Stosunek pracy i jego

Stosunek pracy i jego

formy

formy

Prof. WSAP dr Tomasz Mordel

Prof. WSAP dr Tomasz Mordel

Rok akademicki 2008/2009

Rok akademicki 2008/2009

Studia niestacjonarne

Studia niestacjonarne

Cechy stosunku pracy:

Cechy stosunku pracy:



Osobistość

Osobistość



Odpłatność

Odpłatność

(art. 22

(art. 22

§

§

1 k.p.)

1 k.p.)



Podporządkowanie

Podporządkowanie

(art. 22

(art. 22

§

§

1 k.p.) - tzw.

1 k.p.) - tzw.

ścisłe dla odróżnienia, wg wykładni SN od

ścisłe dla odróżnienia, wg wykładni SN od

umowy agencyjnej, gdzie występuje

umowy agencyjnej, gdzie występuje

podporządkowanie agenta.

podporządkowanie agenta.



Ryzyko pracodawcy

Ryzyko pracodawcy

(techniczne, osobowe,

(techniczne, osobowe,

gospodarcze, socjalne)

gospodarcze, socjalne)

Cechy stosunku pracy:

Cechy stosunku pracy:

Jeśli stosunek prawny charakteryzują:

Jeśli stosunek prawny charakteryzują:

stały przedmiot, podporządkowanie

stały przedmiot, podporządkowanie

wykonawcy oraz odpłatny charakter, to

wykonawcy oraz odpłatny charakter, to

jest to stosunek pracy, niezależnie od

jest to stosunek pracy, niezależnie od

kwalifikacji przyjętej przez strony

kwalifikacji przyjętej przez strony

(art. 22

(art. 22

§

§

11 k.p.).

11 k.p.).

Z powództwem może wystąpić

Z powództwem może wystąpić

zainteresowany

zainteresowany

(art. 189 k.p.c.)

(art. 189 k.p.c.)

oraz

oraz

inspektor pracy

inspektor pracy

(art. 63

(art. 63

1

1

k.p.c. upoważnia go

k.p.c. upoważnia go

do „wytaczania powództwa o istnienie

do „wytaczania powództwa o istnienie

stosunku pracy na rzecz obywateli, oraz

stosunku pracy na rzecz obywateli, oraz

wstępowania - za zgodą powoda - do

wstępowania - za zgodą powoda - do

postępowania w tych sprawach w każdym jego

postępowania w tych sprawach w każdym jego

stadium)

stadium)

Cechy stosunku pracy w

Cechy stosunku pracy w

orzecznictwie SN:

orzecznictwie SN:

Jeśli umowa zawiera cechy (elementy) umowy o pracę

Jeśli umowa zawiera cechy (elementy) umowy o pracę

oraz umowy cywilnej (w szczególności dotyczy to umowy

oraz umowy cywilnej (w szczególności dotyczy to umowy

zlecenia). wówczas dla oceny rodzaju stosunku

zlecenia). wówczas dla oceny rodzaju stosunku

prawnego decydujące jest ustalenie, które z tych cech

prawnego decydujące jest ustalenie, które z tych cech

mają charakter przeważający

mają charakter przeważający

.

.

(

(

wyrok z dnia 14 września

wyrok z dnia 14 września

1998 r., I PKN 334/98, OSNAPiUS 1999, z. 20, poz. 646),

1998 r., I PKN 334/98, OSNAPiUS 1999, z. 20, poz. 646),

Jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę

Jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę

i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o

i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o

jej rodzaju decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy,

jej rodzaju decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy,

który może być wyrażony także w nazwie umowy -

który może być wyrażony także w nazwie umowy -

o

o

charakterze umowy decyduje wówczas jej nazwa

charakterze umowy decyduje wówczas jej nazwa

.

.

(wyrok z

(wyrok z

dnia 14 czerwca 1998 r, I PKN 191/98, OSNAPiUS 1999, z. 14, poz.

dnia 14 czerwca 1998 r, I PKN 191/98, OSNAPiUS 1999, z. 14, poz.

449 i z dnia 2 września 1998 r., I PKN 293/98, OSNAPiUS 1999, z.

