Psychologia rozwoju i osobowości

1. Psychologia rozwoju jako dział psychologii

Jest działem psychologii, który zajmuje się stałością i zmiana w życiu człowieka od jego poczęcia aż do śmierci. Badania nad rozwojem dotyczą tego jak rozwój przebiega w ciągu życia, jakie są ogólne zasady rozwoju, podobieństwa i różnice rozwoju poszczególnych osob

1. Główne pytania psychologii rozwoju

Natura czy wychowanie, zmiany rozwojowe są jakościowe czy ilościowe, rozwój jako proces ciągły czy skokowy, poznanie normatywne(prawidła rozwoju) czy ideologiczne (różnice, rozwój jednostki)

1. Rodzaje badań w psychologii rozwoju

Podłużne, przekrojowe, sekwencyjne

1. Rodzaje zmian zachodzących w ciągu życia

3 gr: powszechne, zmiany właściwe, indywidualne

1. Teoria Piageta – rozwój umysłowy w ciągu życia

Polega na przystosowaniu, integracji jednostki ze środowiskiem zewnętrznym, a wewnętrznym tego aspektem jest strukturalizacja , czyli wzrost  złożoności, stałości i efektywności organizacji struktur poznawczych. okres SENSORYCZNO-MOTORYCZNY, PRZEDOPERACYJNY, OPERACJI KONKRETNYCH

1. Psychologia osobowości – skąd się wywodzi

Pytania by zrozumieć zachowanie człowieka, jego przyczyny, motywacje, rozwój na przestrzeni życia. Skąd się biorą podobieństwa i różnice w zachowaniach ludzi, czy motywacja jest świadoma czy nie, co sprzyja a co zakłóca rozwój

1. Główne pytania psych. Osobowości

Motywacja świadoma czy nieświadoma, zachowanie reaktywne czy celowe, natura czy wychowanie, przeszłość czy przyszłość, osoba czy sytuacja, realizujemy program biologiczny czy intencjonalny

1. Metaforyczne ujęcia osobowości

Forma, mechanizm, organizm, kontekst, umysł

1. Teoria Freuda eros, tanatos, libido, budowa osobowości, stadia rozwoju osobowości, główne założenia psychoanalizy

Eros – służy przeżyciu i zachowaniu ciągłości gatunku, dążenie do tworzenia, przyjemności

Tanatos – instynkt śmierci, może wyrażać poprzez agresję, dążenie do destrukcji, niszczenia i walki

Libido – popęd seksualny, działa wg zasad zachowania energii- jeśli energia zostanie zainwestowana w jedna aktywność to mniej można zainwestować w inna

Budowa osobowości – id – miejsce nieświadomych popędów, wypartych pragnień, kieruje się zasada przyjemności, ego- zapewnienie bezpieczeństwa, suprego – zasady moralne, wartości

Stadia – faza oralna – oralno bierna – frustracja ma miejsce we wczesnym okresie, beztroska ducha, nadmierna zależność, łatwowierność, oczekiwanie opieki. Faza oralno sadystyczna – frustracja gdy dziecko jest starsze, kłótliwość, zachłanność, zawiść, tendencja do złośliwości

Faza analna – analno retencyjna – fiksacja na wstrzymaniu, skąpstwo, upór, sztywność, brak spontaniczności, pedanteria. Analno ekspulsywna - fiksacja na uwalnianiu, impulsywność, niezorganizowanie, skłonność do wybuchów, złego humoru, złośliwości

Faza falliczna – u kobiet: nadmierna ekspresja swojej seksualności, skłonności histeryczne, tendencja do idealizowania, uwodzenia. U mężczyzn: kolekcjonowanie sukcesów, posiadanie wielu dzieci, powodzenie u kobiet, jednoczesne poczucie winy.

Założenia psychoanalizy – zachowaniem rządzą nie tylko procesy świadome ale również nieświadome popędy, są one głównymi czynnikami motywacji, człowiek funkcjonuje jak mechanizm- człowiek dąży do przyjemności i unikania przykrości.

1. Teoria C.G.Junga – nieświadomość zbiorowa/ archetypy, budowa osobowości

Nieświadomości zbiorowa – jest tym co pośredniczy między ludźmi, zawiera podstawowe wzorce reagowania, myślenia, przeżywania, zachowania człowieka(archetypy)

Archetypy - pierwotne wyobrażenie i wzorzec zachowania, obejmujący także sferę myślową i niosący ze sobą znaczny ładunek emocjonalny, którego źródłem są utrwalone w psychice zapisy powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń.

