

DYNAMIKA ZMIAN

WSPÓŁCZESNEGO

SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO

Zmiana społeczna

Pojęcie zmiany



Terminy pokrewne:



Reforma, rozwój, innowacja

modyfikacja, usprawnienie,

udoskonalenie.



Niekiedy na określenie zmiany używa

się terminu angielskojęzycznego

reengineering.

Pojęcie zmiany



Zmiana może oznaczać wykreowanie

czegoś

nowego,

dotychczas

czegoś

nowego,

dotychczas

nieznanego,

albo

adaptację

nieznanego,

albo

adaptację

rozwiązania już stosowanego lecz w

innym

miejscu

lub

czasie

innym

miejscu

lub

czasie

warunków istniejących w konkretnej

sytuacji.

Rodzaje zmian



Globalne, lokalne,



Makrosystemowe, mikrosystemowe,



Zewnętrzne, wewnętrzne



Strategiczne, operacyjne,



Gruntowne, powierzchowne,



Efektywne, nieefektywne,



Rzeczywiste, pozorne,



Pozytywne, negatywne

Kierowanie zmianą



Czy zmianą można kierować ?



MOŻNA Etapy

postępowania

Etapy postępowania

Na zmianę składają się :



Przygotowanie zmiany,



Wdrożenie zmiany,



Ocena efektywności.



Uwaga :

Sposób przedstawiania etapów

kierowania zmianą nie uwypukla

podmiotów zmiany –

ludzi.

Analiza pola sił Kurta Levina



Analiza ta pozwala uzmysłowić sobie

zarówno :

Siły napędowe (inspirujące,

wspierające, dynamizujące),

Siły hamujące ( powstrzymujące

utrudniające, przeciwdziałające).

Uwaga: siły napędowe i hamujące

działają w przeciwnych kierunkach,

zaś między nimi znajduje się stan

względnej równowagi

Efektywność zmiany



Efektywność zmiany jest wypadkową

dwóch przeciwstawnych tendencji:

Zwiększenia sił napędowych, które

może prowadzić do wzrostu

efektywności procesu zmiany, może tez

wywołać sytuację odwrotną –

dynamizując siły hamujące .

Zmniejszane sił hamujących ,który

zamiast zwiększania sił napędowych

proponuje się zmniejszenie sił

hamujących. Jest to bardziej efektywne

rozwiązanie.

Analiza pola sił



Zastosowanie :

Skonkretyzowanie i ocena sił

napędowych, które występują na

zewnątrz i wewnątrz instytucji,

systemu w jej otoczeniu.

Ludzie w analizie pola sił

Ludzie mogą w równym stopniu

wspierać zmianę ( stanowić siłę

napędową),

Ludzie mogą utrudniać

wprowadzenie zmiany (być siła

hamującą).

Problemy ze wprowadzaniem

zmian



Reguła:

Irracjonalny opór ludzi przed zmianą

wynika stąd, że ludzie i

społeczeństwa pragną takich zmian,

które by niczego nie zmieniły.

Masa krytyczna zmiany



Żeby przeprowadzić zmianę

potrzebne jest wsparcie :

10% ogółu ludzi , których zmiana

dotyczy. Jeżeli nie zmiana nie

zostanie efektywnie wprowadzona.

Wdrażanie zmiany



Opór jest typową reakcją na

zmianę.

Najczęściej objawia się w

formie:

1./ Konformizmu – zgody na zmianę

dla tzw. świętego spokoju,

2./ Wycofania się – przystąpienie do

wprowadzania zmiany i w pewnym

momencie , przy wystąpieniu

pierwszych trudności, dokonanie

odwrotu od powziętego zamiaru,

Wdrażanie zmiany

3./ Rytualizmu – przerostu formy nad

treścią w procesie wprowadzania

zmiany (eksponowanie zewnętrznych

oznak zmiany, a nie istoty rzeczy),

4./ Odrzucenie – wykazywanie

otwartego oporu przeciw zmianie,

5./ Zaadaptowanie – dostosowanie

zmiany do swoich potrzeb.

Postępowanie w sytuacji

wystąpienia oporu wobec zmian

Sposoby postępowania :

1./

Wyjaśnianie i komunikowanie

–

jeśli ludziom wyjaśni się na czym

zmiana ma polegać, a także co z niej

wyniknie i dla kogo przekonane do

zmiany osoby będą pomagać.

2./

Włączenie do uczestnictwa i

zaangażowanie

– opór wobec zmian

można zmniejszyć lub wyeliminować

włączając przyszłych uczestników do

projektowania zmian.

Postępowanie w sytuacji

wystąpienia oporu wobec zmian

Sposoby postępowania :

3./

Wspieranie

– wprowadzanie

zmian wiąże się z ponoszeniem

rozmaitych kosztów. Łagodzenie ich i

udzielanie wsparcia ludziom

uwikłanym w proces zmiany

minimalizuje opór.