449 i z dnia 2 września 1998 r., I PKN 293/98, OSNAPiUS 1999, z.

18, poz. 582).

18, poz. 582).

Podmioty (strony) i treść

Podmioty (strony) i treść

stosunku pracy

stosunku pracy

Pracownik

Pracownik

Pracodawca

Pracodawca

Prawa i obowiązki stron stosunku pracy

Prawa i obowiązki stron stosunku pracy

Podmioty (strony) i treść stosunku

Podmioty (strony) i treść stosunku

pracy

pracy

1. Pracownikiem może być tylko

osoba fizyczna

, gdyż jego

obowiązkiem jest osobiste wykonywanie pracy. Osoby
wykonujące pracę w ramach innego stosunku prawnego
niż stosunek pracy (umowa zlecenia, umowa o dzieło,
umowa agencyjna) nie są pracownikami.

3.

Dolna granica wieku

- co do zasady - wynosi 18 lat (art.

22 § 2).

Zatrudnianie osób w wieku od 16 do 18 lat

(młodocianych) jest

dopuszczalne jedynie przy zachowaniu szczególnych

warunków

(art. 190 i n.). Zatrudnianie dzieci reguluje art. 304

5

.

2. Nie ma w prawie pracy

górnej granicy

wieku pracownika.

Osiągnięcie wieku emerytalnego nie jest przeszkodą do
kontynuowania zatrudnienia. Uzyskanie prawa do

emerytury jest

jednak z reguły uważane za przyczynę uzasadniającą
wypowiedzenie umowy o pracę w rozumieniu art. 45 § 1,

chyba

że stanowiłoby dyskryminację ze względu na wiek.

Podmioty (strony) i treść stosunku

Podmioty (strony) i treść stosunku

pracy

pracy

4. Wskazane w tym przepisie podstawy powstania

stosunku pracy (art. 22) określają:

umowa o pracę

- art.

25 i n.,

powołanie

- art. 68,

wybór

- art. 73,

mianowanie

-

art. 76 oraz

spółdzielcza umowa o pracę

- art. 77.

5

5. Nie są pracownikami policjanci, funkcjonariusze Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu,

Straży

Więziennej, Straży Granicznej, zawodowi wojskowi i
funkcjonariusze celni, gdyż pozostają oni w tzw.

stosunkach

służbowych (a nie stosunku pracy), które są regulowane

przez

odrębne ustawy.

Podmioty (strony) i treść stosunku

Podmioty (strony) i treść stosunku

pracy

pracy

Pracodawca jest podmiotem prawa pracy, którego łączy

Pracodawca jest podmiotem prawa pracy, którego łączy

z pracownikiem stosunek pracy. Pracodawcą może być

z pracownikiem stosunek pracy. Pracodawcą może być

każda

każda

osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka

osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka

organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa

organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa

przyznaje zdolność prawną

przyznaje zdolność prawną

. Pracodawcą może być

. Pracodawcą może być

wydzielona organizacyjnie i finansowo część osoby

wydzielona organizacyjnie i finansowo część osoby

prawnej, a także jednostka organizacyjna pozbawiona

prawnej, a także jednostka organizacyjna pozbawiona

osobowości prawnej (na przykład urząd). Każda z tych

osobowości prawnej (na przykład urząd). Każda z tych

jednostek musi, choćby potencjalnie, zatrudniać

jednostek musi, choćby potencjalnie, zatrudniać

pracowników.

pracowników.

Aby jednostki będące częścią większej struktury mogły

Aby jednostki będące częścią większej struktury mogły

być uznane za pracodawcę, muszą spełniać dwa

być uznane za pracodawcę, muszą spełniać dwa

podstawowe warunki, uregulowane w przepisach

podstawowe warunki, uregulowane w przepisach

wewnętrznych określających ich status:

wewnętrznych określających ich status:

wyodrębnienie

wyodrębnienie

finansowo-organizacyjne oraz samodzielne zatrudnianie

finansowo-organizacyjne oraz samodzielne zatrudnianie

pracowników

pracowników

. Jeżeli pracodawca jest częścią osoby

. Jeżeli pracodawca jest częścią osoby

prawnej, to za zobowiązania wobec pracowników ponosi

prawnej, to za zobowiązania wobec pracowników ponosi

ta osoba prawna odpowiedzialność całym swoim

ta osoba prawna odpowiedzialność całym swoim

majątkiem.

majątkiem.

