Nagroda Nobla – 1928

• W 1914 roku jego dzieła Święte Oficjum
umieściło na indeksie ksiąg zakazanych
• W 1927 roku dostał literacką nagrodę Nobla
• Obok Nietzschego, Husserla i Heideggera,
najbardziej wpływowy filozof europejski
pierwszej połowy XX wieku. Po II wojnie
światowej zapomniany.
• Dwa rodzaje filozofii: filozofia świadomości i
filozofia kosmologiczna.

• stworzył podwaliny
metafizycznej filozofii życia.
• Najbardziej znane dzieła: Czas i wolna wola,
Materia i pamięć, Ewolucja twórcza.

•Był synem polskiego kompozytora
Michała Bergsona z Warszawy, a
matka pochodziła z żydowskiego rodu
z Anglii i Irlandii.

Bergson był twórcą koncepcji

Élan vital, czyli innymi słowy –
pędu życiowego

. Według niego

jest to twórcza siła, będąca
motorem rozwoju świata istot
żywych, nadająca mu dynamizm,
stanowi ona podstawę działań
duchowych i artystycznych.

Ma zapewniać kontynuację
gatunków i powodować ewolucję
istot żywych. Pojęcie
rozpowszechniło się po
opublikowaniu "Ewolucji twórczej"
w 1907.

Według Bergsona podstawowym narzędziem poznawczym, z
jakiego korzysta nauka, jest intelekt. To intelekt (umysł)
uogólnia, schematyzuje, kwantyfikuje, relatywizuje. To
intelekt tworzy pojęcia – pojęcia rzeczy. Intelekt służy
wyłącznie działaniu. Na intelekcie opiera się, i musi się
opierać, poznanie naukowe.

Z drugiej jednak strony, rzeczywistość to nie tylko zbiór
stałych elementów. To przede wszystkim nieustanne
stawanie się, ewolucja. Pewne rzeczy z natury są zmienne, i
nie można ich ujmować jako czegoś raz na zawsze
określonego i trwałego. Dlatego intelekt upraszcza
rzeczywistość: pojęcia, jakie tworzy, nigdy ściśle nie pasują
do przedmiotu, są zawsze jego sztucznym odtworzeniem.
Intelekt, a za nim nauka, tworzy pojęcia by uprościć pewne
byty tak, by poddawały się kwantyfikacji – nierzadko
wypaczając tym samym ich naturę.

Za przykład takiego korzystania z intelektu Bergson podaje
nasze pojęcie czasu: postrzegamy zawsze tylko pewne
momenty czasowe, tylko czasami zdajemy sobie sprawę z
tego, że czas upływa; ale mimo to tworzymy pojęcie
ciągłego, nieustannie upływającego czasu.
Tymczasem trwanie, stawanie się to coś innego niż czas
mechaniczny. Obok czasu uniwersalnego istnieje czas
przeżywany – czas psychologiczny.

Umysłowi przeciwstawia się instynkt – stosujący się
bezpośrednio do przedmiotu, dotyczący rzeczy, a nie
stosunków między nimi.
Poznaniem, jakie naprawdę odnosi się do rzeczywistości,
jest poznanie intuicyjne. Intuicja jest szczególnego rodzaju
instynktem. To zdolność bezpośredniego poznania
rzeczywistości w jej ciągłości. Jako poznanie bezpośrednie i
całościowe – jest bezużyteczna, nie ma żadnego znaczenia
praktycznego

Lecz właśnie dlatego filozofia winna
opierać się na intuicji – gdyż intuicja
jest poznaniem bezinteresownym.

Dwa źródła moralności według
Bergsona:

Moralność Zamknięta: statyczna, bezosobowa, oparta
na intelekcie i instynkcie. Jednostka żyje dla dobra całości
społeczeństwa.
Celem jest zachowanie spójności, którą uzyskuje się
poprzez jednomyślność. Wyraża się w normach moralnych
(nakazach).

Moralność Otwarta: dynamiczna, oparta na intuicji i
twórczej sile. Heroiczna, oparta na miłości do wszystkich.
Jej wyrazem jest moralność chrześcijańska.
Moralność apelu i pragnienia, indywidualna. Stanowi żywe
i osobowe świadectwo świętych. Formą ich przestrzegania
są przymus i posłuszeństwo. Jej źródłem jest
doświadczenie religijne.

Bergson rozróżniał również

dwa

źródła religii:

•statyczny (zamknięty);

•dynamiczny (otwarty).

Religia statyczna jest wynikiem działania
psychologicznych reakcji i mechanizmów obronnych.
Kształtuje ją obawa i obrona przed dezintegracją
społeczeństwa ukształtowanego m.in. przez nakazy i
zakazy religijne, myśli o śmierci stwarzające domysły
dotyczące życia po niej, a także lęk przed przyszłością,
który podsuwa idee bóstw opiekuńczych.

Religia dynamiczna wykracza poza potrzeby
tymczasowe, przemijające. W niej człowiek wierzący w
sposób mistyczny i transcendentny zmierza ku Bogu.

Dwoistość poznania: nauka – filozofia (poezja i
sztuka)
– Tę dwoistość Bergson wyprowadził z krytyki Kantowskiej
koncepcji czasu i przestrzeni.
– Kant potraktował czas i przestrzeń jako jednorodne, tzn.
czas został przez Kanta sprowadzony do przestrzennego
ujęcia jako miary trwania. Jest to rezultat – twierdził Bergson
– poznania intelektualnego (zarówno potocznego jak i
naukowego), służącego celom praktycznym
– Intelekt poznaje to, co dla życia jest ważne.

Poznanie takie jest jednak zafałszowane i
zniekształcone z kilku istotnych powodów:
1) jest częściowe,
2) za pomocą ogólnych pojęć, gdy tymczasem istnieją tylko
jednostkowe rzeczy,
3) jest uproszczone dla wygody użytkownika ze względu na
działanie
4) wynika z potrzeb komunikacji

Poznawcza czynność intelektu polega na ujmowaniu
wszystkiego w stałości (statyczności) i nieciągłości
– Ruch i zmiana traktowane są jako przemieszczanie
się elementów; w sposób mechaniczny i
deterministyczny, co zaprzecza wolności i twórczości
– Funkcjonowanie intelektu przyrównywał do
funkcjonowania kinematografu;
– Cechą intelektu jest jego analityczność: rozkład
złożonego (niepoznawalnego dla intelektu) na części,
a następnie rekonstrukcja całości
– Ujmowanie cech gatunkowych i powtarzalnych jest
uproszczeniem, a do tego dochodzi jeszcze
kwantyfikacja, czyli ilościowe ujęcie z
wyeliminowaniem jakościowych, co wiąże się z
posługiwaniem wyobrażeniami przestrzennymi
– Dalszą cechą intelektu jest relatywizacja, tzn.
ujmowanie rzeczy w odniesieniu do innych, (na tle
innych)

Wniosek Bergsona był radykalny:
inteligencję charakteryzuje
naturalne
niezrozumienie życia

Intelekt zatem:
a) unieruchamia to, co zmienne
b) rozkłada rzeczy na części
c) upraszcza rzeczy i ujednostajnia
d) ujmuje rzeczy ilościowo (kwantyfikuje je)
f) relatywizuje je
• Czynności intelektu są charakterystyczne dla
poznania ze względu na potrzeby życia i
poznania naukowego, a jest to niemożliwością
poznania rzeczywistości
– Nauka nie odtwarza adekwatnie świata; jest
jego znakiem
– Deformacja i symbolizm w poznaniu.
Spostrzegamy w formach zapożyczonych ze
świata przestrzennego
– Stany psychiczne w rzeczywistości są wolne od
form przestrzennych, które przysłaniają
rzeczywisty strumień świadomości.

Czas jest rzeczywisty - myśl przewodnia
filozofii Bergsona

• Przyszłość nie istnieje w żadnym sensie. Czas nie jest
maszyną do rozkręcania taśmy filmowej, która istniała wcześniej
ze swą treścią. Życie wszechświata jest procesem twórczym, w którym
w każdej chwili powstaje coś nowego, nieprzewidywalnego.

• Czas fizyki nie jest rzeczywisty. Żadne równanie fizyczne nie
ma dostępu do czasu rzeczywistego, do durée, który nie jest ani
jednorodny, ani podzielny. Znamy go intuicyjnie.

• Czas jest możliwy tylko dzięki pamięci, w której gromadzi się
przeszłość. Skoro materia przeszłości ginie, ale nie ginie jej pamięć, i
skoro pamięć nie jest częścią materii, możliwe, że umysł jest
niezależny od ciała i że może przetrwać jego zniszczenie.

• Jeśli czas ma naturę duchową (cechy pamięci), to gdy mówimy o
wszechświecie związanym z czasem, jego ewolucja wykazuje cechy
duchowe.

Poznanie intelektualne jest abstrakcyjne,
dyskursywne, służy nauce; jego
celem jest zapanowanie nad rzeczywistością. Służy
ono praktycznym celom.
Intelekt poznaje fragmentarycznie. Poprzez analizę
unieruchamia zmienny strumień rzeczywistości (jak
zdjęcie w migawce
aparatu). Dokonuje abstrakcji poprzez dostrzeżenie w
rzeczach tego, co
wspólne, a pomijanie tego, co jednostkowe. Jest
narzędziem nauki.

Intuicja jest bezpośrednia

, jak instynkt. Jednak

odmiennie jak on, nie jest nastawiona na
realizację praktycznych celów, lecz na uchwycenie
głębokiej
istoty rzeczywistości. Jest zdolna uchwycić czas, ruch,
życie. Jest narzędziem
metafizyki. Poprzez nią poznajemy siebie.

1. Gdy pracujesz nad projektem, wolisz,

aby:

a. poinformowano Cię, na czym polega

problem, ale pozostawiono Ci swobodę
wyboru decyzji co do sposobu
rozwiązania;

b. przedstawiono Ci bardzo wyraźne

instrukcje dotyczące sposobu
poszukiwania rozwiązania problemu,
zanim jeszcze rozpocząłeś nad nim
pracę.

2. Kiedy pracujesz nad projektem,
wolisz pracować z kolegami, którzy
są:

a. realistami;
b. obdarzeni wyobraźnią.

3. Czy bardziej podziwiasz ludzi, którzy są:

a. twórczy;
b. ostrożni.

4. Czy przyjaciele, których wybierasz, są
ludźmi:

a. poważnymi i ciężko pracującymi;
b. ekscytującymi i często kierującymi się
emocjami.

5. Gdy prosisz współpracownika o
radę w jakiejś sprawie, to:

a.rzadko lub nigdy nie wyprowadza
Cię z równowagi, gdy kwestionuje
on Twoje podstawowe założenia lub
przypuszczenia;
b.często się denerwujesz, gdy
kwestionuje on Twoje podstawowe
założenia.

6. Czy rozpoczynając nowy dzień:

a. rzadko przygotowujesz jakiś
konkretny plan lub działasz według
takiego planu;
b. najpierw robisz plan działania.

7. Kiedy zajmujesz się liczbami:

a. rzadko lub nigdy nie popełniasz
istotnych błędów;
b. często popełniasz istotne błędy.

8. Czy wydaje Ci się, iż:

a. rzadko marzysz w ciągu dnia i w
rzeczywistości nie lubisz tego robić;
b. często marzysz na jawie i lubisz to
robić.

9. Kiedy pracujesz nad problemem:

a. wolisz działać według instrukcji
lub zasad, które zostaną Ci
przedstawione;
b. często bawi Cię lekceważenie
przedstawionych Ci instrukcji lub
reguł.

10. Kiedy próbujesz coś złożyć w
jedną całość, wolisz mieć do
dyspozycji:

a. szczegółową instrukcję opisującą
krok po kroku jak złożyć ten
przedmiot;
b. rysunek złożonego już
przedmiotu.

11. Czy osoba, która najbardziej
Cię intryguje, to ktoś, kto wydaje
się:

a. niezorganizowany;
b. dobrze zorganizowany.

12. Kiedy nadchodzi niespodziewany
kryzys, z którym musisz sobie
poradzić, czujesz się:

a. niespokojny;
b. podekscytowany wyzwaniem.

Sposób obliczenia wyniku

Aby obliczyć liczbę punktów, należy:

•Zsumuj liczbę odpowiedzi ,,a" zakreślonych w
punktach 1, 3, 5, 6, 9 oraz 11 i zapisz tę sumę.

•Policz wszystkie odpowiedzi ,,b" zakreślone w
punktach 2, 4, 7, 8, 10 oraz 12 zapisz sumę.

•Dodaj sumy odpowiedzi ,,a" i ,,b". To jest Twój
wynik w zakresie zdolności intuicyjnych.

•Ponieważ kwestionariusz zawiera dwanaście
pytań, odejmij swój wynik od liczby 12.
Rezultatem tej operacji jest Twój wynik w
myśleniu.