Postępowanie w sytuacji

wystąpienia oporu wobec zmian

Sposoby postępowania :

4./

Negocjowanie

– negocjowanie z

otwartymi lub potencjalnymi

przeciwnikami zmiany sposobu jej

wdrażania i skutków. Stanowi to

okazję do uzgodnienia stanowisk

oraz wymiany poglądów.

Postępowanie w sytuacji

wystąpienia oporu wobec zmian

Sposoby postępowania :

5./

Manipulowanie i kooptacja

–

Dokooptowanie głównego przeciwnika

zmiany na przykład do zespołu

mającego opracować plan wdrożenia

lub w inny sposób przeciągnięcie go

na swoja stronę zmniejsza opór.

Postępowanie w sytuacji

wystąpienia oporu wobec zmian

Sposoby postępowania :

6./

Wyraźne lub ukryte wymuszanie

–

stawianie ludzi w sytuacji przymusowej,

celem skłonienia ich do pogodzenia się

ze zmianą.

Uwaga:

Wybór sposobu postępowania łączenie

kilku w przypadku wystąpienia oporu

wymaga orientacji i indywidualnego

podejścia.

Rola socjologii w życiu

społecznym



Opisują zmiany społeczne (ich rola po

1945 i 1989 roku)



Podejmowanie niezmiernie istotnych

zadań, np. zmierzenia się z

rzeczywistością, która nie znajdowała

wcześniej precedensu – polskie zmiany

społeczne po transformacji - nigdzie na

świecie przedtem nie próbowano

wprowadzić ustroju rynkowego na zasadzie

podjętych decyzji politycznych .

Rola socjologii w życiu

społecznym



Tworzenie "realnej mapy socjologicznej"

Polski i świata

–

- zróżnicowania społecznego, dynamiki tego

zróżnicowania,

–

realna mapa związana ze sferami dziedziczenia

pewnych cech negatywnych - w szczególności

dziedziczenia biedy, skutków związanych z

eksplozją edukacyjną, bo takowa niewątpliwie

po roku 89. nastąpiła,

–

skutków związanych ze zróżnicowaniem

regionalnym naszego kraju ".

Rola socjologii w życiu

społecznym



Tworzenie ogólnej teorii

socjologicznej społeczeństwa na

pewnym etapie rozwoju



Socjologia ma wprowadzać w system

norm i wartości. Określać normy i

zachowania grup i jednostek w

rozwijaniu osobowości i kształtowaniu

postaw i przekonań, a także

stereotypów.

Rola socjologii w życiu

społecznym



Socjologowie mają kształtować wzory i

modele zachowań społecznych.



Socjologia dostarcza wszechstronnej

wiedzy o człowieku, świecie i

społeczeństwie.



Socjologowie podpowiadają praktyczne

działania zmierzające do modyfikowania

postaw i zachowań ludzkich

Rola socjologii w życiu

społecznym



Przewiduje zachowania

społeczeństwa po wybraniu pewnych

decyzji czy wprowadzeniu zmian.

Społeczeństwa polskie a gotowość do

zmian



D. Niedźwiedzki wyróżnia trzy aspekty

gotowości społeczeństwa polskiego do

zmiany systemowej



psychologiczny –

zmęczenie kryzysami

pragnienie wolnych, nowych zasad i norm,

którymi można byłby się kierować, puste

półki w sklepach, nie można było nic

załatwić, były pieniądze ale nie można było

kupić tego co się chciało,

niski poziom

zaspokojenia potrzeb, instytucje źle

funkcjonują

(obecne czynniki zmian kursywą)

zmęczenie aferami, brak zaufania do elit

rządzących, brak autorytetów



społeczny -

instytucje państwa nie działają

w sposób skuteczny, słabo funkcjonują,

reguły ulegały zmianie i nie były

przestrzegane, brak skuteczności, brak

stabilnych reguł



kulturowy - pragnienie wprowadzenia w

życie nowych wartości: stabilizacja,

sprawiedliwość

wolność polityczna(?)

