(Bos primigenius) †

Udomowiony 9 tyś lat temu

Użytkowanie mleczne

Użytkowanie mięsne

Użytkowanie kombinowane

Typ mleczny (oddechowy) – klinowaty kształt ciała, płaska za

łopatkami i rozszerzająca się ku tyłowi klatka piersiowa, skośnie

w stosunku do kręgosłupa ustawione żebra, skóra cienka i

elastyczna, słabe umięśnienie szczególnie zadu, znakomicie

zbudowane gruczołowe wymię, długie, szerokie o mocnym

przednim i tylnym zawieszeniu. Kąt ustawienia żeber w

stosunku

kręgosłupa

wynosi

powyżej

1260.

Charakterystyczne dla tego typu użytkowego są dobrze

wysklepione i szeroko rozstawione tylne żebra. Zwierzęta tego

typu odznaczają się intensywną przemianą materii i żywym

temperamentem. Zużycie powietrza na 1 kg masy ciała w ciągu

godziny wynosi 151 cm3, a tętno 60-90 na minutę. Aktualnie w

świecie wykorzystuje się następujące rasy należące do tego

typu użytkowego: Holsztyńsko-fryzyjska, Jersey, Ayshire,

Guernsey i Angler.

Typy użytkowe bydła:

a – mleczny,
b – mięsny;
1 – wygląd zewnętrzny,
2 – ożebrowanie,
3–przekrój

klatki

piersiowej

• Typ mięsny (trawienny) – prostokątny kształt tułowia, mocna

głęboka klatka piersiowa, żebra wąsko rozstawione i ustawione w

stosunku do kręgosłupa pod kątem zbliżonym do prostego, skóra

gruba, gąbczasta, znakomite umięśnienie szczególnie lędźwi i

zadu, wymię słabo rozwinięte. Kąt ustawienia żeber w stosunku

do kręgosłupa kształtuje się poniżej 1250. Zwierzęta tego typu

użytkowego odznaczają się obniżoną przemianą materii i

spokojnym flegmatycznym temperamentem. Zużycie powietrza

na 1 kg masy ciała w ciągu godziny wynosi 134 cm3, tętno

wynosi 40 - 52 taktów na minutę. Aktualnie na świecie do

produkcji wołowiny wykorzystuje się blisko 100 ras bydła

mięsnego. Do najważniejszych z punktu widzenia wielkości

populacji i znaczenia gospodarczego należą m.in. rasy: Hereford,

Charolaise, Aberdeen – Angus, Limousine i Shorthorn mięsny.

Typ kombinowany (mięsno-mleczny i mleczno-mięsny) –

łączy w sobie cechy obydwu typów wyspecjalizowanych, przy

przewadze cech pokrojowych jednego lub drugiego z nich.

Przedstawicielami tego typu jest bydło simentalskie, polskie

czerwone. Do tego typu zalicza się także czarno i czerwono-

białe bydło krajów europejskich, które jednak na skutek

intensywnego wykorzystywania rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w

okresie ostatnich 30 lat, ewoluuje w kierunku mlecznego typu

użytkowania.

Hodowana na wyspie Jersey - Wielka Brytania.

Umaszczenie bułane, brunatne lub szare, występuje tzw. sarni

pysk, rogate.

Wysokość w kłębie buhaje 145 cm, krowy 120 cm,

masa ciała buhaje 600-700 kg, krowy ok. 370 (w USA 450 kg)

Wydajność:

5600 kg mleka,

5600 kg mleka, 5,90%

5,90%

tłuszczu,

tłuszczu, 4,10%

4,10%

białka

USA – 7400 kg,

USA – 7400 kg, 4,64%

4,64%

tłuszczu,

tłuszczu, 3,73%

3,73%

białka

Polska – 4700 kg,

Polska – 4700 kg, 5,67%

5,67%

tłuszczu,

tłuszczu, 4,00%

4,00%

białka

1613 r.

– pierwsi emigranci holenderscy przywożą

bydło z północnej i zachodniej Holandii

1869 r.

– import i hodowla bydła czarno-białego

zapoczątko-wana przez G.S. Millera

1871 r.

– pierwszy związek Hodowców Bydła

Holsztyńsko-Fryzyjskiego

1905 r.

– przerwano import ze względu na choroby

występujące w Europie.

1922 r.

– pierwszy model idealnej krowy holsztyńsko-

fryzyjskiej (zmodyfikowany dopiero w

fryzyjskiej (zmodyfikowany dopiero w 1973 r.

1973 r.

)

Umaszczenie czarno lub czerwono białe.

Wysokość w kłębie 140-150.

Masa ciała krowy 650-750 kg, buhaje ponad 1000 kg,

Bardzo dobra budowa wymienia i doskonała zdolność

wydojowa.

