EKSPERYMENT

EKSPERYMENT

MEDYCZNY

MEDYCZNY

Eksperyment medyczny- to badanie

Eksperyment medyczny- to badanie

odbiegające od przyjętego

odbiegające od przyjętego

postępowania terapeutycznego a

postępowania terapeutycznego a

mające na celu postęp medycyny i

mające na celu postęp medycyny i

biologii.

biologii.

W eksperymencie medycznym

W eksperymencie medycznym

centralne miejsce zajmuje człowiek.

centralne miejsce zajmuje człowiek.

Jest on w takim doświadczeniu

Jest on w takim doświadczeniu

podmiotem a zarazem przedmiotem

podmiotem a zarazem przedmiotem

eksperymentu.

eksperymentu.

Eksperyment polega na wielokrotnym

Eksperyment polega na wielokrotnym

powtarzaniu i wywoływaniu zdarzenia

powtarzaniu i wywoływaniu zdarzenia

i wpływie na jego przebieg w

i wpływie na jego przebieg w

możliwie ściśle określonych i

możliwie ściśle określonych i

kontrolowanych warunkach oraz na

kontrolowanych warunkach oraz na

modyfikacji zdarzeń.

modyfikacji zdarzeń.

Eksperyment jest możliwy tylko w tym

Eksperyment jest możliwy tylko w tym

zakresie, który można wywoływać w

zakresie, który można wywoływać w

sposób kontrolowany i dowolnie go

sposób kontrolowany i dowolnie go

modyfikować oraz wobec którego

modyfikować oraz wobec którego

można zadać poprawne pytanie i

można zadać poprawne pytanie i

udzielić na nie odpowiedzi w postaci

udzielić na nie odpowiedzi w postaci

hipotezy.

hipotezy.

Eksperyment zapoczątkował w XIV w.

Eksperyment zapoczątkował w XIV w.

rewolucję naukową, która osiągnęła

rewolucję naukową, która osiągnęła

swój szczyt w XVII w. Bacon zalecał

swój szczyt w XVII w. Bacon zalecał

stosowanie eksperymentu w nauce;

stosowanie eksperymentu w nauce;

jest twórcą filozofii

jest twórcą filozofii

eksperymentalnej. W końcu XIX w.

eksperymentalnej. W końcu XIX w.

zaczęto stosować eksperyment w

zaczęto stosować eksperyment w

medycynie o odtąd eksperyment stał

medycynie o odtąd eksperyment stał

się samodzielną operacją w nauce.

się samodzielną operacją w nauce.

Bez eksperymentów Vesaliusa i Harveya nie

Bez eksperymentów Vesaliusa i Harveya nie

byłoby współczesnej chirurgii. Bez

byłoby współczesnej chirurgii. Bez

doświadczeń Claude’a Bernarda,

doświadczeń Claude’a Bernarda,

francuskiego profesora medycyny

francuskiego profesora medycyny

eksperymentalnej w Sorbonie, odkrywcy

eksperymentalnej w Sorbonie, odkrywcy

nerwów naczynioruchowych nie byłoby

nerwów naczynioruchowych nie byłoby

współczesnej neurologii. Bez operacji

współczesnej neurologii. Bez operacji

przeprowadzonych na mózgach psów nie

przeprowadzonych na mózgach psów nie

byłoby współczesnej neurochirurgii. To

byłoby współczesnej neurochirurgii. To

właśnie eksperymenty na psach pozwoliły

właśnie eksperymenty na psach pozwoliły

ustalić położenie poszczególnych ośrodków

ustalić położenie poszczególnych ośrodków

w mózgu i ich funkcje.

w mózgu i ich funkcje.