wdrażanie nowych zasad,

poziom wartości,

przewartościowanie religii przez elity władzy



Nowe priorytety



W związku z gotowością polskiego społeczeństwa

do zmian systemowych pojawiła się też nowa

strategia związana z funkcjonowaniem w tym

zmieniającym się systemie społeczno-

gospodarczym. Socjologowie m.in. M. Ziółkowski

wyróżniają cztery rodzaje strategicznych posunięć:



bieżąca aktywność

na rzecz samego siebie,

charakteryzująca się szerokim wachlarzem

stosowanych działań, których ocena zależy od

skuteczności oraz nastawieniem na teraźniejsze

zaspokajanie własnych potrzeb (multiaktywność,

nadaktywność, polityczno - społeczna „lepiej

więcej niż mniej, bo a nóż coś zaskoczy”



inwestowanie w siebie

, podnoszenie

swojego wykształcenia, osiągnięcie wyższej

pozycji



inwestowanie w młode pokolenie

, nacisk

na swoje dzieci aby miały w przyszłości

lepiej, zagwarantowanie im dostępu do jak

najlepszego poziomu wykształcenia



strategia receptywno roszczeniowa

wykorzystywanie instytucji państwa na rzecz

wykorzystania swoich potrzeb, wyciągnięcie

ręki do państwa

Nowe realia a starzy

aktorzy

Aktorzy życia

publicznego



W tych nowych realiach egzystencji

pojawiają się aktorzy, którzy zaczynają

grać pierwszoplanowe lub drugoplanowe

role, niekiedy są to niepodważalni idole :



stowarzyszenia

: ważną rolę odgrywają

stowarzyszenie tradycyjne powstałe przed

1989 takie jak OSP, są dość liczne i mają

duże zaplecze materialne, organizują

kulturę np festyny, dodatkowe zajęcia dla

młodzieży. Organizacje powstałe po 1989

są słabsze mniej liczne i dysponują

znacznie mniejszymi środkami, ich

istnienie zależy często od aktywności

jednej osoby która poświęca swój czas, ale

to nie musi być zasada



Kościół

- jest ważny bo istnieje dla ludzi od

zawsze, opierał się władzy w czasach PRL

dawał ludziom nadzieję niósł pomoc, cieszy

się dużym autorytetem, zwłaszcza jeśli jest

tam stary proboszcz znający wszystkich

swoich parafian, kościół ma duży wpływ na

życie kulturowe, organizuje różne zbiórki

pomaga ludziom, budzi autorytet, jednoczy

społeczeństwo, pomaga słabszym, realizuje

wsparcie społeczne, drogowskaz moralny,

często krytykuje lub popiera. Dziś Kościół

traci swój autorytet m.in. przez afery

wewnątrz instytucji (duchowni), a młodzi nie

bazują na autorytetach „zastanych”, ale

chcą widzieć autorytet żywy – wypracowany.



prasa -

musi być silna niezależna i

czytana przez mieszkańców, powinna

informować o sprawach lokalnych, o tym

co się dzieje w gminie, powiecie,

województwie, regionie czy państwie

znajdują się tam jednak błahe sprawy np.

wydarzenia kulturowe, skandaliki

„gwiazdeczek”, ploteczki. Prasa w małych

miastach ma większe znaczenie niż w

dużych, dostarcza bowiem tematów do

rozmów na sprawy inne niż osobiste, ma

jednak wiele kłopotów na przykład słabe

zaplecze instytucjonalno-finansowe,

wielokrotnie jest też uzależniona od władzy



przedsiębiorcy -

ich rola wbrew pozorom

jest niewielka, nie afiszują się bo są

świadomi zawiści mieszkańców ze względu

na to że są bogaci, ich rola kończy się na

dyskretnym sponsorowaniu imprez. Rekiny

finansowe z makrobiznesu nie zajmują się

sprawami mikro, a tylko swoim portfelem.



partie polityczne -

w małych

miejscowościach są przedstawicielstwa tylko

dużych partii, które uaktywniają

się tylko w okresie wyborów a tak nic

szczególnego nie robią



Prawa człowieka i wolności

obywatelskie.

Wokół praw człowieka



W wielkiej współczesnej dyskusji na

temat praw człowieka prawda, iż

każdemu człowiekowi z tej tylko racji,

że jest człowiekiem przysługują

określone uprawnienia, których mu

żadna instytucja prawodawcza nie

nadaje, zostaje powszechnie

zaafirmowana



Mimo powszechnego uświadomienia sobie,

w skali ogólnoludzkiej, tego stanu rzeczy

nigdy nie przestały istnieć określone

działania człowieka, grup społecznych,

państw mające charakter godzenia w

podstawowe prawa człowieka. Inaczej

mówiąc, teoretyczna akceptacja i uznanie

podstawowych praw osoby ludzkiej nie

zawsze idzie w parze z praktyczną

możliwością korzystania z nich przez

konkretnego człowieka w określonej

rzeczywistości.



Współczesna rzeczywistość ujawnia ciągle

nowe formy zagrożeń tych praw.

Konkretnymi formami łamania praw

człowieka są n.p.: wszelkie dyktatorskie

systemy sprawowania władzy,

prześladowania ludzi za ich poglądy i

przekonania, wszelkie formy

wewnętrznego i zewnętrznego zniewalania

człowieka, zjawiska nędzy, głodu,

niesprawiedliwości, bezpośrednie i

pośrednie godzenia w życie, zdrowie,

integralność cielesną i psychiczną

człowieka itp.