Wydajność w USA:

Średnia wydajność – 7680 kg

Oceniane krowy

Czarno-białe

10 479 kg mleka,

10 479 kg mleka, 3,62%

3,62%

tłuszczu,

tłuszczu, 3,14%

3,14%

białka

Czerwono-białe

9730 kg,

9730 kg, 3,65%

3,65%

tłuszczu,

tłuszczu, 3,15%

3,15%

białka

Stan

Liczba

krów

Mleko

(kg)

Tłuszcz

Białko

Holsztyńsko-fryzyjskie czarno-biale

Kaliforni

Wisconsi

USA

312 935
220 556

1 682

967

11046
10702
10479

3,58
3,68
3,62

395
394

380

3,17
3,21
3,14

351

336
328

Holsztyńsko-fryzyjskie czerwono-białe

Kaliforni

Wisconsi

n USA

592

1137

5092

10019

10144

9730

3,49
3,63
3,65

350

369
355

3,25
3,12
3,15

325
316

306

Wydajność mleczna krów holsztyńsko-fryzyjskich czarno- i

czerwono-białych objętych kontrolą użytkowości mlecznej w USA

Kraj

pochodz

enia

nasienia
buhajów

odmiany

Wydajność (kg)

mleko w pokoleniu

tłuszcz w pokoleniu

USA

5402

5268

197,2

195,5

Kanada

5225

5209

204,8

202,2

Dania

4706

4477

187,9

181,3

Wielka
Brytania

5065

4678

200,6

187,3

Szwecja

4909

4879

194,3

178,5

RFN

4933

4746

192,5

180,3

Holandi
a

4839

4570

199,2

185,2

Izrael

5222

5192

198,0

197,8

Nowa
Zelandia

4996

4725

206,0

203,6

Polska

4397

4012

177,1

109,7

Średnio

4970

4726

195,8

187,6

Średnie wydajności mleka i tłuszczu potomstwa buhajów

Przeciętna wydajność

Rasa

mleko

tłuszcz

białko

(kg)

Czarno-biała

4563

187

4,10

146

3,21

Do 25% hf

4525

185

4,10

146

3,23

26-50% hf

4814

199

4,13

153

3,18

51-75% hf

5140

214

4,16

164

3,20

76-99% hf

5902

244

4,14

191

3,24

Holsztyńsko-

fryzyjska

6285

257

4,09

206

3,28

Wyniki oceny wydajności mlecznej krów cb i hf oraz mieszańców

tych ras w pierwszej 305-dniowej laktacji w roku 2002

Angler

Rasa niemiecka, umaszczenie brunatne lub

czerwone. Wysokość w kłębie krowy 140 cm,

buhaje 145 cm.

Masa ciała krów 600-650, buhaje 1100 kg.

Wydajność:

6870 kg mleka,

6870 kg mleka, 4,78%

4,78%

tłuszczu,

tłuszczu, 3,64%

3,64%

białka

II po jersey pod względem tłuszczu

Wcześnie dojrzewające (14-miesięczne cieliczki

do rozpłodu).

Buhajki mają wysokie przyrosty dobowe (ok.

1000 g) i wydajność rzeźną na poziomie 55%.

Historia:

Znana już XVI w.

1879 – powstaje związek hodowców tej rasy

1876-1907 – bardzo ceniona i duży eksport do

innych krajów

Ayrshire

Pochodzi ze Szkocji, uznana za rasę w 1814 r.

Umaszczenie czerwono pstre, z przewagą białego, buhaje

ciemnowiśniowe.

Wysokość w kłębie krowy 127-135 cm, buhaje 140 cm.

Masa ciała krowy 400-500 kg, buhaje 600-800 kg,.

Wydajność:

6000 kg mleka,

6000 kg mleka, 3,90%

3,90%

tłuszczu,

tłuszczu, 3,40%

3,40%

białka

Rasy o użytkowości

dwukierunkowej

SZWAJCARSKIE BYDŁO BRUNATNE

Buhaje

950-1100 kg wys. w kłębie 146-

155 cm

Krowy

550-720 kg wys. w kłębie 135-

139 cm

przyrosty dobowe 1000-1100

wydajność rzeźna 52-60%

laktacja 6000 kg

tłuszcz 4%, białko 3,5%

HOLENDERSKIE BYDŁO CZARNO-

BIAŁE

Buhaje

900-1000 kg wys. w kłębie 135-

140 cm

Krowy

550-650 kg wys. w kłębie 134 cm

przyrosty dobowe 1150

wydajność rzeźna 57-59%

laktacja 8200 kg

tłuszcz 4,34%, białko 3,42%

NIEMIECKIE BYDŁO CZARNO-BIAŁE

Buhaje

1100-1200 kg wys. w kłębie 145

Krowy

750 kg wys. w kłębie 134 cm

przyrosty dobowe 1150

laktacja 8200 kg

tłuszcz 4,13%, białko 3,41%

stary typ

laktacja 6780 kg

tłuszcz 4,14%, białko 3,48%

HOLENDERSKIE BYDŁO CZERWONO-

BIAŁE

Buhaje

900-1100 kg wys. w kłębie 135-

142 cm

Krowy

575-650 (900) kg wys. w kłębie

132-138 cm

przyrosty dobowe 1100

wydajność rzeźna 63%

laktacja 6600 kg

tłuszcz 4,40%, białko 3,55%

NIEMIECKIE BYDŁO CZERWONO-

BIAŁE

Buhaje

1100 kg wys. w kłębie 140 cm

Krowy

700 kg wys. w kłębie 128-133 cm

przyrosty dobowe 1300

wydajność rzeźna 58-62%

laktacja 7590 kg

tłuszcz 4,22%, białko 3,40%

stary typ

laktacja 6400 kg

tłuszcz 4,24%, białko 3,45%

Buhaje

1200-1300 kg wys. w kłębie 153

Krowy

700-750 kg wys. w kłębie 139 cm

SZWAJCARSKIE BYDŁO

SIMENTALSKIE

przyrosty dobowe 1200-1500

wydajność rzeźna 58-60%

laktacja 6000 kg

tłuszcz 4,00%, białko 3,50%

Bydło Normandzkie

przyrosty dobowe 1300

wydajność rzeźna 57%

buhajki 14-16 miesięcy nawet 64%

laktacja 6300 kg

tłuszcz 4,20%, białko 3,50%

Mont Béliarde

POLSKIE RASY BYDŁA

CZARNO-BIAŁA

Otwarcie księgi dla bydła hodowlanego decyzją

Ministra Rolnictwa z dnia 28 sierpnia 2006

CZERWONO-BIAŁA

Otwarcie księgi dla bydła hodowlanego decyzją

Ministra Rolnictwa z dnia 23 maja 2006

Zatwierdzenie

Programu

Ochrony

Zasobów

Zatwierdzenie

Programu

Ochrony

Zasobów

Genetycznych, 5 styczeń 2007

SIMENTALSKA

POLSKA CZERWONA

Rys. 1. Występowanie bydła polskiego czerwonego w

województwie lubelskim w okresie międzywojennym

rejon bydła cb

rejon bydła pc

Rys. 2. Ośrodek Hodowli Bydła

Polskiego

Czerwonego na Lubelszczyźnie po wojnie

wysoki udział

bydła pc

rejon Ośrodka

Hodowlanego

POLSKIE BYDŁO CZERWONE – HISTORIA RASY

BIAŁOGRZBIETA

HISTORIA BIAŁOGRZBIETÓW

nazwą „Białogrzbiety” spotykamy się już w

pracy Gunthnera z 1853 r.

(„Uwagi nad chowem

bydła" - Tarnów). Również u Kleckiego spotyka

się

nazwę

bydła

„powiślańskie"

się

nazwę

bydła

„powiślańskie"

„nadwiślańskie". W sprawozdaniu z ankiety

podjętej w 1899 r. przez Sekcję Rolną w celu

zbadania stanu hodowli bydła w Królestwie

Polskim,

opracowanym

przez

St.

Polskim,

opracowanym

przez

St.

Chaniewskiego, w opisie krajowego bydła

Guberni Warszawskiej znajdujemy wzmiankę o

bydle „powiślańskim”

Z wykonanej w 1935 roku na Wydziale Rolnym
SGGW w Warszawie pracy magisterskiej Alfreda
Sachsa [20] wynika

, że w

pogłowiu masowym bydła

dominowały „różnego typu mieszańce bezrasowe

(55%) powstałe z pomieszania kilku ras, głównie

sztuki srokate o niezgrabnej budowie”. W populacji

zwierząt oznaczonej jako „typowo rasowe”

pierwszym miejscu znalazły się białogrzbiety –

18,67% (w tym 11,69- czarno-boczaste i 6,98%

czerwono-boczaste)

niektórych

gminach

niektórych

gminach

południowej części powiatu Brześć udział tej rasy

był znacznie większy np. Ołtusz (34% pogłowia),

Mołoryta (30,4%), Domaczewo (28,6%), Miedlno

(28,4%), Wielkoryte (27,9%) .

Ostatnim,

który

interesował

się

bydłem

Ostatnim,

który

interesował

się

bydłem

białogrzbietym w Polsce w latach sześćdziesiątych

był Prof. Jan Pająk z SGGW w Warszawie.

W swoim

podręczniku z roku 1968 podaje, że „obecnie pewna

ilość

tego

bydła

występuje

jeszcze

woj.

ilość

tego

bydła

występuje

jeszcze

woj.

białostockim oraz w pow. radomskim i ostrowskim

woj. kieleckiego, ponadto zaś w północnej części woj.

lubelskiego

północno-wschodniej

części

woj.

lubelskiego

północno-wschodniej

części

woj.

warszawskiego”.

LOSY BIAŁOGRZBIETÓW

PO II WOJNIE

Do niedawna sądzono że białogrzbiety od niepamiętnych

czasów hodowane w widłach Wisły i Bugu wyginęły w

latach 70.

W trakcie prowadzonych przez Katedrę Hodowli

Bydła AR w Lublinie badań terenowych zaobserwowałem w

roku 1999 na terenie Polesia kilka krów w typie

białogrzbietów znanych z podręcznika. Od tego czasu

zlokalizowano i opisano w rejonie nadbużańskim, na

Polesiu i w rejonie Biebrzy ponad 100 sztuk bydła tej rasy.

Oceniając

umaszczenie

zinwentaryzowanych

sztuk,

Oceniając

umaszczenie

zinwentaryzowanych

sztuk,

stwierdzono, że zdecydowana większość (87,1%) posiadała

umaszczenie czarno-białe, a tylko pojedyncze sztuki

(12,9%) umaszczenie czerwono-białe.

Przeprowadzone badania cytogenetyczne wykazały, że w

badanej stawce bydła białogrzbietego zidentyfikowano

ogółem

193

allele mikrosatelitów DNA. Liczba alleli w

locus była zróżnicowana i wahała się w granicach: od

(locus ILS005) do

alleli (locus TGLA53 i HEL9).

Średnio w locus występowało

7,4

alleli. Pod względem

liczby alleli mikrosatelitów DNA badana stawka bydła

białogrzbietego charakteryzowała się bardzo dużym

zróżnicowaniem. Fakt ten pośrednio wskazuje, że

zachowane zwierzęta odznaczają się wysoką zmiennością

genetyczną i mogą stanowić wyjściową bazę do realizacji

krajowego programu restytucji tej rasy, ponieważ

odznaczają się pewną odrębnością.

W przypadku czterech analizowanych loci zidentyfikowano

bowiem

alleli mikrosatelitów, których wielkość (w

parach zasad) nie mieści się w przedziałach wielkości dla

danych literaturowych. Allele:

109 pz

115 pz

w locus

ETH3,

139 pz

w locus ETH225,

114 pz

148 pz

w locus

INRA037 oraz

168 pz

170 pz

178 pz

w locus TGLA122

są allelami nowymi w odniesieniu do danych zawartych

w światowej bazie danych, dotyczących innych ras bydła.

