1

Znaczenie gleb w środowisku

Gleba

Gleba –

to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej

będąca wytworem długotrwałych procesów odbywających
się na powierzchni Ziemi. Wytworzenie 2-3 cm warstwy
gleby trwa około 200 – 1000 lat.



Rozdrobniony materiał skalny ma zdolność

zatrzymywania wody i

powietrza co sprzyja

pojawianiu się roślin utrwalających glebę;



Szczątki roślinne oraz szczątki i odchody zwierzęce

są rozkładane przez

drobnoustroje glebowe, co

prowadzi do zwiększenia ilości

próchnicy i

wzbogaca glebę w związki mineralne;



Przeciętny skład gleby jest następujący:

składniki

organiczne – 5%,

powietrze – 25%, woda – 25%,

składniki mineralne – 45%.

Tworzenie się gleby następuje w wyniku

Tworzenie się gleby następuje w wyniku

wietrzenia skał pod wpływem czynników

wietrzenia skał pod wpływem czynników

klimatycznych oraz działalności organizmów

klimatycznych oraz działalności organizmów

żywych.

żywych.

2

Znaczenie gleb w środowisku

Ulega

ona

ciągłym

przemianom

będących

następstwem oddziaływania czynników naturalnych
lub działalności ludzkiej.

Gleba jako środowisko spełnia wiele ważnych funkcji:

Gleba jako środowisko spełnia wiele ważnych funkcji:

•

stanowi

jeden

z

podstawowych

elementów

środowiska

naturalnego,

w którym żyje

człowiek oraz funkcjonuje świat

zwierzęcy i

roślinny;

•

jest źródłem zasilania wód naturalnych i szaty

roślinnej

w

różne

pierwiastki

-

makro-

i

mikroelementy, niezbędne do życia

człowiekowi,

zwierzętom i roślinom;

•

w glebie przebiegają praktycznie wszystkie cykle

obiegów

pierwiastków – jest podstawowym ogniwem

obiegu

substancji chemicznych;

•

jest naturalnym sorbentem dla wielu związków

chemicznych

wprowadzanych

do

środowiska

glebowego;

Gleba w odróżnieniu od martwej skały jest

Gleba w odróżnieniu od martwej skały jest

utworem dynamicznym, w którym zachodzą ciągłe

utworem dynamicznym, w którym zachodzą ciągłe

przemiany materii nieorganicznej i organicznej.

przemiany materii nieorganicznej i organicznej.

3

Znaczenie gleb w środowisku

•

spełnia ważne funkcje sanitarne;

•

stanowi obszar produkcji rolnej (żywności) i leśnej

(surowców odnawialnych);

•

w środowisku glebowym składowane są odpady

stałe komunalne i

przemysłowe;

•

środowisko glebowe jest często odbiornikiem

ścieków zarówno

bytowo-gospodarczych jak i

przemysłowych

oraz

osadów

ściekowych,

wykorzystywanych jako naturalne nawozy
organiczne w rolnictwie.

Szczególną rolę w ochronie środowiska glebowego

przed

negatywnymi skutkami skażenia

negatywnymi skutkami skażenia

odpadami

odpadami przemysłowymi oraz skutkami

nieracjonalnej chemizacji rolnictwa

nieracjonalnej chemizacji rolnictwa, spełnia

materia organiczna

materia organiczna

.

.

4

Znaczenie gleb w środowisku

Zawarte w niej substancje humusowe:



tworzą połączenia z pestycydami;



przyśpieszają ich rozkład przez dostarczanie

mikroorganizmom

łatwo przyswajalnych związków

energetycznych;



tworzące się w glebach połączenia metaloorganiczne

decydują o rozpuszczalności i migracji metali ciężkich
(Al, Cd, Cu, Pb);



materia

organiczna

wykazuje

zdolność

do

buforowania środowiska

glebowego w szerokim

zakresie pH, przez wiązanie jonów wodorowych.

Rodzaje i kierunki przekształceń gleb

Rodzaje i kierunki przekształceń gleb

Czynnikami sprawczymi przekształceń gleb mogą być
zjawiska:



przyrodnicze

(naturalne) – zmiany klimatyczne:

opady,

temperatura, wiatr;



antropogeniczne

– nieodpowiednia

uprawa

mechaniczna,

5

Degradacja i dewastacja

środowiska glebowego

pogorszenie się stosunków wodnych wskutek
niewłaściwej melioracji, zmiany wywołane dużymi
przeobrażeniami,

np.

eksploatacją

surowców

ziemnych,

zwartą

budową,

trasami

komunikacyjnymi, zanieczyszczeniem środowiska.

Degradacja

gleb

:

Degradacja

gleb

:

naturalne

lub

sztuczne

upośledzenie

którejkolwiek

funkcji

gleby

w

ekosystemie i zmniejszenie jej żyzności wskutek
pogorszenia się właściwości fizykochemicznych i
biologicznych, ważnych dla życia i rozwoju roślin.
Najbardziej wymiernym wskaźnikiem jest spadek
produktywności.

Dewastacja gleb:

Dewastacja gleb: oznacza całkowite zniszczenie
gruntu, wraz z którym idą w parze dalekie
przekształcenia, a niekiedy spustoszenia powierzchni
danego obszaru. Powstają w ten sposób trwałe
nieużytki
(kopalnie odkrywkowe, hałdy hutnicze).

6

Dewastacja środowiska

glebowego

Rozpatrując najważniejsze typy szkodliwego wpływu

działalności ludzkiej na gleby można ogólnie wyróżnić
następujące rodzaje i kierunki przekształceń gleb:



Przekształcenia typu geochemicznego

-

- tworzenie terenów bezglebowych;
- mechaniczne uszkadzanie pokrywy glebowej.



Przekształcenia typu hydrologicznego

-

- zawodnienie gleb;
- osuszanie gleb.



Przekształcenia typu chemicznego

-

- zakwaszenie gleb;
- alkalizacja gleb;
- zasolenie gleb;
- zanieczyszczenie gleb pierwiastkami śladowymi.



Degradacja biologiczna

-

- zmęczenie gleby.

7

Dewastacja środowiska

glebowego



Degradacja fizyczna

-

-

erozja wietrzna i wodna;

- pogarszanie struktury gleby.



Geomechaniczne przekształcenia gleb

Geomechaniczne przekształcenia gleb

Znaczna powierzchnia gruntów niszczona jest w trakcie
prac geologicznych, górniczych i inżynierskich, a także
w wyniku składowania różnego rodzaju odpadów.

Podstawową

przyczyną

tworzenia

obszarów

bezglebowych jest zajmowanie terenów pod budowę kopalni
odkrywkowych, hałd, stawów osadowych, składowisk
odpadów przemysłowych i komunalnych.

Stąd tereny te dzieli się na:

-

-

tereny bezglebowe sztucznych odsłonięć

tereny bezglebowe sztucznych odsłonięć;

-

-

tereny bezglebowe sztucznych usypisk

tereny bezglebowe sztucznych usypisk.

Część z tych obszarów, w wyniku prac rekultywacyjnych,
może być przywrócona normalnej gospodarce, inne zostają
bezpowrotnie zdegradowane.

8

Dewastacja środowiska

glebowego



Hydrologiczne przekształcenia gleb

Hydrologiczne przekształcenia gleb

Sprowadzają się do zmiany stosunków wodnych w

środowisku glebowym i zmierzają do dwóch efektów:

•

osuszania gleb

osuszania gleb,

•

zawadniania gleb

zawadniania gleb.

Osuszenie

Osuszenie

gleb

następuje w wyniku:

•

drenującego oddziaływania podziemnych i odkrywkowych

wyrobisk

górniczych

(naruszenie

poziomów

wodonośnych);

•

eksploatowania wód podziemnych do celów komunalnych i

przemysłowych (zmiana składu chemicznego wód

podziemnych w

kierunku wzrostu ich zasolenia);

Proces ten prowadzi do zmian w gospodarce wodnej
gleb. Są to zmiany niekorzystne zwłaszcza w przypadku
gleb lekkich lub tych, których żyzność uwarunkowana jest
wysokim poziomem wód gruntowych.

9

Dewastacja środowiska

glebowego

Zawadnianie

Zawadnianie

gleb jest wynikiem:

•

intensywnej eksploatacji węgla kamiennego metodą na

zawał. Następuje

stopniowa deformacja powierzchni

wskutek osiadania górotworu, a

tym samym jego

przybliżenie się do poziomu wód gruntowych;

•

budowy zbiorników retencyjnych i innych budowli

hydrotechnicznych

uniemożliwiających odpływ wód

powierzchniowych i gruntowych.



Degradacja fizyczna

Degradacja fizyczna

Erozja gleb jest zjawiskiem przyrodniczym i stanowi

jedną z najważniejszych form degradacji gleby.
•

Erozja naturalna

Erozja naturalna – obejmuje tereny na których

gospodarka człowieka

wywiera mało istotny wpływ. Jej

natężenie uzależnione jest od

warunków klimatycznych

oraz od istnienia i rodzaju pokrywy

roślinnej na danym

terenie;
•

Erozja związana z działalnością człowieka

Erozja związana z działalnością człowieka – powoduje

niszczenie

naturalnej okrywy roślinnej, przyśpieszając

zjawisko erozji gleb.

10

Dewastacja środowiska

glebowego

Erozję gleb powoduje działanie wody i wiatru.

Erozję gleb powoduje działanie wody i wiatru.



Erozja wodna

Erozja wodna – wywołują to zjawisko zarówno spływy

wody podczas topnienia śniegu, jak i silne opady
pionowe: grad, deszcz. Na terenach pozbawionych
pokrywy roślinnej prowadzą do erozji powierzchniowej.

Pięciostopniowa skala erozji wodnej:

•

erozja słaba

- niewielkie zmywanie powierzchniowej

warstwy

gleby,

ubytki

można

zregenerować

odpowiednio prowadzoną uprawą;

•

erozja umiarkowana

– powoduje zmniejszenie

miąższości poziomu

próchniczego i pogarsza

właściwości produkcyjne gleb;

•

erozja średnia

– degraduje całkowicie poziom

próchniczy, często niszczy poziomy głębsze;

•

erozja silna

– niszczy zazwyczaj cały profil glebowy,

prowadzi często

11

Dewastacja środowiska

glebowego

do odsłonięcia skały macierzystej;

erozja bardzo silna

- niszczy cały profil glebowy, a czasem

również skałę

macierzystą; powoduje ukształtowanie

się krajobrazu erozyjnego.

Szybkość spływu wód

Szybkość spływu wód

deszczowych

deszczowych

A

– na zboczach

zalesionych;

B

– na zboczach

pozbawionych
roślinności;

C

C

– na zboczach

zagospodarowanych
tarasowo.

12

Dewastacja środowiska

glebowego



Erozja wietrzna –

Erozja wietrzna – polega na wywiewaniu cząsteczek

gleby, a następnie na ich transporcie, sortowaniu i
osadzaniu.Ten typ erozji może się rozwijać tylko wtedy, gdy
gleba pozbawiona jest pokrywy roślinnej.

Zależnie od prędkości wiatru zachodzi erozja

wietrzna przyziemna lub erozja silna, kiedy porwane
cząstki unoszone są wyżej, tworząc niekiedy chmury pyłu.

Największą degradację gleb powodują:

•

erozja silna – prowadząca do zmian w profilu glebowym.

Następuje

bardzo duże zanieczyszczenie materiałem

glebowym atmosfery i

roślin wskutek występowania burz

pyłowych i piaskowych. Erozja

ta prowadzi do do

powstawania wydm piaskowych;

•

erozja bardzo silna – występuje na terenach

wydmowych; może

doprowadzić do całkowitego

zniszczenia wierzchniej warstwy

gleby.

W Polsce erozją wietrzną zagrożone jest 28% obszaru kraju
– tereny obejmujące gleby lekkie i pyłowe oraz o małej
lesistości.

13

Dewastacja środowiska

glebowego

Ocenia

się,

że

w

wyniku

tego

procesu

uległo

zdegradowaniu, w stopniu uniemożliwiającym produkcję
rolną, ok.15% gleb uprawnych świata. Wraz z erodowaną
glebą unoszona jest próchnica, składniki chemiczne,
drobnoustroje glebowe oraz składniki pokarmowe.



Zmęczenie gleb

Zmęczenie gleb

Dokładne przyczyny tej formy biologicznej degradacji

gleb nie są dokładnie znane.
Jest to prawdopodobnie spowodowane:

-

gromadzeniem się w glebie fitotoksyn - specyficznych

substancji wydzielanych przez rośliny;

-

wyczerpywaniem się niektórych mikro- i makroelementów

w glebie

wskutek prowadzenia przez wiele lat upraw

monokulturowych.

Tereny, na których występuje zjawisko zmęczenia gleb, są

mniej urodzajne (spadek produkcji rolnej 25%). Występują

na nich grzyby chorobotwórcze, których toksyny uznaje się

za kancerogenne.

14

Degradacja środowiska glebowego

pod wpływem zanieczyszczeń



Degradacja chemiczna

Degradacja chemiczna

Zanieczyszczenie

gleb

oznacza

nienaturalne

nagromadzenie się w środowisku glebowym składników
chemicznych, wywołujących spadek jego aktywności
biologicznej, zaburzenia w przebiegu wegetacji roślin,
zmniejszenie plonów i obniżenie ich jakości (degradacja
środowiska glebowego) a także zanieczyszczenie wód
gruntowych.

Gleby należą do zasobów przyrodniczych,

które są:

•

niepomnażalne, a często również nieodnawialne

niepomnażalne, a często również nieodnawialne

;

;

•

proces ich regeneracji jest kosztowny, długotrwały i nie

proces ich regeneracji jest kosztowny, długotrwały i nie

zawsze skuteczny;

zawsze skuteczny;

•

opierają się najdłużej presji czynników antropogenicznych,

opierają się najdłużej presji czynników antropogenicznych,

chociaż ich

chociaż ich

odporność jest zróżnicowana:

odporność jest zróżnicowana:

-

-

gleby wytworzone z piasków luźnych i

słabogliniastych: odporność

najniższa, mała zwartość

koloidów mineralnych i organicznych –

mała

pojemność sorpcyjna;

15

Degradacja środowiska glebowego

pod wpływem zanieczyszczeń

-

gleby zwięzłe, wytworzone z glin, iłów i utworów

pyłowych

–

10-krotnie

wyższa

odporność

na

degradację,

posiadają rozwinięty

kompleks sorpcyjny, poprawne

stosunki wodno-powietrzne, bogate

życie biologiczne.



Zakwaszenie lub alkalizacja gleb

Zakwaszenie lub alkalizacja gleb

Biorąc pod uwagę kwasowość gleb można je podzielić na 8
klas:
• <

4,0

gleby bardzo kwaśne

•

• 6,1-6,5

gleby obojętne
• 4,1-4,5 gleby kwaśne

•

•

6,6-7,0 gleby

słabo zasadowe
• 4,5-5,0 gleby średnio kwaśne

•

•

7,1-7,5 gleby

średnio zasadowe
• 5,1-6,0 gleby słabo kwaśne

•

•

>7,5 gleby

alkaliczne

Do najbardziej powszechnych objawów degradacji

Do najbardziej powszechnych objawów degradacji

chemicznej gleb należy zaliczyć:

chemicznej gleb należy zaliczyć:

zakwaszenie lub

alkalizację

,

,

zasolenie

oraz

oraz

zanieczyszczenie

pierwiastkami śladowymi

.

.

16

Degradacja środowiska glebowego pod

wpływem zanieczyszczeń

Znacznie mniej powszechnym zjawiskiem

Znacznie mniej powszechnym zjawiskiem

degradacji gleb jest ich alkalizacja.

degradacji gleb jest ich alkalizacja.

Może ona być wywołana:
-

czynnikami naturalnymi

czynnikami naturalnymi: rodzaj skały macierzystej,

duża zawartość w roztworze glebowym soli sodowych;
-

czynnikami antropogennymi

czynnikami antropogennymi: pyły emitowane przez

zakłady

przemysłowe, paleniska indywidualne i inne

źródła mają odczyn

zasadowy.



Zasolenie gleb

Zasolenie gleb

Zjawisko to mogą powodować:

-

przyczyny naturalne:

przyczyny naturalne: w klimacie ciepłym, parowanie z

powierzchni

ziemi przewyższa ilość wody

wprowadzaną do gleb wraz z opadami

wskutek czego

wzrasta stężenie łatwo rozpuszczalnych soli w
roztworze glebowym;

-

-

negatywny wpływ działalności człowieka:

negatywny wpływ działalności człowieka: na terenach

zurbanizowanych

emisje

pyłów

z

zakładów

przemysłowych,

elektrociepłowni, wtórne

17

Degradacja środowiska glebowego pod

wpływem zanieczyszczeń

emisje pyłów ze składowisk i wysypisk, na terenach

rolniczych – nawozy mineralne lub ścieki do nawożenia pół.

Szacuje się, ze w wyniku zasolenia degradacji uległo 7%
światowego zasobu gleb ornych.

Degradujące działanie zasolenia może

występować w dwóch postaciach:

•

zwiększenie stężenia roztworu glebowego, utrudnia lub

uniemożliwia

pobieranie

składników

pokarmowych przez rośliny

(przy 0,2% stężeniu NaCl

ustaje pobieranie z niej wody przez

niektóre gatunki

roślin uprawnych, przy 0,5% NaCl zanika

aktywność

biologiczna gleb ze względu na plazmolizę komórek
roślinnych);

•

pobieranie przez rośliny w nadmiarze i akumulowanie w

poszczególnych

częściach nadziemnych jonów Cl

-

i SO

4

-2

powoduje uszkodzenie

liści oraz hamuje wzrost i

rozwój niektórych roślin.

18

Degradacja środowiska glebowego pod

wpływem zanieczyszczeń



Skażenie gleb

Skażenie gleb

pierwiastkami śladowymi

pierwiastkami śladowymi

Zwraca się coraz większą uwagę na chemiczne
zanieczyszczenie gleb, zwłaszcza w odniesieniu do skażenia
powierzchniowej warstwy ziemi pierwiastkami śladowymi.
Jest to spowodowane:



niepokojem o jakość otrzymywanych plonów – plonu

konsumpcyjnego;



metale ciężkie wprowadzone do powierzchniowej warstwy

gleby wpływają

negatywnie na procesy biologiczne tam

zachodzące np.:

Cd

-

blokuje procesy wiązania wolnego azotu przez

mikroorganizmy,

hamująco wpływa na amonifikacje, nitryfikację,

denitryfikację,

amylolizę;

Pb – obniża aktywność enzymatyczną mikroorganizmów

glebowych –
dehydrogenaz (200 mgPb/kg gleby), ureazy (100
mgPb/kg gleby).

19

Dewastacja środowiska

glebowego

Podstawowe grupy źródeł zanieczyszczenia gleb
pierwiastkami śladowymi:



komunikacja samochodowa

– zanieczyszczenie

terenów przy

drogach związkami ołowiu i cynku, oraz

związkami

pochodzącymi

ze

ścierania

opon,

nawierzchni dróg, okładzin ciernych.

Zasięg zanieczyszczeń – 200 ÷ 300m;



przemysł

– udział emisji przemysłowych w

zanieczyszczeniu gleb zależy

od rodzaju przemysłu i

stosowanych technologii:

- energetyka węglowa: Cd, Cr, Cu, Fe, Hg, Ni, Pb, Zn;
- rafinerie ropy naftowej: Cd, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb, V, Zn;
- przemysł elektroniczny: Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mo, Ni, Zn;

- przemysł celulozowo-papierniczy:

Cr, Cu, Hg, Ni, Pb,

Zn;

- przemysł produkcji nawozów sztucznych, chemiczny,

metalurgiczny,

hutnictwo, cementowy, ceramiczny.

Zasięg oddziaływania emisji > 50 km;

20

Dewastacja środowiska

glebowego



rolnictwo – pierwiastki śladowe wprowadzane są do gleby
wraz z

nawozami mineralnymi (fosforowe i wapienne),

chemicznymi

środkami ochrony roślin, ze ściekami

komunalnymi, z odpadami przemysłowymi wykorzystywanymi
przez rolnictwo, z gnojowicą

i obornikiem.



skażenie poligonów i garnizonów w wyniku działalności
wojskowej (paliwa, bojowe środki chemiczne) – koszt
rekultywacji szacuje się na setki milionów dolarów.

Istnieją ogólne prawidłowości określające siłę reakcji

Istnieją ogólne prawidłowości określające siłę reakcji

poszczególnych gleb na skażenie pierwiastkami

poszczególnych gleb na skażenie pierwiastkami

śladowymi.

śladowymi.

•

gleby o wysokiej pojemności sorpcyjnej w stosunku do

gleby o wysokiej pojemności sorpcyjnej w stosunku do

kationów

kationów (zawierające duże ilości minerałów ilastych), gleby
wapienne oraz zawierające dużą zawartość substancji
organicznej i minerały

żelaza)

wykazują zdolność

wykazują zdolność

silnego wiązania pierwiastków śladowych

silnego wiązania pierwiastków śladowych i

zatrzymywania

zatrzymywania

ich w poziomach powierzchniowych

ich w poziomach powierzchniowych.

21

Degradacja środowiska glebowego

pod wpływem zanieczyszczeń

Gleb tych nie należy nazywać odpornymi, gdyż w

razie zmiany

warunków (pH, zawartości substancji

organicznej) pierwiastki te

mogą zostać uruchomione i

mogą zanieczyścić plony i wody

gruntowe.



gleby piaszczyste o małej pojemności sorpcyjnej i

kwaśnym odczynie słabo wiążą pierwiastki śladowe.
Większość

ulega przyswojeniu przez

ulega przyswojeniu przez

rośliny lub

rośliny lub

przedostają

się

do

wód

gruntowych

lub

przedostają

się

do

wód

gruntowych

lub

powierzchniowych.

powierzchniowych.

Wbrew obiegowym opiniom skażenie gleb

Wbrew obiegowym opiniom skażenie gleb

pierwiastkami śladowymi nie jest w Polsce

pierwiastkami śladowymi nie jest w Polsce

zjawiskiem powszechnym.

zjawiskiem powszechnym.

Stężenia mogące stanowić niebezpieczeństwo dla

Stężenia mogące stanowić niebezpieczeństwo dla

roślin stwierdza się jedynie w glebach dużych

roślin stwierdza się jedynie w glebach dużych

aglomeracji miejskich i terenów przemysłowych

aglomeracji miejskich i terenów przemysłowych

22

Degradacja środowiska glebowego

pod wpływem zanieczyszczeń

Źródła
zanieczyszczeń gleb

A

A –

pobieranie

szkodliwych
związków przez
rośliny;

B

B

–

infiltracja

zanieczyszczeń do
wód gruntowych;

C

C –

emisje

związków
gazowych z gleby
(N

2

O).

23

Degradacja środowiska glebowego

pod wpływem zanieczyszczeń

W porównaniu z glebami innych krajów, w Polsce

przeważają jeszcze gleby o zdecydowanie mniejszym

stopniu zanieczyszczenia metalami ciężkimi (mg/kg

s.m.).

40 – 50 tys. ha gleb

40 – 50 tys. ha gleb

– powinno się zaprzestać jakiejkolwiek

działalności rolnej;

700 – 800 tys. ha gleb

700 – 800 tys. ha gleb

– należy ograniczyć uprawę niektórych

warzyw.

24

Degradacja środowiska glebowego

pod wpływem zanieczyszczeń

W środowisku glebowym funkcjonują procesy

W środowisku glebowym funkcjonują procesy

przemian chemicznych i biochemicznych

substancji organicznych:

degradacja chemiczna

degradacja chemiczna

,

,

biodegradacja

biodegradacja

oraz

humifikacja materii

humifikacja materii

organicznej

organicznej

, w tym substancji organicznych

pochodzenia antropogenicznego.

Procesy te, które można nazwać procesami

Procesy te, które można nazwać procesami

samooczyszczania gleb, łącznie z podobnymi

samooczyszczania gleb, łącznie z podobnymi

procesami samooczyszczania funkcjonującymi w

procesami samooczyszczania funkcjonującymi w

wodach

powierzchniowych,

tworzą

wodach

powierzchniowych,

tworzą

naturalny

naturalny

globalny system ochrony środowiska

globalny system ochrony środowiska

przyrodniczego

przyrodniczego

przed ingerencją działalności gospodarczej i

przed ingerencją działalności gospodarczej i

przemysłowej człowieka. System ten przestaje

przemysłowej człowieka. System ten przestaje

funkcjonować w przypadku przekroczenia zdolności

funkcjonować w przypadku przekroczenia zdolności

poszczególnych

środowisk

naturalnych

do

poszczególnych

środowisk

naturalnych

do

samooczyszczania.

samooczyszczania.

25

Ochrona gleb

Zasady ochrony gleb

Zasady ochrony gleb

Zabiegi i przedsięwzięcia mające na celu ochronę gleb
są uzależnione od wielu elementów, takich jak:

-

czynniki zagrażające lub niszczące glebę,

-

rodzaj i jakość środowiska danego obszaru,

-

odporność gleby na zanieczyszczenia.

Każdy przypadek zagrożenia gleby musi być
rozpatrywany indywidualnie.

Zabiegi ochronne powinny być wykonywane w

Zabiegi ochronne powinny być wykonywane w

odpowiednim porządku:

odpowiednim porządku:

•

unikanie negatywnych oddziaływań;

•

ograniczenie negatywnych oddziaływań;

•

naprawa.

26

Ochrona gleb

•

Unikanie negatywnych oddziaływań

-

rezygnacja z realizacji danej inwestycji lub działania

rezygnacja z realizacji danej inwestycji lub działania

, np.

lokalizacja nowego zakładu w centrum obszaru rolniczego
lub na terenach o żyznych glebach, które w efekcie tej
inwestycji zostaną zniszczone;

-

unikanie nawożenia chemicznego i stosowania pestycydów

unikanie nawożenia chemicznego i stosowania pestycydów

na terenach źródliskowych i ochronnych ujęć wody pitnej,
wprowadzenie

roślinności ochronnej.

Unikanie negatywnych oddziaływań jest najtańszym i

Unikanie negatywnych oddziaływań jest najtańszym i

najskuteczniejszym

sposobem

ochrony

zasobów

najskuteczniejszym

sposobem

ochrony

zasobów

przyrodniczych.

przyrodniczych.

•

Ograniczanie

Ograniczanie negatywnych oddziaływań

-

zmniejszenie skali negatywnej inwestycji

zmniejszenie skali negatywnej inwestycji;

-

wykorzystanie istniejącej wcześniej infrastruktury

wykorzystanie istniejącej wcześniej infrastruktury;

-

zmiana planowanej technologii;

zmiana planowanej technologii;

-

zastosowanie mniej toksycznego lub działającego

zastosowanie mniej toksycznego lub działającego

wybiórczo pestycydu;

wybiórczo pestycydu;

-

zastosowanie

nawożenia

organicznego

zamiast

zastosowanie

nawożenia

organicznego

zamiast

mineralnego.

mineralnego.

27

Ochrona

gleb

•

Naprawa

Jeżeli już doszło do zniszczenia wierzchniej

warstwy ziemi, należy podjąć działania mające na
celu przywrócenie środowiska do pożądanego stanu.

-

zapobieganie erozji

zapobieganie erozji

:

:

trwałe utrzymywanie wieloletniej

ochronnej

pokrywy roślinnej;

-

tarasowanie stromych stoków i umacnianie skarp;

tarasowanie stromych stoków i umacnianie skarp;

-

otaczanie pól na stokach rowami opasującymi wzgórze;

otaczanie pól na stokach rowami opasującymi wzgórze;

-

odpowiedni dobór roślin do upraw, zapobieganie

odpowiedni dobór roślin do upraw, zapobieganie

niszczeniu

niszczeniu

struktury

struktury

gleby, unikanie monokultur,

gleby, unikanie monokultur,

stosowanie

stosowanie

płodozmianu;

płodozmianu;

-

utrwalanie ruchomych gleb piaszczystych za pomocy

utrwalanie ruchomych gleb piaszczystych za pomocy

roślin o silnym

roślin o silnym

systemie korzeniowym;

systemie korzeniowym;

-

zabudowa techniczna potoków i rzek górskich;

zabudowa techniczna potoków i rzek górskich;

-

właściwa agrotechnika:

właściwa agrotechnika: wapnowanie gleb na terenach

zagrożonych

skażeniem chemicznym (zmniejszenie

ruchliwości metali ciężkich przez co stają się trudniej
dostępne dla roślin).