Struktura
społeczna
współczesnej
Polski i
kierunek jej
zmian

Struktura społeczna

wg Henryka Domańskiego

to układ stosunków między

ludźmi, kategoriami
społecznymi, organizacjami,
instytucjami społecznymi i
innymi elementami jakie
występują w mikroskali na
poziomie jednostek i poziomie
globalnym.

Makrostruktura

-

tworzą ją duże grupy np.
klasy, warstwy i relacje
pomiędzy nimi.

Mikrostruktura

-

tworzą ją małe grupy np.
rodziny, rówieśnicy i
relacje pomiędzy nimi.

ELEMENTY STRUKTURY
SPOŁECZNEJ :

struktura

 

klasowa

 

(status materialny,

posiadanie lub nie posiadanie pewnych
dóbr.)

struktura

 

warstwowa

 (rodzaj

wykonywanego zajęcia, pozycja w
społeczeństwie, poczucie przynależności do
danej warstwy, np. do inteligencji)

struktura 

zawodowa

 

(znaczenie

zawodów, zawody popularne, szanowane,
zmiany na rynku pracy.)

struktura 

demograficzna

 

(podział

wg płci, wieku, miejsca zamieszkania, liczby
ludności, przyrostu naturalnego.)

Struktura klasowa

Wg Karola Marksa

klasy są

zasadniczymi segmentami struktury
społeczeństwa pojmowanego jako całość.
Podstawą podziału na klasy jest

stosunek

do własności środków produkcji

.

Wg Maxa Webera: podział na klasy to tylko

jeden z trzech wymiarów zróżnicowania
społecznego – wymiar ekonomiczny. Klasa
(przynależność do klasy) określa rodzaj
szans na rynku. Klasy nie są
zbiorowościami wytwarzającymi poczucie
wspólnoty.

Współcześnie klasy bywają

wyróżniane
nie tylko w oparciu o stosunek do
własności środków produkcji, ale także
na podstawie takich kryteriów, jak:

• kontrola nad pracą innych
• podział pracy na fizyczną i

umysłową

• kontrola nad dystrybucją dóbr

i usług.

Charakterystyka klas

polskich

.

Za E. Wnukiem-Lipińskim i D. Markowskim można

powiedzieć, że

:

Klasę wyższą – przynajmniej w warunkach polskich - stanowiłby

niewielki odsetek obywateli; to establishment biznesowy, polityczno-
urzędniczy wysokiego szczebla państwowego i samorządowego, a
także popularni artyści, doradcy prawni i finansowi, eksperci (elity
kwalifikacji).

Klasa średnia - to średni i drobni przedsiębiorcy, pozostała część

inteligencji z wyższym wykształceniem, rzesze najemnych
pracowników umysłowych, rzemieślników, właścicieli punktów
handlowych i usługowych, wykwalifikowani robotnicy rozwojowych
przedsiębiorstw , właściciele wydajnych gospodarstw.

Klasa niższa – rolnicy indywidualni (małorolni), robotnicy

wykwalifikowani i niewykwalifikowani słabo lub źle prosperujących
zakładów pracy, robotnicy rolni, bezrobotni.

Underclass ?

– jednostki charakteryzujące się deprywacją
warunków materialnych i marginalizacją, czyli
pozostawanie poza rynkiem pracy i
nieuczestniczenie w życiu publicznym.

UBÓSTWO

Stan materialnego ,

funkcjonalnego i

subiektywnego ograniczenia

w życiu.

Granice ubóstwa w Polsce
wg GUS-u

Relatywna granica ubóstwa - 50%
średnich wydatków ogółu
gospodarstw domowych.

Ustawowa granica ubóstwa – kwota
poniżej kryterium dochodów
przyjętych w ustawie o pomocy
społecznej, uprawnia do ubiegania się
o przyznanie świadczenia pieniężnego
z pomocy społecznej

Granica ubóstwa skrajnego -
poziom minimum egzystencji
obliczany przez Instytut Pracy i Spraw
Socjalnych (IPiSS), uwzględnia jedynie
te potrzeby, których zaspokojenie nie
może być odłożone w czasie,

ZAGROŻENIE UBÓSTWEM W POLSCE W LATACH
2000 – 2011
(WEDŁUG PRZYJĘTYCH W DANYM ROKU GRANIC
UBÓSTWA)

Źródło: Szacunki GUS na podstawie badań budżetów
gospodarstw domowych.

