37. Renaturyzacja

wód

Wykonała: inż.arch.kraj. Anna

Andruszkiewicz

Architektura Krajobrazu

Renaturyzacja – zespół działań i
robót mający na celu zainicjowanie
procesów naturalnych, które raz
zapoczątkowane przez ludzi,
następnie realizowane są przez
naturę.

Renaturyzacją obejmuje się

wody płynące i stojące, które w
przeszłości były w stanach
naturalnych , a które przez różne
ingerencje, zostały przekształcone w
takim stopniu, że spowodowało to w
środowisku przyrodniczym straty
wymagające działań naprawczych.

1. Cele
renaturyzacji

- przywrócenie czystości naturalnej oraz

funkcjonowania wód jako obszaru, w

którym mogą żyć i rozwijać się organizmy

(możliwość pełnienia funkcji przestrzeni

życiowej),
- wzrost zróżnicowania biologicznego,
- zwiększenie walorów przyrodniczych,

krajobrazowych, rekreacyjnych i

turystycznych,
- poprawa jakości wody,
- zwiększenie możliwości retencyjnych,
- zachowanie ciągłości ekosystemu,

- uzyskanie korzyści:

• gospodarczych – poprawa ochrony
przeciwpowodziowej,
• komunalnych – poprawa zdolności
samooczyszczania, ochrona dróg, ulic,
bulwarów oraz brzegów,
• technicznych - przedsięwzięcia dla ochrony
dna i brzegów przed niedopuszczalnymi
deformacjami oraz przed uszkodzeniami i
katastrofami obiektów na terenach
przyległych (domy, obiekty gospodarcze i
infrastruktura techniczna).

- przedsięwzięcia renaturyzacyjne mające
na celu zmniejszenie miejskich odpływów
wezbraniowych oraz kierowanie wód
opadowych do wód gruntowych,
- na obszarach zurbanizowanych –
poprawa walorów krajobrazowych, dzięki
przywróceniu naturalności istniejących
akwenów oraz przez tworzenie nowych.

2. Występowanie potrzeb
renaturyzacyjnych

Działania renaturyzacyjne podejmuje

się w krajach, gdzie rozwój przemysłu i
rolnictwa oraz nasycenie obiektami
wodno-gospodarczymi wpłynęło na
znaczne skurczenie się obszarów o nie
skażonych i nie zdegradowanych wodach.

Przeprowadza się gdy:
- konieczna jest likwidacja skutków
nadmiernej erozji koryta (np. obniżenia
poziomu wód gruntowych, przesuszania
terenu, odsłaniania fundamentów mostów
i innych budowli, trudności w poborze
wody, itp.),
- wymagają tego przedsięwzięcia dla
infrastruktury (drogi, przewody, linie
przesyłowe), osadnictwa (rozbudowa
osiedli), oraz turystyki i rekreacji,
- następuje realizacja planów
zagospodarowania przestrzennego,
- realizuje się porządkowanie
urbanistyczne.

Przyczyny utraty naturalności
wód:

- wylesienia wpływające na wzrost wezbrań i

transport rumowiska,
- prostowanie koryt, zwiększanie spadku

zwierciadła wody,
- likwidacja nieregularności brzegów i dna,
- likwidowanie wysp,
- zmniejszanie zmienności przepływów i stanów,

powodowane przez ich nadmierne

wyrównywanie, co wpływa na różnorodność

biologiczną,
- ograniczenia wędrówek ryb i innych

organizmów wodnych wzdłuż cieków wodnych

przegrodzonych zaporami, jazami i progami,
- zbędne lub prowadzone w zbyt szerokim

zakresie roboty konserwacyjne.

3.Planowanie i przygotowanie
działań renaturyzacyjnych

Koncepcja realizacyjna powinna

uwzględniać zarówno pożądane zmiany,

prowadzące

do poprawy stanu środowiska

przyrodniczego,

jak i ograniczenia wynikające z obecnego

użytkowania, powiązania gospodarcze,

zabezpieczenia przeciwpowodziowe, itp.

W przypadku planowania renaturyzacji

na większą skalę, wskazane jest wykonanie

badań dotyczących historycznych aspektów

przekształcenia rzeki, wykorzystania wód i

gruntów przyległych, charakterystyk

fizycznych i chemicznych wód płynących i

stojących, morfologii koryta, roślinności

brzegowej, itp.

Badania powinny dostarczyć informacji

dotyczących:
- naturalnych właściwości cieku i doliny,
- zakresu zmian antropogenicznych (w

tym zmian nieodwracalnych),
- wykorzystania gospodarczego wody,
- warunków ekologicznych (środowiska

przyrodniczego i kulturowego,

występowania gatunków chronionych,

walorów krajobrazowych i

turystycznych),
- zaleceń specjalnych(np. wyłączenia

pewnych obszarów, ochrona istniejących

zasobów).