Stosowanie eksperymentu naukowego

Stosowanie eksperymentu naukowego

cechuje wiele zalet takich jak:

cechuje wiele zalet takich jak:

-

obiektywizm uzyskanych wyników

obiektywizm uzyskanych wyników

-

powtarzalność wyników

powtarzalność wyników

-

przeprowadzenie w dogodnych

przeprowadzenie w dogodnych

warunkach

warunkach

-

kontrola eksperymentu

kontrola eksperymentu

Granicę stosowalności metod

Granicę stosowalności metod

eksperymentalnych zarówno w biologii,

eksperymentalnych zarówno w biologii,

jak i w medycynie wyznaczają:

jak i w medycynie wyznaczają:

-

czynniki techniczne (niemożność

czynniki techniczne (niemożność

kontrolowania lub wywoływania

kontrolowania lub wywoływania

zdarzenia)

zdarzenia)

-

eksperyment nie może wyjść spod

eksperyment nie może wyjść spod

kontroli badacza

kontroli badacza

-

racje moralne i humanitarne przypisane

racje moralne i humanitarne przypisane

eksperymentowi

eksperymentowi

W zależności od etapu badawczego

W zależności od etapu badawczego

wyróżnia się eksperyment:

wyróżnia się eksperyment:

-

próbny

próbny

-

kontrolny

kontrolny

-

zasadniczy (główny)

zasadniczy (główny)

-

diagnostyczny

diagnostyczny

Officium medici duplex est: Clinicum et legale

Officium medici duplex est: Clinicum et legale

Ta stara sentencja przypomina nam, że każdy

Ta stara sentencja przypomina nam, że każdy

pracownik medyczny, a zwłaszcza lekarz

pracownik medyczny, a zwłaszcza lekarz

spełniając szeroko pojęte zadania z zakresu

spełniając szeroko pojęte zadania z zakresu

lecznictwa, diagnostyki i profilaktyki ma

lecznictwa, diagnostyki i profilaktyki ma

jednocześnie przestrzegać prawa, a także

jednocześnie przestrzegać prawa, a także

realizować powinności wynikające z

realizować powinności wynikające z

obowiązującego prawa i uznanych zasad

obowiązującego prawa i uznanych zasad

etycznych. To może dotyczyć np. konieczności

etycznych. To może dotyczyć np. konieczności

sporządzania określonych ekspertyz dla wymiaru

sporządzania określonych ekspertyz dla wymiaru

sprawiedliwości ale powszechnie wiąże się z

sprawiedliwości ale powszechnie wiąże się z

legalnością postępowania w przebiegu procesu

legalnością postępowania w przebiegu procesu

diagnostycznego i leczniczego.

diagnostycznego i leczniczego.

Do szczególnej kategorii lekarzy, która

Do szczególnej kategorii lekarzy, która

wymaga bardzo skrupulatnego

wymaga bardzo skrupulatnego

przestrzegania prawa, a także zasad

przestrzegania prawa, a także zasad

etycznych zawartych w szeregu

etycznych zawartych w szeregu

unormowań zawodów medycznych

unormowań zawodów medycznych

należy eksperyment medyczny.

należy eksperyment medyczny.

Ocenę etyczną eksperymentu

Ocenę etyczną eksperymentu

medycznego podają trzy

medycznego podają trzy

sformułowania:

sformułowania:

1.

1.

Nienaruszalna wartość moralna osoby

Nienaruszalna wartość moralna osoby

ludzkiej

ludzkiej

2.

2.

Wolność w podejmowaniu decyzji

Wolność w podejmowaniu decyzji

przez przedmiot biorący udział w

przez przedmiot biorący udział w

doświadczeniu

doświadczeniu

3.

3.

Zapewnienie mu bezpieczeństwa w

Zapewnienie mu bezpieczeństwa w

tym eksperymencie

tym eksperymencie

Niezachowanie jednej z tych trzech

Niezachowanie jednej z tych trzech

norm stanowi naruszenie

norm stanowi naruszenie

obowiązujących terytoriów moralnych i

obowiązujących terytoriów moralnych i

oceniane doświadczenie nie jest

oceniane doświadczenie nie jest

moralnie dopuszczalne. Natomiast

moralnie dopuszczalne. Natomiast

eksperyment medyczny, który mieści

eksperyment medyczny, który mieści

się w wyznaczonych przez etykę

się w wyznaczonych przez etykę

granicach należy uznać jako twórczy

granicach należy uznać jako twórczy

wkład ludzkiego ducha w pomnażaniu

wkład ludzkiego ducha w pomnażaniu

dobra w walce z chorobą i cierpieniem.

dobra w walce z chorobą i cierpieniem.

