PODSTAWOWE FORMY

LECZENIA

I REHABILITACJI

Katarzyna Puławska-Popielarz

MODELE LECZENIA

NARKOMANII

MODEL WSPÓLNOTOWO-

RESOCJALIZACYJNY

Jego korzenie sięgają tradycji Ruchu Anonimowych

Alkoholików. Charles Dederich (ur. 1913 r.) postanowił

przeprowadzić eksperyment. Podjął inicjatywę tworzenia

stacjonarnych ośrodków leczniczych o charakterze

wspólnot. Ośrodki te były oparte o ideę gospodarczej

samowystarczalności

i społeczny egalitaryzm oraz samorządność. Pierwsza

wspólnota „Synanon” została założona w 1958r. w

Kalifornii.

Cechy wyróżniające pierwsze wspólnoty terapeutyczne to:

charyzmatyczne przywództwo,
wzorzec osobowy i autorytet lidera,
duży nacisk na porządek oraz dyscyplinę,
osobista odpowiedzialność za wyleczenie, wspólna praca,
stopniowe wchodzenie w obowiązki, publiczna

„spowiedź”,

stosowanie kar za naruszenie norm grupowych,
zaangażowanie w wewnętrzne życie społeczności,
egalitaryzm wzajemnych stosunków pomiędzy członkami

społeczności.

MODEL MEDYCZNY

Nurt medyczny wiąże się z tradycyjnym podejściem

psychiatrycznym. Uzależnienie traktowane jest jako

choroba

psychosomatyczna.

Pierwsze

oddziały

stworzono w USA na początku lat dwudziestych XX

wieku.

Należy do niego:

terapia medyczna (farmakologiczna) z elementami

psychologicznego poradnictwa i psychoterapii,

kuracja substytucyjna

MODEL DUCHOWNY

Model ten wychodzi z założenia, że narkomania

jest chorobą duszy, polega na zerwaniu

kontaktu z Siłą Wyższą, z Bogiem. Przejawia się

poprzez rozpad systemu wartości wyższych.

Ruch AA i NA, ośrodki buddyjskie, ośrodki

wspólnot chrześcijańskich.

MODEL INTEGRALNY

Model integralny charakteryzuje się:

●

rozwiniętymi formami pomocy ambulatoryjnej dla osób

zagrożonych narkomanią i uzależnionych oraz dla ich rodzin;

●

uwzględnia aspekt medyczny pomocy (detoksykacja, diagnoza

stanu zdrowia, w koniecznych przypadkach wsparcie

farmakologiczne w trakcie długoterminowej terapii, diagnoza

psychiatryczna, kuracja osób z zespołem HIV-AIDS);

●

opiera się na solidnych podstawach diagnostycznych i stosuje

selekcję osób do poszczególnych form terapii;

●

charakteryzuje się rozwiniętymi formami pomocy w ośrodkach

terapii krótkoterminowej i długoterminowej, które pracują w

oparciu o ideę społeczności terapeutycznej;

●

uwzględnia wagę wychowawczej i resocjalizacyjnej pracy z

osobami uzależnionymi;

●

uwzględnia duchowy aspekt pomocy osobom uzależnionym;

●

kładzie duży nacisk na przebudowę świadomości i relacji w

rodzinie osoby uzależnionej, a co za tym idzie promuje pracę

edukacyjną i terapeutyczną z rodziną;

●

w jego ramach jest organizowany program wsparcia dla osób,

które zakończyły terapię długoterminową (grupy

postrehabilitacyjne);

●

akcentuje wagę profesjonalnego przygotowania i podnoszenia

kwalifikacji terapeutów udzielających pomocy uzależnionym.

