Pedagogika behawioralna

Pedagogika K. Konarzewskiego

(ujęcie behawiorystyczne)

Na podstawie wzoru: P = f ( C ; T )

(racjonalność)

gdzie: P - projekt
C - cel

T

– teoria

Założenia: wychowanie rozumiane jako fakt i zadanie ;

pojęcie

zmiany psychicznej

Sposoby oddziaływania ( T ) :

1. indywidualne: kara, nagroda, perswazja, modelowanie,

metody

zadaniowe,

2. grupowe: odniesienie porównawcze, nacisk grupowy,

modyfikacja

norm i

ról społecznych,

modyfikacja kulturowego wzoru życia - psychologia
społeczna

Definicja: behawioryzm - określany inaczej mianem

„psychologii S-R”,

psychologii bodźca i reakcji (B-R),

przedmiotem badań tej psychologii jest swoiście
rozumiane zachowanie ludzi i

zwierząt. Bodźce i

reakcje mają status fizycznych i

bezpośrednio

dających się obserwować stanów rzeczy.

Za determinanty zachowania uznaje się wyłącznie bodźce

fizyczne działające w aktualnej sytuacji oraz te, które
działały na dany organizm uprzednio, od momentu
urodzenia. Obydwa rodzaje

bodźców (aktualne i

minione) składają się na tzw. historię warunkowania, tj.
uczenia się danego organizmu.

Charakterystyka (ogólna) pojęcia wychowanie-uczenie się

rozumianego

jako „zachowanie”

1. Zachowanie ludzkie (wychowanie-uczenie się) nie jest

współdeterminowane przez jakieś czynniki wewnętrzne,

rozumiane fizjologicznie lub psychologicznie:

• jako struktury lub procesy ośrodkowego układu

nerwowego, bądź w

drugim przypadku:

• jako świadome lub nieświadome stany czy procesy

psychiczne,

2. Typowe czynności uczenia się (wychowania) takie jak:

czynności językowe, myślenie abstrakcyjne, twórczość,
czynności symboliczno-kulturowe (wg J. Kmity)
wyznaczone są przez te same prawa typu S-R - prawa
bodźca i reakcji.

Podstawy epistemologiczne koncepcji :

1. Fenomenalizm, wyraża się w sprowadzeniu (redukcji)
zachowania

jednostki do tych tylko jego składników, które są

bezpośrednio uchwytne zmysłowo (obserwowalnie),

2. Naturalizm przedmiotowy, to stwierdzenie, że prawa typu S-R
mają

charakter zależności „naturalnych” (przyrodniczych),

3. Psychologizm, wyraża się w potraktowaniu środowiska
kulturowego

człowieka jako zespołu fizycznych bodźców oraz w

sprowadzeniu pewnych form świadomości społecznej takich, jak
np. język i

sztuka, także do form behawioralnych,

jednostkowych,

4. Indywidualizm metodologiczny to takie stanowisko
teoriopoznawcze,

które głosi, że wszelkie zjawiska

społeczne są ostatecznie

zdeterminowane przez zjawiska

indywidualne, a więc każde z nich

można wyjaśnić, powołując

się na zjawiska indywidualne,

5. Antyindywidualizm metodologiczny (stanowisko odmienne) w
wersji radykalnej głosi, iż „wszelkie pozabiologiczne zjawiska
indywidualne mają swe częściowe przynajmniej determinanty
ostateczne w zjawiskach społecznych” (J. Kmita).

•

to ostatnie założenie pozwala na rozpoznanie środowiska

społeczno-kulturowego człowieka, jako praktyki jednostkowej
regulowanej

przez ponadjednostkowe kulturowe

normy i reguły.

• przyjęcie tego założenia powoduje, że psychologiczne

pojęcie

doświadczenia podmiotowego

(introspekcyjne, behawioralne, czy dowolne inne) nie jest
potrzebne.

•

W neobehawioryzmie elementem różnicującym to ujęcie,

od opisanego wyżej, jest tzw. strukturalizm. Wiąże się to z

przyjęciem w tej koncepcji tzw. neobehawioralnych praw

drugiego rodzaju typu S-O-R, w którym „O” to termin
teoretyczny oznaczający tzw. zmienną
pośredniczącą.

•

w neobehawioryzmie badania koncentrują się na

konstrukcji abstrakcyjnych, wyprzedzających praktykę
teorii. Teorie te są

następnie sprawdzane empirycznie.

Pełnią one czysto instrumentalną funkcję.

• strukturalizm zaprzecza jakoby pewne układy całościowe

były jedynie

zespołem, czy „sumą” swych części. Twierdzi,

że przysługują im takie

właściwości, które są różne od

własności ich elementów. To własności

globalne danego układu

określają własności jego składników, a nie odwrotnie (sytuacja
odwrotna to tzw. atomizm).

Podstawy

epistemologiczne

behawioryzmu

i

neobehawioryzmu, ujęte

tu w formie skróconej, w

różny sposób przejawiają w dzisiejszym

rozumieniu

wychowania (jako struktury globalnej) w pedagogice.

Odchodzi się od „czystego” behawioryzmu na rzecz jego

współczesnych ujęć neobehawioralnych.

Przykładem tego stanowiska wydaje się być propozycja K.

Konarzewskiego, opisująca pedagogikę w kategoriach tzw.
projektu działalności wychowawczej

Autor wyróżnia dwa poziomy (dopełniające się) struktur

regulacyjnych u

człowieka:
I.

poziom regulacji reaktywnej,

II. poziom regulacji celowej.

Ad. I. Regulator reaktywny to ...”wrodzona lub nabyta w

drodze

kojarzenia przez styczność koordynacja

sensoryczno-motoryczna

(także: sensoryczno-

werbalna), czyli związek S-R, nazywany

nawykiem

„

•

ta deklaracja jednoznacznie sytuuje ów poziom regulacji w zakresie
założeń

tzw. „czystego” behawioryzmu.

Ad. II. W regulacji celowej autor wyróżnia także dwa

poziomy.

a) regulator pierwszego poziomu jest ...”pewnym z ł o ż e

n i e m

regulatora reaktywnego i mechanizmu

antycypacji”, który to

mechanizm wyjaśnia... ”za

pomocą procesu warunkowania

klasycznego(1), a

genezę całego regulatora za pomocą

warunkowania

instrumentalnego(2)

1. warunkowanie klasyczne (Pawłow) - reakcja behawioralna,
2. warunkowanie

instrumentalne

(+

„dzwonek”)

–

reakcja

instrumentalna

• Interesujące z poznawczego punktu widzenia jest, przyjęte

przez

autora, owe „złożenie” regulatora reaktywnego

i mechanizmu

antycypacji. Owe „złożenie” to przyjęcie

pewnej zasady

heurystycznej określanej mianem

antyparalelizmu

psychofizycznego.

• Jest to stanowisko, które zakłada swoiście pojętą

identyczność stanów rzeczy z dziedziny świadomości
indywidualnej z fizycznymi stanami rzeczy ( bodźce, reakcje,
procesy mózgowe, procesy neurofizjologiczne.)

Stanowisko odmienne to paralelizm. Żadne dane empiryczne,
którymi

dysponuje współczesna psychologia i fizjologia nie

mogą potwierdzić ani obalić tezy paralelizmu psychofizycznego
Wynika

to z faktu, że zarówno paralelizm i antyparalelizm

to nie dwie

konkurencyjne hipotezy, lecz dwa różne

współczynniki

metodologiczno-teoretyczne:

• pierwszy z nich obsługuje praktykę badawczą
introspekcjonizmu oraz

m.in. psychologię Piagetowską,

(paralelizm),

• drugi natomiast - praktykę badawczą behawioryzmu i
psychoneurofizjologii. (antyparalelizm).

b) drugi poziom r e g u l a c j i celowej opiera się
na ...”wiedzy

jednostki zorganizowanej we względnie

spójną całość niezależną

od szczegółowych wymogów

regulacyjnych i przeto mogącą w sposób c i ą g ł y kierować
zachowaniem się jednostki”

• charakteryzując pełniej ten poziom, autor pisze o „mini
modelu-planie”,

„programie czynności”.

Strukturą globalną wydaje się być tutaj pojęcie „wiedza”.

Pojęcie to definiowane jest precyzyjniej wtedy, gdy pisze
autor o

możliwościach zmiany tejże wiedzy. Zmiana ta, to

według autora

„sytuacja”, w której elementy tejże

wykazują nieoczekiwane „właściwości”. Właściwości te
objawiają się jednostce na trzy sposoby:

1. obserwowane zachowanie,
2. komunikaty językowe,
3. zadanie.

• powyższe sposoby, wcześniejsze tzw. warunkowanie,

pozwalają autorowi na określenie mechanizmów zmiany
psychicznej oraz adekwatnych do nich metod wychowania i
środków

wychowawczych

Egzemplifikacje dydaktyczne ujęcia behawiorystycznego to

tzw.

model nauczania bezpośredniego,

zaprojektowany z myślą o uczeniu się wiedzy
proceduralnej koniecznej do opanowania

prostych i

złożonych umiejętności oraz o uczeniu się silnie
ustruktyryzowanej wiedzy deklaratywnej, której nauczać

można „krok po kroku”.

Model ten można opisać, charakteryzując bieg lekcji, czyli tzw.

syntaksę modelu. Składa się ona z pięciu głównych

faz:

1. Podanie celów i wywołanie nastawienia,
2. Pokaz wiedzy lub umiejętności,
3. Ćwiczenie pod kierunkiem,
4. Sprawdzenie opanowania umiejętności i wiadomości;

sprzężenie zwrotne,

5. Rozbudowane ćwiczenia; transfer.