Teoria rozwoju

Teoria rozwoju

psychospołecznego

psychospołecznego

Erika Eriksona

Erika Eriksona

Kryzysy w rozwoju

Ćwiczenie 1



co rozpoczyna daną fazę – wydarzenie, zmiana
rozwojowa? jaki jest człowiek na początku
tego stadium – wygląd, umiejętności, zdobycze
rozwojowe w trzech najważniejszych
obszarach: soma (naciski biologiczne), psyche
(naciski psychiczne), polis (naciski społeczne)



co kończy tę fazę?



jaka osoba/osoby są ważne dla człowieka na
tym etapie rozwoju?



jakie zadania rozwojowe stoją przed
człowiekiem w poszczególnych sferach
rozwojowych na tym etapie życia?

Podział życia ludzkiego na

fazy

wg starożytnych Chińczyków

0 – 20

młodość

20 – 30 wiek zawierania małżeństw
30 – 40 wiek pełnienia urzędów

społecznych

40 – 50 wiek poznawania własnych

błędów

50 – 60 końcowy okres twórczego życia
60 – 70 wiek upragniony
70 – 80 starość

Konieczność

poszukiwania

nowych sposobów

działania

Rozw

Rozw

ój

ój

Zmienność

funkcjonowania

ciała

Zmienność

oczekiwań

społecznych

Zmienność

obrazu świata i

siebie

Naciski

biologiczne

Naciski

społeczne

Naciski

psychiczne

Zegar

biologiczny

Zegar

społeczny

Zegar

psychologiczny

Źródła obciążeń w ciągu życia jako

wyznaczniki rozwoju

chiński znak w kaligrafii -

kryzys

危危

niebezpieczeństwo

危

możliwość

危

Okres niemowlęcy (0-2)

dziecko uczy się w tym okresie ufać matce/opiekunowi, sobie,

światu

Kryzys psychospołeczny:
Bazalne zaufanie vs brak

zaufania

Najważniejsze wydarzenia:
• Narodziny – zmiana

środowiska

• Ząbkowanie – pierwsza

sytuacja problemowa

• Zdobycie przestrzeni

Najważniejsza osoba:
 matka

Zadania stojące przed

dzieckiem:

• Rozwój sprawności

motorycznych

• Dojrzewanie funkcji

sensorycznych

• Rozwój emocjonalny i

społeczny – powstanie

przywiązania społecznego

Zagrożenia na przyszłość:
Powstanie różnych form

patologii związanych z

brakiem ufności: depresja

anaklityczna, brak pewności

siebie, lęki

Okres poniemowlęcy (2-4)

dziecko uczy się kontrolować swoje ciało, czynności

fizjologiczne, ruchy i chodzenie, zdobywa autonomię;

Kryzys psychospołeczny:
Autonomia vs wstyd i

wątpliwości

Najważniejsze wydarzenia:
• Stopniowe

usamodzielnianie się

dziecka: jedzenie

• Trening czystości
• Posługiwanie się mową

Najważniejsze osoby:
 rodzice

Zadania stojące przed

dzieckiem:

• Rozwój lokomocji

• Rozwój języka

• Samokontrola

• Fantazja

Zagrożenia na przyszłość:
Powstanie różnych form

zachowania związanych z

poczuciem wstydu –

reakcja bezradności na

bycie oglądanym; z

brakiem autonomii –

reakcje samoograniczania

się, bezwolnej uległości

Okres zabawy (4-6)

dziecko usiłuje zachowywać się w sposób dorosły, często przejmuje

inicjatywę – próbuje brać na siebie odpowiedzialność odnośnie

spraw przekraczających jego możliwości

Kryzys psychospołeczny:
Inicjatywa vs poczucie winy

Najważniejsze wydarzenia:

• Przedszkole – rozszerzenie

kontaktów społ.,

przygotowanie do nauki

szkolnej

• Rozwój zabawy –

umiejętność bycia z innymi

dziećmi, rywalizacja

Najważniejsze osoby:
 rodzina, rówieśnicy

Zadania stojące przed

dzieckiem:

• Uczenie się różnic między

płciami

• Uczenie się sprawności

niezbędnych w zabawie

• Doskonalenie się motoryki

małej

• Wczesny rozwój moralny

• Współdziałanie w grupie

Zagrożenia: objawy somatyczne,

które mogą pojawić się w

wyniku stosowania kar za

działania sprzeczne z celami

innych członków rodziny;

nadmierne skoncentrowanie

na byciu aktywnych lub

przyjęcie postawy wycofanej

Wiek szkolny (7-12)

dziecko doskonali sprawności szkolne i społeczne, porównuje siebie

z innymi; nastawione jest na produktywność, chce zajmować się

poważnymi sprawami i szuka uznania za osiągnięcia

Kryzys psychospołeczny:

produktywność vs

poczucie niższości

Najważniejsze wydarzenia:

• Nowe środowisko – szkoła,

nowa aktywność – nauka

• Poszerzenie kontaktów

społ.

