Irydoidy

Irydoidy



mają charakter monoterpenów

mają charakter monoterpenów

cyklopentanowych

cyklopentanowych



substancje roślinne o 10, czasem 9 lub 8

substancje roślinne o 10, czasem 9 lub 8

atomach węgla

atomach węgla



związki ciekłe lub stałe o wysokiej temperaturze

związki ciekłe lub stałe o wysokiej temperaturze

topnienia, krystaliczne, bezpostaciowe, trwałe

topnienia, krystaliczne, bezpostaciowe, trwałe



dobrze rozpuszczalne w wodzie i etanolu

dobrze rozpuszczalne w wodzie i etanolu



pod wpływem kwasów irydoidy ulegają łatwo

pod wpływem kwasów irydoidy ulegają łatwo

hydrolizie, tworząc zabarwione na niebiesko

hydrolizie, tworząc zabarwione na niebiesko

związki

związki



Nepetalakton

Nepetalakton

- kocimiętka właściwa (

- kocimiętka właściwa (

Nepeta cataria )

Nepeta cataria )

z rodziny

z rodziny

Jasnotowatych (

Jasnotowatych (

Lamiaceae)

Lamiaceae)



Aukubozyd-

Aukubozyd-

świetlik (

świetlik (

Euphrasia sp

Euphrasia sp

.), przetacznik (

.), przetacznik (

Veronica sp

Veronica sp

.),

.),

dziewanna (

dziewanna (

Verbascum sp

Verbascum sp

.), pszeniec (

.), pszeniec (

Melampyrum sp

Melampyrum sp

. ) należą do

. ) należą do

rodziny Trędownikowatych

rodziny Trędownikowatych

(Scrophulariaceae)

(Scrophulariaceae)

;

;

babka

babka

(

(

Plantago sp.

Plantago sp.

)

)

należy do rodziny Babkowatych

należy do rodziny Babkowatych

(Plantaginaceae)

(Plantaginaceae)

;

;

aukuba japońska

aukuba japońska

(

(

Aucuba japonica

Aucuba japonica

)

)

należy do rodziny Dereniowatych

należy do rodziny Dereniowatych

(Cornaceae)

(Cornaceae)



Katalpozyd

Katalpozyd

- babka (

- babka (

Plantago sp.

Plantago sp.

)

)

należy do rodziny Babkowatych

należy do rodziny Babkowatych

(Plantaginaceae)

(Plantaginaceae)

;

;

dziewanna

dziewanna

(

(

Verbascum sp.

Verbascum sp.

)

)

należy do rodziny

należy do rodziny

Trędownikowatych

Trędownikowatych

(Scrophulariaceae)

(Scrophulariaceae)



Harpagozyd

Harpagozyd

- trędownik (

- trędownik (

Scrophularia sp

Scrophularia sp

.

.

) należy do rodziny

) należy do rodziny

Trędownikowatych

Trędownikowatych

(

(

Scrophulariaceae

Scrophulariaceae

)

)

; bukwica (

; bukwica (

Betonica sp

Betonica sp

.

.

)

)

,

,

poziewnik

poziewnik

(

(

Galeopsis sp

Galeopsis sp

.

.

)

)

,

,

dąbrówka

dąbrówka

(

(

Ajuga sp.

Ajuga sp.

)

)

,

,

czyściec (

czyściec (

Stachys

Stachys

sp.

sp.

)

)

,

,

ożanka (

ożanka (

Teucrium sp.

Teucrium sp.

) należą do rodziny Jasnotowatych

) należą do rodziny Jasnotowatych

(

(

Lamiaceae

Lamiaceae

); hakorośl rozesłana (

); hakorośl rozesłana (

Harpagophytum procumbens

Harpagophytum procumbens

)

)

(czarci pazur) należy do rodziny Połapkowatych (

(czarci pazur) należy do rodziny Połapkowatych (

Pedaliaceae

Pedaliaceae

)

)



Asperulozyd

Asperulozyd

- marzanna

- marzanna

(

(

Rubia sp.

Rubia sp.

)

)

,

,

marzanka (

marzanka (

Asperula sp.

Asperula sp.

)

)

,

,

przytulia (

przytulia (

Galium sp

Galium sp

.

.

) należą do rodziny Marzanowatych

) należą do rodziny Marzanowatych

(

(

Rubiaceae)

Rubiaceae)

; borówka (

; borówka (

Vaccinium sp.

Vaccinium sp.

