Struktura
społeczna
współczesnej
Polski i
kierunek jej
zmian
Struktura
społeczna
współczesnej
Polski i
kierunek jej
zmian
Struktura społeczna
wg Henryka Domańskiego
to układ stosunków między
ludźmi, kategoriami
społecznymi, organizacjami,
instytucjami społecznymi i
innymi elementami jakie
występują w mikroskali na
poziomie jednostek i poziomie
globalnym.
Makrostruktura
-
tworzą ją duże grupy np.
klasy, warstwy i relacje
pomiędzy nimi.
Mikrostruktura
-
tworzą ją małe grupy np.
rodziny, rówieśnicy i
relacje pomiędzy nimi.
ELEMENTY STRUKTURY
SPOŁECZNEJ :
struktura
(status materialny,
posiadanie lub nie posiadanie pewnych
dóbr.)
struktura
wykonywanego zajęcia, pozycja w
społeczeństwie, poczucie przynależności do
danej warstwy, np. do inteligencji)
(znaczenie
zawodów, zawody popularne, szanowane,
zmiany na rynku pracy.)
(podział
wg płci, wieku, miejsca zamieszkania, liczby
ludności, przyrostu naturalnego.)
Struktura klasowa
Wg Karola Marksa
klasy są
zasadniczymi segmentami struktury
społeczeństwa pojmowanego jako całość.
Podstawą podziału na klasy jest
stosunek
do własności środków produkcji
.
Wg Maxa Webera: podział na klasy to tylko
jeden z trzech wymiarów zróżnicowania
społecznego – wymiar ekonomiczny. Klasa
(przynależność do klasy) określa rodzaj
szans na rynku. Klasy nie są
zbiorowościami wytwarzającymi poczucie
wspólnoty.
Współcześnie klasy bywają
wyróżniane
nie tylko w oparciu o stosunek do
własności środków produkcji, ale także
na podstawie takich kryteriów, jak:
• kontrola nad pracą innych
• podział pracy na fizyczną i
umysłową
• kontrola nad dystrybucją dóbr
i usług.
Charakterystyka klas
polskich
.
Za E. Wnukiem-Lipińskim i D. Markowskim można
powiedzieć, że
:
Klasę wyższą – przynajmniej w warunkach polskich - stanowiłby
niewielki odsetek obywateli; to establishment biznesowy, polityczno-
urzędniczy wysokiego szczebla państwowego i samorządowego, a
także popularni artyści, doradcy prawni i finansowi, eksperci (elity
kwalifikacji).
Klasa średnia - to średni i drobni przedsiębiorcy, pozostała część
inteligencji z wyższym wykształceniem, rzesze najemnych
pracowników umysłowych, rzemieślników, właścicieli punktów
handlowych i usługowych, wykwalifikowani robotnicy rozwojowych
przedsiębiorstw , właściciele wydajnych gospodarstw.
Klasa niższa – rolnicy indywidualni (małorolni), robotnicy
wykwalifikowani i niewykwalifikowani słabo lub źle prosperujących
zakładów pracy, robotnicy rolni, bezrobotni.
Underclass ?
– jednostki charakteryzujące się deprywacją
warunków materialnych i marginalizacją, czyli
pozostawanie poza rynkiem pracy i
nieuczestniczenie w życiu publicznym.
UBÓSTWO
Stan materialnego ,
funkcjonalnego i
subiektywnego ograniczenia
w życiu.
Granice ubóstwa w Polsce
wg GUS-u
Relatywna granica ubóstwa - 50%
średnich wydatków ogółu
gospodarstw domowych.
Ustawowa granica ubóstwa – kwota
poniżej kryterium dochodów
przyjętych w ustawie o pomocy
społecznej, uprawnia do ubiegania się
o przyznanie świadczenia pieniężnego
z pomocy społecznej
Granica ubóstwa skrajnego -
poziom minimum egzystencji
obliczany przez Instytut Pracy i Spraw
Socjalnych (IPiSS), uwzględnia jedynie
te potrzeby, których zaspokojenie nie
może być odłożone w czasie,
ZAGROŻENIE UBÓSTWEM W POLSCE W LATACH
2000 – 2011
(WEDŁUG PRZYJĘTYCH W DANYM ROKU GRANIC
UBÓSTWA)
Źródło: Szacunki GUS na podstawie badań budżetów
gospodarstw domowych.
