ORALNA STRUKTURA CHARAKTERU

ETIOLOGIA: zaraz za prawem do egzystencji wyłaniają się kolejne potrzeby małego dziecka: wymaga ono zapewnienia mu wszystkich środków niezbędnych do życia, opieki i kontaktu dotykowego. Jeśli potrzeby te nie zostaną całkowicie zaspokojone, rozwija się struktura charakteru zwana oralną. A zatem mówimy tu o sytuacji, gdy dziecko zasadniczo jest chciane i gdy relacja przywiązania jest rozwinięta, natomiast opieka nad nim nie jest odpowiednia i wzbudza wielokrotne doświadczenie emocjonalnego porzucenia, a także wtedy, gdy nastąpi utrata podstawowej postaci przywiązania i nigdy nie będzie ona w sposób adekwatny zastąpiona przez inną. Chronicznie chorzy, cierpiący na depresję, uzależnieni od alkoholu lub sami reprezentujący charakter oralny rodzice są najczęstszą przyczyną rozwoju tej struktury charakteru. Czynnikiem takim mogą być także skrajnie trudne warunki czyniące opiekę rodzicielską bardzo trudnym zadaniem: doświadczenie wojny, samotni rodzice czy trudna sytuacja materialna. Utrata postaci dobrej matki najgłębiej wpływa na dziecko po 7 miesiącu życia, gdy proces różnicowania jest już rozpoczęty, ale najczęstsze przypadki wiązać należy ze słabymi lub zniekształconymi relacjami symbiotycznymi powodującymi niezdolność matki do zaspokajania potrzeb dziecka. Symbioza miała tu swój początek, ale nigdy nie została dopełniona, a tym samym nigdy też nie doszło do jej rozwiązania. Nie wykształciło się tu „ufne oczekiwanie”, ponieważ matka nie była wystarczająco dostępna dla dziecka. Można tu mówić o doświadczeniu „utraty raju”. Wielokrotnie pozostawione samemu sobie i rozczarowane dziecko zrobi wszystko, by zaadaptować się do tej sytuacji. Aby powstrzymać ból i nie przeżywać kolejnych rozczarowań zaczyna blokować swe naturalne potrzeby.

Zespół symptomów: osoba porzuca swoją zależną pozycję jeszcze zanim zostanie usatysfakcjo­nowana, pozostając w rzeczywistości chronicznie potrzebującą i zależną. Konsekwentnie próbuje ukrywać tę zależność, która może być widoczna lub w jakiś sposób kompensowana, ale zawsze wiąże się z poczuciem nieusatysfakcjonowania własnego self.

Jednostka nie uzyskuje zaspokojenia swoich potrzeb, nie jest zdolna do identyfikacji swoich potrzeb, do ich wyrażania, nie akceptacje faktu bycia potrzebującą, nie potrafi zbliżyć się do innych, poprosić o pomoc i zaspokoić własne self. Możliwości samokojenia i samoopieki są upośledzone. Jednostka skłania się raczej do zaspokajania potrzeb innych osób, w stopniu przekraczającym jej możliwości i do identyfikacji z ludźmi potrzebują­cymi, przy jednoczesnym ukrywaniu swojego do nich podobieństwa. Częste są choroby (w wyniku braku umiejętności troszczenia się o siebie, wyczerpywania swych wewnętrznych zasobów poprzez przekraczające możliwości zaspokajanie innych, przeświadczenie, że choroba jest jedyną akceptowaną przez ego jednostki metodą zaspokojenia wypartych potrzeb oraz wymuszenia uwagi i opieki), depresje (bardzo dotkliwe, wyczerpujące, towarzyszy im rozpacz i tęsknota - za osobą, która wreszcie zaspokoi potrzeby jednostki) czy inne formy załamania, które wymuszają i usprawiedliwiają wsparcie, dopuszczając tym samym za­spokojenie self. Z drugiej strony częste są okresy kompensacji z przesadnym optymizmem, wielkościowością, epizodami manii, w których jednostka zaniedbuje jednak poważnie samą siebie, co jest podstawą niechybnie nadciągającego załamania. Stąd ogromna zmienność nastrojów. Poważne problemy z samotnością. Jednostka oralna może popadać w panikę, gdy doświadczy oddzielenia od głównej postaci przywiązania i zostanie sama. Stąd tendencja do zazdrości i silne przywiązanie do obiektów przejściowych (wiąże się to z brakiem wykształcenia stałości podstawowego obiektu przywiązania w ósmym miesiącu życia). Obiektami tymi mogą być np. różnego rodzaju używki oraz korzyści materialne. Łatwość wpadania w uzależnienia Problemy w związkach miłosnych polegające na tendencji do symbiozy, zlania się z partnerem, który czuje się wykorzystywany i uwięziony. Gdy „wymęczony” odchodzi powtarza się schemat porzucenia jednostki oralnej.

Styl poznawczy: Skłonność do przechodzenia od myślenia nadaktywnego, euforycznego i czasami kreatywnego do otępienia, depresji i zubożenia procesów poznawczych. W okresach uniesienia może występować ograniczenie zdolności sądzenia i oceny rzeczywistości, skłonność do przejawiania nadmiernie opie­kuńczej postawy względem innych, do podejmowania większej odpowiedzialno­ści i niezależnych działań, niż w rzeczywistości jednostka potrafi realizować oraz do tworzenia przesadnie optymistycznych planów. W stanie załamania dominuje brak nadziei oraz poczucie bycia ofiarą.

Formy obrony: Zaprzeczenie, projekcja, identyfikacja, inwersja, przeniesienie i zwrócenie się przeciwko sobie. Kompensacyjna troska o innych i stany uniesienia, tak samo jak załamania chorobowe i depresje, są formą obrony i wiążą się z rozszczepieniem self i reprezentacji obiektu. W przesadnej odpowiedzialności za innych i próbach zaspokojenia ich potrzeb ujawnia się wielkościowość. Silna samonegacja. Potrzeby jednostki, wyparte i/albo wyrażane w minimalnym stopniu, odbierane są jako obce albo złe i trzeba wyjątkowego niezaspokojenia, zanim zaczną być postrzegane jako uprawomocnione.

Decyzje skryptowe i patogenne przekonania: „Niczego nie potrzebuję; wszystko to mogę osiągnąć samodzielnie. Odnajduję się w dawaniu i kochaniu. Moje potrzeby są zbyt wielkie i mogłyby przytłoczyć innych. Gdybym wyraził swoje potrzeby, przeżyłbym rozczarowanie, opuszczenie albo odrzucenie. Troska o mnie jest w rzeczywistości sprawą kogoś innego, a ponieważ nikt mi jej nie okazał, nie mogę nic z tym zrobić ".

Reprezentacja self: Rozszczepienie, które uwydatnia dające, kochające, leczące, opiekuńcze i umocnione self w stanach kompensacyjnych, a zranione, wyczerpane, słabe, uszkodzone i bezsilne self w stanach załamania.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Rozszczepienie z innymi postrzeganymi jako osoby dysponujące znacznie większymi zasobami, które mogłyby dostarczyć potrzebnych wartości i dóbr, albo jako słabe, niezdolne do zatroszczenia się o samych siebie i wymagające zaspokojenia. Pod maską manii, narcyzmu i wielkościowości kryje się złudne postanowienie udowodnienia sobie i innym, że jednostka oralna nie potrzebuje nikogo i jest samodzielna. Z drugiej strony depresja i choroby fizyczne są wołaniem o opiekę i troskę. Tendencja do tworzenia relacji na zasadach zależności albo współzależności. W sytua­cjach, gdy zależność jest widoczna, inni mają poczucie, że nigdy nie będą zdolni zrobić dla nich wystarczająco dużo — osoba taka naprawdę nie potrafi być usatysfakcjonowana.

Charakterystyka emocjonalna: duża podatność na wzorce cyklotymiczne. Częste stany kompensacyjne z bardzo dobrym samopoczuciem z łatwością przeradzające się w rodzaj wzniosło­ści, euforii i, w skrajnych okolicznościach, w epizody manii. Przeplatają się one z załamaniem fizycznym i depresją. Obie te formy ekspresji charakterologicznej stanowią obronę przed ukrywającą się pod nimi strukturą prawdziwego self, która obejmuje archaiczne, prawdziwe i wrażliwe żądania dziecka. Pod stanem kompensacji kryją się złość, żal, rozpacz i strach przed stratą. Depresja natomiast wykorzystywana jest w funkcji obronnego tłumienia agresji, wrogości i znacznie bardziej intensywnego, ale rzeczywistego żalu z powodu deprywacji i nieuniknionej utraty self . Może mieć podobne znaczenie jak choroba fizyczna. Osoby oralne pozbawione są kontaktu z impulsami agresji i wrogości, ale łatwo popadają w irytację, która kłóci się z Ja, lecz której nie można w pełni kontrolować. W irytacji tej przebija złość z powo­du nieustannego braku satysfakcji i głęboki uraz związany z tym, że jednostka musiała szybko stać się samowystarczalna, nauczyć się troszczyć o innych, a sama tego nie doznała. Często ujawniany jest lęk przed samotnością, lęk przed porzuceniem i zazdrość. Lęk nie służy jako sygnał mobilizujący agresję, lecz ma charakter urazu powiększającego jeszcze naturalną pasywność jednostek oralnych.

Ekspresja energetyczna: osoba z charakterem oralnym kurczy mięśnie, które powstrzymują naturalną, spontaniczną autoekspresję. Stłumieniu potrzeb i emocji pomaga ograniczenie oddechu najczęściej poprzez zaokrąglenie i wyciągnięcie ramion do przodu, przez co następuje ograniczenie i zapadnięcie klatki piersiowej oraz mostka. Służy temu również chroniczne napięcie w obrębie obręczy barkowej, napięcie w górnej części pleców-pomiędzy łopatkami oraz wysunięcie głowy do przodu. Te zabiegi blokują możliwość uderzenia i gest sięgania po coś. Napięte mięśnie dolnej części brzucha, podstawy szyi oraz szczęki nie dopuszczają do płaczu oraz bezpośredniego wyrażania agresji. Kolana są usztywnione, a miednica wysunięta do przodu, co mówi nam o konieczności wczesnego stanięcia na nogach, radzenia sobie z rzeczywistością i dużej samodzielności. Ale osoba oralna ma słabo rozwiniętą muskulaturę i chude, słabe nogi, bo nie ma ona naprawdę mocnego kontaktu z podłożem. Cały ten układ sprzyja bólom głowy, infekcjom i chorobom górnych dróg oddechowych, urazom kręgosłupa i kolan oraz dolegliwościom dolnego odcinka układu pokarmowego.

Cele terapeutyczne

Cele emocjonalne

1. Wyzwolić uczucia potrzeby i tęsknoty i towarzyszyć klientowi w ich identyfikacji.

2. Przepracować doświadczenie smutku po przeżyciach bólu i głębokiej rozpaczy z powodu opuszczenia albo chronicznej frustracji.

3. Przepracować uczucie wściekłości z powodu opuszczenia.

4. Przepracować lęk spowodowany wyzwoleniem wszystkich innych uczuć:

lęk odrzucenia, opuszczenia i chronicznej frustracji.