Wskaźniki ubóstwa w 1992
i 2005

Czy kategoria ludzi

dotkniętych

największym

ubóstwem zasługuje

na miano

underclass?

Struktura warstwowa

Stratyfikacja społeczna

inaczej

uwarstwienie – hierarchia warstw
społecznych o większych lub

mniejszych

szansach dostępu do jakiegoś

społecznie

cenionego dobra: bogactwa, władzy,

prestiżu,

edukacji.

Podstawowe systemy
stratyfikacji społeczeństw
ludzkich

:

1) Niewolnictwo
2) System kastowy
3) System stanowy
4) System klasowy

Ruchliwość społeczna

I Ruchliwość pionowa –

przemieszczanie się jednostek lub
zbiorowości pomiędzy szczeblami hierarchii
stratyfikacyjnych

1) ruchliwość w górę  awans społeczny
2) ruchliwość w dół  degradacja

społeczna

II Ruchliwość pozioma –

geograficzne

przemieszczanie się jednostek lub
zbiorowości

Wyróżnia się również:

• ruchliwość wewnątrzpokoleniową

– awans lub degradacja jednostki lub
grupy w toku życia jednego
pokolenia,

• ruchliwość międzypokoleniową –

awans lub degradacja jednostki lub
grupy w długim okresie
obejmującym życie dwóch lub więcej
pokoleń.

Zmiany ruchliwości –
łącznie dla mężczyzn i
kobiet

Lata

Odsetek

ruchliwych w

%

1982
1984
1987
1992
1993
1994
1995
1998
1999
2002

62,1
58,5
66,7
67,0
70,1
68,6
68,1
66,3
69,6
69,1

H.Domański, Struktura społeczna, Warszawa 2004, s. 301

Struktura

zawodowa

Bezrobocie

styczeń

czerwiec grudzień

2012

13,2

12,4

2011

13,1

11,9

12,5

2010

12,9

11,7

12,4

2009

10,4

10,6

12,1

2008

11,5

9,4

9,5

2007

15,1

12,3

11,2

2006

18,0

15,9

14,8

2005

19,4

18,0

17,6

2004

20,6

19,4

19,0

2003

20,6

19,7

20,0

2002
a)
b)

18,1
0,1

17,4
19,4

18,0
20,0

2001

15,7

16,0

17,5

2000

13,7

13,8

15,1

1999

11,4

11,8

13,1

1998

10,7

9,6

10,4

1997

13,1

11,6

10,3

1996

15,4

14,3

13,2

1995

16,1

15,2

14,9

1994

16,7

16,6

16,0

1993

14,2

14,8

16,4

1992

12,1

12,6

14,3

1991

6,6

8,4

12,2

1990

0,3

3,1

6,5

Stopa bezrobocia w latach 1990-2012 (bezrobocie rejestrowane)

Przyczyny bezrobocia w
Polsce:

1

. Recesja na Zachodzie → redukcja

zatrudnienia

2. Słabnące zapotrzebowanie na wyroby z

sektora finansów i bankowości, przemysłu
samochodowego, lotniczego, budowlanego,
tekstylny, meblarski itp. → skracanie czasu
pracy i/lub redukcja zatrudnienia

3. Niepewność w kształtowaniu koniunktury

gospodarczej → przeczekiwanie
pracodawców

4. Rejestrowanie się coraz większej ilości osób

wracających z zagranicy → kryzys w Wielkiej
Brytanii i Irlandii, krajach Skandynawskich

Struktura
demograficzna

O strukturze demograficznej

Polski

decyduje przyrost naturalny

.

 w Polsce kilka lat temu przybrał

on wartości ujemne (np. –0,4‰
w 2003 roku, –0,1‰ w 2005).

Przyczyny:

ekonomiczna – duża część społeczeństwa żyje

w trudnej sytuacji finansowej, która nie
sprzyja podejmowaniu decyzji o urodzeniu
i wychowaniu dziecka;

kulturowa – zmienia się model życia; młodzi

ludzie coraz bardziej zajęci są karierą
zawodową i nie mają czasu na rodzinę oraz
dzieci;

demograficzna – niż demograficzny obejmował

grupę ludzi w wieku 30-40 lat.
Z drugiej strony na wysokim poziomie
utrzymuje się liczba zgonów, co wywołane
jest dużą liczebnością roczników starszych.