Na tej podstawie można przyjąć, że są to allele

„charakterystyczne” dla rasy bydła białogrzbietego.

Opierając się na tych faktach opracowano w 2002

roku

„Program

hodowlany

ochrony

zasobów

roku

„Program

hodowlany

ochrony

zasobów

genetycznych bydła białogrzbietego”, który został

zatwierdzony 30 czerwca 2003

przez Grupę Roboczą

ds. Ochrony Zasobów Genetycznych Bydła działająca

przy Ministrze Rolnictwa. Wyprzedzając niejako

realizację Programu Katedra Hodowli Bydła AR w

Lublinie

rozpoczęła

2002

roku

wykup

Lublinie

rozpoczęła

2002

roku

wykup

najwartościowszych sztuk do stada matecznego

zlokalizowanego

Polesiu

Zakładzie

zlokalizowanego

Polesiu

Zakładzie

Doświadczalnym AR Lublin w Uhrusku pow. Włodawa.

REALIZOWANY PROGRAM

RESTYTUCJI RASY

Rok 2003 to historyczny moment w restytucji tej

rasy ponieważ 31 lipca 2003 Minister Rolnictwa i

Rozwoju Wsi wydał decyzję nr 210/2003

dotycząca „Otwarcia i prowadzenia księgi dla

krów rasy białogrzbietej”

, księgę tę prowadzi

Katedra Hodowli Bydła AR w Lublinie. Od 11

września 2003 roku zgodnie z decyzją Ministra

rasa ta objęta jest Programem Hodowlanym

Ochrony Zasobów Genetycznych co oznacza, że

przysługują jej również odpowiednie dotacje

między innymi z finansowanych przez UE

programów rolno-środowiskowych .

Po prawie 50 latach jesienią 2003 roku bydło tej rasy

zaprezentowano

raz

pierwszy

wystawach

zaprezentowano

raz

pierwszy

wystawach

hodowlanych

(regionalnej i krajowej), gdzie cieszyło się

ogromnym zainteresowaniem zarówno wśród hodowców

jak i mediów. W styczniu 2004 r. białogrzbiety zostały

wpisane na światową listę ras bydła prowadzoną przez

FAO. Od 2004 roku rozpoczęto praktyczne wdrażanie

programu restytucji białogrzbietów w terenie, przekazując

wybranym hodowcom z rejonu Polesia i Podlasia 16 krów

białogrzbietych.

NAJWAŻNIEJSZE DANE Z

PROGRAMU HODOWLANEGO



Odtworzenie i zachowanie populacji

dawnego bydła

białogrzbietego o docelowej liczebności około

500 krów

(po 2020 r.), 2 rejony hodowli: Polesie i

Biebrza



Dążenie do utrzymania jak największej

zmienności

genetycznej



Typ użytkowy mięsno-mleczny



Wysokość w krzyżu zwierząt dorosłych: krowy

130 cm,

buhaje 140 cm



Odtworzenie i stabilizacja cech fenotypowych

genetycznych

dawnego

bydła

genetycznych

dawnego

bydła

białogrzbietego

Kozy

koza bezoarowa Capra aegagrus

10-12 tyś lat temu

Dokładna liczba ras kóz nie jest znana, gdyż

ciągle się zmienia. Wg FAO liczba ras kóz

hodowanych na świecie obejmuje około 380.

Większość tych ras należy zaliczyć do

pierwotnych, wszechstronnie użytkowych i

regionalnych. Spośród wszystkich tych ras

około 50 jest rozpowszechnionych w kilku

krajach, a około 100 jest w miarę znanych i

wyspecjalizowanych

określonych

wyspecjalizowanych

określonych

kierunkach użytkowania.

Kierunek ten reprezentowany jest przez rasy

hodowane w wielu krajach, np. saaneńską,

toggenburską, alpejską francuską, alpejską

brytyjską, appencelską, złotą gernsejską,

nubijską, la mancha, murciana-granadina,

białą

szlachetną

niemiecką,

barwną

białą

szlachetną

niemiecką,

barwną

szlachetną niemiecką.

Została wyhodowana w kantonie
berneńskim, w dolinie rzeki Saane w
Szwajcarii. Kozy tej rasy są wysokie i
długie, mają smukłą szyję i głowę,
poprawną, harmonijną budowę ciała
i prawidłowo wykształcone wymię. Z
reguły są bezrogie, ale mogą być też
rogate, np. we Francji.

Są pokryte krótką, białą sierścią z
tendencją do kremowej na dolnych
partiach

brzucha.

kozłów

występuje obfita broda. Wysokość w
kłębie kozłów wynosi 90-100 cm, a
kóz 75 - 85 cm. Masa ciała kozłów
waha się w granicach 80-120 kg, a
kóz 50-90 kg. Wydajność mleka w
okresie 10-miesięcz-nej laktacji, w
zależności

warunków

środowiskowych, wynosi 600 - 2000
kg.

Wywodzi się ze Szwajcarii, z doliny
toggenburskiej, kanton St. Gallen. Jest
bezroga i krótkowłosa, o umaszczeniu
od

jasno

ciemnobrunatnego,

czekoladowego, a także mysiego. U
kozłów występuje obfita broda. Po obu
stronach pyska biegną białe strzałki o
szerokości 2 cm. Pyszczek jest biały.
Kończyny

napiąstka

stawu

skokowego są szare lub białe o
nieregularnym

rysunku.