Podmioty (strony) i treść stosunku

Podmioty (strony) i treść stosunku

pracy

pracy

Podmiot (organ) uprawniony do

Podmiot (organ) uprawniony do

reprezentowania pracodawcy określają ustawy i

reprezentowania pracodawcy określają ustawy i

przepisy wewnętrzne regulujące ustrój

przepisy wewnętrzne regulujące ustrój

pracodawcy. Reprezentacja w sprawach z

pracodawcy. Reprezentacja w sprawach z

zakresu prawa pracy może być inna niż w

zakresu prawa pracy może być inna niż w

sprawach cywilnych.

sprawach cywilnych.

Jeżeli sąd ogłosił upadłość obejmującą

Jeżeli sąd ogłosił upadłość obejmującą

likwidację majątku upadłego, to zarząd jego

likwidację majątku upadłego, to zarząd jego

majątkiem obejmuje syndyk. Dokonuje on - tak

majątkiem obejmuje syndyk. Dokonuje on - tak

samo jak zarządca i nadzorca sądowy -

samo jak zarządca i nadzorca sądowy -

czynności na rachunek upadłego, lecz w imieniu

czynności na rachunek upadłego, lecz w imieniu

własnym

własnym

Podmioty (strony) i treść stosunku

Podmioty (strony) i treść stosunku

pracy

pracy

Pracownik -

Pracownik -

świadczenie pracy

świadczenie pracy

(wykonywanie) pod

(wykonywanie) pod

kierownictwem pracodawcy oraz

kierownictwem pracodawcy oraz

w miejscu i czasie określonym

w miejscu i czasie określonym

przez pracodawcę

przez pracodawcę

świadczenie

wykonywanie

Podmioty (strony) i treść stosunku

Podmioty (strony) i treść stosunku

pracy

pracy

pracodawca -

pracodawca -

zatrudnienie

zatrudnienie

(dopuszczenie do pracy) za

(dopuszczenie do pracy) za

wynagrodzeniem

wynagrodzeniem

Obowiązek zatrudniania pracownika oznacza, iż
pracodawca jest obowiązany do umożliwienia
mu rzeczywistego wykonywania pracy. Jeżeli
tego nie czyni bez istnienia przyczyn
usprawiedliwiających go (np. w razie przestoju -
art. 81), to pracownik może, na podstawie § 1,
przed sądem pracy dochodzić roszczenia o
dopuszczenie do pracy

Formy stosunku pracy - umowa

Formy stosunku pracy - umowa

Rodzaje umowy o pracę:

Rodzaje umowy o pracę:

Bezterminowe: na czas nieokreślony

Terminowe: na czas określony,

Terminowe: na czas określony,

na czas wykonania określonej pracy,

na czas wykonania określonej pracy,

na okres próbny,

na okres próbny,

Ze względu na czasu trwania stosunku pracy (art.
25):

Ze względu na cel:

Ze względu na cel:

•

w celu zastępstwa pracownika w czasie jego

w celu zastępstwa pracownika w czasie jego

usprawiedliwionej nieobecności

usprawiedliwionej nieobecności

(art. 25 § 1 zd. 2 k.p)

(art. 25 § 1 zd. 2 k.p)

•

w celu przygotowania zawodowego

w celu przygotowania zawodowego

(art. 194-196 k.p.)

(art. 194-196 k.p.)

•

umowy o przygotowanie zawodowe pracowników

umowy o przygotowanie zawodowe pracowników

zatrudnionych u pracodawców będących rzemieślnikami

zatrudnionych u pracodawców będących rzemieślnikami

(art.

(art.