)

)

należy do rodziny

należy do rodziny

Wrzosowatych (

Wrzosowatych (

Ericaceae

Ericaceae

)

)



Monotropeina

Monotropeina

- korzeniówka (

- korzeniówka (

Monotropa sp

Monotropa sp

.), pomocnik

.), pomocnik

(

(

Chimophila sp

Chimophila sp

.), gruszyczka (

.), gruszyczka (

Pyrola sp.)

Pyrola sp.)

należą do rodziny

należą do rodziny

Gruszyczkowatych (

Gruszyczkowatych (

Pyrolaceae

Pyrolaceae

); borówka (

); borówka (

Vaccinium sp

Vaccinium sp

.

.

) należy

) należy

do rodziny Wrzosowatych (

do rodziny Wrzosowatych (

Ericaceae

Ericaceae

)

)



Werbenalina

Werbenalina

- werbena lekarska (

- werbena lekarska (

Verbena officinalis

Verbena officinalis

) należy do

) należy do

rodziny Werbenowatych

rodziny Werbenowatych

(

(

Verbenaceae)

Verbenaceae)

; rodzina Dereniowate

; rodzina Dereniowate

(

(

Cornaceae

Cornaceae

)

)



Loganina

Loganina

- kulczyba wronie oko (

- kulczyba wronie oko (

Strychnos nux vomica

Strychnos nux vomica

) należy

) należy

do rodziny Połatowatych

do rodziny Połatowatych

(

(

Loganiaceae

Loganiaceae

)

)

; bobrek trójlistkowy

; bobrek trójlistkowy

(

(

Menyanthes trifoliata

Menyanthes trifoliata

) należy do rodziny Bobrkowatych

) należy do rodziny Bobrkowatych

(

(

Menyanthaceae

Menyanthaceae

)

)



Loliolid

Loliolid

- arnika górska (

- arnika górska (

Arnica montana

Arnica montana

) należy do rodziny

) należy do rodziny

Astrowatych

Astrowatych

(

(

Asteraceae

Asteraceae

)

)

; babka lancetowata (

; babka lancetowata (

Plantago

Plantago

lanceolata

lanceolata

)

)

,

,

babka zwyczajna (

babka zwyczajna (

Plantago major

Plantago major

) należą do rodziny

) należą do rodziny

Babkowatych

Babkowatych

(

(

Plantaginaceae

Plantaginaceae

); naparstnica purpurowa (

); naparstnica purpurowa (

Digitalis

Digitalis

purpurea

purpurea

)

)

,

,

naparstnica wełnista (

naparstnica wełnista (

Digitalis lan

Digitalis lan

ata

ata

) należą do

) należą do

rodziny Trędownikowatych

rodziny Trędownikowatych

(

(

Scrophulariaceae

Scrophulariaceae

)

)

; bobrek

; bobrek

trójlistkowy (

trójlistkowy (

Menyanthes trifoliata

Menyanthes trifoliata

) należy do rodziny

) należy do rodziny

Bobrkowatych (

Bobrkowatych (

Menyanthaceae

Menyanthaceae

); życica trwała (rajgras angielski)

); życica trwała (rajgras angielski)

(

(

Lolium perenne

Lolium perenne

) należy do rodziny Wiechlinowatych

) należy do rodziny Wiechlinowatych

(

(

Poaceae

Poaceae

)

)



Plumerycyna

Plumerycyna

- plumeria (

- plumeria (

Plumeria sp

Plumeria sp

.

.

) należy do rodziny

) należy do rodziny

Toinowatych

Toinowatych

(

(

Apocynaceae

Apocynaceae

)

)



Kwas genipowy-

Kwas genipowy-

genipa (

genipa (

Genipa sp.

Genipa sp.

)

)

należy do rodziny

należy do rodziny

Marzanowatych

Marzanowatych

(

(

Rubiaceae)

Rubiaceae)



Sekologanina

Sekologanina

- wiciokrzew (suchodrzew) (

- wiciokrzew (suchodrzew) (

Lonicera sp.

Lonicera sp.

)

)

należy do

należy do

rodziny Przewiertniowatych

rodziny Przewiertniowatych

(Capriofoliaceae)

(Capriofoliaceae)



Oleoeuropeina

Oleoeuropeina

- oliwka europejska (

- oliwka europejska (

Olea europaea

Olea europaea

)

)

należy

należy

do rodziny Oliwkowatych

do rodziny Oliwkowatych

(Oleaceae)

(Oleaceae)



Ipekozyd-

Ipekozyd-

ipekakuana prawdziwa (

ipekakuana prawdziwa (

Uragoga ipecacuanha

Uragoga ipecacuanha

)

)

należy do rodziny Marzanowatych

należy do rodziny Marzanowatych

(

(

Rubiaceae

Rubiaceae

)

)



Gencjopikryna C, gencjanina-

Gencjopikryna C, gencjanina-

goryczka (

goryczka (

Gentiana sp.

Gentiana sp.

)

)

należy do rodziny Goryczkowatych

należy do rodziny Goryczkowatych

(Gentianaceae)

(Gentianaceae)



Swerozyd

Swerozyd

-

-

niebielistka

niebielistka

(

(

Swertia sp.

Swertia sp.

)

)

należy do rodziny

należy do rodziny

Goryczkowatych

Goryczkowatych

(Gentianaceae)

(Gentianaceae)

;

;

bobrek trójlistkowy

bobrek trójlistkowy

(

(

Menyanthes trifoliata

Menyanthes trifoliata

) należy do rodziny Bobrkowatych

) należy do rodziny Bobrkowatych

(

(

Menyanthaceae

Menyanthaceae

)

)



Amarogentyna

Amarogentyna

- goryczka żółta (

- goryczka żółta (

Gentiana lutea

Gentiana lutea

) należy do

) należy do

rodziny Goryczkowatych (

rodziny Goryczkowatych (

Gentianaceae

Gentianaceae

)

)



Walepotriany

Walepotriany

- kozłek lekarski (

- kozłek lekarski (

Valeriana officinalis

Valeriana officinalis

) należy

) należy

do rodziny Kozłkowatych (

do rodziny Kozłkowatych (

Valerianaceae

Valerianaceae

)

)



Folium Menyanthidis-

Folium Menyanthidis-

liść bobrka:

liść bobrka:



Bobrek trójlistkowy

Bobrek trójlistkowy

(Menyanthes trifoliata)

(Menyanthes trifoliata)

należy do

należy do

rodziny Bobrkowatych (

rodziny Bobrkowatych (

Menyanthaceae

Menyanthaceae

), roślina wieloletnia,

), roślina wieloletnia,

o pełzającym kłączu, występuje na całej półkuli północnej, w

o pełzającym kłączu, występuje na całej półkuli północnej, w

Polsce dość pospolity w części północnej i środkowej na niżu

Polsce dość pospolity w części północnej i środkowej na niżu



surowiec zawiera: substancje gorzkie o budowie irydoidowej i

surowiec zawiera: substancje gorzkie o budowie irydoidowej i

sekoirydoidowej: loganinę, swerozyd, mentafolinę,

sekoirydoidowej: loganinę, swerozyd, mentafolinę,

foliamentynę, dihydrofoliamentynę; ponadto alkaloidy

foliamentynę, dihydrofoliamentynę; ponadto alkaloidy

monoterpenowe: gencjaninę, gencjanidynę; flawonoidy:

monoterpenowe: gencjaninę, gencjanidynę; flawonoidy:

rutozyd, hiperozyd, tryfoliozyd, garbniki, kwasy fenolowe

rutozyd, hiperozyd, tryfoliozyd, garbniki, kwasy fenolowe

(kwas ferulowy); kumaryny: skoparon, skopoletynę; lakton

(kwas ferulowy); kumaryny: skoparon, skopoletynę; lakton

triterpenowy: loliolid

triterpenowy: loliolid



właściwości: pobudza łaknienie i wydzielanie soku

właściwości: pobudza łaknienie i wydzielanie soku

żołądkowego

żołądkowego



Radix Gentianae-

Radix Gentianae-

korzeń goryczki:

korzeń goryczki:



Goryczka żółta

Goryczka żółta

(Gentiana lutea)

(Gentiana lutea)

należy do rodziny

należy do rodziny

Goryczkowatych (

Goryczkowatych (

Gentianaceae)

Gentianaceae)

, wieloletnia roślina

, wieloletnia roślina

zielna, rosnąca w górach środkowej i południowej Europy,

zielna, rosnąca w górach środkowej i południowej Europy,

Azji Mniejszej, na glebach obfitujących w wapień, na

Azji Mniejszej, na glebach obfitujących w wapień, na

terenie Karpat Wschodnich

terenie Karpat Wschodnich



surowiec zawiera: gencjopikrozyd, amarogentyna,

surowiec zawiera: gencjopikrozyd, amarogentyna,

amaropanina, amarosweryna- związki gorzkie; ponadto

amaropanina, amarosweryna- związki gorzkie; ponadto

zawiera gentyzynę; trisacharyd- gencjanozę; disacharyd-

zawiera gentyzynę; trisacharyd- gencjanozę; disacharyd-

gencjobiozę i sacharozę; olejek lotny; związki azotowe o

gencjobiozę i sacharozę; olejek lotny; związki azotowe o

charakterze alkaloidów: gencjaninę i gencjalutynę

charakterze alkaloidów: gencjaninę i gencjalutynę



właściwości: pobudza łaknienie i wydzielanie soków

właściwości: pobudza łaknienie i wydzielanie soków

trawiennych, żółciopędne, żółciotwórcze

trawiennych, żółciopędne, żółciotwórcze



Herba Centaurii-

Herba Centaurii-

ziele centaurii:

ziele centaurii:



Centuria pospolita (tysiącznik) (

Centuria pospolita (tysiącznik) (

Erythraea centaurium

Erythraea centaurium

)

)

z

z

rodziny Goryczkowatych (

rodziny Goryczkowatych (

Gentianaceae

Gentianaceae

), zielna roślina

), zielna roślina

dwuletnia, rosnąca w całej środkowej Europie, północnej Afryce,

dwuletnia, rosnąca w całej środkowej Europie, północnej Afryce,

Ameryce Północnej, Azji, w Polsce spotyka się ją na łąkach,

Ameryce Północnej, Azji, w Polsce spotyka się ją na łąkach,

polanach śródleśnych, brzegach lasów, widnych zaroślach

polanach śródleśnych, brzegach lasów, widnych zaroślach



surowiec zawiera: substancje gorzkie: gencjopikrozyd,

surowiec zawiera: substancje gorzkie: gencjopikrozyd,

swertiamarynę, swerozyd, centauropikryna, amarogentyna;

swertiamarynę, swerozyd, centauropikryna, amarogentyna;

alkaloidy- gencjaninę; flawonoidy; triterpeny- kwas oleanolowy;

alkaloidy- gencjaninę; flawonoidy; triterpeny- kwas oleanolowy;

fenolokwasy; ksantony

fenolokwasy; ksantony



właściwości: stosowany w leczeniu chorób przewodu

właściwości: stosowany w leczeniu chorób przewodu

pokarmowego, robaczyc; wchodzi w skład preparatu Calmagina;

pokarmowego, robaczyc; wchodzi w skład preparatu Calmagina;

przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, ksantony surowca

przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, ksantony surowca

wykazują działanie antymutagenne

wykazują działanie antymutagenne



Radix Valerianae-

Radix Valerianae-

Korzeń kozłka:

Korzeń kozłka:



Kozłek lekarski (

Kozłek lekarski (

Valeriana officinalis

Valeriana officinalis

)

)

należy do rodziny

należy do rodziny

Kozłkowatych (

Kozłkowatych (

Valerianaceae

Valerianaceae

), występuje w Europie,

), występuje w Europie,

Ameryce Północnej i Azji w miejscach wilgotnych, w Polsce

Ameryce Północnej i Azji w miejscach wilgotnych, w Polsce

spotykany na niżu i w górach, w wilgotnych zaroślach

spotykany na niżu i w górach, w wilgotnych zaroślach



surowiec zawiera: olejek lotny stanowiący mieszaninę

surowiec zawiera: olejek lotny stanowiący mieszaninę

związków mono- i seskwiterpenowych: kamfen, limonen,

związków mono- i seskwiterpenowych: kamfen, limonen,

octan, kwas walerenowy, hydroksywalerenowy,

octan, kwas walerenowy, hydroksywalerenowy,

acetoksywalerenowy, walerenal, waleranon, elemol;

acetoksywalerenowy, walerenal, waleranon, elemol;

irydoidy- walepotriany: waltrat, dihydrowaltrat; alkaloidy

irydoidy- walepotriany: waltrat, dihydrowaltrat; alkaloidy

monoterpenowe: aktynidynę, walerianinę, chatyninę,

monoterpenowe: aktynidynę, walerianinę, chatyninę,

izooksyskytantynę

izooksyskytantynę



właściwości: uspokajające na OUN, wchodzi w skład nalewki

właściwości: uspokajające na OUN, wchodzi w skład nalewki

Tinctura Valerianae

Tinctura Valerianae



Folium Plantaginis lanceolatae-

Folium Plantaginis lanceolatae-

liść babki

liść babki

lancetowatej:

lancetowatej:



Babka lancetowata (

Babka lancetowata (

Plantago lanceolata

Plantago lanceolata

)

)

należy do rodziny Babkowatych (

należy do rodziny Babkowatych (

Plantaginaceae

Plantaginaceae

),

),

bardzo pospolita w Polsce

bardzo pospolita w Polsce



surowiec zawiera: irydoidy- aukubozyd, katalpol;

surowiec zawiera: irydoidy- aukubozyd, katalpol;

śluz; garbniki; fenolokwasy; flawonoidy- luteolinę,

śluz; garbniki; fenolokwasy; flawonoidy- luteolinę,

skutelareninę; kwas krzemowy; sole cynku i potasu

skutelareninę; kwas krzemowy; sole cynku i potasu



właściwości: wykrztuśne, stosowany w stanach

właściwości: wykrztuśne, stosowany w stanach

zapalnych jamy ustnej i krtani (śluz i garbniki),

zapalnych jamy ustnej i krtani (śluz i garbniki),

bakteriostatyczne (aukubozyd)

bakteriostatyczne (aukubozyd)



Herba Euphrasiae-

Herba Euphrasiae-

ziele świetlika:

ziele świetlika:



Świetlik łąkowy (

Świetlik łąkowy (

Euphrasia rostkoviana

Euphrasia rostkoviana

) i Świetlik

) i Świetlik

wyprężony (

wyprężony (

Euphrasia stricta)

Euphrasia stricta)

należą do rodziny

należą do rodziny

Trędownikowatych (

Trędownikowatych (

Scrophulariaceae

Scrophulariaceae

),

),

pospolite w Polsce,

pospolite w Polsce,

gatunki jednoroczne zielne o charakterze półpasożytów

gatunki jednoroczne zielne o charakterze półpasożytów



surowiec zawiera: glikozydy irydoidowe: aukubinę, katalpol,

surowiec zawiera: glikozydy irydoidowe: aukubinę, katalpol,

izorozyd, eufrozyd, genipozyd; fenolokwasy; depsydy;

izorozyd, eufrozyd, genipozyd; fenolokwasy; depsydy;

garbniki; olejek eteryczny; związki alkaloidowe

garbniki; olejek eteryczny; związki alkaloidowe



właściwości: ściągające (garbniki), stosowane w stanach

właściwości: ściągające (garbniki), stosowane w stanach

zapalnych spojówek

zapalnych spojówek



Herba Galeopsidis-

Herba Galeopsidis-

ziele poziewnika:

ziele poziewnika:



Poziewnik blady (

Poziewnik blady (

Galeopsis ochroleuca

Galeopsis ochroleuca

)

)

należy do

należy do

rodziny Wargowych (

rodziny Wargowych (

Lamiaceae

Lamiaceae

), nie występuje w Polsce

), nie występuje w Polsce



surowiec zawiera: glikozyd irydoidowy- galirydozyd;

surowiec zawiera: glikozyd irydoidowy- galirydozyd;

krzemionkę; garbniki; flawonoidy; saponiny; alkaloidy

krzemionkę; garbniki; flawonoidy; saponiny; alkaloidy



właściwości: słabo wykrztuśne, hipotensyjne

właściwości: słabo wykrztuśne, hipotensyjne



Herba Veronicae-

Herba Veronicae-

ziele przetacznika:

ziele przetacznika:



Przetacznik leśny

Przetacznik leśny

(Veronica officinalis

(Veronica officinalis

)

)

należy do

należy do

rodziny Trędownikowatych (

rodziny Trędownikowatych (

Scrophulariaceae

Scrophulariaceae

),

),

pospolity w

pospolity w

Polsce

Polsce



surowiec zawiera: glikozydy irydoidowe- aukubinę;

surowiec zawiera: glikozydy irydoidowe- aukubinę;

fenolokwasy; mannitol; flawonoidy;

fenolokwasy; mannitol; flawonoidy;

β

β

- sitosterol

- sitosterol



właściwości: słabe działanie wykrztuśne

właściwości: słabe działanie wykrztuśne



Radix Harpagophyti-

Radix Harpagophyti-

korzeń hakorośli:

korzeń hakorośli:



Hakorośl rozesłana (

Hakorośl rozesłana (

Harpagophytum

Harpagophytum

procumbens)

procumbens)

(czarci pazur)

(czarci pazur)

należy do rodziny

należy do rodziny

Połapkowatych (

Połapkowatych (

Pedaliaceae)

Pedaliaceae)

, roślina

, roślina

południowoafrykańska

południowoafrykańska



surowiec zawiera: irydoidy: harpagozyd, harpagid,

surowiec zawiera: irydoidy: harpagozyd, harpagid,

prokumbid

prokumbid



właściwości: przeciwzapalne, przeciwreumatyczne

właściwości: przeciwzapalne, przeciwreumatyczne