Białe

umaszczenie występuje na obrzeżu
małżowin usznych i na dobrzusznej
stronie

ogona.

dobrze

rozbudowane wymię, o bogatej tkance
gruczołowej.

Wysokość

kłębie

kozłów wynosi 80-85 cm, a kóz 74-80
cm. Masa ciała kozłów osiąga 70-110
kg, a kóz 50-80 kg. Wydajność mleka w
okresie 10-miesięcznej laktacji waha
się

granicach

600-1900

kg.

Rekordowe wydajności laktacyjne kóz
tej rasy przekraczają 3000 kg mleka i
100 kg tłuszczu.

Wywodzi się od kóz alpejskich. Ma z
reguły

ciemne

umaszczenie

(przeważnie brązowe). Wzdłuż linii
grzbietowej u osobników obu płci
przebiega czarna pręga; czarne są też
nogi. Włos jest krótki. Występują
osobniki rogate i bezrogie, z brodą i
bez brody. Jedna z odmian tej rasy —
koza chamoisee — ma barwę beżową i
brązoworudą, a końce nóg czarne.
Wysokość w kłębie kozłów tej rasy
wynosi 90-100 cm, a kóz 70-90 cm.
Kozły osiągają 80-100 kg masy ciała, a
kozy 50-70 kg. Laktacyjna wydajność
mleka kóz tej rasy wynosi 600-1400
kg. .

Wywodzi się z rasy toggenburskiej.
Rozpowszechniła

się

terenie

Wielkiej Brytanii, gdyż tu została
wyhodowana. Umaszczenie tułowia
jest

czarno-białe

odznakami

typowymi dla kóz rasy toggenburskiej.
Wysokość w kłębie kozłów wynosi 75-
85 cm, a koz 70-80 cm. Masa ciała
kozłów osiąga 70-90 kg, a kóz 50-80
kg. Wydajność mleka w okresie 10-
miesięcznej laktacji waha się w
granicach 700-1800 kg .

Rasa hodowana w Wielkiej Brytanii.
Umaszczona jest jednolicie złoto, z
odcieniami

jasnoblond

ciemnobrązowego. Sierść w dolnych
partiach tułowia jest długa. Kozy w
okresie laktacji dają 700-900 kg mleka,
o

zawartości

tłuszczu

3,2-4,0%.

Zwierzęta tej rasy są bardzo łagodne .

Appencels
ka

La mancha

Murciana-granadina

Turyńska leśna

Biała szlachetna niemiecka

Barwna szlachetna

niemiecka

Rasa ta została wyhodowana na terenie Wielkiej Brytanii w XIX w.
w wyniku krzyżowania mlecznych kóz brytyjskich z kozami ras:
jumnapuri (indyjska) i zariby (egipska). Charakteryzuje się różnym
umaszczeniem — jednolitym lub pstrym. Włosy pokrywowe są
krótkie, małżowiny uszne długie, szerokie i obwisłe, a nos
wyrazisty — rzymski. Kozy tej rasy wykazują dużą tolerancję na
wysokie temperatury. Kozły mają duży i mocny szkielet. Większość
zwierząt nie ma rogów, a w przypadku ich występowania leżą one
gładko, płasko nad głową. Wydajność mleka, w okresie laktacji
waha się w granicach 600-1100 kg. Rasa ta charakteryzuje się
dużą zawartością tłuszczu i białka w mleku. Rekordowe
wydajności przekraczają 2400 kg mleka i 170 kg tłuszczu.
Rekordzistka dała 2425 kg mleka o zawartości białka 7,2% i 7,17%
tłuszczu.

Została

wyhodowana

Syrii.

Umaszczenie

jej

jest

brązowe,

czerwonobrunatne

lub

kremowe.

Włosy są długie. Małżowiny uszne są
długie i obwisłe, a nos jest typu
rzymskiego. Osobniki tej rasy są
rogate i bezrogie. Masa ciała kozłów
wynosi 70 - 90 kg, a kóz 55-65 kg.
Wydajność mleka nie jest duża i
wynosi 150-180 kg w laktacji.

Sylwetka rasy białej uszlachetnionej
przypomina

kozę

rasy

białej

szlachetnej niemieckiej. Wydajność
mleka osiąga 650-1100 kg w okresie
laktacji. Zwierzęta te ważą 45-65 kg
(kozy w wieku 3 lat) i 60-100 kg
(kozły w wieku 2 lat). Wysokość w
kłębie kóz wynosi 70-80 cm. Wymię
u kóz jest stosunkowo dobrze
rozwinięte,

kształtu

najczęściej

kulistego. Głowa ich jest stosun
kowo szeroka, średniej długości, o
profilu prostym. Uszy są skierowane
do góry i przodu. Na szyi mogą
występować dwa dzwonki, a na
żuchwie broda. Włos jest krótki i
przylegający do skóry. Samce mają
większą brodę.

Kozy tej rasy wywodzą się od rasy barwnej szlachetnej
niemieckiej. Są też do osobników tej rasy podobne. Typowym
umaszczeniem tych kóz jest czerwono-brunatno-bury tułów z
ciemną pręgą przez grzbiet i z czarnymi końcami nóg. W okolicach
oczu i pyska również występuje czarne zabarwienie. Zwykle są to
zwierzęta bezrogie. Masa ciała kóz wynosi 45 - 60 kg, a kozłów 65-
100 kg.