Prawa człowieka jako

swoista kategoria praw

podmiotowych



Mówiąc o prawach człowieka,

mówimy o określonych

uprawnieniach, które są należne

człowiekowi. Stwierdzamy przez to,

że ma on do czegoś określone prawo.

W jakim zatem sensie używany jest

sam termin „prawo"?



Powszechnie przyjmuje się, że pojęcie

„prawo" używane jest nie dla oznaczenia

prawa przedmiotowego, przez które

rozumie się rozporządzenie wydane przez

prawowitą władzę dla dobra społecznego,

ale dla oznaczenia prawa podmiotowego,

przez które najogólniej rozumie się opartą

o prawo normę, możność podejmowania

decyzji, ich realizacji oraz możliwość

domagania się odpowiednich świadczeń ze

strony innych podmiotów.



dalej



Hanna Waśkiewicz tak definiuje prawo

podmiotowe: „prawem podmiotowym jest

oparta na prawie-normie przysługująca

podmiotowi prawa możność swobodnego,

w zakresie określonym przez prawo-

normę, podejmowania decyzji co do celów

i sposobów dokonywania pewnych

czynności ze skutkiem prawnym,

swobodnego wykonywania podjętych

decyzji, oraz możność domagania się w

związku z tym odpowiednich świadczeń ze

strony innych podmiotów prawa".



Zdaniem tej autorki, tak rozumiane prawo

podmiotowe charakteryzuje się trzema

istotnymi i nieodzownymi dla jego ujęcia

elementami:

–

prawo podmiotowe oparte musi być i

faktycznie jest na określonym prawie-normie,

które logicznie i ustawodawczo jest uprzednie

do prawa podmiotowego;

–

prawo podmiotowe sprowadza się do

przysługujących określonemu podmiotowi

uprawnień (możność podejmowania decyzji i

ich realizacji ze skutkiem prawnym);

–

w prawie podmiotowym istnieje także sfera

zobowiązań, tzn. podmiot uprawniony może

żądać od innych podmiotów odpowiednich

świadczeń.

TREŚĆ PRAW CZŁOWIEKA



We współczesnej dyskusji nad prawami

człowieka wymienia się trzy ich generacje,

tzn. prawa wolnościowe, społeczne i

solidarnościowe.



Przedmiotem praw wolnościowych są

szczegółowe wolności człowieka. W tym

sensie prawa te niejako prawnie i wprost

zabezpieczają i gwarantują człowiekowi

jako istocie bytowo wolnej możliwość

korzystania z wolności w różnych

płaszczyznach jego życia.



Prawa społeczne to najogólniej mówiąc ta

generacja praw, która jest zbiorem wymagań,

jakie człowiek jako osoba może stawiać

społeczności, aby ta zapewniła mu środki

niezbędne do życia na poziomie godnym

człowieka oraz możliwość aktywnego udziału w

tworzeniu dóbr społecznych, gospodarczych i

kulturalnych.



Prawa solidarnościowe w swej przedmiotowej

treści są podobne do praw społecznych, chociaż

się z nimi nie utożsamiają. Są to z jednej strony

prawa, które stoją w służbie określonych wartości i

dóbr człowieka, któremu są one należne ze

względu na jego godność, z drugiej strony

wymagają one jak żadne inne prawa solidarnej

współpracy całego społeczeństwa światowego,

ponieważ tylko w tej współpracy mogą być

gwarantowane osobie ludzkiej.

Prawo do życia



Na pierwszym miejscu jako prawo

najbardziej podstawowe i fundamentalne w

całym zespole praw, umieszcza się prawo

do życia. Prawo do życia jest

reprezentatywne dla kategorii praw

solidarnościowych, a więc tych, które z

jednej strony stoją w służbie określonych

wartości i dóbr człowieka, z drugiej strony

wymagają one, jak żadne inne solidarnej

współpracy całego społeczeństwa

światowego, ponieważ tylko w tej

współpracy mogą być gwarantowane osobie

ludzkiej.



Prawo do życia w swej treści stwierdza

nietykalność życia ludzkiego, a tym samym, iż

jakiekolwiek godzenie w nie, niezależnie od kogo

pochodzi, jest złem. Jest to sprawa w pełni

zrozumiała. U poszczególnych bowiem ludzi w

zależności od osobistych przekonań i uznawanego

światopoglądu, funkcjonują co prawda różne

koncepcje życia, niemniej jednak życie zawsze

zajmowało i zajmuje centralne miejsce w

całokształcie dóbr człowieka.



Samo jego sformułowanie w takich dokumentach

jak:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

(1948),

Międzynarodowy Pakt Praw

Obywatelskich i Politycznych

(1966), encyklika

Jana XXIII

Pacem in terris

wskazuje, iż zawarta

jest w nim bogata treść.



