Wykład II

Globalne problemy

ochrony środowiska

Wszechnica Polska, 2011

Dr Janusz

Radziejowski

Globalne źródła zagrożeń środowiska i ich

skutki



Źródła zagrożeń środowiska:



Kilkakrotny wzrost liczby ludności w XX wieku, jako czynnik powodujący
wzrost zapotrzebowania na zasoby naturalne rozwój, tereny osadnicze,
obszary produkcji żywności



Rozwój miast – zajmowanie terenów pod osadnictwo, infrastrukturę
techniczną, komunikację i inne



Nieumiarkowane użytkowanie zasobów (np. w wyniku rozwoju
przemysłu i energetyki, górnictwa, intensywnego rolnictwa,
rybołówstwa, gwałtownego rozwoju turystyki i in)



Nadmierna produkcja odpadów w wyniku stosowania przestarzałych
technologii i braku świadomości ekologicznej



Przemysł, energetyka, gospodarka komunalna, rolnictwo jako źródła
znieczyszczenia wód, gleb, atmosfery



Główne skutki:



Zmiany klimatu, wywołane ocieplaniem się atmosfery ziemskiej w
wyniku nadmiernej ilości „gazów cieplarnianych”



Zubożenie powłoki ozonowej Ziemi (czyli „dziura ozonowa”),



„Kwaśne deszcze” - zjawisko zakwaszanie opadów atmosferycznych, a
za ich pośrednictwem gleb i uszkadzanie szaty roślinnej



Zagrożenie różnorodności biologicznej - wylesienie, niszczenie
naturalnych pokryw roślinnych ziemi, niszczenie systemów
przyrodniczych

2

Konsekwencje przyrostu
ludności



Wzrost gęstości zaludnienia



Wzrost zapotrzebowania na wodę,
żywność, energię, surowce



Wzrost ilości odpadów i ścieków



Rozwój sieci komunikacyjnych



Rozwój miast, wzrost powierzchni
zurbanizowanych



Kurczenie się obszarów przyrodniczo
czynnych

3

Tempo przyrostu ludności
świata

 

*

 

1 miliard osiągnięto w 1804

* ok.1,5 miliarda w 1900 (96 lat później)

 

  * 2 miliard w 1927

(123 lat później)  

  * 3 miliard w 1960

(33 lat później)

 

  * 4 miliard w 1974

(14 lat później)  

  * 5 miliard w 1987

(13 lat później)

 

  * 6 miliard w 1999

(12 lat później)

* 7 miliard w 2011 (12 lat później)

 

4

Przyrost liczby mieszkańców świata od początku
XIX w i prognoza jej wzrostu do roku 2100

5

Gęstość zaludnienia w różnych regionach
świata

6

Perspektywa zmian demograficznych

w latach 2000 - 2030

7

Dynamika wzrostu ludności w Europie i na świecie

w latach 1950 -2050

( z podziałem na „starą” (15) i „nową” Unię (10

))

8

Rozwój miast



Gwałtowny wzrost liczby wielkich miast w

wyniku migracji ludności (zjawisko obecnie

charakterystyczne dla krajów rozwijających się)



Przyrost liczby mieszkańców miast , w 2009

roku 50% ludności świata żyje w miastach



Urbanizacja terenów otwartych –

rozprzestrzenianie się miast („urban sprawl”) –

zjawisko charakterystyczne dla krajów

rozwiniętych – zajmowanie terenów otwartych

dla celów ekstensywnej urbanizacji



Problemy z zaopatrzeniem w wodę, energię,

gospodarką odpadami i ściekami



Problemy nienadążania za potrzebami

budownictwa mieszkaniowego, zaopatrzenia w

energię, transportu miejskiego

9

10

Rozprzestrzenia-
nie się obszarów
miejskich
w USA w oparciu

o nocne zdjęcia
satelitarne
wykonane w
1993
(ciemniejsze)
oraz w roku
2003
(ciemniejsze)