Budowa osobowości - Ego, czyli świadoma psychika, nieświadomość osobowa, czyli stłumione doświadczenia jednostki, formujące kompleksy będące sumą nieświadomych doświadczeń zbiorowych i indywidualnych (np. kompleks matki)

Nieświadomość zbiorowa, jest według niego sumą ukrytych śladów pamięciowych, doświadczeń naszych przodków, sięgających czasów archaicznych. Składnikami nieświadomości zbiorowej są archetypy, czyli formy pojęciowe (idee) zawierające silny ładunek emocjonalny (np. archetyp matki jako historycznie niezmienna istota macierzyństwa). Persona, czyli rola jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych. Anima i animus, czyli archetypiczne elementy psychiczne płci przeciwnej zawarte w psychice jednostki, tj. elementy kobiece w psychice mężczyzny i elementy męskie w psychice kobiety. Cień, czyli uosobienie zwierzęcej natury człowieka (archetyp cienia).
Jaźń, czyli suma procesów psychicznych osobowości powstała dzięki ludzkiemu dążeniu do jedności (archetypicznym symbolem jest mandala). Zdaniem Junga rozwój osobowości człowieka wiedzie poprzez proces indywiduacji (dążenia do harmonijnej jedności) i funkcję transcendentną do samourzeczywistnienia.

1. Teoria relacji z obiektem - Margaret Mahler

Autorka podkreśla znaczenie relacji dziecka z ważnym obiektem - matką, we wczesnych fazach rozwoju. Dla Mahler miarą pomyślnego rozwoju, głównie psychicznego, jest droga, jaką pokonuje dziecko od symbiotycznego "zlania" z matką, do osiągnięcia stabilnej indywidualnej tożsamości - proces ten można nazwać "psychologicznymi narodzinami".

1. Teorie rozwoju ego

Ego to konfiguracja zawierająca i kontrolująca czynności świadome, dokonujące syntezy i integracji ubiegłych doświadczeń z zadaniami pojawiającymi się aktualnie w percepcyjno-poznawczym polu jednostki.

1. A. Adler – psychologia indywidualna- Według Adlera człowiek od wczesnych lat dzieciństwa przeżywa – z powodu swoich braków – poczucie małej wartości, które kompensuje dążeniem do przewagi i mocy nad innymi. Ta świadomość własnych braków oraz potrzeba kompensacji wpływa na kształtowanie się jeszcze w dzieciństwie indywidualnego planu życiowego, który wyznacza ideały i kierunki działania jednostki, jak również kształtuje osobowość tej jednostki. Zadaniem wychowania jest udzielenie jednostce pomocy w harmonizowaniu jej rozwoju: w przezwyciężaniu zarówno poczucia małej wartości, jak dążenia do przewagi nad innymi, co zresztą z trudem się udaje

Styl życia - dotyczy indywidualnego, swoistego dla danego człowieka sposobu bycia: ogółu motywów, cech, zainteresowań, wartości, zachowania, sposobu postrzegania świata i reagowania na niego.Styl życia zależy od norm społecznych, środowiska w którym człowiek się identyfikuje są to również osobiste przekonania oraz wartości. Zależy od ogólnej ekonomicznej i politycznej struktury społeczeństw.

1. G. Allport – psychologia humanistyczna - Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go.

Proprium - czyli centrum osobowości, które strukturyzuje psychikę i jest warunkiem autonomii.

Cechy dojrzałej osobowości –

1. posiadanie dobrze rozwiniętego i rozbudowanego obrazu siebie; zdolność rozumienia siebie

2. umiejętność opanowania potrzeb wewnętrznych bez konfliktów

3. posiadanie bezpieczeństwa emocjonalnego

4. funkcjonowanie z dozą optymizmu, posiadanie naturalnego entuzjazmu

5. zdolność obiektywizacji samego siebie - umiejętność widzenia siebie w kategoriach zewnętrznych: krytykowanie siebie, poczucie humoru

6. posiadanie jednoczącej filozofii życia - skrystalizowany światopgląd, umiejętność patrzenia na wszystkie dziedziny życia, integrowanie się człowieka w świecie

1. A. Murray – koncepcja potrzeab: Murray określa potrzebę jako działającą w mózgu siłę fizykochemiczną, która organizuje percepcję, i określone grupy reakcji autonomicznych, słownych i motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia.

Rodzaje potrzeb:
* potrzebę bezpieczeństwa jako tendencję do unikania psychicznego urazu
 - ze strony innych
 - we własnych oczach
* potrzebę poniżania się
* potrzebę wyczynu
* potrzebę stowarzyszenia się, afiliacji
* potrzebę agresywności
* potrzebę autonomii
* potrzebę kompensacji
* potrzebę uległości
* potrzebę usprawiedliwiania się
* potrzebę dominowania
* potrzebę uzewnętrzniania swojej osobowości i ekshibicjonizmu
* potrzebę żywienia i opiekowania się
* potrzebę porządku
* potrzebę zabawy
* potrzebę odrzucania i izolacji
* potrzebę przyjemnych doznań zmysłowych
* potrzebę seksualną
* potrzebę doznawania opieki i oparcia
* potrzebę rozumienia
* potrzebę nabywania
* potrzebę poznawczą
* potrzebę tworzenia
* potrzebę informowania innych
* potrzebę doznawania aprobaty i uznania ze strony innych
* potrzebę zatrzymywania