W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,

prawo to sformułowane jest pozornie w

sposób bardzo ogólny: „Każdy człowiek ma

prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa

"swej osoby".



Zostaje ono pogłębione w sposób

zasadniczy w artykule 5, który stwierdza:

„Nie wolno nikogo torturować ani karać lub

traktować w sposób okrutny, nieludzki lub

poniżający". Artykuł 25 wnosi pewne

elementy dopowiedzenia w zakresie treści

tego prawa: „Każdy człowiek ma prawo do

odpowiedniej stopy życiowej zapewniającej

zdrowie".



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i

Politycznych

tak formułuje prawo do życia: „Każda

istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia.

Prawo to powinno być chronione przez ustawę.

Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia".

W dokumencie tym znajduje się jednak wiele

innych artykułów, które uszczegółowiają treść

tego prawa. W art. 7 czytamy: „Nikt nie będzie

poddawany torturom lub okrutnemu,

nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub

karaniu. W szczególności nikt nie będzie

poddawany, bez swej zgody swobodnie

wyrażonej, doświadczeniom lekarskim lub

naukowym"." Z kolei art. 9 mówi o prawie do

bezpieczeństwa osobistego, co także wiąże się

bezpośrednio z prawem do życia.



Najgłębiej treść prawa do życia wydaje się

wydobywać encyklika Jana XXIII

Pacem int terris,

w której czytamy: „Przechodząc do omówienia

praw człowieka zauważmy, że ma on prawo do

życia, do nienaruszalności ciała, do posiadania

środków potrzebnych do zapewnienia sobie

odpowiedniego poziomu życia, do których należy

zaliczyć przede wszystkim żywność, odzież,

wypoczynek, opiekę zdrowotną oraz niezbędne

świadczenia ze strony władz na rzecz jednostek. Z

tego wynika, że człowiekowi przysługuje również

prawo zabezpieczenia społecznego w wypadku

choroby, niezdolności do pracy, owdowienia,

starości, bezrobocia, oraz niezawinionego

pozbawienia środków niezbędnych do życia".



Prawo to implikuje w sobie pewne

płaszczyzny praw bardziej szczegółowych.



Pierwszą z nich stanowi

prawo do

integralności cielesnej

gwarantujące

człowiekowi możliwość posiadania

wszystkich członków, narządów i organów

cielesnych. Życie ciała składa się bowiem z

różnych części, a życie cielesne wyraża się

w życiu i działaniu tych części. Wszystkie

one mają w prawie całego żywego

organizmu człowieka własne prawo do

istnienia.



Drugą płaszczyznę stanowi

prawo do

nienaruszalności ciała

. Jest ona szersza od

poprzedniej. O ile bowiem w pierwszej chodziło

wprost o pozbawienie jakiegoś organu, to w tym

przypadku należy mówić o gwarancji przed

wszelkim naruszeniem ciała na przykład przez

pobicie, znęcanie się czy torturowanie.



Poza integralnością i nienaruszalnością, prawo do

życia w najgłębszej swej treści, implikuje

prawo

do zachowania zdrowia i do rozwoju

fizycznego

. Są to bowiem konieczne elementy

życia i czynniki jego zachowania. Jest to zatem

trzecia płaszczyzna, praw bardziej szczegółowych

w ramach ogólnie sformułowanego prawa do

życia



Kolejną płaszczyznę stanowi

prawo

do posiadania środków

potrzebnych

do zagwarantowania

sobie odpowiedniego poziomu życia.

I w niej mieści się wiele bardziej

szczegółowych praw, np. prawo do

żywności, ubrania, mieszkania,

prawo do zabezpieczeń społecznych

w wypadku niezdolności do pracy,

bezrobocia oraz niezawinionego

pozbawienia środków niezbędnych do

życia.



W wydobywaniu szczegółowej treści prawa do

życia trzeba pójść jeszcze dalej. Współczesne

dokumenty mówią

bowiem o życiu

odpowiadającym godności człowieka

. Nie

chodzi zatem tylko i wyłącznie o takie prawo, które

gwarantuje nietykalność życia i zdrowia, a także

zapewniające minimum egzystencji, to znaczy

zaspokojenie podstawowych potrzeb wyżywienia,

odzieży i mieszkania, ale prawo do zaspokajania

ciągle nowych potrzeb, które stanowić będą o

godnym człowieka poziomie życia. Istotnymi są tu

chociażby prawo do wypoczynku, którego jednak

nie należy rozumieć jako zwykłej regeneracji sił

fizycznych, ale czas pozwalający człowiekowi na

ciągłe ubogacanie swej osobowości; prawo do

rozwoju, które należy rozumieć całościowo jako

rozwój fizyczny, umysłowy, moralny i religijny, co w

konsekwencji gwarantować musi prawo do

korzystania z dóbr kultury, osiągnięć nauki,

wolności swych przekonań itp.