206 § 1 k.p)

206 § 1 k.p)

Formy stosunku pracy - umowa

Formy stosunku pracy - umowa

Umowa na okres próbny jest

Umowa na okres próbny jest

jednorazową

jednorazową

,

,

fakultatywną umową. Celem tej umowy jest, po

fakultatywną umową. Celem tej umowy jest, po

stronie pracodawcy - sprawdzenie kwalifikacji

stronie pracodawcy - sprawdzenie kwalifikacji

pracownika do wykonywania pracy, po stronie

pracownika do wykonywania pracy, po stronie

zaś pracownika - zapoznanie się z warunkami

zaś pracownika - zapoznanie się z warunkami

wykonywania pracy.

wykonywania pracy.

Jej maksymalny okres ustala art. 25

Jej maksymalny okres ustala art. 25

§

§

2 (3 m-

2 (3 m-

ce); po

ce); po

jego upływie umowa wygasa.

jego upływie umowa wygasa.

Jeżeli pracownik po rozwiązaniu stosunku pracy na

Jeżeli pracownik po rozwiązaniu stosunku pracy na

okres próbny w wyniku dopuszczenia do pracy

okres próbny w wyniku dopuszczenia do pracy

nadal świadczy pracę na rzecz pracodawcy,

nadal świadczy pracę na rzecz pracodawcy,

przyjmuje się, że doszło do nawiązania stosunku

przyjmuje się, że doszło do nawiązania stosunku

pracy na czas nieokreślony, chyba że z całokształtu

pracy na czas nieokreślony, chyba że z całokształtu

okoliczności wynika inny skutek.

okoliczności wynika inny skutek.

Formy stosunku pracy - umowa

Formy stosunku pracy - umowa

Umowa na

czas określony

jest zawierana do końca okresu

oznaczonego datą lub faktem;

Określenie czasu trwania umowy o pracę może nastąpić przez

Określenie czasu trwania umowy o pracę może nastąpić przez

wskazanie okresu, na jaki umowa została zawarta, terminu

wskazanie okresu, na jaki umowa została zawarta, terminu

rozwiązania umowy o pracę lub innego pewnego zdarzenia

rozwiązania umowy o pracę lub innego pewnego zdarzenia

przyszłego. Zdarzeniem pewnym jest zdarzenie, które "w

przyszłego. Zdarzeniem pewnym jest zdarzenie, które "w

konkretnej sytuacji umawiające się strony przewidują, znając

konkretnej sytuacji umawiające się strony przewidują, znając

okoliczności uzasadniające wprowadzenie do umowy tego

okoliczności uzasadniające wprowadzenie do umowy tego

zdarzenia jako powodującego wygaśnięcie stosunku pracy"

zdarzenia jako powodującego wygaśnięcie stosunku pracy"

(orz. SN z 15.12.1956 r., 4 Cr 35/56, PZS 1957/5/56).

(orz. SN z 15.12.1956 r., 4 Cr 35/56, PZS 1957/5/56).

Czas trwania umowy o pracę w celu zastępstwa innego

Czas trwania umowy o pracę w celu zastępstwa innego

pracownika może być również określony poprzez wskazanie,

pracownika może być również określony poprzez wskazanie,

że jest ona zawierana na czas zastępstwa innego pracownika

że jest ona zawierana na czas zastępstwa innego pracownika

w okresie jego usprawiedliwionej nieobecności.

w okresie jego usprawiedliwionej nieobecności.

Formy stosunku pracy - umowa

Formy stosunku pracy - umowa

Umowa na czas określony powinna być zawierana dla

wykonania zadań oznaczonych w czasie o charakterze
okresowym (nauczyciele, zastępstwo, praca za granicą).

Zgodnie z wyrokiem

SN z 10.08.2000.,I PKN

758/99, OSNP 2002/5/107, kadencyjność organów spółki
prawa handlowego nie oznacza powinności zawierania
przez spółkę z osobami pełniącymi funkcję jej organów,
umów o pracę na czas określony, równy okresowi kadencji.

Do zawarcia umowy o pracę na czas określony dochodzi
także wówczas, gdy strony wprawdzie zgodnie oświadczyły,
że zamierzają nawiązać stosunek pracy na czas określony, nie
uzgodniły jednak terminu ustania stosunku pracy ( wyr. SN z
17.05.1995 r., I PRN 11/95, OSNAP 1995/20/250).

