Teoria

racjonalnego

zachowania

się

konsumenta

Plan wykładu

1. Założenia do modelu
2. Ograniczenie

budżetowe

i

linia

budżetowa

3. Krzywa obojętności
4. Wybór konsumenta
5. Zmiana dochodu a wybór konsumenta
6. Zmiana ceny a wybór konsumenta
7. Transfery

rządowe

a

wybór

konsumenta

Założenia do modelu

Teoria wyboru konsumenta

przy pomocy

narzędzi

matematycznych

opisuje

zachowania indywidualnych konsumentów
na

rynku

oraz

wyjaśniania

działanie

mechanizmu

rynkowego

w

zakresie

dystrybucji dóbr i kształtowania cen.

Teoria została opracowana w nurcie ekonomii
neoklasycznej w pierwszej połowie XX wieku.

Duży wkład w jej opracowanie mieli m.in.

Vilfredo Pareto

oraz

Francis Edgeworth.

Markiz Vilfredo

Federico Damaso

Pareto

(ur. 15 lipca

1848 w Paryżu,

Francja, zm. 19

sierpnia 1923 w

Céligny, Szwajcaria) -

włoski ekonomista

i socjolog. Był

współtwórcą tzw.

„lozańskiej szkoły

w ekonomii”. Od

1893 roku był

profesorem

uniwersytetu

w Lozannie.

Francis Ysidro

Edgeworth

(ur. 8

lutego 1845

Edgeworthstown,

Irlandia – zm. 13

lutego 1926 Oksford,

Anglia) – ekonomista

irlandzki związany z

uniwersytetem

w Oksfordzie, był

współtwórcą ekonomii

matematycznej

i przedstawicielem

starej ekonomii

dobrobytu. Był

redaktorem „Economic

Journal” od momentu

jego powstania w 1891

(po nim stanowisko

redaktora objął John

M. Keynes).

a) znane są dochody konsumenta,

b) konsument kupuje dwa dobra,

których ceny są znane,

c) konsument potrafi uporządkować

koszyki dóbr według zmieniającego
się poziomu użyteczności,

d) konsument woli zawsze więcej niż

mniej.

Koszyk dóbr i usług

to kombinacja

wszystkich dóbr i usług nabywanych w
określonym czasie przez konsumenta.

Użyteczność

–

określa

subiektywną

przyjemność, pożytek lub zadowolenie
jakie osiąga konsument z konsumowanych
(posiadanych) dóbr. Kategoria użyteczności
jest abstrakcją i posiada charakter
subiektywny.

Ograniczenie

budżetowe i

linia

budżetowa

Ograniczenie

budżetowe

przedstawia różne kombinacje dóbr,
jakie może nabyć konsument przy
pełnym wydatkowaniu posiadanych
dochodów.

Graficzną

formą

ograniczenia

budżetowego jest

linia budżetowa

.

Przykład

Student

ma

do

dyspozycji

tygodniowy dochód w wysokości 100
złotych. Wydaje go na posiłki (cena
10 złotych) i na kino (cena biletu 20
złotych).

Wyznacz

ograniczenie

budżetowe i linię budżetową.

Ograniczenie budżetowe

Wydatki na

posiłki

Liczba

zakupionych

posiłków

Wydatki na

kino

Liczba

zakupionych

biletów do

kina

100

10

0

0

80

8

20

1

60

6

40

2

40

4

60

3

20

2

80

4

0

0

100

5

Linia budżetowa

A

B

W punkcie „A”, który leży

pod linią

budżetową

,

nie

są

wydawane

wszystkie dochody. Na 2 bilety i 2 posiłki

konsument wydaje łącznie 60 złotych.

Punkt „B”, który leży

nad linią

budżetową

jest

nieosiągalny

dla

konsumenta. Aby zakupić 3 bilety i 6

posiłków konsument potrzebowałby 120

złotych.

Nachylenie linii

budżetowej

Linia budżetowa posiada

nachylenie

ujemne

.

Nachylenie linii budżetowej informuje z ilu
wejść do kina należy zrezygnować, aby
zwiększyć liczbę konsumowanych posiłków
o jednostkę przy wydatkowaniu wszystkich
dochodów.

Nachylenie linii budżetowej

zależy od

relacji cen obydwu dóbr

.

A

B

n.l.b. - nachylenie linii budżetowej

n.l.b. = dobro Y/ dobro X

n.l.b. = 3-4/4-2 = -1/2 =

-0,5

n.l.b. = -P

X

/P

Y

n.l.b. = -10/20 =

-0,5

Zgodnie z definicją nachylenia linii

budżetowej, aby zwiększyć liczbę

konsumowanych posiłków o jednostkę,

należy zrezygnować z połowy filmu.

Nachylenie linii budżetowej jest
na całym obszarze takie samo.

