Beata Kos-Kudła
Klinika Endokrynologii
Katedra Patofizjologii i Endokrynologii w
Zabrzu
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w
Katowicach
zaburzenia funkcjonowania układu
immunologicznego prowadzące do
uszkodzenia różnorodnych narządów
Grupa schorzeń:
produkcja autoprzeciwciał
autodestrukcja organizmu
Przebieg reakcji
immunologicznych w
większości chorób jest
identyczny
Nacieki komórek
zapalnych
Narządowo swoiste
przeciwciała obecne w
surowicy chorych
możliwość przeniesienia choroby
przez patogenne przeciwciała lub
patogenne komórki
immunokompetentne
występowanie innych chorób o
podłożu autoimmunologicznym u
chorego lub jego rodziny
w określonych narządach
stwierdzane są nacieki komórek
zapalnych
związek choroby ze szczególnym
układem HLA
możliwa odpowiedź na
zastosowaną immunosupresję
DOWÓD
BEZPOŚREDNI
POSZLAKI
choroba może zostać wywołana poprzez ten
sam mechanizm w modelu zwierzęcym, u
chorego można wyizolować autoprzeciwciała
lub reaktywne limfocyty T
DOWÓD
POŚREDNI
Betterle C, Lazzarotto F, Presotto F.Autoimmune polyglandular syndrome Type 2: the tip of
an iceberg? Clin Exp Immunol. 2004; 2:225-33.
1/30 mieszkańców Stanów
Zjednoczonych (ponad 8,5 miliona
osób) dotkniętych jest chorobą
autoimmunologiczną
NAJCZĘSTSZE CHOROBY (93% PRZYPADKÓW):
Choroba Gravesa-
Basedova
Cukrzyca typu
1
Niedokrwistość
złośliwa
Reumatoidalne zapalenie
stawów
Przewlekłe zapalenie
tarczycy (zapalenie typu
Hashimoto)
Bielactwo
nabyte
Patomechanizm zjawiska
autoimmunizacji jest
wieloczynnikowy
ZABURZENIA DOTYCZĄCE SUPRESJI
AKTYWNEJ LIMFOCYTÓW T
ZABURZENIA DOTYCZĄCE DEWIACJI
IMMUNOLOGICZNEJ (RÓWNOWAGA
Th1/Th2)
ZABURZENIA TOLERANCJI KOMÓREK B
Czynniki
genetyczne:
W cukrzycy typu 1 związek pomiędzy pochodzeniem
etnicznym a podatnością na chorobę - występowanie
40-krotnie wyższe w Finlandii niż w Japonii
Ryzyko rozwinięcia się cukrzycy typu 1 w
ciągu życia:
- w populacji ogólnej - 0,4%
- u krewnych chorych na cukrzycę ryzyko to jest
istotnie wyższe:
(4% dla rodziców,5-7% dla
rodzeństwa, 20% dla rodzeństwa identycznego w
zakresie układu HLA i 25-40% dla bliźniąt
jednojajowych)
Czynniki
genetyczne:
Najistotniejszy genetyczny wskaźnik chorób
autoimmunologicznych to genotyp dotyczący
układu MHC
U osób rasy kaukaskiej chorujących na cukrzycę
ekspresję alleli DR3 czy DR4 układu HLA stwierdza
się z częstością do 95%, w porównaniu z 40% w
przypadku zdrowych
Najwyższe ryzyko zachorowania występuje w
przypadku heterozygot w zakresie DR3 i DR4
Czynniki środowiskowe:
Czynniki infekcyjne
Dieta
Czynniki toksyczne
Czynniki infekcyjne
U dzieci u których w okresie prenatalnym doszło do
zakażenia wirusem różyczki cukrzyca rozwija się z
częstością ok. 20%
Hipoteza mimikry molekularnej
Hipoteza mimikry molekularnej
Hipoteza mimikry molekularnej sugeruje, że podczas
odpowiedzi immunologicznych dochodzi do reakcji
krzyżowych z własnymi antygenami, co jest przyczyną
destrukcji tkanek i narządów
W przypadku cukrzycy typu 1 dobrze poznanym
przykładem mimikry molekularnej jest ta, w której
uczestniczy białko P2-C wirusa Coxackie B z
(podobieństwo pomiędzy sekwencją aminokwasową
enzymu dekarboksylazy kwasu glutaminowego (GAD),
znajdującego się w komórkach β trzustki.