• Powstaje osobisty

stosunek do pracy

Najważniejsze osoby:
 nauczyciele, rówieśnicy

Zadania stojące przed

dzieckiem:

• Nabywanie sprawności

szkolnych

• Kooperacja społeczna

• Współdziałanie zespołowe

• Wykształcenie samooceny

• Rozwój samoświadomości

• Powstawanie systemów

wartości

Zagrożenia: niskie osiągnięcia

lub ich brak przyczynia się

do powstania poczucia

niższości i zniechęcenia;

poczucie konieczności jako

stosunek do nauki/pracy

Okres adolescencji (12-23)

intensywny okres przemian w ciele i psychice – problemy związane z

dojrzewaniem seksualnym, kształtowaniem się tożsamości; pierwsze

plany życiowe

Kryzys psychospołeczny:
tożsamość grupowa vs

alienacja

Tożsamość indywidualna vs

dyfuzja ról

Najważniejsze wydarzenia:

• Pogłębiona edukacja

• Określenie „kim jestem”

• Tworzenie planów

życiowych

• Pierwsze trwałe związki

Najważniejsze osoby:
 Społeczność rówieśników

Zadania:

• Dojrzewanie fizyczne

• Dopełnienie rozwoju

emocjonalnego i społecznego

• Podejmowanie związków

heteroseksualnych

• Autonomia w stosunku do

rodziców

• Tożsamość dotycząca roli

seksualnej

• Wybory dotyczące przyszłego

zawodu

Zagrożenia: ucieczka w samotność,

wchodzenie w nałogi; patologia

tego okresu to dyfuzja ról –

zaburzenie procesu

kształtowania się tożsamości:

tożsamość negatywna, zaburzona

samoocena, niezdolność

dokonywania wyborów

Wczesna dorosłość (23-34)

człowiek staje się zdolny do bliskich kontaktów z osobami różnej płci

(zdolność do otwartego kontaktu przy zachowaniu tożsamości

własnej i innych)

Kryzys psychospołeczny:
Intymność vs izolacja

Najważniejsze wydarzenia:
• Ustanowienie silnych

przyjaźni

• Osiągnięcie poczucia

miłości

• Poczucie wspólnoty z inną

osobą

Najważniejsze osoby:
 małżonkowie/partnerzy,

bliscy przyjaciele

Zadania stojące przed

człowiekiem:

• Małżeństwo
• Urodzenie dzieci
• Podjęcie pracy
• Styl życia

Zagrożenia: unikanie

doświadczeń intymnych z

powodu lęku może

prowadzić do poczucia

głębokiej izolacji,

zamknięcia, a w

konsekwencji do powstania

uprzedzeń, trzymania

innych na dystans, braku

zaufania do innych

Średnia dorosłość (35-60)

Średnia dorosłość (35-60)

człowiek rozwiązuje problem przedłużenia gatunku i

wychowania potomstwa, ale też podejmuje działania na rzecz

innych

Kryzys psychospołeczny:
Generatywność vs stagnacja

Najważniejsze wydarzenia:
• Dążenie do dopasowania:

osoba – środowisko

• Bycie produktywnym i

twórczym w pracy

• Dbanie o rozwój rodziny
• Zaspokajanie potrzeb

młodych ludzi

• Menopauza/andropauza

Najważniejsze osoby:
 małżonkowie, dzieci

Zadania stojące przed

człowiekiem:

• Prowadzenie domu
• Opieka nad dziećmi
• Dbanie o karierę

zawodową

Zagrożenia: brak

produktywności

przejawiający się w

nieumiejętności tworzenia

związków, poczuciu

stagnacji, nieumiejętności

przekraczania własnych

granic, koncentracja na

sobie

Późna dorosłość (powyżej 60

lat)

człowiek powinien zdobyć uzasadnienie swojego sensu życia,

wartości swojego wyboru przy akceptacji innych,

niewykorzystanych szans

Kryzys psychospołeczny:

integralność ego vs

desperacja

Najważniejsze wydarzenia:

• Introspekcyjne rozliczenie

się z przeszłością

• Zmiany w funkcjach

poznawczych i

biologicznych

• Postawy wobec siebie jako

starzejącego się

Najważniejsze osoby:
 rodzina

Zadania stojące przed

człowiekiem:

• Radzenie sobie z fizycznymi

zmianami organizmu

• Ukierunkowanie energii na

nowe role

• Akceptacja swojego życia

• Kształtowanie poglądu

dotyczącego śmierci

Zagrożenia: pojawienie się

rozpaczy i lęku przed

śmiercią; w poczuciu

integralności i mądrości

ludzi starych tkwi

podstawowe źródło dla

kształtowania się poczucia

ufności w następnych

pokoleniach

Cnoty – potencjalnie zyskane
siły

Niemowlętwo

nadzieja

Poniemowlęctwo

wola

Okres zabawy

zdecydowanie

Okres szkolny

kompetencja

Adolescencja

wierność

Wczesna dorosłość

miłość

Średnia dorosłość

opiekuńczość

Późna dorosłość

mądrość

Proces rozwoju ego

według

Erika E. Eriksona (1997)

Bazowa ufność i integralność a ścieżka

przywiązania

i indywiduacji w rozwoju (Franz i White, 1985)

PRZYWIĄZANI

E

INDYWIDUACJA

Ćwiczenie 2

• Trudne zachowania
– zachowanie rozwojowe czy

zaburzenie?

• Dwuletnie dziecko nie chce jeść, pluje

jedzeniem, układa wzorki na stole

• Trzyletnie dziecko chowa się

notorycznie za fotelem i załatwia

swoje potrzeby w majtki

• Dziesięciolatek stale wtrąca się do

rozmów dorosłych

• Czternastolatek zaniedbuje swoje

obowiązki szkolne, nie odrabia lekcji,

chodzi na wagary

• Siedemnastolatek wraca do domu bez

uprzedzenia o godzinie 3 w nocy

Podstawowe pojęcia dotyczące

rozwoju

• Rozwój (rozwój psychoruchowy)

• Zadania rozwojowe

• Kryzysy w rozwoju

• Zmiana rozwojowa

• Czynniki rozwoju, procesy rozwoju

• Norma (norma rozwojowa)