Państwo jako podmiot

obowiązków



Pierwszym i podstawowym

podmiotem obowiązków jest

państwo

działające przez wielorakie

struktury. Ze strony państwa

obowiązki wynikające z prawa

człowieka do życia można podzielić

na tzw. obowiązki negatywne i

pozytywne.



Przede wszystkim państwo przez działanie

swoich organów nie może żadnego

człowieka

pozbawiać życia

. W tym

miejscu należy dokonać pewnego

wyjaśnienia. Chodzi mianowicie o

szczególny przypadek, jakim jest kara

śmierci.



Drugi ze szczegółowych negatywnych

obowiązków państwa wobec

przysługującego osobie prawa do

życia oznacza, iż państwo przez

działanie swych organów i struktur nigdy

nie może godzić wprost w zdrowie

człowieka w jakichkolwiek warunkach i

sytuacjach.



Trzeci ze szczegółowych

negatywnych

obowiązków państwa

wyrażać się

winien w niepodejmowaniu takich działań i

tworzeniu takiego prawa, które

zawierałoby elementy godzenia w te

wszystkie dobra człowieka, które są mu

należne i konieczne do życia. Chodzi tu

przede wszystkim o takie dobra, jak:

warunki mieszkaniowe człowieka, warunki

jego pracy i życia codziennego, warunki

bytowania (odzież, żywność,

zabezpieczenia społeczne, dostęp do

korzystania ze środków medycznych itp.)

Pozytywy



Pierwszy szczegółowy pozytywny

obowiązek państwa wobec człowieka jest

stwarzanie

optymalnych warunków dla

zachowania życia człowieka.

zakres tych obowiązków wchodzi

przede wszystkim zapewnienie

bezpieczeństwa poszczególnym

jednostkom ludzkim w ramach życia

społecznego, a więc zabezpieczenie przed

ewentualnym naruszaniem prawa do życia

ze strony innych obywateli, grup

społecznych, całego społeczeństwa.



Drugi wymiarem

obowiązków

pozytywnych państwa wobec

prawa do życia należnego każdej

osobie jest sfera zabezpieczania

wszystkich dóbr potrzebnych

człowiekowi

do życia. Chodzi o

żywność, ubranie, mieszkanie,

wyżywienie, zabezpieczenie

społeczne itp. A ponieważ w ramach

prawa do życia osoba ma prawo do

życia godnego człowieka,



Polska wieś i rolnictwo w

obliczu wielkiej zmiany



„

Wielka zmiana" to zarówno

transformacja systemowa jak i

proces dostosowywania się naszego

kraju do specyficznych cech

systemowych Unii Europejskiej. Te

dwa zjawiska praktycznie nałożyły się

na siebie, co uczyniło przebieg

współczesnych zmian niezmiernie

skomplikowanym i wymagającym

nadzwyczajnej mobilizacji społecznej.

Wieś i rolnictwo - inny

świat?



O szczególnej osobliwości rolnictwa jako

działu gospodarki narodowej świadczy

m.in. powszechne występowanie w nim

rozbudowanego interwencjonizmu

państwowego.



Polityka rolna jest najbardziej kosztowną i

najbardziej skomplikowaną formą polityki

wspólnotowej w Unii Europejskiej.



Odgrywa ona również bardzo ważną rolę w

Stanach Zjednoczonych, mających

nadzwyczaj korzystne warunki do produkcji

rolnej.



Traktowaniu rolnictwa jako

szczególnego, odmiennego od innych

działów gospodarki sprzyja

powszechnie opisywana przez

naukowców tzw.

wielofunkcyjność

rolnictwa.

Spełnia ono bowiem

wiele ważnych funkcji nie tylko

gospodarczych, lecz także

ekologicznych, społecznych i

kulturowych, a efekty działalności

rolniczej mają charakter zarówno

dóbr rynkowych, jak i dóbr

publicznych.



Pojęcie ludności wiejskiej nie jest

jednorodną kategorią. W Polsce

można w jej ramach wyodrębnić

przynajmniej trzy duże grupy

charakteryzujące się dość wyraźnie

odmiennymi cechami zawodowymi,

strukturą dochodów, możliwościami

rozwojowymi oraz stopniem

powiązania ze środowiskiem

wiejskim.



Do pierwszej grupy, nazwanej umownie:

rolnicy-farmerzy

zaliczyć można tych

rolników i ich rodziny, dla których dochody

z produkcji rolnej stanowią główne źródło

utrzymania, a praca w gospodarstwie

rolnym absorbuje większość siły roboczej

rodzin.



Gospodarstwa te są silnie powiązane z

rynkiem i ich szanse rozwojowe zależą od

umiejętności radzenia sobie w warunkach

konkurencji.



Ta część polskiej wsi dostarcza większość

produkcji towarowej rolnictwa, jest

żywotnie zainteresowana sposobami

realizacji polityki rolnej państwa i w

warunkach naszego członkostwa w Unii.



Drugą grupę stanowi

wielozawodowa

ludność chłopska,

traktująca

gospodarowanie w rolnictwie jako

uzupełniające źródło dochodów i

samozaopatrzenia oraz korzystająca w

szerokim zakresie z dochodów

pochodzących spoza tego działu.



Wielozawodowość tej ludności oraz

sięganie do różnych źródeł dochodu, a

jednocześnie znacząca rola

samozaopatrzenia powodują, że jej

sytuacja materialna jest na ogół bardzo

skromna, ale dość stabilna, czyli

stosunkowo mało podatna na silniejsze

perturbacje płynące z rynku.



Do trzeciej grupy możemy zaliczyć

wiejską ludność bezrolną

(nieposiadającą indywidualnego

gospodarstwa rolnego, a jedynie

ewentualnie działkę rolną),

utrzymującą się z dochodów

nierolniczych, niekorzystającą z

efektów polityki rolnej i niepowiązaną

z funkcjonowaniem rynku rolnego.



Kategoria ta jest natomiast silnie

uzależniona od rynku pracy na

obszarach wiejskich bądź od form i

zakresu polityki socjalnej państwa.



We wszystkich trzech grupach ludności

wiejskiej występuje duże zróżnicowanie

sytuacji materialnej rodzin.



Łączy te grupy wspólny interes związany z

realizacją polityki wiejskiej państwa (polityki

wobec obszarów wiejskich), a zwłaszcza

polityki wspierania rozwoju infrastruktury wsi.



Zdecydowanie odmienne natomiast jest

znaczenie polityki rolnej dla każdej z tych grup.



W grupie bezrolnej ludności wiejskiej dużą

część (ponad 40%) stanowią emeryci, renciści i

osoby korzystające z zasiłków dla bezrobotnych

oraz z pomocy społecznej. Nieco ponad połowa

ludności bezrolnej to rodziny pracownicze,

utrzymujące się z pracy poza rolnictwem.



Przez ostatnich 50 lat istniały w Polsce takie

warunki systemowe, które nie sprzyjały

definitywnemu wychodzeniu z rolnictwa i ze

wsi. Urbanizacja nie nadążała za

industrializacją, co sprzyjało rozwojowi migracji

wahadłowej między miastem a wsią. Była to

więc tzw. migracja niedefinitywna, polegająca

na migracji zawodowej, a nie przestrzennej,

która związana jest ze zmianą miejsca

zamieszkania.



Utrzymująca się przez długie lata groźba

„uspołecznienia" rolnictwa skłaniała chłopów do

przyjmowania pozycji obronnej, utrzymania

własności (zwłaszcza ziemi) za wszelką cenę, co

stanowiło także podstawę utrzymania w

znacznym zakresie niezależności ekonomicznej.



W polskim rolnictwie, w którym

funkcjonuje około 3 mln działek rolnych i

gospodarstw rolnych, w tym prawie 2 mln

gospodarstw indywidualnych (a więc o

powierzchni ponad 1 ha), w latach 90.

nastąpiły dość istotne przekształcenia

strukturalne.



W latach 1988-1999 wzrosła liczba i areał

gospodarstw najmniejszych, w przedziale

1-2 ha. Są to w zdecydowanej większości

typowe gospodarstwa pomocnicze,

samozaopatrzeniowe i socjalne. Pod koniec

lat 90. było ich ponad 460 tys.



Zmniejszyły się liczba i areał gospodarstw

średnich, do 15 ha, i wydatnie wzrosła liczba i

znaczenie gospodarstw dużych. Obecnie ponad

35% użytków rolnych znajduje się w

gospodarstwach o powierzchni ponad 15 ha.



Pojawił się też sektor bardzo dużych prywatnych

gospodarstw. Za takie uznać możemy

gospodarstwa użytkujące 100 i więcej hektarów-

jest ich około 8500 (dane dla roku 2008). Stanowi

to zaledwie 0,5% liczby gospodarstw w kraju, ale

gospodarstwa te wykorzystują już ponad 10%

użytków rolnych.



W Polsce nastąpiło przyspieszenie koncentracji

ziemi, mimo że tempo spadku liczby gospodarstw

jest niewielkie, a ich średnia powierzchnia

wzrasta wolno.

Rynek ziemi i stosunek

rolników do ziemi



Na kształtowanie struktury rolnictwa

bardzo duży wpływ ma funkcjonowanie

rynku ziemi oraz stosunek samych

rolników do niej. „Przywiązanie" polskich

rolników do ziemi ma swoje głębokie,

historyczne korzenie, a okres przymusowej

kolektywizacji zjawisko to umocnił.

