Gramatyka
łacińska

Część czwarta –
przymiotniki, szyk zdania

Przymiotniki

• Przymiotniki określają cechy

rzeczownika

• Są zgodne z określanym

rzeczownikiem w liczbie, rodzaju i

przypadku –

uwaga na wyjątki w

rodzaju rzeczowników!!!

• Odmieniają się według I i II lub III

deklinacji

• Przymiotniki III deklinacji mają jedno,

dwa lub trzy zakończenia rodzajowe

Przymiotniki I i II
deklinacji - -us, -a, -um

• acutus, -a, -um – ostry
• benignus, -a, -um – łagodny
• chronicus, -a, -um – przewlekły
• congenitus, -a, -um – wrodzony
• malignus, -a, -um – złośliwy
• osseus, -a, -um – kostny
• verus, -a, -um –prawdziwy

Przymiotniki I i II
deklinacji - -er, -a, -um

• Tracące e

– aeger, -a, -um – chory
– dexter, -a, -um – prawy
– sacer, -a, -um – krzyżowy
– sinister, -a, -um – lewy

Przymiotniki I i II
deklinacji - -er, -a, -um

• Zatrzymujące e

– lacer, -a, -um – rozdarty
– liber, -a, -um – wolny
– sanguifer, -a, -um – krwionośny
– somnifer, -a, -um – usypiający

Imiesłów czasu
przeszłego strony biernej
- -us, -a, -um

• apertus, -a, -um – otwarty
• compositus, -a, -um – złożony
• infectus, -a, -um – zakażony
• positus, -a, -um – położony
• tectus, -a, -um – pokryty

Przymiotniki III
deklinacji

• Jedna końcówka, wspólna dla

wszystkich trzech rodzajów

• Dwie końcówki – jedna dla

rodzaju męskiego i żeńskiego,
druga – dla nijakiego

• Trzy końcówki – każda dla innego

rodzaju

Przymiotniki III deklinacji
– jedno zakończenie

• biceps, bicipitis – dwugłowy
• degener, -eris – zwyrodniały
• frequent, -entis – częsty
• medicatrix, -icis – leczniczy
• praecox, -ocis - przedwczesny

Imiesłów czasu
teraźniej-szego strony
czynnej

• aberrans, -antis – promieniujący
• deformans, -antis –

zniekształcający

• fulminans, -antis – piorunujący
• imminens, -entis – zagrażający
• migrans, -antis – wędrujący
• persistent, -entis - przetrwały

Przymiotniki III deklinacji
– dwa zakończenia

• aequalis, -e – równy
• articularis, -e – stawowy
• brevis, -e – krótki
• distalis, -e – dalszy
• gravis, -e – ciężki
• letalis, -e - śmiertelny

Przymiotniki III deklinacji
– trzy zakończenia

• acer, acris, acre – ostry
• campester, -stris, stre – płaski,

równy

• puter, -tris, -tre – zgniły
• sequester, -stris, -stre -

pośredniczący

Przymiotniki -
stopniowanie

• stopień równy – gradus positivus
• stopień wyższy – gradus

comparativus

• stopień najwyższy – gradus

superlativus

Przymiotniki -
stopniowanie

• regularne
• nieregularne (ze zmianą tematu)
• przez opisanie
• niezupełne

Przymiotniki –
stopniowanie regularne

• stopień wyższy - końcówki

– ior dla rodzaju męskiego i

żeńskiego

– ius dla rodzaju nijakiego
– odmienia się według III deklinacji

typu spółgłoskowego

Przymiotniki –
stopniowanie regularne

• stopień najwyższy - końcówki

– issimus dla rodzaju męskiego
– issima dla rodzaju żeńskiego
– issimum dla rodzaju nijakiego
– odmienia się według I i II deklinacji
– dla przymiotników zakończonych w Nom.

sing. masc. na –er dodaje się końcówki

-rimus, -rima, -rimum

– dla przymiotników zakończonych w Nom.