Już dawno wiedziano, że eksperymenty

Już dawno wiedziano, że eksperymenty

medyczne niosąc postęp w metodach

medyczne niosąc postęp w metodach

leczenia dają olbrzymią nadzieję-

leczenia dają olbrzymią nadzieję-

chorym obiecują zdrowie, a zdrowym

chorym obiecują zdrowie, a zdrowym

skuteczną ochronę przed jego utratą.

skuteczną ochronę przed jego utratą.

Początkowo wykonywano je wyłącznie na

Początkowo wykonywano je wyłącznie na

zwierzętach ale szybko zrozumiano, że

zwierzętach ale szybko zrozumiano, że

między organizmem ludzkim a

między organizmem ludzkim a

zwierzęcym mimo daleko nieraz idącego

zwierzęcym mimo daleko nieraz idącego

podobieństwa istnieją tak poważne

podobieństwa istnieją tak poważne

różnice w strukturze ciała i przemianie

różnice w strukturze ciała i przemianie

materii, że wielokrotnie nie da się

materii, że wielokrotnie nie da się

interpretacji wyników badań dokonanych

interpretacji wyników badań dokonanych

na zwierzętach zastosować do badania

na zwierzętach zastosować do badania

ustroju ludzkiego.

ustroju ludzkiego.

Stało się więc oczywiste, że w warunkach

Stało się więc oczywiste, że w warunkach

medycznych nie można wyrzec się

medycznych nie można wyrzec się

eksperymentów na ludziach polegających na

eksperymentów na ludziach polegających na

wprowadzeniu do leczenia nowych lub

wprowadzeniu do leczenia nowych lub

niedostatecznie jeszcze wypróbowanych

niedostatecznie jeszcze wypróbowanych

leków lub zabiegów, a także nie można

leków lub zabiegów, a także nie można

zrezygnować z eksperymentu czysto

zrezygnować z eksperymentu czysto

badawczego na człowieku. W przeciwnym

badawczego na człowieku. W przeciwnym

razie mogłoby dojść do zahamowania

razie mogłoby dojść do zahamowania

jakiegokolwiek postępu w leczeniu, a także w

jakiegokolwiek postępu w leczeniu, a także w

profilaktyce.

profilaktyce.

Doświadczenia medyczne stwarzają jednak

Doświadczenia medyczne stwarzają jednak

zagrożenie dla ludzi poddanych

zagrożenie dla ludzi poddanych

eksperymentowi. Mieliśmy już wstrząsające

eksperymentowi. Mieliśmy już wstrząsające

przykłady nieludzkich doświadczeń

przykłady nieludzkich doświadczeń

dokonywanych przez lekarzy hitlerowskich na

dokonywanych przez lekarzy hitlerowskich na

bezbronnych więźniach obozów

bezbronnych więźniach obozów

koncentracyjnych. Lekarze ci wprawdzie

koncentracyjnych. Lekarze ci wprawdzie

powoływali się na luki w prawie ówcześnie

powoływali się na luki w prawie ówcześnie

obowiązującym w III Rzeszy ale proces

obowiązującym w III Rzeszy ale proces

norymberski w sposób niepodważalny

norymberski w sposób niepodważalny

wykazał, że pogwałcili oni podstawowe

wykazał, że pogwałcili oni podstawowe

zasady etyki i deontologii lekarskiej.

zasady etyki i deontologii lekarskiej.

Rozróżnia się dwa rodzaje

Rozróżnia się dwa rodzaje

eksperymentów medycznych:

eksperymentów medycznych:



leczniczy

leczniczy



badawczy

badawczy

Rodzaj leczniczy- charakteryzuje się tym, że

Rodzaj leczniczy- charakteryzuje się tym, że

służy poprawie zdrowia pacjentów biorących

służy poprawie zdrowia pacjentów biorących

udział w doświadczeniu. Jest on

udział w doświadczeniu. Jest on

przeprowadzany w interesie konkretnego

przeprowadzany w interesie konkretnego

pacjenta w sytuacji gdy zastosowane dotąd

pacjenta w sytuacji gdy zastosowane dotąd

dostępne metody terapeutyczne okazały się

dostępne metody terapeutyczne okazały się

bezskuteczne lub mało skuteczne, a

bezskuteczne lub mało skuteczne, a

proponowana metoda pozwala spodziewać się

proponowana metoda pozwala spodziewać się

korzyści dla chorego, które w istotny sposób

korzyści dla chorego, które w istotny sposób

przeważają nad ryzykiem dla zdrowia

przeważają nad ryzykiem dla zdrowia

związanym z zastosowaną procedurą

związanym z zastosowaną procedurą

doświadczenia. Uzyskana korzyść może

doświadczenia. Uzyskana korzyść może

polegać na uratowaniu życia, przywróceniu

polegać na uratowaniu życia, przywróceniu

zdrowia lub ulżeniu w cierpieniu.

zdrowia lub ulżeniu w cierpieniu.

Rodzaj badawczy- ma na celu przede

Rodzaj badawczy- ma na celu przede

wszystkim rozszerzenie wiedzy medycznej,

wszystkim rozszerzenie wiedzy medycznej,

ma więc charakter czysto poznawczy

ma więc charakter czysto poznawczy

rzadziej leczniczy. Eksperyment ten może

rzadziej leczniczy. Eksperyment ten może

być przeprowadzony zarówno na osobach

być przeprowadzony zarówno na osobach

chorych jak i zdrowych ale dopuszczalny

chorych jak i zdrowych ale dopuszczalny

jest jedynie wówczas gdy uczestnictwo w

jest jedynie wówczas gdy uczestnictwo w

nim jest związane z ryzykiem lub jest ono

nim jest związane z ryzykiem lub jest ono

niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do

niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do

możliwych pozytywnych rezultatów.

możliwych pozytywnych rezultatów.

W obu przypadkach podkreśla się, że

W obu przypadkach podkreśla się, że

doświadczenia te mogą być przeprowadzone

doświadczenia te mogą być przeprowadzone

zgodnie z zasadami badań naukowych, a

zgodnie z zasadami badań naukowych, a

stosowane metody odpowiadają aktualnemu

stosowane metody odpowiadają aktualnemu

stanowi wiedzy. Powinny one być

stanowi wiedzy. Powinny one być

poprzedzone studiami nad wynikami

poprzedzone studiami nad wynikami

doświadczeń wykonanych in vitro i in vivo na

doświadczeń wykonanych in vitro i in vivo na

zwierzętach. Projekt każdego biomedycznego

zwierzętach. Projekt każdego biomedycznego

badania naukowego z udziałem ludzi

badania naukowego z udziałem ludzi

powinien być uprzedzony staranną oceną

powinien być uprzedzony staranną oceną

dającego się przewidzieć ryzyka w

dającego się przewidzieć ryzyka w

porównaniu z możliwymi do przewidzenia

porównaniu z możliwymi do przewidzenia

korzyściami dla osób badanych lub innych.

korzyściami dla osób badanych lub innych.

Troska o dobro badanej osoby musi

Troska o dobro badanej osoby musi

zawsze przeważać nad dobrem nauki

zawsze przeważać nad dobrem nauki

i społeczności. Obowiązkiem badacza

i społeczności. Obowiązkiem badacza

jest podjęcie wszelkich środków

jest podjęcie wszelkich środków

ostrożności aby zminimalizować

ostrożności aby zminimalizować

wpływ badania na zdrowie i

wpływ badania na zdrowie i

osobowość badanego.

osobowość badanego.

Człowiek eksperymentuje z czystej

Człowiek eksperymentuje z czystej

ciekawości i z perspektywy

ciekawości i z perspektywy

możliwości wykorzystania wyników

możliwości wykorzystania wyników

badań do celów praktycznych. Jeżeli

badań do celów praktycznych. Jeżeli

w eksperymencie będzie dominowało

w eksperymencie będzie dominowało

dobro człowieka i cele nadrzędne, a

dobro człowieka i cele nadrzędne, a

w osobie eksperymentatora mądrość

w osobie eksperymentatora mądrość

to eksperyment będzie nie tylko

to eksperyment będzie nie tylko

etyczny i moralny ale i pożyteczny.

etyczny i moralny ale i pożyteczny.