Gramatyka 
łacińska

Część czwarta – 
przymiotniki, szyk zdania

 

 

Przymiotniki

• Przymiotniki określają cechy 

rzeczownika

• Są zgodne z określanym 

rzeczownikiem w liczbie, rodzaju i 

przypadku – 

uwaga na wyjątki w 

rodzaju rzeczowników!!!

• Odmieniają się według I i II lub III 

deklinacji

• Przymiotniki III deklinacji mają jedno, 

dwa lub trzy zakończenia rodzajowe

 

 

Przymiotniki I i II 
deklinacji - -us, -a, -um

• acutus, -a, -um – ostry
• benignus, -a, -um – łagodny
• chronicus, -a, -um – przewlekły
• congenitus, -a, -um – wrodzony
• malignus, -a, -um – złośliwy
• osseus, -a, -um – kostny
• verus, -a, -um –prawdziwy

 

 

Przymiotniki I i II 
deklinacji - -er, -a, -um

• Tracące e

– aeger, -a, -um – chory
– dexter, -a, -um – prawy
– sacer, -a, -um – krzyżowy
– sinister, -a, -um – lewy

 

 

Przymiotniki I i II 
deklinacji - -er, -a, -um

• Zatrzymujące e

– lacer, -a, -um – rozdarty
– liber, -a, -um – wolny
– sanguifer, -a, -um – krwionośny
– somnifer, -a, -um – usypiający

 

 

Imiesłów czasu 
przeszłego strony biernej 
- -us, -a, -um

• apertus, -a, -um – otwarty
• compositus, -a, -um – złożony
• infectus, -a, -um – zakażony
• positus, -a, -um – położony
• tectus, -a, -um – pokryty

 

 

Przymiotniki III 
deklinacji

• Jedna końcówka, wspólna dla 

wszystkich trzech rodzajów

• Dwie końcówki – jedna dla 

rodzaju męskiego i żeńskiego, 
druga – dla nijakiego

• Trzy końcówki – każda dla innego 

rodzaju

 

 

Przymiotniki III deklinacji 
– jedno zakończenie

• biceps, bicipitis – dwugłowy
• degener, -eris – zwyrodniały
• frequent, -entis – częsty
• medicatrix, -icis – leczniczy
• praecox, -ocis - przedwczesny

 

 

Imiesłów czasu 
teraźniej-szego strony 
czynnej 

• aberrans, -antis – promieniujący
• deformans, -antis – 

zniekształcający

• fulminans, -antis – piorunujący
• imminens, -entis – zagrażający
• migrans, -antis – wędrujący
• persistent, -entis - przetrwały

 

 

Przymiotniki III deklinacji 
– dwa zakończenia

• aequalis, -e – równy
• articularis, -e – stawowy
• brevis, -e – krótki
• distalis, -e – dalszy
• gravis, -e – ciężki
• letalis, -e - śmiertelny

 

 

Przymiotniki III deklinacji 
– trzy zakończenia

• acer, acris, acre – ostry
• campester, -stris, stre – płaski, 

równy

• puter, -tris, -tre – zgniły
• sequester, -stris, -stre - 

pośredniczący

 

 

Przymiotniki - 
stopniowanie

• stopień równy – gradus positivus
• stopień wyższy – gradus 

comparativus

• stopień najwyższy – gradus 

superlativus

 

 

Przymiotniki - 
stopniowanie

• regularne
• nieregularne (ze zmianą tematu)
• przez opisanie
• niezupełne

 

 

Przymiotniki – 
stopniowanie regularne

• stopień wyższy - końcówki

– ior dla rodzaju męskiego i 

żeńskiego

– ius dla rodzaju nijakiego
– odmienia się według III deklinacji 

typu spółgłoskowego

 

 

Przymiotniki – 
stopniowanie regularne

• stopień najwyższy - końcówki

– issimus dla rodzaju męskiego 
– issima dla rodzaju żeńskiego
– issimum dla rodzaju nijakiego
– odmienia się według I i II deklinacji
– dla przymiotników zakończonych w Nom. 

sing. masc. na –er dodaje się końcówki 

-rimus, -rima, -rimum

– dla przymiotników zakończonych w Nom. 

sing.  na -ilis dodaje się końcówki -limus, 

-lima, -limum

 

 

Przymiotniki – 
stopniowanie regularne

positivus

comparativ
us

superlativus

verus, -a, -um verior, -ius

verissimus, -a, 

-um

felix, -icis

felicior, -ius

felicissimus, -a, 

-um

acer, acris

acrior, -ius

acerrimus, -a, 

-um

liber, -era, 

-erum

liberior, -ius liberrimus, -a, 

-um

debilis, -e

debilior, -ius debillimus, -a, 

um

 

 

Przymiotniki – 
stopniowanie 
nieregularne

positivus

comparativ
us

superlativu
s

po polsku

bonus, -a,  

 -um

melior, -ius optimus,     

 -a, -um

dobry

malus, -a,  
 -um

peior, -ius

pessimus,   
 -a, -um

zły

magnus, 
-a, -um

maior, -ius

maximus, 
-a, -um

duży

propinquu
s, -a, -um

proprior, 
-ius

proximus,   
 -a, -um

bliski

multi, -ae,  
 -a

plures, -a

plurimi, 
-ae, -a

liczni

 

 

Przymiotniki – stopnio-
wanie przez opisanie

• przymiotniki II i I deklinacji, w których 

przed końcówką występuje samogłoska:

– eus
– ius
– uus (ale nie –quus)

• w stopniu wyższym dodaje się 

przysłówek magis (bardziej)

• w stopniu najwyższym dodaje się 

przysłówek maxime (najbardziej)

 

 

Przymiotniki – stopnio-
wanie przez opisanie

positivus

comparativ
us

superlativu
s

po polsku

exiguus, 
-a, -um

magis 
exiguus

maxime 
exiguus

szczupły

varius, -a,  
 -um

magis 
varius

maxime 
varius

różny

idoneus, 

-a, -um

magis 

idoneus

maxime 

idoneus

stosowny

 

 

Przymiotniki – 
stopniowanie niezupełne

positivus

comparativ

us

superlativu

s

ulter (nie 
używane)

ulterior, -ius 
położony z 

tamtej strony

ultimus, -a, 
-um najdalszy

iuvenis, -is        

 – młody 

iunior – 

młodszy 

senex, senis     
 – stary   

senior - starszy

 

 

Przymiotniki – 
stopniowanie niezupełne

positivus

comparativ

us

superlativu

s

superi, -orum      
  – bogowie 
nieba

superior, -ius       
 – wyższy 

supremus, -a, 
-um – najwyższy 

inferi, -orum        

  – mieszkańcy 
podziemia

inferior, -ius        

  – niższy, dolny 

infimus, -a, -um; 

imus, -a, -um      
  – najniższy 

posteri, -orum     
  – potomni 

posterior, -ius     
  – późniejszy, 

tylny

postremus, 
postumus, -a, 

-um – ostatni 

 

 

Szyk zdania 

• Podstawowymi częściami zdania 

są podmiot i orzeczenie

• Podmiot – zazwyczaj jest 

rzeczownikiem lub zaimkiem, 
zwykle występuje w nominativus.

– Magister studiosos docet – 

nauczyciel uczy studentów

– Natura sanat – przyroda uzdrawia

 

 

Szyk zdania 

• Orzeczenie – wyrażone jest w zdaniu przez 

czasownik. Może być:

– orzeczeniem czasownikowym (prostym) – 

wyrażone jest za pomocą formy osobowej 

czasownika

• Magister studiosos docet
• Natura sanat

– zazwyczaj występuje na końcu zdania, jednak 

gdy kładziemy na czasownik szczególny 

nacisk, np. w trybie rozkazującym:

• Da medicamentum aegroto – daj lekarstwo 

choremu

 

 

Szyk zdania 

• Orzeczenie – wyrażone jest w zdaniu przez 

czasownik. Może być:

– orzeczeniem imiennym (złożonym) – składa się z 

łącznika (słowo posiłkowe esse być) oraz orzecznika.

• Orzecznikiem jest najczęściej rzeczownik lub 

przymiotnik, który zawsze zgadza się z podmiotem co 

do przypadku, liczby i rodzaju. 

• W języku polskim orzecznik zazwyczaj występuje w 

narzędniku.

– Collega medicus est – kolega jest lekarzem
– Morbi multi contagiosi sunt – liczne choroby są zakaźne

• Przydawka przymiotna – w języku łacińskim stoi za 

określanym rzeczownikiem

– Magister bonus studiosos docet – dobry nauczyciel 

uczy studentów