Od planu do rynku



Gospodarka centralnie planowana
– charakterystyka



Transformacja systemowa – jak to
zrobić?



Transformacja w Polsce –
najważniejsze elementy

Cechy gospodarki

centralnie planowanej



Ideologiczne podłoże

działania – założenie

możliwości osiągnięcia

powszechnej obfitości

dóbr (komunizm) z

wcześniejszym etapem

przejściowym

(socjalizm).



Prymat pracy (przede

wszystkim fizycznej)

nad produktem i

jakością.

Kluczowe cechy

gospodarki:



Dominacja
własności
państwowej



Planowy
(nakazowy)
mechanizm
alokacji

Dominacja własności
państwowej



Prywatna własność jako źródło
„sprzeczności i nierówności”



Wobec tego nacjonalizacja plus
dopuszczalna własność spółdzielcza



Problem:własność państwowa czyli czyja?
Brak mechanizmów zapewniających
społeczną realizację funkcji
właścicielskich. Faktyczny zarządzający –
biurokracja państwowa i partyjna.

Planowa alokacja



4 szczeble decyzyjne: centralny organ

planowania, ministerstwa, szczebel pośredni i

przedsiębiorstwa



Plany średnio (5lat) i krótkookresowe (roczne)



Inwestycje – efekt rozbieżności między

aktualnymi a wymaganymi zdolnościami

produkcyjnymi



Wewnętrzne bilansowanie planu poprzez

prymat zadań rzeczowych (nie ważna jakość i

efektywność, poziom kosztów)

Realizacja planu



Narzędzia: nakazy i przydział środków w w

tym także pieniądza – stąd rola banków

(oczywiście państwowych) sprowadzona do

roli ”agencji płatniczej”



Pobudki do dezinformacji: zaniżanie

możliwości, zawyżanie wymaganych środków



Ocena za wykonanie ilościowe (stąd brak

dążenia do ulepszeń)



Uprzywilejowanie przemysłu A (dobra

produkcyjne i inwestycyjne a szczególnie

przemysł zbrojeniowy)



Ogólna nieracjonalność systemu

Efekty systemowe



Trwała nadwyżka popytu nad podażą –

gospodarka niedoboru



Biurokratyczne podejście do planu i

„ręczne sterowanie”



Miękkie finansowanie – marnotrawstwo



Dysproporcje między w rozwoju między

grupą A i B, w szczególności niedorozwój

usług



Duża ilość działań pozorowanych w tym

także pozorny brak bezrobocia

Próby reform i upadek
systemu



Cykliczne próby reform – cele:

uelastycznienie, poprawa efektywności,

większa partycypacja i w efekcie

poprawa standardu życia



Brak reform systemowych



Procesy inflacyjne – próby kontrolowania

poprzez „manewry cenowe”



Wybuchy niezadowolenia społecznego –

strajki i dalszy spadek produkcji.

Stabilizacja i
transformacja

Główne elementy:



Liberalizacja cen



Usamodzielnienie przedsiębiorstw



Opanowanie inflacji (tzw. nawis

inflacyjny) – przejście od inflacji

tłumionej do otwartej



Dopuszczenie konkurencji – związane

m.in. z wymienialnością waluty

Transformacja systemowa



Proces budowy systemu prawnego i

instytucjonalnego



Gospodarka planowa: przenikający się

aparat państwowy i partyjny



Wzmocnienie władz centralnych i wzrost

kompetencji lokalnych



Zmiany w systemie prawnym: podatki,

polityka społeczna, organy nadzoru i

regulacji rynków.

Zmiany instytucjonalne i
prywatyzacja



Prywatyzacja jako przesłanka do

samodzielności i efektywności



Tworzenie się przedsiębiorstw prywatnych



Reprywatyzacja



Prywatyzacja majątku państwowego –

odpłatna i nieodpłatna



Rozwój sektora usług, szczególnie

finansowych



Restrukturyzacja – zmiany mające na celu

poprawę efektywności

Praktyka transformacji



Różny punkt startowy – obóz vs
imperium, konflikty zbrojne,
przypadek Niemiec.



Rozpad więzi RWPG – dotkliwość
dezintegracji



Szczegóły różne, kierunek wspólny



Liderzy i outsiderzy

Transformacja polskiej
gospodarki



Program Balcerowicza (1989) – liberalizacja
cen, kontrola dochodów (popiwek),
eliminacja subwencji i ulg podatkowych,
dyscyplina budżetu, wewnętrzna
wymienialność, likwidacja monopolu handlu
zagranicznego



Utworzenie banków komercyjnych na bazie
NBP, umożliwienie tworzenia banków
prywatnych, finansowanie deficytu ze
źródeł innych niż NBP.