W ostatnich latach przyrost naturalny ponownie
przyjmuje wartości dodatnie — od 0,1‰ w 2006 roku
do 0,9‰ w 2008. Dzieje się tak za sprawą rosnącej
liczby urodzeń, która jest skutkiem wchodzenia w wiek
rozrodczy pokolenia z wyżu demograficznego lat 80-
tych.

Przyrost rzeczywisty

- jest

to

przyrost

naturalny

ludności w określonym czasie na
danym obszarze, saldo migracji,
to znaczy różnica między liczbą
ludności wyjeżdżającej, a liczbą
ludności przybywającej na dany
obszar na pobyt stały.

L.p.

województwo

Saldo ruchu

naturalnego

Saldo migracji

1.

Dolnośląskie

-0,7

-0,7

2.

Kujawsko-pomorskie

0,8

-0,5

3.

Lubelskie

-0,1

-1,4

4.

Lubuskie

1,1

-0,6

5.

Łódzkie

-3,2

-0,5

6.

Małopolskie

2,0

0,6

7.

Mazowieckie

-0,8

1,8

8.

Opolskie

0,0

-3,4

9.

Podkarpackie

2,5

-0,9

10.

Podlaskie

0,2

-1,3

11.

Pomorskie

2,4

0,2

12.

Śląskie

-0,8

-2,5

13.

Świętokrzyskie

-0,6

-1,6

14.

Warmińsko-mazurskie

2,6

-1,7

15.

Wielkopolskie

1,0

0,4

16.

Zachodniopomorskie

1,1

-0,4

Przyrost rzeczywisty ludności Polski

Źródło: Rocznik Statystyczny RP 1999, GUS. W-wa

STRUKTURA WIEKU
I PŁCI W POLSCE

Polska należy do krajów o stosunkowo
wysokim poziomie aktywności
zawodowej ludności; ok. 50% ludności
pracuje zawodowo.

Urbanizacja

Proporcje między ludnością miejską a wiejską od dawna

zmieniały się

w Polsce na korzyść mieszkańców miast. Ilustrują to

poniższe diagramy.

Kierunki zmian kształtujące strukturę
społeczną we współczesnej Polsce

• Postępująca polaryzacja grup społeczno-zawodowych określanych

też mianem inteligencji;

• Relatywna pauperyzacja ludności wiejskiej, a zwłaszcza robotników

rolnych z byłych PGR-ów i rodzin chłopów-robotników pozbawionych
pracy;

• Objęcie bezrobociem niemal wszystkich kategorii zawodowych , a w

szczególności robotników o niskich kwalifikacjach i młodzieży;

• Pojawienie się nowych elit majątkowych, które swe bogactwo

uzyskały drogami legalnymi, półlegalnymi, a nawet nielegalnymi;

• Spotęgowanie się przejawów tzw. patologii społecznej, a więc

przestępczości, narkomanii, alkoholizmu, samobójstw, prostytucji i
tzw. szarej gospodarki (nielegalna i nieopodatkowana działalność
gospodarcza)

• Pojawienie się sfery autentycznej nędzy, obejmującej część

emerytów i rencistów, część bezrobotnych, którzy utracili prawo do
zasiłku i część ludzi społecznie niedostosowanych, nieumiejących
„sprawy brać we własne ręce”;

• Wzmożenie naporu młodzieży na dostęp do szkół średnich, a

zwłaszcza wyższych , jako nie tylko ucieczki przed bezrobociem, ale
zwiększających ich szanse życiowe, co może być sygnałem
wzrastającej roli wykształcenia w zdobywaniu pozycji społecznej.

BILBLIOGRAFIA

1.

Domański H., Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe
SCHOLAR, Warszawa 2007.

2.

Frysztacki K., Socjologia problemów społecznych, Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2009.

3.

Markowski D., Wielkie struktury społeczne. Teorie – realia, Tyczyn
2002, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza w Tyczynie. 

4.

Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, ZNAK, Kraków 2007.

5.

Wnuk-Lipiński E., Socjologia życia publicznego, Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005.

6.

Dr Mirosław Zajdel, Trójsektorowa struktura zatrudnienia w
polskiej gospodarce jako miernik rozwoju (wybrane aspekty),
Katedra Polityki Ekonomicznej Uniwersytet Łódzki.

7.

http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_008_09.PDF

.

8.

http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/1999/K_032_99.PDF

9.

http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1532_PLK_HTML.htm

10.

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/f_kob_mez_na_ryn_prac_20
10.pdf

11.

http://www.univ.rzeszow.pl/pliki/Zeszyt16/27.pdf