5. Rozwinąć większe poczucie ugruntowania, siły i wyraźnego przepływu energii w stopach, kostkach, kolanach i nogach.

6. Umocnić całe ciało i jego ogólną muskulaturę.

7. Umocnić ekspresję asertywności i agresywności.

8. Otworzyć klatkę piersiową, oddech i doprowadzić do swobodnego prze­pływu energii przez szyję i krtań.

9. Rozluźnić skurczone mięśnie w dolnej części pleców, brzucha, w obręczy barkowej, u podstawy czaszki i w szczęce.

10. Wyzwolić prawdziwe uczucie miłości, szczególnie do centralnej postaci przywiązania, i rozwinąć ekspresję tego uczucia

Cele poznawcze

Postawy i przekonania

1. Zidentyfikować, zinterpretować i rozwinąć wgląd w ideał ego czy fałszywe self, dokonać jego zmiany („Jestem miły, łagodny, całkowicie oddający się. Jestem potrzebny").

2. Zidentyfikować, zinterpretować i rozwinąć wgląd w decyzję skryptową;

Dokonać jej zmiany („Niczego nie potrzebuję. Muszę to zrobić samodzielnie. Jeśli ujawnię swoje potrzeby, zostanę zdradzony i porzucony").

3. Zakwestionować, zinterpretować i wyjaśnić poszczególne mechanizmy obronne (zaprzeczenie, projekcję, introjekcję, inwersję, identyfikację, zwrócenie się przeciwko sobie i przeniesienie), aby zagwarantować elastyczność w ich stosowaniu.

4. Pomóc w rozpoznaniu wzorca kompensacji i załamania. Pomóc osobie w identyfikacji i odrzuceniu tego powtarzającego się wzorca przez zaakceptowa­nie przez nią własnej odpowiedzialności za jego trwanie.

5. Umocnić identyfikację self z własnymi potrzebami, uznając swoje prawo do występowania potrzeb i do ich zaspokojenia.

6. Umocnić identyfikację self z osobistą historią porzucenia albo niezaspokojenia własnych potrzeb i z ukształtowaną w ten sposób podatnością na zranie­nie. Afirmować indywidualne prawo do przeżywania uczuć związanych z do­świadczeniem porzucenia— wściekłości, rozpaczy i strachu.

7. Umocnić identyfikację self z naturalną agresją i asertywnością.

Umiejętności poznawcze

1. Promować i uczyć umiejętności samokojenia i troszczenia się o siebie.

2. Ustanowić ambiwalentne doświadczenie self i innych i rozróżnienie mię­dzy self a innymi.

3. Dokonać oceny i naprawy mechanizmów formowania struktur osobowych:

asymilacji, akomodacji, różnicowania, integracji i generalizacji.

4. Umocnić świadome wykorzystanie istniejących mechanizmów obronnych w takim zakresie, w jakim są one efektywne i użyteczne.

5. Nauczyć nieznanych dotąd mechanizmów obronnych ego.

6. Umacniać, naprawiać i uczyć strategii radzenia sobie z szorstkim i wzbu­dzającym lęk środowiskiem.

Cele behawioralno-społeczne

1. Umacniać i uczyć strategii samokojenia i troszczenia się o siebie.

2. Umacniać umiejętność proszenia o pomoc i sięgania po nią w bezpośred­nich relacjach społecznych.

3. Umocnić zachowania agresywne, asertywne i instrumentalne.

4. Zwiększyć odniesienie do rzeczywistości w stopniu wymaganym dla doj­rzałego funkcjonowania; umocnić stałość zaangażowania w pracę, relacje mię­dzyosobowe, indywidualne zamierzenia itd. Rozwinąć wytrwałość.

5. Umocnić zdolność do wzajemności, kontakty oparte na zasadzie dorosły--dorosły i autentyczne, indywidualne kształtowanie związków miłosnych (w przeciwieństwie do związków opartych na zależności i współzależności).

6. Zwiększyć tolerancję na doświadczenie samotności.

7. Odwieść od przepracowywania się, nadmiernego stosowania używek i nar­kotyków, przesadnej odpowiedzialności i opiekuńczości i innych hipomaniakalnych, autodestrukcyjnych zachowań, pojawiających się w kompensacyjnej fazie cyklu.

---