Czy negatywne doświadczenia
wczesnodziecięce zawsze prowadzą do
zaburzeń rozwoju

?



Aspekty przywiązania dziecka do opiekuna



Nadmierna kontrola ze strony opiekuna

; zbytnie

narzucanie swojej woli dziecku



Niedostateczna kontrola ze strony opiekuna

;

niskie wymagania, niekonsekwencja



Narodziny rodzeństwa



Niepełnosprawność dziecka



Konflikt między rodzicami



Zaburzenia rodziców

(depresja poporodowa)



Przemoc fizyczna, przemoc psychiczna

Rozwój nerwicy wg
Eysencka

Uważał, że 50% to czynniki biologiczne,

a 50% to doświadczenia życiowe. Ale
okazało się, że można zapaść na nerwicę
nawet z silnym AUN ale ze złymi
doświadczeniami i złymi kontaktami, albo
odwrotnie, można być zdrowym mimo słabego
AUN, ale z dobrymi, wspierającymi
kontaktami

Funkcjonalne znaczenie
cech temperamentu



Ujawnia się przede wszystkim w

sytuacjach trudnych,
stawiających człowiekowi
skrajne wymagania

Rola temperamentu

U dzieci:
- w interakcjach społecznych z rodzicami i

innymi zajmującymi się dzieckiem

- w zachowaniu w warunkach szkolnych

U dorosłych:
- w życiu zawodowym
- w sposobie spędzania wolnego czasu
- w interakcjach społecznych
- w życiu małżeńskim

Co wpływa w większym

stopniu na rozwój zaburzeń

po stresie traumatycznym

(PTSD)?



Osobowość (neurotyczność) ?



Temperament (reaktywność emocjonalna) ?

Rodzaje sytuacji trudnych

Sytuacje zagrożenia – zawierają w sobie różne rodzaje

sytuacji trudnych. Ma w nich miejsce przeplatanie się i
nakładanie zagrożenia, deprywacji, przeciążeń, utrudnień i
sytuacji konfliktowych. Prawie każda sytuacja zagrożenia
powstaje nagle i niespodziewanie, zaskakując człowieka, który
jeśli potrafi w miarę racjonalnie ją ocenić, zdaje sobie sprawę
z niebezpieczeństwa. W sytuacjach lub odczuciach to
rzeczywiste (lub urojone) zagrożenie może być niekiedy
pomniejszane, ale z reguły bywa wyolbrzymiane. Stan taki
pogłębia bezsilność i bezradność człowieka stojącego w
obliczu

niebezpieczeństwa.

Zaskakujące

i

często

gwałtowne zmiany zaistniałej sytuacji, duże natężenie
uwagi i wysoki poziom napięć emocjonalnych, lawina
przeróżnych informacji i najczęściej stały deficyt czasu

– oto realia sytuacji zagrożenia

Potrzeby

klasyfikacja wg A. Maslova

Potrzeby fizjologiczne

(głód, pragnienie, oddychanie, temperatura,

ruch, światło)

Symptomy niezaspokojenia:



Zaburzenia koncentracji uwagi



Zaburzenia percepcji



Zaburzenia procesów poznawczych (myślenie,

zapamiętywanie, uczenie się, decyzje)



Zaburzenia procesów emocjonalnych

(rozdrażnienie, złość, napięcie)



Zaburzenie funkcjonowania (aktywność,

odpoczynek)

Potrzeba bezpieczeństwa

(zdrowie/życie, zdrowe granice w relacjach,

stałość pracy, przewidywalność zadań i

oczekiwań)

Symptomy niezaspokojenia:



Problemy interpersonalne/konflikty



Obniżenie motywacji do pracy/aktywności



Obniżenie samooceny



Zaburzenia poczucia kompetencji



Zachowania destrukcyjne

Zaburzenia zachowania

Zachowanie ludzkie nastawione jest na

zaspokojenie

potrzeb

i

realizacje

złożonych celów, przy stałym liczeniu się
z

normami

funkcjonującymi

w

społeczeństwie

Jeżeli zachowanie nie spełnia jednej z tych

funkcji mówimy o zachowaniu zaburzonym

Zaburzenia zachowania

Dezorganizacja zachowania - występowanie

zachowań nie przynoszących korzyści. Mogą one

przybrać następujące formy:



agresywną – polegającą na ślepym ataku na

przeszkodę (

pobicie kogoś, wywołanie awantury

itp.)