1. Teorie cech w psychologii osobowości - to podejście, zmierzających do opisania osobowości w kategoriach cech - względnie stałych, charakterystycznych dla jednostki, zgeneralizowanych tendencji do określonych zachowań, emocji i sądów, przejawiających się w różnych sytuacjach. Tak rozumiana cecha ma charakter latentny - nie można jej bezpośrednio zaobserwować, posiada status zmiennej pośredniczącej między bodźcem a reakcją. Teorie cech nastawione są na odkrywanie różnic indywidualnych, rezygnują natomiast z odkrywania mechanizmów osobowości. Badania w tym paradygmacie zmierzają do wyodręnienia za pomocą analizy czynnikowej podstawowych, nieredukowalnych czynników, stworzenia narzędzi do ich pomiaru (testy osobowości) oraz ustalenia korelatów z innymi cechami indywidualnymi.

2. Cattell – właściwości cech - Według Cattella cechy stanowią strukturę psychiczną osobowości i wyjaśniają między-sytuacyjną i między-czasową stałość zachowania. Wyodrębnił cechy powierzchniowe (obserwowalne na zewnątrz) i cechy źródłowe reprezentujące podstawowe czynniki z których zbudowana jest osobowość. Poznanie cech źródłowych było możliwe wg. Cattella za pomocą metody statystycznej zwanej analizą czynnikową. Metoda ta pozwala na wyodrębienie głównych czynników, zmiennych, które składają się z pomniejszych zmiennych, wzajemnie ze sobą powiązanych.

Wśród cech powierzchniowych i źródłowych Cattell wyodrębnił trzy podstawowe kategorie:
- cechy zdolnościowe - jak dobrze coś się robi? Np. inteligencja
- cechy temperamentalne - w jaki sposób? Tempo, styl, emocjonalność ,
- cechy dynamiczne - dlaczego i po co? Motywacyjny aspekt osobowości

Cechy dynamiczne następnie podzielił na trzy kolejne kategorie: ergi, sentymenty i postawy.

Ergi przypominające pojęcie instynktu to wrodzone psychofizyczne tendencje, mające składnik percepcyjny, afektywny i dążeniowy. Na podstawie analizy czynnikowej Cattell wyodrębnił kilkanaście ergów, do których nalezą m.in. bezpieczeństwo, seks, ciekawość, głód, gniew, czy dbałość o siebie.

Sentyment z kolei kształtują sie pod wpływem ooddziaływań środowiskowych i własnych doświadczeń indywidualnych. Powodują, że posiadające je osoby reagują w pewien sposób na określone obiekty. Ergi i sentymenty przejawiają się w postawach uznawanych za Cattella za obserwowalne przejawy zachowania.

Cattell brał pod uwagę trzy źródła informacji o osobowości:
- dane L - obserwacja zachowań w codziennych sytuacjach
- dane Q - samopis w kwestionariuszach
- dane T - zachowanie podczas eksperymentu

18. Do podstawowych cech osobowości według Eysencka należą:

- Ekstrawersja - Introwersja,
- Neurotyczność - Stabilność Emocjonalna
- Psychotyczność

19. model wielkiej piątki – cechy osobowości Pięcioczynnikowy model osobowości (w skrócie PMO) autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae zwany też „wielką piątką” (ang. Big Five) obejmuje następujące czynniki osobowości:

• neurotyczność (vs stałość emocjonalna) – odzwierciedlającą przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważenie; skłonność do przeżywania negatywnych emocji (strachu, zmieszania, gniewu, poczucia winy) oraz podatność na stres psychologiczny

• ekstrawersję (vs introwersja) – która odnosi się do jakości i ilości interakcji społecznych oraz poziomu aktywności, energii, a także zdolności do doświadczania pozytywnych emocji

• otwartość na doświadczenie] – wskazującą na tendencję do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą

• ugodowość (vs antagonizm) – opisującą nastawienie do innych ludzi (pozytywne versus negatywne) przejawiające się w altruizmie versus antagonizmie

• sumienność (vs nieukierunkowanie) – która oddaje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel

Zakłada się, że wyróżnione czynniki:

• istnieją realnie (i jako takie mają znaczenie w przystosowaniu jednostki do środowiska np. sumienność jest najlepszym wyznacznikiem jakości wykonywanej pracy zawodowej oraz osiągnięć akademickich, a także wiąże się z satysfakcją życiową)

• są niezmienne

• są uniwersalne (tj. niezależne od rasy, płci czy kultury)

• są biologicznie uwarunkowane (charakteryzuje je wysoki stopień odziedziczalności)

20. Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury jest rozwinięciem teorii uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi jednak nie tylko poprzez warunkowanie reaktywne i warunkowanie sprawcze, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem.