadywane na zmianę przez samca i samicę przez ok. 55
dni. Rodzice trzymają jajo na stopach i przykrywają fałdą brzuszną.
Zmieniają się co 6-18 dni; to z nich, które nie wysiaduje, płynie
żerować. Po wykluciu pisklęta są jeszcze trzymane na stopach
rodziców przez 30-40 dni, aż wykształcą puch i będą zdolne
regulować temperaturę ciała. Młode pozostają w kolonii przez całą
zimę, gromadząc się w szkółki. W tym czasie rodzice polują, tylko od
czasu do czasu karmiąc pisklęta. Przerwy między karmieniami
dochodzą do 3 miesięcy, w tym czasie młode tracą do 50% wagi
ciała. Zdrowe pisklęta są zdolne przeżyć 5 miesięcy bez pokarmu.
Pierzenie odbywa się następnego lata (okres tworzenia piór trwa od
14 do 16 miesięcy). Młode osiągają dojrzałość płciową po 3 latach.

Pożywienie 
Ryby, kryl, morskie skorupiaki i kałamarnice. Zdobywają pożywienie
nurkując, z reguły na 150-300 m (maksymalna zarejestrowana
głębokość - 500 m).

karmienie pisklęcia

pisklę pod fałdem skórnym

Jajo pingwina cesarskiego

pingwin cesarski

Koniec

Na podstawie zasobów

Internetu
opracowała Iwona

O.