lękową – która może przybrać formę lękowego

zahamowania (

np. bezruch, trudności z mówieniem,

słabość

) lub gwałtownego wyładowania ruchowego

(

np. ucieczka z miejsca wypadku)



regresji – czyli cofnięcia się do form rozwojowo

wcześniejszych



fiksacji – polegającej na usztywnieniu się w pewnych

formach działania i myślenia, które nie prowadzą do

osiągnięcia założonego celu

Różnice płciowe w

reagowaniu na stres



Mężczyźni lepiej sobie radzą w ostrym stresie



Kobiety lepiej sobie radzą w stresie przewlekłym



Kobiety są bardziej wrażliwe na stres, częściej

odczuwają zagrożenie, cierpią częściej niż
mężczyźni



U kobiet częściej występują zaburzenia

osobowości



Kobiety mają większą wrażliwość traumy i z tego

powodu są bardziej podatne na PTSD



Kobiety są bardziej podatne na panikę

Reakcje kobiet i

mężczyzn w reagowaniu

na stres



Kobiety są bardziej wrażliwe

a mężczyźni

działają w kategoriach „walcz i uciekaj”



Kobiety przeżywają więcej niepokoju



Mężczyźni są bardziej agresywni



Kobiety szukają wsparcia środowiskowego i mają

większą tendencje do znieczulania się alkoholem



Kobiety są trudniejszym obiektem badań –

hormony

Radzenie sobie ze stresem



Istnieją wrodzone różnice w podatności ludzi

na stres (temperament, osobowość)



Obycie z sytuacjami stresującymi zwiększa

umiejętność radzenia sobie z nim



Ułatwieniem jest dokładna i prawdziwa wiedza

o realnym zagrożeniu związanym z sytuacją



Sytuacje zasadniczo są mniej stresujące, jeśli

potrafimy

je kontrolować 



Znacznie łatwiej jest radzić sobie ze stresem i

reakcjami, które on powoduje, jeśli ma się

nadzieję na pomoc innych

Fizyczne objawy stresu



Mięśnie – ból i napięcie brzucha, ból pleców,

sztywność karku, napięta twarz itp.



Postawa – zgarbiona, agresywna, zamknięta

obronna, itd.



Zachowanie – niespokojne, nerwowe, tiki,

nieuzasadnione ruchy, itd.



Mowa – brak pewności, agresywność, jąkanie,

itp.



Serce – przyspieszenie pracy, wyższe ciśnienie,

zimne dłonie i stopy, uczucie gorąca i zimna,
przyspieszone tętno, zaczerwienienie twarzy, itd.



Oddech – nieregularny, płytki, szybszy, itd.



Hormony – nadmierna potliwość, suchość w

ustach, rozwolnienie, nacisk na pęcherz,
zatwardzenie itd.

Fizjologiczne objawy

stresu

Psychiczne objawy stresu



Umysł – trudności w koncentracji, ból głowy,

zapominanie, zagubienie, chaos myślowy, itd.



Nastrój – zmienny, znudzony, wybuchowy,

egzaltowany, itd.



Zachowanie – drażliwe, niecierpliwe,

pochopne, niekonsekwentne, itd.

Trauma



(Gr. traumaticos- rana, uraz). Pojęcie

zaczerpnięte z medycyny do opisania
czynników powodujących urazy i szok



W psychologii – psychotrauma.

Czyli pojęcie

precyzyjniej oddające charakter urazów w
wyniku czynników działających na psychikę

TRAUMA TO RANA

Wystąpienie symptomów po

przeżyciu traumatycznego

wydarzenia



Traumatyczne wydarzenie to takie, które

spełnia dwa kryteria

1. osoba musi

doświadczyć zagrożenia dla życia lub
zagrożenia fizycznego bezpieczeństwa,
zagrożenie obrażeń ciała. 2. musi wystąpić
bardzo silny lęk, terror, poczucie bezsilności

,

lub w przypadku dzieci zdezorganizowane
zachowanie lub niepokój ruchowy

Symptomy c.d.



Symptomy można zaliczyć do jednej z

trzech kategorii:

- natrętne, powtarzające się, doświadczanie

traumatycznego zdarzenia

- unikanie wszystkiego co kojarzy się z

wydarzeniem

- symptomy fizjologicznego pobudzenia

Częstość występowania
PTSD



W ciągu życia około 1.2 % kobiet i 0.5 %

mężczyzn rozwija potraumatyczny stres



30% dzieci, które przeżyły traumatyczne

wydarzenie reaguje potraumatycznym
stresem

(American Academy of Child and

Adolescent Psychiatry)

Dzieci cierpiące na
potraumatyczny stres:

a.

unikają rozmów o przeżytym wydarzeniu

(tendencja

ta może się załamać gdy dziecko znajdzie się w

sytuacji przypominającej traumatyczne wydarzenie)

b.

relacjonują wydarzenie

w sposób aemocjonalny

c.

wycofują się, wydają się ostrożne

d.

unikają nowych doświadczeń

e.

objawy różnią się w zależności od cech dziecka i

jego funkcjonowania przed przeżytą traumą oraz w

zależności od typu traumy (

np. trauma chroniczna

prowadzi do zaburzenia rozwoju, jednorazowa

prowadzi do nagle występujących koszmarów

nocnych, dezorganizacji zachowania, lub

wycofania

)

Wpływ traumy
wczesnodziecięcej na rozwój
emocji destrukcyjnych

Zaburzenia w następstwie ekstremalnego stresu,

charakteryzują się następującą grupą objawów:

Zmiany w zakresie regulacji impulsów afektywnych,

trudności z kontrolowaniem złości i zachowania

autodestrukcyjne

- zmiany w zakresie uwagi, koncentracji i

świadomości (mogą się pojawić przypadki amnezji,

epizody dysocjacji i depersonalizacji)

-

Zmiany w autopercepcji (

poczucie winy, wstydu i

odpowiedzialności)

-

Zmiany dotyczące relacji z innymi (

trudności z

zaufaniem innym, niezdolność do budowania bliskich

związków emocjonalnych)

-

somatyzacja

Emocje destrukcyjne



To te emocje, które są szkodliwe dla nas

samych lub dla innych (Goleman, 2007)



Najwięcej uwagi poświęca się dwóm

emocjom, które potencjalnie mogą być
najbardziej szkodliwe:

strach,

który

przeradza się w lęk patologiczny oraz

złość,

która przeradza się w różne postaci

agresji

Autodestrukcja



Oznacza wszystkie ludzkie zachowania, które

bardziej lub mniej jawnie zmierzają do
unicestwienia własnych możliwości i sił
życiowych



Do zachowań autodestrukcyjnych można

zaliczyć:

próby samobójcze, alkoholizm,

narkomanię, nałogowe palenie tytoniu
oraz zaniechanie leczenia wtedy, gdy jest
ono konieczne

Hipotezy



Osoby, które doświadczyły traumatycznych

wydarzeń w dzieciństwie

częściej cierpiały na

zaburzenia odżywiania się niż osoby nie
mające kontaktu z takimi wydarzeniami



U osób, które w dzieciństwie zetknęły się z

wydarzeniami traumatycznymi częściej będzie
występować

aleksytymia

, niż u osób, które

nie miały takich doświadczeń (Zdankiewicz-
Ścigała, 2008)

Zachowania/ reakcje
człowieka w sytuacji
traumatycznej



działania adekwatne

aby przetrwać i zachować życie, pomóc innym



- porażenie emocjonalne, odrętwienie psychiczne

(

zachowuje się tak jakby działał wg własnego planu, nie

reaguje na wezwania, jest nieobecny

– w takiej sytuacji

wymaga opieki; trywialnie proste czynności wykonuje z

zapamiętaniem, może być to pewien rodzaj „kokonu”

chroniącego przed działaniem kolejnych bodźców – jeśli tak się

zachowuje i jest bezpieczny to OK., - kontrolować ale nie

włączać się );



silnie natężony lęk z agresją i gniewem, chęć odwetu, itp.



Depresja, smutek

„......nie warto dalej żyć, planować....., życie się skończyło”;



panika, dezorganizacja poznawcza

„ co się stało?, „gdzie ja jestem ?, kim ja jestem?”, itp.;



- Reakcje związane z bardzo silnym stresem.

Ostra katastroficzna reakcja

na stres

1.

Reakcje paniki

2.

Dezorganizacja funkcji poznawczych

3.

Dezorientacja

4.

Bezsenność

5.

Zaburzenia motoryczne

6.

Reakcje paranoidalne

7.

Zaburzenia funkcjonowania w sferze
obowiązków i relacji interpersonalnych

Poza kryteriami

diagnostycznymi



Dotknięcie śmierci, uświadomienie sobie

własnej śmiertelności



Zatarcie granicy pomiędzy życiem a

śmiercią



Wina ocalonego

Wzrost potraumatyczny



Trauma coś zabiera i coś daje (już nie będzie tak jak dawniej)



Ekstrawersja, Otwartość na doświadczenia, Sumienność,

Ugodowość pomaga w poradzeniu sobie z cierpieniem. Jest

to zasób, który ułatwia przepracowanie traumy i poradzenie

sobie z trudną sytuacją „co mnie nie zabije to mnie wzmocni”



Co z tymi, którzy tych zasobów nie mają ?



Osoby z wysokim poziomem neurotyczności po

doświadczeniu traumy mogą popaść w uzależnienia, depresję itd.



Ekstrawersja prowadzi do wzrostu potraumatycznego



Ludzie po traumie dzielą czas na przed traumą i po traumie



Ważne jest wsparcie psychiczne faktycznie odczuwane przez

osobę



Konieczne jest przepracowanie schematów poznawczych

Skutki doświadczenia
traumy u małych dzieci:



Małe dziecko ma zbyt małe zasoby, żeby sobie

poradzić z traumą

, skutki traumy będą

występowały w przyszłości ponieważ:

- zdarzenia traumatyczne zapisywane są na

poziomie doznań zmysłowych

(wg van der

Kolka) – tzn. w bardzo prostym kodzie , postaci
obrazów, smaków, doznań węchowych

- małe dziecko jeszcze dobrze nie mówi albo w

ogóle, a to znaczy, że nie może stworzyć narracji

dotyczącej tego zdarzenia, a tym samym włączyć
tego doświadczenia do systemu wiedzy o sobie

Skutki traumy w
dzieciństwie c.d.:

- doświadczenie traumy pozostaje

autonomiczne, nie związane z
doświadczeniem i nie podlegające kontroli

- oznacza to, że wspomnienia zakodowane na

prymitywnym poziomie mogą wdzierać się do
świadomości w postaci

np. flashbacków, w

okolicznościach niekontrolowanych

Wzrost potraumatyczny
prowadzi do konkretnych zmian
w:

1. W postrzeganiu siebie

2. W relacjach z innymi osobami

3. W przemianie duchowości

Trauma u dzieci

Maluchy do 6 roku życia:



Bezradność i pasywność



Uogólniony lęk



Wzbudzenie i zmieszanie



Trudności w mówieniu o zdarzeniu



Trudności w rozpoznawaniu uczuć i emocji



Koszmary nocne i inne zaburzenia snu



Lęki separacyjne i „przyklejanie się do opiekuna”



Objawy regresji



Niezdolność zrozumienia nieodwołalności śmierci

Trauma u dzieci

Maluchy do 6 roku życia c.d.



Lęki dotyczące śmierci



Reakcja żałoby



Wzmożony odruch orientacyjny



„Zamrażanie”



Emocjonalna nieobecność – wyłączanie się



Płacz bez powodu



Unikanie lub wzmożona reakcja na bodźce

kojarzone z traumą, w tym silne objawy

fizjologiczne

Trauma u dzieci

Dzieci w wieku szkolnym 6-11 lat



Poczucie odpowiedzialności i winy



Wielokrotne odtwarzanie traumy w zabawach

lub w opowieściach



Niepokój wynikający z niechcianych wspomnień



Koszmary i inne zaburzenia snu



Lęk przed odczuciami i reakcjami na traumę



Skupienie uwagi na lękach i obawach rodziców



Niechęć do chodzenia do szkoły



Zamartwianie się o innych

Trauma u dzieci

Dzieci w wieku szkolnym 6-11 lat c.d.