Również w okresie transformacji

postsocjalistycznej wystąpiły

uwarunkowania skłaniające rolników do

„trzymania się" gospodarstwa.



Po 1989 r. w Polsce przeprowadzono daleko idącą

liberalizację rynku ziemi.



Zniesiono ograniczenia górnego pułapu obszaru

gospodarstwa indywidualnego (ustalonego w

wyniku reformy rolnej w 1944 r. na 50 ha),

zlikwidowano wymóg posiadania wykształcenia

rolniczego przez osoby nabywające działki ziemi

rolniczej o powierzchni przekraczającej 0,5 ha,

uproszczono procedurę transakcji kupna-

sprzedaży i dzierżawy gruntów.



Jedyne istotne ograniczenie w ich nabywaniu

dotyczyło cudzoziemców i spółek z

większościowym udziałem kapitału

zagranicznego. Podmioty te, chcąc nabyć ziemię

rolniczą w Polsce, muszą uzyskać zgodę

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.



Wśród wszystkich krajów

postkomunistycznych Polska ma najbardziej

liberalny i najlepiej funkcjonujący rynek

ziemi rolniczej (z wyjątkiem transakcji

dokonywanych przez obcokrajowców).



Większość (84%) ziemi użytkowanej

rolniczo jest u nas własnością osoby na niej

gospodarującej.



W Europie jedynie w Irlandii wskaźnik ten

jest nieco wyższy i wynosi 87%. W Belgii

tylko 33% ziemi użytkowanej przez farmera

stanowi jego własność; reszta jest

dzierżawiona. W Słowacji aż 91% ziemi

podlega dzierżawie, w Czechach odsetek

ten wynosi 86%, a na Węgrzech 59%.



W końcu lat 90. i na początku obecnej dekady

osłabła skłonność polskich rolników do sprzedaży

czy wydzierżawiania ziemi.



W porównaniu z 1999 r. dość znacznie zmniejszył

się odsetek rolników skłonnych wydzierżawić lub

sprzedać ziemię. W 1999 r. 44% rolników było

gotowych sprzedać ziemię, a 76% ją

wydzierżawić, gdyby mieli możliwość znalezienia

innej pracy. Dziś to około 20% i 35% (nie mam

najnowszych danych).



Od 2003 r. ceny ziemi rolniczej w Polsce rosną w

szybkim tempie o 15-25% rocznie, a od 2003 i

liczba transakcji, których była ona przedmiotem,

się zmniejsza.



Bardzo niewielki odsetek rolników i mieszkańców

wsi chciałby skorzystać ze sprzedaży lub

wydzierżawienia ziemi jako metody poprawy

sytuacji materialnej swej własnej rodziny. Tę

metodę mieszkańcy wsi wymieniają na czwartej

pozycji, a rolnicy na szóstej.



Posiadanie ziemi i niechęć do jej sprzedaży wśród

polskich rolników i mieszkańców wsi nie wynika z

atrakcyjności ekonomicznej gospodarowania na

roli; jest to raczej element „zakotwiczenia

socjalno-kulturowego". Ziemia nie stanowi także

dla mieszkańców wsi atrakcyjnego celu lokaty

wolnych pieniędzy (poza niektórymi regionami).

Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej

wzrasta natomiast zainteresowanie jej zakupem

jako formą lokaty kapitału wśród osób

niezajmujących się bezpośrednio działalnością

rolniczą.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
OCENA DYNAMIKI ZMIAN SPRAWNOŚCI
Obszaryw wiejskiej w warunkach dynamizacji zmian strukturalnych
Dynamika zmian rozwojowych oraz podejścia?dawcze w psych rozwoju wykład 2 3
Dynamika zmian w zasobie leksykalnym najnowszej polszczyzny
Dynamika zmian - tezy zal. 2013
OCENA DYNAMIKI ZMIAN W UKLADZIE BIALOKRWINKOWYM
DYNAMIKA ZMIAN SPOLECZENSTWA POLSKIEGO., DYNAMIKA ZMIAN SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO
Dynamika zmian wartooeci i struktury majatku
DYNAMIKA ZMIAN Kolokwium, studia
Dynamika zmian- esej
OCENA DYNAMIKI ZMIAN SPRAWNOŚCI
OCENA DYNAMIKI ZMIAN W UKAADZIE BIAAOKRWINKOWYM
Wasilewski J Wspolczesne spoleczenstwo polskie dynamika zmian, s 145 171
Dynamika zmian kwasowości jogurtu z dodatkiem produktów zbożowych podczas chłodniczego przechowywani
Analiza Struktury, Dynamiki, Tempa zmian
Dynamika1

więcej podobnych podstron