sing. na -ilis dodaje się końcówki -limus,

-lima, -limum

Przymiotniki –
stopniowanie regularne

positivus

comparativ
us

superlativus

verus, -a, -um verior, -ius

verissimus, -a,

-um

felix, -icis

felicior, -ius

felicissimus, -a,

-um

acer, acris

acrior, -ius

acerrimus, -a,

-um

liber, -era,

-erum

liberior, -ius liberrimus, -a,

-um

debilis, -e

debilior, -ius debillimus, -a,

um

Przymiotniki –
stopniowanie
nieregularne

positivus

comparativ
us

superlativu
s

po polsku

bonus, -a,

-um

melior, -ius optimus,

-a, -um

dobry

malus, -a,
-um

peior, -ius

pessimus,
-a, -um

zły

magnus,
-a, -um

maior, -ius

maximus,
-a, -um

duży

propinquu
s, -a, -um

proprior,
-ius

proximus,
-a, -um

bliski

multi, -ae,
-a

plures, -a

plurimi,
-ae, -a

liczni

Przymiotniki – stopnio-
wanie przez opisanie

• przymiotniki II i I deklinacji, w których

przed końcówką występuje samogłoska:

– eus
– ius
– uus (ale nie –quus)

• w stopniu wyższym dodaje się

przysłówek magis (bardziej)

• w stopniu najwyższym dodaje się

przysłówek maxime (najbardziej)

Przymiotniki – stopnio-
wanie przez opisanie

positivus

comparativ
us

superlativu
s

po polsku

exiguus,
-a, -um

magis
exiguus

maxime
exiguus

szczupły

varius, -a,
-um

magis
varius

maxime
varius

różny

idoneus,

-a, -um

magis

idoneus

maxime

idoneus

stosowny

Przymiotniki –
stopniowanie niezupełne

positivus

comparativ

us

superlativu

s

ulter (nie
używane)

ulterior, -ius
położony z

tamtej strony

ultimus, -a,
-um najdalszy

iuvenis, -is

– młody

iunior –

młodszy

senex, senis
– stary

senior - starszy

Przymiotniki –
stopniowanie niezupełne

positivus

comparativ

us

superlativu

s

superi, -orum
– bogowie
nieba

superior, -ius
– wyższy

supremus, -a,
-um – najwyższy

inferi, -orum

– mieszkańcy
podziemia

inferior, -ius

– niższy, dolny

infimus, -a, -um;

imus, -a, -um
– najniższy

posteri, -orum
– potomni

posterior, -ius
– późniejszy,

tylny

postremus,
postumus, -a,

-um – ostatni

Szyk zdania

• Podstawowymi częściami zdania

są podmiot i orzeczenie

• Podmiot – zazwyczaj jest

rzeczownikiem lub zaimkiem,
zwykle występuje w nominativus.

– Magister studiosos docet –

nauczyciel uczy studentów

– Natura sanat – przyroda uzdrawia

Szyk zdania

• Orzeczenie – wyrażone jest w zdaniu przez

czasownik. Może być:

– orzeczeniem czasownikowym (prostym) –

wyrażone jest za pomocą formy osobowej

czasownika

• Magister studiosos docet
• Natura sanat

– zazwyczaj występuje na końcu zdania, jednak

gdy kładziemy na czasownik szczególny

nacisk, np. w trybie rozkazującym:

• Da medicamentum aegroto – daj lekarstwo

choremu

Szyk zdania

• Orzeczenie – wyrażone jest w zdaniu przez

czasownik. Może być:

– orzeczeniem imiennym (złożonym) – składa się z

łącznika (słowo posiłkowe esse być) oraz orzecznika.

• Orzecznikiem jest najczęściej rzeczownik lub

przymiotnik, który zawsze zgadza się z podmiotem co

do przypadku, liczby i rodzaju.

• W języku polskim orzecznik zazwyczaj występuje w

narzędniku.

– Collega medicus est – kolega jest lekarzem
– Morbi multi contagiosi sunt – liczne choroby są zakaźne

• Przydawka przymiotna – w języku łacińskim stoi za

określanym rzeczownikiem

– Magister bonus studiosos docet – dobry nauczyciel

uczy studentów