Wskaźniki ubóstwa w 1992
i 2005
Czy kategoria ludzi
dotkniętych
największym
ubóstwem zasługuje
na miano
underclass?
Struktura warstwowa
Stratyfikacja społeczna
inaczej
uwarstwienie – hierarchia warstw
społecznych o większych lub
mniejszych
szansach dostępu do jakiegoś
społecznie
cenionego dobra: bogactwa, władzy,
prestiżu,
edukacji.
Podstawowe systemy
stratyfikacji społeczeństw
ludzkich
:
1) Niewolnictwo
2) System kastowy
3) System stanowy
4) System klasowy
Ruchliwość społeczna
I Ruchliwość pionowa –
przemieszczanie się jednostek lub
zbiorowości pomiędzy szczeblami hierarchii
stratyfikacyjnych
1) ruchliwość w górę awans społeczny
2) ruchliwość w dół degradacja
społeczna
II Ruchliwość pozioma –
geograficzne
przemieszczanie się jednostek lub
zbiorowości
Wyróżnia się również:
• ruchliwość wewnątrzpokoleniową
– awans lub degradacja jednostki lub
grupy w toku życia jednego
pokolenia,
• ruchliwość międzypokoleniową –
awans lub degradacja jednostki lub
grupy w długim okresie
obejmującym życie dwóch lub więcej
pokoleń.
Zmiany ruchliwości –
łącznie dla mężczyzn i
kobiet
Lata
Odsetek
ruchliwych w
%
1982
1984
1987
1992
1993
1994
1995
1998
1999
2002
62,1
58,5
66,7
67,0
70,1
68,6
68,1
66,3
69,6
69,1
H.Domański, Struktura społeczna, Warszawa 2004, s. 301
Struktura
zawodowa
Bezrobocie
styczeń
czerwiec grudzień
2012
13,2
12,4
2011
13,1
11,9
12,5
2010
12,9
11,7
12,4
2009
10,4
10,6
12,1
2008
11,5
9,4
9,5
2007
15,1
12,3
11,2
2006
18,0
15,9
14,8
2005
19,4
18,0
17,6
2004
20,6
19,4
19,0
2003
20,6
19,7
20,0
2002
a)
b)
18,1
0,1
17,4
19,4
18,0
20,0
2001
15,7
16,0
17,5
2000
13,7
13,8
15,1
1999
11,4
11,8
13,1
1998
10,7
9,6
10,4
1997
13,1
11,6
10,3
1996
15,4
14,3
13,2
1995
16,1
15,2
14,9
1994
16,7
16,6
16,0
1993
14,2
14,8
16,4
1992
12,1
12,6
14,3
1991
6,6
8,4
12,2
1990
0,3
3,1
6,5
Stopa bezrobocia w latach 1990-2012 (bezrobocie rejestrowane)
Przyczyny bezrobocia w
Polsce:
1
. Recesja na Zachodzie → redukcja
zatrudnienia
2. Słabnące zapotrzebowanie na wyroby z
sektora finansów i bankowości, przemysłu
samochodowego, lotniczego, budowlanego,
tekstylny, meblarski itp. → skracanie czasu
pracy i/lub redukcja zatrudnienia
3. Niepewność w kształtowaniu koniunktury
gospodarczej → przeczekiwanie
pracodawców
4. Rejestrowanie się coraz większej ilości osób
wracających z zagranicy → kryzys w Wielkiej
Brytanii i Irlandii, krajach Skandynawskich
Struktura
demograficzna
O strukturze demograficznej
Polski
decyduje przyrost naturalny
.
w Polsce kilka lat temu przybrał
on wartości ujemne (np. –0,4‰
w 2003 roku, –0,1‰ w 2005).
Przyczyny:
ekonomiczna – duża część społeczeństwa żyje
w trudnej sytuacji finansowej, która nie
sprzyja podejmowaniu decyzji o urodzeniu
i wychowaniu dziecka;
kulturowa – zmienia się model życia; młodzi
ludzie coraz bardziej zajęci są karierą
zawodową i nie mają czasu na rodzinę oraz
dzieci;
demograficzna – niż demograficzny obejmował
grupę ludzi w wieku 30-40 lat.
Z drugiej strony na wysokim poziomie
utrzymuje się liczba zgonów, co wywołane
jest dużą liczebnością roczników starszych.
