Gramatyka
łacińska
Część pierwsza - koniugacje
Koniugacja
• jest to odmiana czasownika
• Czasownik (verbum) wyraża
czynność lub stan.
Czasownik odmienia się
przez:
• Osoby (personae),
– Ja, ty, on (ona, ono) – ego, tu, is (ea, id)
– My, wy, oni (one) – nos, vos, ei (eae,
ea)
• Liczby (numeri),
– Liczba pojedyncza – numerus singularis
– Liczba mnoga – numerus pluralis
Czasownik odmienia się
przez:
• Czasy (tempora)
– Czas teraźniejszy – tempus praesens
– Czas przeszły niedokonany – tempus
imperfectum
– Czas przeszły dokonany – tempus
perfectum
– Czas zaprzeszły – tempus
plusquamperfectum
– Czas przyszły – tempus futurum primum
– Czas przyszły dokonany – tempus
futurum exactum
Czasownik odmienia się
przez:
• Tryby (modi)
– Tryb orzekający – modus indicativus
– Tryb rozkazujący – modus
imperativus
– Tryb przypuszczający – modus
coniunctivus
• Strony (genera)
– Strona czynna – genus activum
– Strona bierna – genus passivum
Czasownik – forma
określona i nieokreślona
• Czasownik użyty w którejkolwiek osobie,
liczbie, czasie, stronie i trybie nazywamy
formą określoną czasownika (verbum finitum).
• Obok nich występują formy nieokreślone
(verba infinita):
– bezokolicznik (infinitivus),
– imiesłów (participium),
– rzeczownik odsłowny (gerundium),
– przymiotnik odsłowny (gerundivum),
– celownik odsłowny (supinum).
Końcówki osobowe
indicativus praesentis activi
Osoba
Liczba
pojedyncza
Liczba
mnoga
1 (ja, my)
-o
-mus
2 (ty, wy)
-s
-tis
3 (on/a,o/,
oni)
-t
-nt
Tryb
rozkazujący
-te
Czasownik - koniugacje
• Czasowniki łacińskie odmieniają
się według czterech koniugacji:
– I koniugacja – temat na a
– II koniugacja – temat na e
– III koniugacja – temat
spółgłoskowy
– IV koniugacja – temat na i
Koniugacja I (a)
Infinitivus: sana-re (uzdrowić)
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) san
a
-o
sana-mus
2 (tu, vos)
sana-s
sana-tis
3 (is, ei)
sana-t
sana-nt
Imperativus
I
sana!
sana-te!
Koniugacja II (e)
Infinitivus: vide-re (widzieć)
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) vide-o
vide-mus
2 (tu, vos)
vide-s
vide-tis
3 (is, ei)
vide-t
vide-nt
Imperativus
I
vide!
vide-te!
Koniugacja IV (i)
Infinitivus: audi-re (słuchać)
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) audi-o
audi-mus
2 (tu, vos)
audi-s
audi-tis
3 (is, ei)
audi-t
audi-nt
Imperativus
I
audi!
audi-te!
Koniugacja III (spółgł.)
Infinitivus: defend-e-re (bronić)
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) defend-o
defend-i-
mus
2 (tu, vos)
defend-i-s
defend-i-tis
3 (is, ei)
defend-i-t
defend-u-nt
Imperativus
I
defend-e!
defend-i-te!
Koniugacja III (wyjątki)
Infinitivus: cup-e-re
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) cup-i-o
cup-i-mus
2 (tu, vos)
cup-i-s
cup-i-tis
3 (is, ei)
cup-i-t
cup-iu-nt
Imperativus
I
cupe!
cup-i-te!
Koniugacja III (wyjątki)
Infinitivus: dilu-e-re (rozcieńczyć)
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) dilu-o
dilu-i-mus
2 (tu, vos)
dilu-i-s
dilu-i-tis
3 (is, ei)
dilu-i-t
dilu-u-nt
Imperativus
I
dilu-e!
dilu-i-te!
Słowo posiłkowe
Infinitivus: esse (być)
Persona
Singularis
Pluralis
1 (ego, nos) sum
sumus
2 (tu, vos)
es
estis
3 (is, ei)
est
sunt
Imperativus
I
es!
este!