Dr hab. Artur Gruszczak

Wykład dla II roku kierunku „Bezpieczeństwo

narodowe”

Instytut Nauk Politycznych i Stosunków

Międzynarodowych

Uniwersytet Jagielloński

Rok akademicki 2011/2012

Sytuacje kryzysowe



Sytuacje kryzysowe o podłożu wojskowym:



Konflikt wewnętrzny



Wojna domowa



Umiędzynarodowiony konflikt wewnętrzny



Konflikt międzynarodowy



Zagrożenie użycia broni masowego rażenie



Sytuacje kryzysowe o podłożu niemilitarnym:



Klęski żywiołowe



Katastrofy techniczne



Katastrofy (kryzysy) humanitarne



Terroryzm



Waśnie o podłożu kulturowym (etnicznym, religijnym,

wyznaniowym, rasowym, językowym)

Działania w sytuacjach
kryzysowych



Sytuacje pokonfliktowe (po rozwiązaniu kryzysu):



Zapobieganie konfliktom



Zadania poszukiwawczo-ratownicze



Regulacja przepływu ludności



Ochrona granic i stref przygranicznych



Kontrola zbrojeń i zapobieganie proliferacji broni



Pomoc humanitarna



Wspieranie pokoju



Konsolidacja ustrojowa

System bezpieczeństwa
ONZ

•

Powszechny system ONZ:

•

Art.1 pkt 1: Celem ONZ jest utrzymywanie pokoju

międzynarodowego i bezpieczeństwa, a w tym celu

stosowanie skutecznych środków zbiorowych dla

zapobiegania zagrożeniom pokoju i usuwania ich,

załatwiania lub rozstrzygania sporów międzynarodowych

lub sytuacji, które mogą doprowadzić do zakłócenia pokoju

•

art. 1 pkt 3: rozwiązywać w drodze współpracy

międzynarodowej problemy międzynarodowe o

charakterze społecznym, gospodarczym i kulturalnym lub

humanitarnym

•

art.2 pkt 4 - powstrzymywanie się w stosunkach

międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia siły

przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości

politycznej któregokolwiek państwa

System bezpieczeństwa
ONZ

Zgromadzenie Ogólne – przedstawiciele państw

członkowskich.
Mechanizm decyzyjny: większość kwalifikowana (2/3

głosów) w sprawach merytorycznych; zwykła

większość w sprawach organizacyjnych
Zadania:

•

może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, włączając w to

zasady rozbrojenia i kontroli zbrojeń oraz w związku z tym

udzielać zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa

•

może omawiać każdą sprawę dotyczącą utrzymania

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa wniesioną przez

członka ONZ lub RB, albo też przez państwo nienależące do

ONZ

•

może zwrócić uwagę RB na sytuacje, które mogłyby

zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu

System bezpieczeństwa
ONZ

Rada Bezpieczeństwa – 15 członków: 5 stałych (USA, Rosja, ChRL, Francja,
Wielka Brytania) i 10 niestałych, wybieranych wg klucza geograficznego na 2-
letnią kadencję.
Mechanizm decyzyjny: specjalna większość kwalifikowana (2/3 głosów) w
sprawach merytorycznych pod warunkiem zgody wszystkich stałych członków;
zwykła większość kwalifikowana (3/5) w sprawach organizacyjnych.
Zadania:

•

art. 24 pkt 1: członkowie ONZ nakładają na RB główną odpowiedzialność za utrzymanie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
pokojowe załatwianie sporów:

•

art. 33 RB może wezwać strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrozić
utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego do jego załatwienia w drodze
rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, postępowania sądowego,
odwołania się do organów lub układów regionalnych

•

art. 34: RB może badać każdy spór lub każdą sytuację, które mogłaby doprowadzić do
nieporozumień międzynarodowych lub wywołać spór

•

art. 36 – w każdym stadium sporu RB może zlecić odpowiednią procedurę lub sposób
załatwienia.