Po zebraniu niezbędnych informacji,

rozpoczyna się prace nad
przygotowaniem koncepcji
przedsięwzięcia renaturyzacyjnego.
Według Kerna, opracowanie planu
powinno przebiegać według określonego
schematu:

1. Opracowanie koncepcji wstępnej –
wizja rozwiązania idealnego, takiego
które byłoby pożądane w danych
warunkach, wynikających z naturalnych
cech i właściwości zbiornika wodnego.
Nie brane są tu pod uwagę aspekty
ekonomiczne i polityczne;

2. Opracowanie wstępnego projektu w
ujęciu wariantowym – zestawienie
ograniczeń dla zamierzeń
renaturyzacyjnych. Pozwala to
przedstawić koncepcję realną do
wykonania. Faza ta powinna zakończyć
się analizą i oceną opracowanych
wariantów i rekomendowaniem jednego z
nich do realizacji.
3. Przyjęcie ostatecznej koncepcji, po
dokonaniu szczegółowych uzgodnień
prawno-administracyjnych, wynikających
z obowiązujących przepisów i uzgodnień
społecznych.

4. Etapy przywracania
naturalności

Renaturyzacja realizowana jest przez długi

okres, wyróżnić można trzy podstawowe etapy:
1. Prace początkowe, których celem jest

zapoczątkowanie procesu morfologicznego

przekształcania koryta. W ich zakres wchodzi

m.in. zapoczątkowanie przegłębień i płycizn,

wykonanie lub zapoczątkowanie procesu

powstawania wysp, półwyspów, zatok oraz

urozmaicenie skarp.
Zakres prac:
- roboty hydrotechniczne, polegające na

wykonaniu wykopów, pogłębień lub rozszerzeń

koryta, nasypów, umocnień, budowli

regulacyjnych i piętrzących,
- wprowadzanie roślinności do wody, na brzegi i

obszary przybrzeżne,
-przenoszenie i wprowadzanie organizmów

zwierzęcych oraz zapewnienie im ochrony;

2. Samoistne działania realizowane przez
przyrodę, kiedy to w wyniku sukcesji i
przeobrażeń, środowisko zbliża się do
stanu naturalnego.

Drugi etap jest długotrwały

( trwa od 10 do nawet 30 lat) i najczęściej
obejmuje rozwój roślinności i
przeobrażenia korytowe. Działalność
ludzka ogranicza się do zabiegów
pielęgnacyjnych, korygujących i
inicjujących.

3. Konserwacja, dozór i monitoring.

5. Aspekty prawne

renaturyzacji

Pojęcie renaturyzacji obecne jest w

polskim ustawodawstwie pośrednio.

Zapisy wskazujące na potrzebę

zachowania i przywracania odpowiedniego

stanu środowiska znajdują się w

następujących aktach prawnych:
- Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27

kwietnia 2001 r. (DzU Nr 62,poz. 627),
- ustawa o ochronie przyrody z dnia 16

października 1991 r. (DzU Nr 114, poz. 492),
- umowy międzynarodowe,
- konwencje: o różnorodności biologicznej, o

obszarach wodno-błotnych, o ochronie

gatunków europejskich dzikich zwierząt i

roślin oraz siedlisk naturalnych, o ochronie

wędrownych gatunków dzikich zwierząt.

6. Renaturyzacja w Polsce

Długość rzek uregulowanych wynosi ok.

40 000 km, a w różnych programach i planach

wskazuje się na potrzebę dalszych regulacji, o

łącznej długości kilku tysięcy kilometrów.
W porównaniu do innych krajów, w Polsce:
-występuje nie nasycenie infrastrukturą wodno –

gospodarczą oraz brak jej modernizacji,
- wysokie koszty renaturyzacji,
- panuje pogląd, według którego rzeki naturalne

są zbyt cennym elementem środowiska aby je

regulować i przekształcać,
- aktualne warunki gospodarcze nie skłaniają do

podejmowania inwestycji wodnych i

melioracyjnych,
- brak własnego doświadczenia oraz informacji o

obcej praktyce.

7. Przykłady renaturyzacji

- przebudowa rzeki Enz:
• nadanie jej lekko serpentynowatego
biegu,
• zmiana rzeźby pozostałej części
międzywala, przez budowę niskich,
szerokich płaszczyzn,
• wprowadzenie bogatej roślinności
(trawy, trzciny, krzewy, drzewa)

- renaturyzacja rzeki Nidy we
Frankfurcie:
• podniesienie dna silnie obniżonego
przez erozję i przywrócenie dzięki temu
okresowych zatopień terenów
zalewowych,
•budowa urządzeń umożliwiających
przemieszczanie się ryb i innych
organizmów wzdłuż rzeki.

- W Niemczech wszystkie duże rzeki:
Ren, Łabę, Mozelę, Men i Dunaj,
zabudowano licznymi stopniami
wodnymi,
-W Szwajcarii przeprowadzono regulację
cieków w użytkowanych dolinach,
- We Francji zabudowano wszystkie duże
rzeki prócz Loary i niektórych dolnych
odcinków innych rzek.