Światła miast Europy, Płn. Afryki i Bliskiego Wschodu

11

Europa

wzrost ludności (total population) wolniejszy od przyrostu terenów

zabudowanych (built –up area) w latach 1990-2000

12

Największe miasta Świata-rok 2004

1. Tokio, Japonia - 28,025,000

2. Mexico City, Meksyk - 18,131,000

3. Bombaj, Indie - 18,042,000

4. Sáo Paulo, Brazylia - 17, 711,000

5. Nowy Jork, USA - 16,626,000

6. Szanghaj, Chiny - 14,173,000

7. Lagos, Nigeria - 13,488,000

8. Los Angeles, USA - 13,129,000

9. Kalkuta, Indie - 12,900,000

10. Buenos Aires, Argentyna - 12,431,000
11. Seul, Płd. Korea - 12,215,000

12. Pekin, Chiny - 12,033,000

13. Karaczi, Pakistan - 11,774,000

14. Delhi, Indie - 11,680,000

15. Dhaka, Bangladesz - 10,979,000

16. Manila, Filipiny - 10,818,000

17.Kair, Egipt - 10,772,000

18. Osaka, Japonia - 10,609,000

19. Rio de Janeiro, Brazylia - 10,556,000

20. Tianjin, Chiny - 10,239,000

13

Perspektywy rozwoju
megamiast

14

Zmiany zagospodarowania rejonu Shenzhen (Chiny)

w latach 1988-1996 na podstawie zdjęć w podczerwieni

wykonanych z satelity USA Landsat

(

ubytek powierzchni czerwony oznacza ubytek pokrywy roślinnej

)



Rok 1988



Rok 1996

15

Rok1996

Zagrożenia środowiska

w wyniku rozwoju cywilizacji

działalności gospodarczej

a. Zanieczyszczenie środowiska
b. Kurczenie się zasobów

naturalnych na Ziemi

c. Zjawiska globalne

•

Zmiany klimatu

•

„Dziura ozonowa”

•

„Kwaśne” deszcze

16

Klimat



Zmiany klimatu :
Przyczyny- wzrost emisji gazów
cieplarnianaych



Konsekwencje:
Zmiany stref klimatycznych na
Ziemi, konsekwencje dla szaty
roślinnej, rolnictwa, gospodarki,
miast, turystyki

17

Mechanizm efektu
cieplarnianego

18

Zmiany klimatu

•

wywołane ocieplaniem się atmosfery
ziemskiej w wyniku nadmiernej ilości
„gazów cieplarnianych” (dwutlenek
węgla, metan podtlenek azotu) w
atmosferze

•

spowodowane jest czynnikami
naturalnymi oraz działalnością
człowieka (głównie energetyka,
transport oraz rolnictwo);

Kwiecień, 2006

19

Możliwe konsekwencje
zmian klimatu

•

podniesienie się poziomu mórz w
wyniku topnienia lodowców;

•

zanikanie lodowców górskich

•

zmiana klimatu,

•

susza

•

zmiany okresów wegetacji

•

zmiany zasięgów występowania
zwierząt i roślin

•

I inne

20

Emisja CO2

21

Emisja CO2 z
poszczególnych krajów

22

Wzrost
emisji
gazów
cieplarnia
nych w
Chinach

listopad, 2007r

Janusz Radziejowski, WP

23

Emisja zanieczyszczeń do
atmosfery

24

EarthTrends
www.wri.org

Ślad ekologiczny „footprint”
poszczególnych krajów

25

Zużycie zasobów
naturalnych

26

Konsekwencje zmian
klimatu

27

Topnienie
lodowców

Topnienie lodów
Arktyki

Konsekwencje podnoszenia się

poziomu mórz

28

Zmiany zasięgu lodów w
Arktyce do 2050 r

29

Konwencja Klimatyczna

Ramowa Konwencja ONZ w sprawie Zmian Klimatu

(United Nations Framwork Convention on Climate Change

-UNFCCC),  zwana także  "Konwencją Klimatyczną"

została podpisana na Konferencji ONZ Środowisko i

Rozwój („Szczyt Ziemi”), w Rio de Janeiro w 1992 roku.

30

Protokół z Kioto

•

Protokół z Kioto jest uzupełnieniem
Ramowej Konwencji Narodów
Zjednoczonych dotyczącej Zmian
Klimatycznych

•

Został on wynegocjowany na
konferencji w Kioto w grudniu 1997.