PODSTAWOWE FORMY

POMOCY DLA OSÓB

UZALEŻNIONYCH

I NADUŻYWAJĄCYCH

NARKOTYKÓW

1. PLACÓWKI PIERWSZEGO KONTAKTU

konsultacje, poradnictwo i krótkoterminowe

interwencje

podjęcie kontaktu indywidualnego
grupy wsparcia oraz grupy terapeutyczne

2. PLACÓWKI STACJONARNE

ośrodki o programie krótkoterminowym –

programy od 3 do 6 miesięcy;

ośrodki o programie długoterminowym –

programy od 12 do 18 ;

3. ODDZIAŁY DZIENNE

Pozwala osobie pozostać w jej stałym

środowisku, przy jednoczesnym programie

pracy nad problemem uzależnienia.

4. OPIEKA ŚRODOWISKOWA, SOCJOTERAPIA

Odbywa się głównie poprzez sieć klubów i

świetlic socjoterapeutycznych, gdzie grupują się

dzieci oraz młodzież ze środowisk zagrożonych

nadużywaniem narkotyków.

5. PROGRAMY POSTREHABILITACYJNE

Służą one pomocą osobom powracającym do

życia w środowisku rodzinnym i społecznym.

Pomagają w nowej adaptacji.

Na programy postrehabilitacyjne składa się:

system hosteli;

system placówek postrehabilitacyjnych;

grupy dla absolwentów ośrodków.

PROCEDURA PRZYJĘCIA

PACJENTA DO OŚRODKA

STACJONARNEGO

W procedurze przyjęcia do ośrodka powinno

się

zadbać

o następujące elementy:

przeprowadzić kontrolę stanu trzeźwości

osoby przyjmowanej;

zadbać, aby pacjent nie wniósł na teren

ośrodka narkotyków, alkoholu lub innych

rzeczy zagrażających leczeniu;

odebrać klientowi i odłożyć do depozytu

rzeczy, które przywołują wspomnienia związane

z braniem narkotyków.

Z pacjentem należy przeprowadzić wywiad,

sprawdzić motywację do leczenia.

W przypadku przyjmowania do leczenia dzieci i

młodzieży

niezbędna

jest

obecność

rodziców/opiekunów prawnych.

TERAPEUTYCZNY CYKL

PACJENTA W OŚRODKU

LECZENIA

DŁUGOTERMINOWEGO

Leczenie narkomanów w warunkach

ośrodków długoterminowych obejmuje

trzy podstawowe elementy:

resocjalizację;

wychowanie;
terapię.

RESOCJALIZACJA

wiąże się z koniecznością

przebudowy

nieuczciwych

zachowań

o

charakterze przestępczym, paraprzestępczym i

chuligańskim.

WYCHOWANIE

obejmuje

kształtowanie

podstawowych

umiejętności

współżycia

społecznego i odpowiedzialności za własne

działania.

TERAPIA

wiąże

się

z

przepracowaniem

negatywnych

postaw

i

bolesnych

emocji,

warunkujących

uzależnienie,

ze

stworzeniem

możliwości

trzeźwienia i utrzymywania abstynencji, z

wglądem w mechanizmy uzależnienia i z

budowaniem pozytywnego systemu wartości

oraz twórczej wizji życia.

POSZCZEGÓLNE STADIA

LECZENIA OSOBY

UZALEŻNIONEJ

wg George DeLeon (De Leon

2000)

Etap poprzedzający właściwe leczenie

1. Zaprzeczenie:

brak rozumienia, rozpoznania problemu

uzależnienia lub brak akceptacji jego istnienia.

2. Ambiwalencja:

pewne rozpoznanie problemu, ale też częściowe

jego odrzucanie.

3. Motywacja zewnętrzna:

przypisywanie odpowiedzialności za zaistnienie

problemu uzależnienia czynnikom zewnętrznym.

4. Motywacja wewnętrzna:

wzięcie odpowiedzialności za zaistniałą sytuację.

Etap właściwego leczenia

1. Gotowość do zmiany swojego życia:

rzeczywista decyzja o podjęciu zmiany.

2. Gotowość do podjęcia leczenia:

rezygnacja z innych, nierealnych sposobów

uwolnienia się od uzależnienia;

uznanie, że tylko leczenie w ośrodku może

przynieść właściwe rezultaty.

3. Przełamywanie uzależnienia podczas pobytu w

ośrodku, utrwalanie abstynencji.