System bezpieczeństwa
ONZ

•

art. 51: nienaruszalne prawo każdego członka ONZ, które

stanie się ofiarą zbrojnej napaści do indywidualnej lub

zbiorowej samoobrony; ograniczenia: przedmiotowe (tylko w

obliczu bezprawnego użycia siły) i czasowe (do czasu

podjęcia koniecznych środków dla utrzymania pokoju przez

RB)

•

art. 52.1: “Postanowienia niniejszej Karty nie wykluczają

istnienia układów lub organizacji regionalnych, mających na

celu regulowanie spraw, które dotyczą międzynarodowego

pokoju i bezpieczeństwa i nadają się do akcji regionalnej,

pod warunkiem, że takie układy lub organizacji i ich

działalność zgodne są z celami i zasadami ONZ”.

•

art. 52.2: „ Członkowie Organizacji, którzy zawarli takie

układy lub należą do takich organizacji, dołożą wszelkich

starań, by spory o charakterze lokalnym załatwiać w drodze

pokojowej na podstawie tych układów zanim spory takie

przekażą Radzie Bezpieczeństwa”

System bezpieczeństwa
ONZ

Działania w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji

•

art. 39: RB stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu
agresji oraz udziela zaleceń lub decyduje, jakie środki należy zastosować w
celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

•

art. 41 – RB może określić środki nie pociągające za sobą użycia siły zbrojnej i
zażądać od członków ONZ zastosowania takich środków (sankcje ekonomiczne,
, przerwanie komunikacji, zerwanie stosunków dyplomatycznych)

•

art. 42: Jeśli Rada Bezpieczeństwa uzna, że środki przewidziane w art. 41 mogą
okazać się niewystarczające lub okazały się takimi, może ona przeprowadzić
akcję przy pomocy sił lotniczych, morskich i lądowych, jaka okaże się
konieczna dla utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa. Akcja taka może obejmować demonstrację, blokadę i inne
operacje sił zbrojnych członków ONZ”.

•

art. 43 – wszyscy członkowie ONZ zobowiązują się postawić do dyspozycji RB
siły zbrojne konieczne dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa

•

art. 45 – członkowie ONZ utrzymywać będą w stanie gotowości narodowe
kontyngenty sił zbrojnych przeznaczone do zastosowania wspólnych
międzynarodowych środków przymusu

Operacje pokojowe ONZ

Typologia (wg Boutrosa Ghali):



Dyplomacja prewencyjna – zapobieganie sporom między

państwami, przeciwdziałanie wybuchowi konfliktu zbrojnego



Zapobieganie konfliktom – rozmieszczenie sił międzynarodowych w

strefie napięć, utworzenie stref zdemilitaryzowanych



Utrzymywanie pokoju (peacekeeping) – rozmieszczenie sił

międzynarodowych w rejonie konfliktu za zgodą wszystkich

zainteresowanych stron



Przywracanie pokoju (peacemaking) – działania mające

doprowadzić do porozumienia walczących stron poprzez zastosowanie

środków pokojowego załatwiania sporów (roz. VI Karty NZ)



Wymuszanie pokoju (peace enforcement) - działania mające

doprowadzić do porozumienia walczących stron poprzez zastosowanie

środków przymusu i użycie siły zbrojnej (roz. VII Karty NZ)



Budowanie pokoju (peacebuilding) – działania na rzecz utworzenia

i utrzymywania struktur i instytucji służących trwałemu pokojowi i

stabilizacji społeczno-politycznej



Pomoc humanitarna – działania na rzecz poprawy losu ludności

cywilnej w obszarach objętych konfliktami lub w sytuacjach klęsk

humanitarnych (susza, głód, powodzie, trzęsienia ziemi)

Operacje pokojowe
ONZ

Operacje pokojowe ONZ

Zasady prowadzenia operacji pokojowych ONZ:



Zasada ścisłego związku między mandatem, zadaniami i

możliwościami – racjonalizacja sił i środków; przejrzystość

dowodzenia, planowania operacyjnego i logistyki; stały i mocny

mandat



Zasada koncentracji wysiłku – celowe, planowe działania na

wytyczonych odcinkach



Zasada koordynacji celów, koncepcji i planów – ustalenie

wspólnej podstawy działań operacyjnych dla uczestników (państw

członkowskich)