•

Zobowiązuje kraje do redukcji emisji

31

32

Zanieczyszczenia powietrza

Zanieczyszczenia powietrza

widziane z Kosmosu

widziane z Kosmosu

Brak wody jako problem
globalny

33

Braki wody na ziemi – przyczyny:

•przyczyny naturalne (stepy, pustynie),

•Zmiany klimatu, rozszerzanie się stref
klimatycznych suchych,

•Zła gospodarka wodna , nadmierna
eksploatacja zasobów wodnych, ich
zanieczyszczenie,

•Wojny , załamania gospodarki.

Konsekwencje:

•Trudności w zaopatrzeniu ludności

•Spadek produkcji rolnej,

•Utrudnienia w produkcji przemysłowej,
transporcie

itp.

•Migracje ludności w poszukiwaniu
wody, wojny

Niedobory wody

34

Przyczyny deficytu wód

Obszary żółte – braki wywołane przyczynami ekonomicznymi

i politycznymi

35

Zanikanie jeziora Czad

w wyniku pustynnienia obszarów na południe od Sahary

36

Zagrożenia warstwy

ozonowej

poprzez jej zubożenie

Zubożenie warstwy ozonowej znajdującej

się w najwyższych warstwach stratosfery
(osłania ona powierzchnię Ziemi przed
nadmiernym promieniowaniem
kosmicznym) poprzez związki chloru i
fluoru i węgla takie jak halony, freony
przejawia się w postaci zjawisko zwane
„dziurą ozonowa”. Substancje te były
używane w chłodnictwie oraz do
produkcji aerozoli

37

Dziura ozonowa nad
Antarktydą

38

http://www.biolog.pl/article121
0.html

Porozumienia międzynarodowe

Porozumienia międzynarodowe

w sprawie zubożenia warstwy

w sprawie zubożenia warstwy

międzynarodowe

międzynarodowe



Konwencja wiedeńska w sprawie
ochrony warstwy ozonowej z 1985 r.
jest kluczowym dokumentem
nakładającym zobowiązania w tym
zakresie dla wszystkich państw – jej
uczestników



Konwencja wprowadza nakaz ścisłej
kontroli substancji szkodliwych, a w
konsekwencji poprzez prawo krajowe
zakaz produkowania, handlu i
używania tych substancji

39

Zjawisko kwaśnych deszczy



„

Kwaśne deszcze” to zjawisko zakwaszanie

opadów atmosferycznych, w wyniku emisji do

atmosfery związków siarki (pochodzącej ze

spalania zasiarczonego węgla czy ropy),

stosowania przestarzałych technik ich spalania

dla celów energetycznych;



Konsekwencje: zakwaszanie gleb i uszkadzanie

szaty roślinnej,(aż do jej zamierania, głównie

lasów iglastych) uszkodzenia urządzeń

technicznych i budowli, negatywny wpływ dla

zdrowia ludzi



Zjawisko to występuje w sąsiedztwie obszarów

przemysłowych i miejskich

40

Martwy las w Karkonoszach .

Konsekwencje kwaśnych deszczy w rejonie tzw, ”czarnego trójkąta” na

granicy Czech , Polski i Niemiec.

41

Zagrożenie przyrody
żywej

•

Wylesienie, niszczenie naturalnych

pokryw roślinnych ziemi, szczególnie

– degradacja lasów tropikalnych

(konsekwencje – m.in. ograniczenie

możliwości pochłaniania nadmiernej

ilości węgla w atmosferze)

•

Zagrożenie różnorodności

biologicznej nadmierna eksploatacja

zasobów żywych, promocja pewnych

gatunków mogą prowadzić do

bezpowrotnego zniszczenia

niektórych gatunków

42

Polityka a ochrona środowiska
Współpraca w ramach systemu ONZ
(1)P



Raport Sekretarza Generalnego
ONZ U Thanta (1968)



Konferencja Narodów
Zjednoczonych w Sztokholmie
„Człowiek i Środowisko” (1972
r):       



Plan działań dla środowiska człowieka



Powstanie Programu Środowiskowego
Narodów Zjednoczonych – United
Nations Environment Programme

43

Kryzys środowiskowy lat
siedemdziesiątych



Prognozy przewidujące katastrofę

ekologiczną wskutek przeludnienia,

zużycia zasobów, zanieczyszczeń;



Konflikt „Bogata Północ – Biedne

Południe”



Wojna na Bliskim Wschodzie i „Kryzys

Naftowy”



Propozycje rozwiązań: Raporty Klubu

Rzymskiego, powstawanie narodowych

systemów ochrony środowiska

44

Współpraca w ramach
systemu ONZ (2)

Powstanie Światowej Komisji ds.