Etap zewnętrzny po zakończeniu leczenia

1.

Kontynuacja

abstynencji,

dalsze

trzeźwienie:

nabywanie umiejętności radzenia sobie z

warunkami i sytuacjami, które przyczyniły się

do powstania uzależnienia.

2. Integracja oraz zmiana tożsamości:

praktyczne

sprawdzenie,

przetestowanie

tego, czego osoba nauczyła się podczas

leczenia. Ten praktyczny sprawdzian ma już

miejsce w warunkach życia zewnętrznego.

ETAPY LECZENIA W

PROGRAMACH

DŁUGOTERMINOWYCH

ETAP 1 (próbny), pierwszy po miesiącu

pobytu

Podstawowe cele i formy leczenia:

a) pobudzanie motywacji,

b) wdrażanie do przestrzegania regulaminu,

c) nawiązanie kontaktu z grupą, kształtowanie

otwartej

postawy

w

relacjach

interpersonalnych,

d) wykonywanie zleconej pracy,

e)

rozmowy

z

członkami

społeczności

terapeutycznej;

obowiązek wypowiadania się na wspólnych

spotkaniach.

ETAP 2 – trwa od 3 do 6 miesięcy

Czas formułowania i realizowania kontraktu

terapeutycznego, nabywania praw i podejmowania

społecznych funkcji.

Podstawowe formy leczenia to:

ustalenie i zatwierdzenie indywidualnego planu

leczenia;

kształtowanie postawy otwartości, aktywności,

zaangażowania;

pełnienie funkcji społecznych;

nabywanie praw i przywilejów;

Cele drugiego etapu obejmują:

dobrą adaptację w ośrodku;

wzmacnianie motywacji do porzucenia

narkotyków;

budowanie

wglądu

w

przyczyny

uzależnienia;

poprawę komunikacji interpersonalnej;

czerpanie

satysfakcji

z

właściwego

wykonywania podjętych zadań;

poprawę relacji z rodziną.

Etap 3-przejściowy (trwa 3-4) miesiące

Podstawowe cele i formy leczenia na tym etapie

obejmują:

kontynuowanie terapii indywidualnej; koncentrację

na wybranych problemach osobistych;

przepracowanie relacji rodzinnych, terapie z

rodzicami, przepustki do domu;

wzmacnianie osobistej odpowiedzialności i rozwój

kompetencji społecznych poprzez pełnienie ważnych

funkcji (bycie w zespole ochrony ośrodka, funkcja

prezesa grupy, kierownika pracy, gospodarza domu

itp.);

pełnienie opieki nad pacjentami młodszymi

stażem;

aktywną postawę na społecznościach, modelowanie

postaw innych pacjentów;

przygotowanie do stopniowego opuszczania ośrodka

poprzez organizację miejsca nauki, pracy oraz

miejsca zamieszkania poza ośrodkiem.

Etap 4 – zewnętrzny (trwa 2-3 miesiące)

Pacjent zamieszkuje poza ośrodkiem.

Podstawowe formy i cele leczenia na tym etapie

obejmują:

stabilizację

materialną,

mieszkaniową,

zawodową:

umacnianie kontaktów poza ośrodkiem z

osobami wolnymi od problemu narkotyków;

kontynuację kontaktu z terapeutami w celu

pomyślnej

adaptacji

w

środowisku

zewnętrznym;

regularne przejazdy do ośrodka (przeważnie w

weekendy) i branie udziału w spotkaniach

społeczności;

wspieranie leczenia pacjentów znajdujących

się na wcześniejszych etapach;

czerpanie wsparcia od grupy na rzecz własnej

korzystnej

adaptacji

w

środowisku

zewnętrznym.