MUFLON AZJATYCKI

Ovis

orientalis

10 Tyś lat temu

Azja (bliski wschód)

Wełna

Mięso

Skóry kożuchy

Cel główny

Główne
źródło
dochodu

Cele uboczne

Opis systemu

Kształtowani
e
i pielęgnacja
krajobrazu

Opłata za
zebranie
biomasy

Produkcja
mięsa,
mleka,
wełny

Pastwiskowanie owiec w
Par-
kach Narodowych,
parkach
krajobrazowych i
rejonach
atrakcyjnych
turystycznie

Pielęgnacja
pastwisk dla
bydła

Produkcja
bydła mięs-
nego
lubmleczne
go

Produkcja
mięsa
i wełny

Pastwiskowanie owiec w
syste-
mie kwaterowym po
bydle
- wypas mieszany
następczy

Utylizacja
niewy-
jadów
intensyw-
nej produkcji
bydła
mlecznego

Produkcja
bydła
mlecznego

Produkcja
mięsa i
mleka

Alkierzowe utrzymanie
owiec
żywionych odpadami
pasz
(TMR) w proporcji 1
krowa
mleczna = 1 owca-
maciorka

Redukcja
biomasy
z intensywnej
produkcji
polowej

Produkcja
roślinna

Produkcja
mięsa i wełny
oraz
obornika

Utylizacja odpadów
produkcji
roślinnej, pasienie owiec
na
gruntach ornych po
zbiorach
i uzyskiwanie obornika

Produkcja
żywca
owczego

Sprzedaż
jagniąt
rzeźnych

Produkcja
wełny

Asezonowy tucz jagniąt
o standaryzowanych
cechach
jakościowych

Produkcja
mleka
owczego

Sprzedaż
mleka ow-
czego i
jego
przetworów

Produkcja
żywca
owczego

Sezonowa produkcja
przetwo-
rów z mleka owczego na
lokalny rynek

VII

Produkcja
mate-
ciału
zarodowego
i
reprodukcyjn
ego

Sprzedaż
owiec na
remont in-
nych stad

Produkcja
mięsa, mleka
i wełny

Udział w programach
doskona-
lenia genetycznego owiec

–

grupa ras owiec

utworzonych na podłożu
polskich ras prymitywnych
(głównie świniarki)
uszlachetnionych różnymi
importowanymi rasami
długowełnistymi. Do odmian
w tej grupie należą:

•

owca pomorska

•

owca kamieniecka

•

owca olkuska

Polskie owce długowełniste

Lincoln

Leicester

Angielska rasa owiec
długowełnistych. Odznacza się
b. dużą masą ciała i rozmiarami
Masa ciała: ♂ - 200 kg, ♀ - 120
kg. Ich wełna jest gruba o
dobrym połysku i odroście
rocznym dochodzącym do 40
cm.

Angielska rasa owiec
długowełnistych. Odznacza się
b. dużą masą ciała i rozmiarami
Masa ciała: ♂ - 120 kg, ♀ - 90-
100 kg. Ich wełna jest gruba o
b. dobrym połysku i odroście
rocznym dochodzącym do 25
cm.

Typ użytkowy kożuchowy

Romanowska – Stara

rosyjska rasa powstała

na bazie powstałą na

bazie muflona

europejskiego. Masa

ciała: ♂ - 70 kg, ♀ -

125 kg. Plenność 230

%. Stosunek włosów

puchowych do

rdzeniowych wynosi

4:1 a nawet 10:1.

RODZIME RASY OWIEC

Wrzosówka

–

aktualna

–

aktualna

populacja około 1500 szt;

docelowa liczebność maciorek

6000

szt.

stadach

6000

szt.

stadach

zachowawczych

Świniarka

–

aktualna

–

aktualna

populacja około 300 szt.;

docelowa liczba maciorek 400

szt. w stadach zachowawczych

Owca

olkuska

Owca

olkuska

–

aktualna populacja około 135

szt.;

docelowa

liczebność

szt.;

docelowa

liczebność

maciorek 250 szt. w stadach

zachowawczych

Merynos barwny

–

aktualna populacja około 120

szt.;

docelowa

liczba

szt.;

docelowa

liczba

maciorek 150 szt. w stadach

zachowawczych

Cakiel podhalański

jest rodzimą odmianą
starej prymitywnej i
licznej grupy rasowej
“cakiel”

występującej

od wieków na terenie
Karpat Południowych i
części Bałkanów. Na
obszar polskich Karpat
przywędrowała ona w
czasie przemieszczania
się

wołosko-ruskich

plemion

pasterskich

wzdłuż łańcucha Karpat
pomiędzy XIV a XVI
wiekiem.

Dobór ras i obsada zwierząt

Podejmując decyzje o rozpoczęciu chowu

zwierząt metoda ekologiczna należy

zwrócić uwagę na kilka zasadniczych

elementów:

• • pochodzenie zwierząt;
• • higiena, profilaktyka i leczenie

weterynaryjne;

• • metody prowadzenia chowu;
• • żywienie zwierząt;
• • budynki inwentarskie, pastwiska;
• • obsada zwierząt;
• • zagospodarowanie nawozów

naturalnych.

Rozpoczęcie ekologicznej

produkcji

Rozpoczęcie ekologicznej

produkcji

Rozpoczęcie ekologicznej

produkcji

Rozpoczęcie ekologicznej

produkcji

Obsada

Chów zwierząt zapewnia utrzymanie równowagi paszowo

–nawozowej i stanowi ogniwo w zamkniętym obiegu

materii w gospodarstwie.