Środowiska i Rozwoju ONZ („Komisja

pani Gro Harlem Brundtland”):



Raport „Nasza Wspólna Przyszłość”

(1987)



Idea zrównoważonego i trwałego

rozwoju (sustainable development,

sustainability)



Komisja Trwałego Rozwoju ONZ

( Zgromadzenie przedstawicieli

państw- członków ONZ zajmujące się

relacjami pomiędzy rozwojem

gospodarczym a środowiskiem)

45

Rozwój zrównoważony -
definicja

Wg ustawy z 2001 r prawo ochrony

środowiska

:

rozwój zrównoważony to taki rozwój

społeczno-gospodarczy, w którym

następuje proces integrowania działań

politycznych, gospodarczych i społecznych,

z zachowaniem równowagi przyrodniczej

oraz trwałości podstawowych procesów

przyrodniczych, w celu zagwarantowania

możliwości zaspokajania podstawowych

potrzeb poszczególnych społeczności lub

obywateli zarówno współczesnego

pokolenia, jak i przyszłych pokoleń

.

46

Rozwój zrównoważony -
zasady



niezbywalne prawo człowieka do

korzystania ze środowiska i jego zasobów;



ochrona środowiska dla przyszłych

pokoleń;



obowiązek ochrony ekosystemów i

różnorodności biologicznej przez każde

państwo;



obowiązek wprowadzania krajowych i

międzynarodowych norm środowiskowych

oraz monitoringu środowiska;



obowiązek prowadzenia ocen

konsekwencji dla środowiska

zamierzonych działań gospodarczych

(oceny oddziaływania na środowisko) ;



udzielanie pomocy w rozwiązywaniu

problemów środowiskowych innym

państwom ;



wymienianie informacji w zakresie

ochrony środowiska i racjonalnego

korzystania z jego zasobów

47

Konferencja w Rio de Janeiro

I

Szczyt Ziemi - Konferencja ONZ „Środowisko

i rozwój” w Rio de Janeiro (1992 przyjęła
dokumenty:



Deklaracja z Rio (zasady jakimi powinny

kierować się państwa w ochronie

środowiska)



Agenda 21 - zbiór zaleceń i wytycznych

dla poprawy stanu środowiska



Deklaracja o ochronie lasów



Konwencja o ochronie różnorodności

biologicznej



Konwencja o ochronie klimatu

48

Konferencja w
Johannesburgu

2002 r Światowy Szczyt równoważonego

Rozwoju (World Summit of Sustainable

Development –WSSD)w Johannesburgu:



Kluczowe ustalenia Szczytu:

zwalczania ubóstwa, zapewnienie

dostępu do wody, energii, kontrola

chemikaliów, program działań na

rzecz ochrony rybostanu



Deklaracja z Johannesburga w

sprawie zrównoważonego rozwoju



Program wdrażania ustaleń WSSD

49

50

Główne międzynarodowe

konwencje

Polska jest uczestnikiem wszystkich porozumień:



Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie

międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa

wodnego z 1971 r. (Konwencja Ramsarska)



Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i

roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (Konwencja

Waszyngtońska -CITES) z 1973 r..



Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza

na dalekie odległości z 1979 r. (Konwencja Genewska)



Konwencja wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej z 1985 r.



Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian

klimatu z 1992 r.



Konwencja o różnorodności biologicznej z 1992r.



Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt z 1979

r. (Konwencja Bońska)



Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście

transgranicznym z 1991r. (Konwencja z Espoo)



Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania

odpadów niebezpiecznych z 1992 r (Konwencja Bazylejska)



Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach

dotyczących środowiska (Konwencja z Aarhus z 1998 r)



Konwencja

Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji ONZ w sprawie

zmian klimatu z 1997 r

Zasady polityki
ekologicznej

        zasada przezorności,
        zasada zapobiegania;
        zasada usuwania szkód u źródeł;
        zasada „zanieczyszczający płaci”;
        zasada integracji polityk

51