W ostatnich latach przyrost naturalny ponownie
przyjmuje wartości dodatnie — od 0,1‰ w 2006 roku
do 0,9‰ w 2008. Dzieje się tak za sprawą rosnącej
liczby urodzeń, która jest skutkiem wchodzenia w wiek
rozrodczy pokolenia z wyżu demograficznego lat 80-
tych.
Przyrost rzeczywisty
- jest
to
przyrost
naturalny
ludności w określonym czasie na
danym obszarze, saldo migracji,
to znaczy różnica między liczbą
ludności wyjeżdżającej, a liczbą
ludności przybywającej na dany
obszar na pobyt stały.
L.p.
województwo
Saldo ruchu
naturalnego
Saldo migracji
1.
Dolnośląskie
-0,7
-0,7
2.
Kujawsko-pomorskie
0,8
-0,5
3.
Lubelskie
-0,1
-1,4
4.
Lubuskie
1,1
-0,6
5.
Łódzkie
-3,2
-0,5
6.
Małopolskie
2,0
0,6
7.
Mazowieckie
-0,8
1,8
8.
Opolskie
0,0
-3,4
9.
Podkarpackie
2,5
-0,9
10.
Podlaskie
0,2
-1,3
11.
Pomorskie
2,4
0,2
12.
Śląskie
-0,8
-2,5
13.
Świętokrzyskie
-0,6
-1,6
14.
Warmińsko-mazurskie
2,6
-1,7
15.
Wielkopolskie
1,0
0,4
16.
Zachodniopomorskie
1,1
-0,4
Przyrost rzeczywisty ludności Polski
Źródło: Rocznik Statystyczny RP 1999, GUS. W-wa
STRUKTURA WIEKU
I PŁCI W POLSCE
Polska należy do krajów o stosunkowo
wysokim poziomie aktywności
zawodowej ludności; ok. 50% ludności
pracuje zawodowo.
Urbanizacja
Proporcje między ludnością miejską a wiejską od dawna
zmieniały się
w Polsce na korzyść mieszkańców miast. Ilustrują to
poniższe diagramy.
Kierunki zmian kształtujące strukturę
społeczną we współczesnej Polsce
• Postępująca polaryzacja grup społeczno-zawodowych określanych
też mianem inteligencji;
• Relatywna pauperyzacja ludności wiejskiej, a zwłaszcza robotników
rolnych z byłych PGR-ów i rodzin chłopów-robotników pozbawionych
pracy;
• Objęcie bezrobociem niemal wszystkich kategorii zawodowych , a w
szczególności robotników o niskich kwalifikacjach i młodzieży;
• Pojawienie się nowych elit majątkowych, które swe bogactwo
uzyskały drogami legalnymi, półlegalnymi, a nawet nielegalnymi;
• Spotęgowanie się przejawów tzw. patologii społecznej, a więc
przestępczości, narkomanii, alkoholizmu, samobójstw, prostytucji i
tzw. szarej gospodarki (nielegalna i nieopodatkowana działalność
gospodarcza)
• Pojawienie się sfery autentycznej nędzy, obejmującej część
emerytów i rencistów, część bezrobotnych, którzy utracili prawo do
zasiłku i część ludzi społecznie niedostosowanych, nieumiejących
„sprawy brać we własne ręce”;
• Wzmożenie naporu młodzieży na dostęp do szkół średnich, a
zwłaszcza wyższych , jako nie tylko ucieczki przed bezrobociem, ale
zwiększających ich szanse życiowe, co może być sygnałem
wzrastającej roli wykształcenia w zdobywaniu pozycji społecznej.
BILBLIOGRAFIA
1.
Domański H., Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe
SCHOLAR, Warszawa 2007.
2.
Frysztacki K., Socjologia problemów społecznych, Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2009.
3.
Markowski D., Wielkie struktury społeczne. Teorie – realia, Tyczyn
2002, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza w Tyczynie.
4.
Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, ZNAK, Kraków 2007.
5.
Wnuk-Lipiński E., Socjologia życia publicznego, Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005.
6.
Dr Mirosław Zajdel, Trójsektorowa struktura zatrudnienia w
polskiej gospodarce jako miernik rozwoju (wybrane aspekty),
Katedra Polityki Ekonomicznej Uniwersytet Łódzki.
7.
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_008_09.PDF
.
8.
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/1999/K_032_99.PDF
9.
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1532_PLK_HTML.htm
10.
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/f_kob_mez_na_ryn_prac_20
10.pdf
11.