Długość okresu trwania umowy winna wynikać ze społeczno

Długość okresu trwania umowy winna wynikać ze społeczno

-gospodarczego przeznaczenia umowy.

-gospodarczego przeznaczenia umowy.

Formy stosunku pracy - umowa

Formy stosunku pracy - umowa

jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o

jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o

pracę na

pracę na

czas określony

czas określony

na następujące po sobie okresy

na następujące po sobie okresy

Warunki uznania (ex lege) umowy na czas

określony za umowę zawartą na czas nieokreślony
(art.. 25

1)

:

jeżeli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a

jeżeli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a

nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła

nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła

miesiąca

miesiąca

.

.

jeżeli wśród tych umów nie było umów: w celu zastępstwa

jeżeli wśród tych umów nie było umów: w celu zastępstwa

pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w

pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w

pracy lub w celu wykonywania pracy o charakterze

pracy lub w celu wykonywania pracy o charakterze

dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych

dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych

cyklicznie.

cyklicznie.

dotyczy umów zawartych po 01.05.2004 r.

dotyczy umów zawartych po 01.05.2004 r.

(

(art. 15 ustawy z

14.11.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 213, poz. 2081)

Formy stosunku pracy - umowa

Formy stosunku pracy - umowa

Umowa

na czas wykonania określonej pracy

różni

się od umowy na czas określony tym, że nawet
pośrednio nie wskazuje dnia rozwiązania stosunku
pracy, uzależniając je od zdarzenia przyszłego
polegającego na zakończeniu określonej pracy.

Zdaniem Sądu Najwyższego

Zdaniem Sądu Najwyższego

(wyrok z dnia 15

(wyrok z dnia 15

listopada 2001 r., II UKN 627/00, OSNP 2003, z. 16, poz.

listopada 2001 r., II UKN 627/00, OSNP 2003, z. 16, poz.

385)

385)

pojęcie "określonej pracy" przy umowach o

pojęcie "określonej pracy" przy umowach o

pracę na czas jej wykonania oznacza

pracę na czas jej wykonania oznacza

zindywidualizowane zadanie robocze mieszczące

zindywidualizowane zadanie robocze mieszczące

się w zakresie rodzajowo określonych czynności.

się w zakresie rodzajowo określonych czynności.

Formy stosunku pracy - powołanie

Formy stosunku pracy - powołanie

Zgodnie z art. 68 § 1 stosunek pracy z powołania

nawiązuje się jedynie w przypadkach określonych w
przepisach odrębnych.

„

Odrębnymi przepisami” są

ustawy lub przepisy wykonawcze wydane na
podstawie ustaw.

Zatrudnienie pracownika w drodze powołania

Zatrudnienie pracownika w drodze powołania

na stanowisku pracy, które nie może być w ten

na stanowisku pracy, które nie może być w ten

sposób obsadzone, należy traktować jako zawarcie

sposób obsadzone, należy traktować jako zawarcie

umowy o pracę.

umowy o pracę.

Formy stosunku pracy - wybór

Formy stosunku pracy - wybór

W wyniku wyboru na określone stanowisko stosunek pracy

powstaje jedynie wówczas, gdy osoba wybrana

ma obowiązek

wykonywania pracy w charakterze pracownika.

O tym, kiedy

powstaje ten obowiązek, stanowią przepisy
wewnątrzzakładowe (na przykład statut lub regulamin) albo
ustawy względnie rozporządzenia dopuszczające ten sposób
powstania stosunku pracy.

Stosunek pracy z wyboru jest szczególnego rodzaju

Stosunek pracy z wyboru jest szczególnego rodzaju

stosunkiem pracy zawartym na czas określony, to jest na czas

stosunkiem pracy zawartym na czas określony, to jest na czas

sprawowania mandatu

sprawowania mandatu

W doktrynie przeważa pogląd , iż dopuszczalne jest
stosowanie wyboru na stanowisko w odniesieniu do członków
zarządu spółek handlowych. Warunkiem jest tu jednak
stworzenie podstawy ku temu w odpowiednim akcie
ustrojowym (np. umowie spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością lub statucie spółki akcyjnej).