Obsada

zwierząt

wynika

możliwości

samozaopatrzenia w pasze oraz zapotrzebowania roślin

uprawnych na składniki odżywcze. Wyważona obsada

zwierząt należy do elementarnych zasad ekologicznych

metod produkcji i jest regulowana dopuszczalna

zawartością azotu, która

nie może przekroczyć 170

kg/ha

w łącznej ilości obornika zastosowanego w

gospodarstwie w ciągu roku. Jeżeli wystąpią nawyki

obornika,

gospodarstwa

produkujące

metoda

ekologiczna

mogą

współpracować

innymi

gospodarstwami

przedsiębiorstwami

zakresie

sprzedaży tych nadwyżek.

Obsada

Wartości współczynników

przeliczeniowych sztuk zwierząt na

Duże Jednostki Przeliczeniowe

(DJP)

zgodne są z załącznikiem do

Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

9 listopada 2004 roku DJP - duża

jednostka przeliczeniowa inwentarza

(ang. LU, LSU - Livestock Unit) -

umowna jednostka liczebności

zwierząt hodowlanych

gospodarstwie, wg polskich norm

odpowiadająca jednej krowie o masie

500 kg. Używana jest m.in. do

szacowania zapotrzebowania

gospodarstwa na

paszę

Wartości współczynników DJP

10 ton obornika

• Buhaje1,4
• Krowy1
• Jałówki cielne1
• Jałówki powyżej 1 roku0,8
• Jałówki od 1/2 do 1 roku0,3
• Cielęta do 1/2 roku 0,15

Wartości współczynników DJP

10 ton obornika

• Kozy

Wszystkie 0,15

Owce płci męskiej

powyżej 1 ½ roku 0,12

Owce płci żeńskiej

powyżej 1 ½ roku 0,1

Owce płci męskiej

powyżej 3 ½ miesiąca do 1 ½ roku 0,08

Owce płci żeńskiej

powyżej 3 ½ miesiąca do 1 ½ roku 0,1

Owce płci żeńskiej i męskiej

do 3 ½ miesiąca 0,05

Obsada

WYBÓR RAS

Zanim gospodarstwo ekologiczne rozpocznie
produkcje zwierzęca, konieczne jest dokonanie
kilku podstawowych analiz.

Rasy zwierząt preferowane do chowu w

gospodarstwach ekologicznych musza cechować
sie nie tylko zespołem cech gwarantujących
odpowiednia jakość produktów czy plenność.
Powinny także zapewniać dobre przyrosty i
wykorzystanie paszy w specyficznym środowisku
chowu ekologicznego, a wiec przy mniejszej o
ok.

20%

koncentracji

składników

pokarmowych i surowszych warunkach
środowiska.

Ekologiczny chów zwierząt powinien opierać sie przede
wszystkim na wykorzystaniu w pierwszej kolejności
ras i linii krajowych,. Gwarantuje to lepsze
dostosowanie zwierząt do miejscowych warunków
środowiskowych. Dobór odpowiedniego genotypu ma
pierwszorzędne znaczenie dla efektywności chowu.
Opinie o doskonałej przydatności do tego celu ras
prymitywnych,

tylko

częściowo

prawdziwe.

Oczywiście pod uwagę wziąć należy interakcje z
surowszym środowiskiem i tylko na tym polu rasy
prymitywne wykazują swoja przydatność.

Prowadząc fermę ekologiczna można dodatkowo

starać sie o kultywowanie starych ras w ramach
zachowania bioróżnorodności

Wiele starych ras, znanych nawet już od
setek lat ustępuje wyraźnie „nowoczesnym
rasom” pod względem takich wydajności jak:
ilość mleka, codzienny przyrost masy ciała czy
wcześniejsza dojrzałość rzeźna.

Posiadają natomiast one przewagę pod
względem jakości mięsa, a często są też
wyjątkowo niewybredne pod względem
warunków klimatycznych i paszy, a także
odporne na choroby. Jednocześnie stare rasy
stanowią ważne dziedzictwo kulturowe
określonego regionu, a także cenny „bank
genów”.

Zwierzęta o wysokiej

wydajności wymagają:



zapewnienia odpowiednich,

kontrolowanych warunków chowu



dużych nakładów na produkcję
oraz utrzymanie



żywienia wysoko-białkową paszą
dobrej jakości



odpowiedniej profilaktyki
weterynaryjnej

Rasy

rodzime

gwarantują

Rasy

rodzime

gwarantują

zachowanie

wielu

cennych

zachowanie

wielu

cennych

właściwości takich jak:



silna konstytucja,



długowieczność,



wysoka płodność,



łatwe porody,



odporność na choroby,



małe wymagania pokarmowe,



dobre przystosowanie do lokalnych warunków,



dobrą jakość wytwarzanych produktów

WALORY RAS LOKALNYCH

Szczególnie przydatne do utrzymywania w systemie
produkcji ekstensywnej, połączonej z wypasem
ekologicznym, co pozwala na efektywne
zagospodarowanie terenów półnaturalnych, o
ubogich zasobach paszowych.

 Duże znaczenie ze względu na związek z tradycją i
kulturą

lokalnych społeczności oraz na rolę, jaką

pełniły w historii

rozwoju regionu.

 Istotny komponent różnorodności bilogicznej
wytworzonej przez człowieka, który jest obecnie
wypierany przez rasy wysokowydajne.

WALORY RAS LOKALNYCH

Unikatowe pule genowe, jakie reprezentują, mogą
okazać się niezbędne w przyszłości i odegrać

dużą
rolę w dalszym rozwoju hodowli i produkcji
zwierzęcej.

Uwarunkowanie genetyczne wielu cech,

szczególnie związanych z adaptacją i odpornością

nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, ale w miarę

postępu badań molekularnych można oczekiwać,

że wykorzystanie cennych genów występujących u

lokalnych ras może przyczynić się do poprawy

efektywności produkcji zwierzęcej.