Niedoczynność tarczycy
(Choroba Hashimoto) –
1%
Nadczynność tarczycy
(Choroba Gravesa-Basedova)-
0,4%
Zaburzenie komórek β
trzustki- Cukrzyca typu
1- 0,2-0,5%
Wspólne podłoże
autoimmunologiczne
Główne geny odpowiedzialne za skłonność do
zachorowania na choroby autoimmunologiczne
tarczycy nie zostały jeszcze zidentyfikowane
Ważnym czynnikiem środowiskowym, wpływającym
na naturalny przebieg choroby autoimmunologicznej
tarczycy jest przyjmowanie jodu (w diecie czy
obecnego w lekach, takich jak amiodaron lub
kontrastowe środki radiologiczne)
Istnieją dowody, że jod szkodliwie wpływa zarówno na
czynność tarczycy, jak i na produkcję przeciwciał u
osób z utajoną lub jawną choroba
autoimmunologiczną.
Przeciwciała przeciwko TSH-R wykazują różna aktywność
TSI- Immunoglobuliny pobudzające
tarczycę
TSH- blocking
autoantibodies
Wczesna manifestacja kliniczna choroby – w przeciwieństwie do
innych endokrynopatii autoimmunologicznych (cukrzyca typu1,
zapalenie tarczycy typu Hashimoto), w przypadku których manifestacja
kliniczna choroby poprzedzona jest zniszczeniem większej części
narządu docelowego, choroba Gravesa-Basedova z nadczynnością
tarczycy charakteryzuje się powiększeniem i nadmierną czynnością
hormonalną gruczołu tarczowego. Gdy rozwija się nadczynność obecny
jest minimalny naciek limfocytowy (pozwala to na zastosowanie na
początku
choroby
leczenia
ukierunkowanego
na
układ
immunologiczny).
Przeciwciała przeciwko TPO
Czynniki
cytotoksyczne
Aktywatory limfocytów T
cytotoksycznych
Przetwarzanie antygenów i ich prezentacja komórkom
T
Autoimmunologiczna destrukcja komórek B trzustki
Wskaźnik destrukcji - obecność krążących przeciwciał
skierowanych przeciwko komórkom B i masywny naciek
jednojądrowych limfocytów w obrębie wysp Langerhansa tam
gdzie pozostały komórki B.
Podatność na rozwinięcie się cukrzycy typu 1 związana jest z
obecnością locus dla pewnych alleli klasy II układu MHC.
U osobników rasy kaukaskiej najsilniej związanymi allelami z
cukrzycą typu 1 są HLA-DR3, HLA-DR4.
Obecność przeciwciał związanych z destrukcją komórek B
może być stwierdzona na kilka lat przed klinicznym
początkiem choroby i dlatego są one znakomitymi
wskaźnikami ryzyka choroby.
Najczęstszy zespół niedoczynności
wielogruczołowej
NIEDOCZYNNOŚC KORY NADNERCZY
AUTOIMMUNOLOGCZNA CHOROBA TARCZYCY
CUKRZYCA TYPU 1
Rozpoznanie co najmniej dwie spośród
trzech niedoczynności:
Hipogonadyzm pierwotny
Myasthenia gravis
Choroba trzewna
Bielactwo nabyte
Niedokrwistość
złośliwa
Łysienie na tle
autoimmunologicznym
Zapalenie błony surowiczej
Cukrzyca typu 1 (>50%)
Autoimmunologiczna choroba tarczycy (70%)
NAJCZĘŚCIEJ:
+
Przeprowadzenie badań przesiewowych u pacjentów
dotkniętych chorobą , jak również u ich krewnych jest
jedyną drogą zapobiegania chorobowości i umieralności
U krewnych pierwszego stopnia pacjentów z cukrzyca
typu 1 zaleca się – biorąc pod uwagę koszty diagnostyki
– oznaczanie stężenia TSH raz do roku
W przedklinicznej ocenie różnych chorób pomocne może
być oznaczanie stężenia przecwiciał
Częstość występowania chorób tarczycy
u pacjentów z cukrzyca typu1 wzrasta
wraz z czasem trwania cukrzycy
Dysfunkcja tarczycy
wpływ
Kontrolę metaboliczną
cukrzycy
Oczywisty jest fakt potrzeby
przeprowadzania badań przesiewowych u
pacjentów z cukrzycą typu 1 w kierunku
chorób tarczycy ale istnieją kontrowersje co
do odpowiedniego testu przesiewowego