Proces przemiany

wewnętrznej osoby w

ośrodku długoterminowym

DOMINANTY EMOCJONALNO -UCZUCIOWE

Osoba na wstępie leczenia,

głęboko uzależniona, chora

Osoba w końcowych fazach leczenia,

zdrowiejąca

- lęk, strach, przerażenie

- rosnąca otwartość emocjonalna,

odporność na stres

- smutek, żal, rozpacz, przygnębi enie - żal i smutek uzyskuje określony

kierunek, sens, znaczenie

- niskie poczucie wartości

- rosnące poczucie wartości własnej osoby

- bezradność i bezsilność

- budzące się poczucie wiary w siebie

- wstyd, niepewność, zażenowanie

- odwaga wyrażania uczuć, myśli, opinii

- poczucie winy, wyrzuty sumienia

- sumienie, które różnicuje

- znudzenie i znużenie

- dostrzeganie twórczych aspektów życia,

zainteresowanie

- nieufność, wrogość, wycofanie

- zaufanie, otwartość, życzliwość

DOMINANTY MORALNE (postawy):

Osoba na wstępie leczenia,

głęboko uzależniona, chora

Osoba w końcowych fazach leczenia,

zdrowiejąca

- kłamstwo i manipulacje

- prawdomówność

- ukrywanie, przemilczanie

- szczerość, otwartość

- plotkowanie, obmawianie

- mówienie wprost do osoby

- wyszydzanie, wyśmiewanie,

prowokowanie, atakowanie

- rozumienie, wyjaśnianie, wspieranie,

empatia

- poniżanie, osądzanie, odbieranie

godności i szacunku

- szanowanie, docenianie, uznawanie,

chwalenie

- kradzież, przywłaszczenie

- uczciwość

- zagarnianie, chciwość, egocentryzm - dzielenie się, altruizm

- niecierpliwość, żądanie

natychmiastowej gratyfikacji

- cierpliwość, umiejętność odkładania

przyjemności

- unikanie systematycznego wysiłku,

lenistwo

- systematyczna, wytrwała praca

- unikanie odpowiedzialności działania - odpowiedzialność za myśli, uczucia

SPOŁECZNOŚĆ TERAPEUTYCZNA

stanowi

specyficzną formę organizacji zbiorowego życia

pacjentów na terenie ośrodka. Jest to forma życia

zbiorowego. Społeczność terapeutyczna jest grupą o

ustalonej strukturze, opartą o więzi nieformalne. Jej

podstawowe zadanie wiąże się ze stworzeniem

środowiska

społecznego,

przypominającego

powiązania i zależności występujące z jednej strony

w

rodzinie,

z

drugiej

zaś

w grupach formalnych, takich jak grupy szkolne czy

pracownicze.

W społeczności terapeutycznej istnieje określona

hierarchia, panują jasne reguły i zasady.

Czynniki, które działają na rzecz leczenia w

obszarze społeczności terapeutycznej (wg Martiena

Kooymana 1993):

1. Społeczność terapeutyczna ma jasną strukturę, w

której nie pojawiają

się podwójne sygnały (jest to postulat nie zawsze w

pełni realizowany).

2. Społeczne uczenie się odbywa się poprzez system

społecznych

interakcji.

3. Istotnym elementem społecznego uczenia się jest

konstruktywne

przechodzenie kryzysów indywidualnych oraz

grupowych.

4. Wszystkie rodzaje aktywności w obszarze

społeczności mają

potencjalnie terapeutyczny charakter.

5. Odpowiedzialność osoby leczącej się za swoje

zachowanie.

6. Wzrost poczucia własnej wartości dzięki kolejnym

osiągnięciom,

dzięki realizacji zadań.

7. Uwewnętrznienie pozytywnego systemu wartości.

8. Środowisko, które stwarza okazję do

konstruktywnych konfrontacji.

9. Pozytywny wpływ innych leczących się osób.

10. Uczenie się rozumienia i wyrażania uczuć.

11. Poprawa relacji z rodziną.

12. Przemiana postawy życiowej.

Funkcje członków personelu:

- organizatorzy procesu terapeutycznego i

przewodnicy na

drodze zdrowienia;

- doradcy;

- osoby, które zarządzają różnymi obszarami

życia wspólnoty

terapeutycznej;

- racjonalne autorytety;

- członkowie społeczności terapeutycznej.