Zasada szerokich możliwości i uprawnień – możliwość

rozszerzenia misji na inne państwa oraz włączenia do działań

operacyjnych innych uczestników (państw, organizacji

międzynarodowych, nawet uczestników prywatnych, np. DynCorp)



Zasada integracji wojsk uczestniczących w misji –

interoperacyjność, jednolite dowództwo, standardy C4ISR



Zasada współpracy cywilno-wojskowej – standardy CIMIC



Zasada właściwego przygotowania, edukacji i szkolenia –

wszechstronne przygotowanie, przeszkolenie, dobór i wyposażenie

personelu wojskowego i cywilnego

Operacje pokojowe ONZ

•

Główne misje pokojowe okresu pozimnowojennego:



UNPROFOR/UNCRO (była Jugosławia – 1992-95/1995-

98)



UNDOF (Izrael/Syria, od 1974)



UNAVEM (Angola, 1988-97)



UNTAC/UNML (Kambodża, 1992-94)



UNOSOM (Somalia, 1992-95)



UNPROFOR (była Jugosławia, 1992-1995)



UNOMIL (Liberia, 1993-1994)



UNMIH (Haiti, 1993-96)



UNAMSIL (Sierra Leone, 1999-2005)



UNMIS (Sudan, od 2005)

Zaangażowanie w operacjach
pokojowych ONZ w latach 1993-2000

Źródło: B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2006, s.
157

Zaangażowanie w operacjach
pokojowych ONZ w latach 1991-2010

Źródło: United Nations Peace Operations. Year in Review 2010, s. 81

Wkład finansowy i osobowy w
operacje pokojowe ONZ w latach
2010-2012

Źródło: United Nations Peace Operations. Year in Review 2010, s. 81

Bieżące operacje pokojowe
ONZ

Bieżące operacje pokojowe
ONZ

Misje OBWE

OBWE realizuje 19 misji w następujących
regionach:



Bałkany (Albania, Bośnia i Hercegowina,

Chorwacja, Macedonia, Kosowo)



Europa Wschodnia (Białoruś, Ukraina,

Mołdawia)



Zakaukazie (Gruzja, Azerbejdżan, Armenia)



Azja Środkowa (Kazachstan, Tadżykistan,

Uzbekistan, Kirgistan, Turkmenistan)

Unia Europejska

Misje pokojowe UE

Najważniejsze operacje pokojowe UE



31.03.2003 – operacja „Concordia” w Macedonii, stabilizowanie sytuacji



5.06.2003 - „Artemis” we wschodnim Kongo, 1800 żołnierzy, głównie Francuzi.
Misja stabilizacyjno-humanitarna, wyłącznie unijna



15.12.2003 r. - „Proxima” – rozmieszczenie jednostek policyjnych w Macedonii
1



1.12.2004 – ALTHEA w Bośni i Hercegowinie – siły EUFOR (7 tys. żołnierzy)
zastąpiły SFOR



15.07.2004 – THEMIS – siły porządku w Gruzji



01.2005 – KINSHASA – misja policyjna w Kongo



19.07.2005 - AMIS w Darfur/Sudan, cel: opanowanie kryzysu w Darfurze



25.09.2007 – EUFOR TCHAD/RCA – pomostowa misja wojskowa (kryzysowa i
humanitarna), wsparcie ONZ, stabilizacja regionu



15.06.2007 – EUPOL AFGANISTAN – misja policyjna towarzysząca działaniom
prowadzonym przez siły ISAF i wojska amerykańskie



16.02.2008 – EULEX KOSOVO – misja na rzecz przestrzegania prawa w Kosowie,
stabilizacyjno-szkoleniowa



8.12.2008 – EUNAVFOR – misja wojskowa w ramach operacji ATALANTA w celu
przeciwdziałania i zwalczania piractwa morskiego u wybrzeży Somalii