Na linii budżetowej istnieje zjawisko

substytucyjności

czyli konieczności

wyboru między posiłkami a biletami
do kina.

Krzywa

obojętności

Wartościowanie koszyków

dóbr

Zakłada się

istnienie 5

koszyków dóbr: A,

B, C, D i E.

Przy wzięciu pod

uwagę założeń,

należy je

uporządkować pod

kątem malejącej

użyteczności.

A

B

C

D

E

Posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

Jeżeli przez punkt „A”

przeprowadzi się dwie

linie równoległe do osi

X i Y, które krzyżują się

pod kątem prosty,

powstaną IV ćwiartki.

Kombinacje z I ćwiartki

są bardziej cenne niż

A.
Kombinacje z III

ćwiartki są mniej

cenne niż kombinacja

A.
Wartość kombinacji A,

E i D zależy od gustów

i preferencji.

B

C

D

E

Posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

A

I

II

III

IV

Jeżeli
kombinacja D, A
i E byłyby
jednakowo
cenne dla
konsumenta
można je ze
sobą połączyć
i powstanie

krzywa
obojętności

.

B

C

Posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

I

II

III

IV

E

A

D

u

Cechy krzywych

obojętności

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

u

A

B

C

Krzywa
obojętności
posiada
nachylenie
ujemne i jest
różne w każdym
jej obszarze

Nachylenie

krzywej

obojętności

(

krańcowa stopa substytucji

) jest ujemne i

różne

w każdym jej obszarze.

Nachylenie informuje z ilu jednostek dobra na

osi Y należy zrezygnować, aby zwiększyć ilość

dobra na osi X o jednostkę i nie zmienić

stopnia zaspokojenia potrzeb.

Krańcowa

stopa

substytucji

posiada

tendencję malejącą

, ponieważ w miarę

przesuwania

się

w prawo wzdłuż krzywej obojętności rezygnuje

się z coraz mniejszej ilości dobra na osi Y.

Dla jednego
konsumenta
można
wyznaczyć
nieskończen
ie wiele
krzywych
obojętności

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

u

1

u

2

u

3

u

4

Dla jednego konsumenta można
wyznaczyć

nieskończenie

wiele

krzywych obojętności

. Noszą one

nazwę

mapy krzywych obojętności

.

Im wyżej położona krzywa obojętności
tym wyższy stopień zaspokojenia
potrzeb.

Krzywe
obojętności
dla
jednego
konsument
a nie mogą
się
przecinać

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

u

1

u

2

A

B

C

Krzywe obojętności dla jednego konsumenta

nie

mogą się przecinać

, gdyż dochodzi wtedy do

wykluczenia się założeń.

Koszyki dóbr A i B leżą na krzywej obojętności I

1

w

związku z czym są tak samo cenne dla

konsumenta. Podobnie wygląda sytuacja z

koszykami dóbr A i C, które leżą na krzywej

obojętności I

2

. Reasumując równie cenna powinna

więc być kombinacja B i C dla konsumenta.

Według założenia konsument woli zawsze więcej

niż mniej. Kombinacja B powinna więc być

preferowana nad kombinacją C. W tym momencie

dochodzi do konfliktu założeń.

Krzywe obojętności określają gusta i

preferencje konsumentów

posiłki

b

ile

ty

d

o

k

in

a

ui

1

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

u

1

u

2

u

3

u

4

A

B

u

2

u

3

u

4

A

B

żarłok

kinoma
n

Kształt

krzywych

obojętności

odzwierciedla

gusta

i

preferencje

konsumenta

.

W odniesieniu do wykresu 1 konsument

spożywający niewiele posiłków jest w stanie

zrezygnować dla kolejnego z wielu wyjść do

kina. Można więc go określić żartobliwie

„żarłokiem”.

W odniesieniu do wykresu 2 konsument

spożywający niewiele posiłków nie jest

chętny do rezygnacji z wyjść do kina. Można

go zatem określić mianem „kinomana”.

Wybór konsumenta

Kombinację dóbr jaką wybierze
konsument

określa się poprzez

nałożenie na linię budżetową mapy
krzywych obojętności.

Linia budżetowa określa możliwości
finansowe konsumenta, zaś krzywe
obojętności jego gusta i preferencje.

Równowaga konsumenta

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

A

B

C

D

E

u

1

u

2

u

3

u

4

Linia budżetowa posiada pięć punktów,
w których przecina się lub styka
z krzywymi obojętności.

Konsument wybierze punkt C, gdyż w tym
miejscu

dochodzi

do

zetknięcia

linii

budżetowej z najwyższą z dostępnych
krzywych obojętności.

W punkcie C nachylenie linii budżetowej
jest

równe

krańcowej

stopie

substytucji.