Zmiany w zachowaniu, nastroju i osobowości



Symptomy somatyczne (skargi na bóle różnego

pochodzenia



Lękliwość



Regresja



Lęk separacyjny



Utrata zainteresowań



Pomieszanie i nieadekwatne rozumienie zdarzenia



Magiczne konfabulacje



Problemy w szkole

Trauma u dzieci

Dzieci w wieku szkolnym 12-18 lat:



12 rok życia – granica lepszego wglądu w emocje



Koncentracja na sobie



Zachowania zagrażające życiu



Buntowanie się w domu lub w szkole



Gwałtowny zwrot w relacjach międzyludzkich



Depresja i wycofanie społeczne



Pogorszenie wyników w nauce



Acting-out (aktywność seksualna, zachowania

ryzykowne



Próby dystansowania się od poczucia winy, wstydu,

zniewolenia

Trauma u dzieci

Dzieci w wieku szkolnym 12-18 lat c.d.



Skłonność do wypadków



Pragnienie zemsty



Wzrost koncentracji na sobie



Zaburzenia snu i zaburzenia odżywiania



Przykład Małgosi, która straciła brata

Reakcje dzieci po traumie,

procesy występujące u dzieci,

które powinny zwrócić naszą

uwagę (podsumowanie)



Dzieci najmłodsze – trudności z uspokojeniem,
szybkość bicia serca, reakcje nagłego przestrachu,
proces dysocjacji (myśli i uczucia funkcjonują
niezależnie; rozszczepienie)



Małe dzieci odgrywają traumę poprzez zabawę, sceny
tematyczne, czynności symboliczne, koszmary senne



Adolescencji – u nastolatków mają miejsce
zachowania impulsywne niesie to ze sobą ryzyko prób
samobójczych, zachowania ryzykowne

Pamięć po traumie u

dzieci

Hipokamp u osób, które w

dzieciństwie doznały traumy jest
mniejszy od reszty ludzi o około
20%

Trauma u dzieci



Małe dzieci

mniej cierpią bo miej rozumieją



Starsze

są bardziej narażone bo rozumieją

więcej



Każdy okres rozwojowy wiąże się z czynnikami

chroniącymi jak również podatnymi na traumę.



Ważna jest wiedza o rozwoju

Czynniki chroniące



Umiejętności społeczne



Udzielanie pomocy i radość z tego płynąca



Poczucie własnej wartości oraz kontroli



Zdolności poznawcze



Dobra interakcja dziecko – rodzic



Jasna struktura w rodzinie – rytuały, zasady



Rodzice pozwalają innym udzielić pomocy



Wspólne wartości



Wspólna ekspresja emocjonalna



Wspierające i niekarzące postawy w rodzinie

Brakuje danych empirycznych na temat czynników szkodliwych

LITERATURA

:

1. Brylant, R., Harley, A. (2003). Zespół ostrego stresu. Warszawa: PWN.

2. Czarnecka , A., Dobrodziej, C. (2001). Psychologiczne aspekty działań

ratowniczych. Warszawa: Firex.

3. Dudek ,B. (2003). Zaburzenia po stresie traumatycznym. Gdańsk: Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne.

4. Greenstone ,J., Leviton, S. (2005). Interwencja kryzysowa. Gdańsk:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

5. Hetherington ,A. (2004). Wsparcie psychologiczne w służbach ratowniczych.

Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

6. James, R., Gilliland B. (2005). Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa:

Wydawnictwo Edukacyjne „Parpa”.

7. Kalat, J.W. (2006). Biologiczne podstawy psychologii. Warszawa: PWN.

8. Merecz, D. (2005). Jak zwiększyć swój potencjał by lepiej radzić sobie ze

stresem. Łódź: I.M.P.

9. Oleś, P. (2005). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa:

„Scholar”.

10. Merecz, D. (2007). Wsparcie psychologiczne w nurcie terapii poznawczo –

behawioralnej dla osób

poszkodowanych w sytuacjach kryzysowych. Materiały szkoleniowe.