Równowaga konsumenta a

gusta

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

u

1

u

2

u

3

u

4

posiłki

b

ile

ty

d

o

k

in

a

5

10

u

1

u

2

u

3

u

4

A

A

„żarłok”

„kinoman
”

Zmiana

dochodu

a wybór

konsumenta

Wybór konsumenta dla

dóbr normalnych

Dochód studenta wzrasta

do 140 złotych i teraz

może on sobie pozwolić

na zakup maksymalnie

7 biletów do kina

i 14 posiłków.

Wzrost dochodu sprawia,

że linia budżetowa

przesuwa się do góry. Dla

konsumenta jest teraz

osiągalna wyżej położona

krzywa obojętności „u

2

”.

Wybiera teraz koszyk

dóbr oznaczony literą

„B”,

w którym kupuje zarówno

więcej posiłków jak

i biletów do kina.

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

u

1

u

2

A

7

14

B

posiłki

Ścieżka zmiany dochodu

Przy rozważaniu

różnych poziomów

dochodów można

otrzymać koszyki

dóbr, które będą

oznaczały

maksymalizację

użyteczności

(satysfakcji)

konsumenta.

Łącząc te koszyki

ze sobą otrzymuje

się ścieżkę zmiany

dochodu.

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

u

1

u

2

7

14

posiłki

3

6

u

3

A

B

C

Wybór konsumenta dla

dóbr niższego rzędu

Jeżeli posiłki będą

dobrem

niższego

rzędu to wzrost

dochodu

spowoduje, że w

punkcie

B,

w

którym konsument

maksymalizuje

swoją użyteczność,

będzie

mniejsza

ilość posiłków niż w

punkcie A.

5

10

u

1

u

2

A

7

14

posiłki

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

B

Zmiana ceny

dóbr a wybór

konsumenta

Wybór konsumenta dla dóbr, dla

których popyt reaguje standardowo na

zmianę ceny

Wzrost ceny posiłków do

20 złotych spowodował

zmianę relacji cen

obydwu dóbr i zmienił

się kąt nachylenia nowej

linii budżetowej. Jest

ona teraz bardziej

stroma.

Dla studenta jest

dostępna po zmianie

ceny niżej położona

krzywa obojętności u

2

i

wybierając punkt B

konsument

maksymalizuje swoją

satysfakcję zarówno

przy mniejszej ilości

posiłków jak i wyjść do

kina.

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

u

1

u

2

A

posiłki

B

5

Efekt netto

Przejściu z punktu A do punktu B towarzyszy

efekt substytucyjny i dochodowy. W przypadku

pierwszego wzrost ceny jednego z dóbr, przy

założeniu

stałości

dochodów

realnych

powoduje wzrost popytu na dobro, którego

cena się nie zmieniła i spadek popytu na

dobro, którego cena wzrosła.

Efekt dochodowy objawia się spadkiem

dochodu realnego przy wzroście ceny jednego

z dóbr i konsument obniża popyt na obydwa

dobra.

W przypadku biletów do kina efekt
dochodowy przeważa nad efektem
substytucyjnym, dlatego konsument
obniża na nie popyt.

Efekt substytucyjny i dochodowy są
nazywane

efektem netto

.

Wybór konsumenta dla

dóbr Giffena

Jeżeli posiłki są

dobrem Giffena to

wzrost ich ceny

spowoduje, że

konsument

wybierając koszyk

dóbr B będzie

maksymalizował

użyteczność przy

mniejszej ilości

filmów, ale większej

ilości posiłków.

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

u

1

u

2

A

5

posiłki

B

Transfery

rządowe a

wybór

konsumenta

Transfer rządowy

to bezzwrotne

świadczenie

rządu

na

rzecz

określonej grupy społecznej. Może
mieć on charakter rzeczowy lub
pieniężny.

b

ile

ty

d

o

ki

n

a

5

10

7

14

posiłki

Z punktu widzenia konsumenta

korzystniej

dla niego jest otrzymać świadczenie pieniężne,

gdyż staje się dostępna w całości wyżej

położona linia budżetowa.

W przypadku świadczenia rzeczowego, gdy

student otrzyma bon żywnościowy np. o

wartości 40 złotych jego wybór koszyka dóbr

na nowej linii budżetowej będzie ograniczony.

Nadal bowiem może maksymalnie zakupić 5

biletów do kina.

Z punktu widzenia państwa

korzystniej jest wręczyć studentowi
bon żywnościowy, gdyż ma ono
wtedy pewność, że został osiągnięty
główny cel, jaki został założony przy
decyzji o transferze.

Źródła

1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R.,

Mikroekonomia, PWE, Warszawa ,
2007

2. Marciniak S. (red. naukowa), Makro

i

mikroekonomia.

Podstawowe

problemy, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa, 2006

Dziękuję za uwagę