Hodowcy i konsumenci

często podkreślają wysoką

jakość i wartość biologiczną

oraz walory smakowe

produktów pozyskanych od

ras lokalnych:

Mleko wysokiej jakości,

przydatne do celów

serowarskich

Lokalne odmiany roślin i

rasy zwierząt jako

podstawa żywności

regionalnej i tradycyjnej

RODZIME RASY BYDŁA

Polska czerwona

–

aktualna

populacja

aktualna

populacja

około 30-40 tyś szt, w

tym 2030 krów księgach

hodowlanych

Białogrzbiety

–

aktualna

populacja

aktualna

populacja

około 300 szt, w tym

200 krów w stadach

zachowawczych

RODZIME RASY BYDŁA

Polska

czarno-

Polska

czarno-

biała

– – aktualna

populacja około 10 -20

tyś szt, w tym 1502

krów

księgach

krów

księgach

hodowlanych

Polska czerwono-

biała

–

aktualna

–

aktualna

populacja około 10 tyś

szt, w tym 2004 krów

księgach hodowlanych

RODZIME RASY BYDŁA

Simentalska

–

aktualna

populacja

aktualna

populacja

około 50-60 tyś szt, w

tym

krów

księgach

tym

krów

księgach

hodowlanych 8280

Cechy typowe dla dawnego
bydła polskiego
czerwonego:

doskonałe przystosowanie do

trudnych warunków
środowiskowych

duża odporność i bardzo

dobra zdrowotność

bardzo dobra płodność
lekkie porody
duża żywotność cieląt i

łatwość ich odchowu

wysoka wartość biologiczna

mleka

Wzorzec bydła polskiego
czerwonego

• typ użytkowy mięsno-mleczny
• wysokość w krzyżu zwierząt dorosłych:

buhaje 140 cm

krowy 130 cm

• umaszczenie jednolite od czerwonego do

ciemnoczerwonego; ciemne racice i nozdrza
(dopuszcza się jasna śluzawicę); jasne rogi z ciemnymi
końcami

• cechy budowy: prawidłowo zbudowane nogi i racice,

docelowo należy dążyć do poprawy budowy wymienia

• średnia wydajność mleczna: około 3500 kg mleka za

laktację przy zawartości tłuszczu 4,2 – 4,3 % i białka
3,3 – 3,4%

Cechy typowe dla dawnego
bydła białogrzbietego



doskonałe przystosowanie
do trudnych warunków
środowiskowych



duża odporność i bardzo dobra

zdrowotność



bardzo dobra płodność



lekkie porody



duża żywotność cieląt i
łatwość
ich odchowu

Wzorzec bydła
białogrzbietego

• typ użytkowy mięsno-mleczny
• wysokość w krzyżu zwierząt dorosłych:

buhaje 140 cm
krowy 130 cm

• umaszczenie czarne, rzadziej czerwone z białym pasem na

grzbiecie, wąskim na kłębie i rozszerzającym się ku zadowi,
brzeg barwnego obrzeżenia nieregularny „poszarpany”,
brzuch i wewnętrzna strona nóg często łaciate lub mocno
nakrapiane

• cechy budowy: łeb ciężki, skrzyniasty; oczodoły o

wysklepionym obramowaniu; szyja długa z wyraźnym
podgardlem; tułów długi, głęboki; kończyny krótkie, silne i
prawidłowo ustawione; wymię prawidłowo zbudowane i
zawieszone

• średnia wydajność mleczna: około 4000 kg mleka za

laktację przy zawartości tłuszczu 4,0 % i białka 3,2 – 3,4%

Cechy typowe dla dawnego
bydła polskiego czerwono -
białego:

doskonałe przystosowanie do

trudnych warunków
środowiskowych

niewybredność w doborze pasz
duża odporność i bardzo dobra

zdrowotność

dobra płodność
lekkie porody
duża żywotność cieląt i łatwość

ich odchowu

dobre cechy mięsne

Wzorzec bydła polskiego
czerwono-białego

• typ użytkowy mięsno-mleczny
• wysokość w krzyżu zwierząt dorosłych:

buhaje 133 - 142 cm
krowy 134 - 138 cm

• umaszczenie niejednolite czerwono-białe; ciemne racice
• sylwetka: kształt ciał zbliżony do prostokąta
• umięśnienie: wypukłe, profile mięśni wyraźnie zaznaczone
• nogi szeroko i równolegle ustawione
• zad: lekko nachylony, długi, szeroki, dobrze

umięśniony

• średnia wydajność mleczna: około 5000 kg 4% tłuszczu i

3,3 białka
mleka za laktację przy wysokim udziale
kappa kazeiny B

Cechy typowe dla dawnego
bydła polskiego czarno -
białego:

doskonałe przystosowanie

do trudnych warunków
środowiskowych

niewybredność w doborze

pasz

duża odporność i bardzo

dobra zdrowotność

dobra płodność
lekkie porody
duża żywotność cieląt i

łatwość ich odchowu

Wzorzec bydła polskiego
czarno-białego

• typ użytkowy mięsno-mleczny
• wysokość w krzyżu zwierząt dorosłych

buhaj 133 – 142 cm
krowa 134 – 138 cm

• umaszczenie niejednolite, czarno-białe, racice ciemne
• sylwetka – kształt ciała zbliżony do prostokąta
• umięśnienie wypukłe, profile mięśni wyraźnie

zaznaczone

• nogi szeroko i równolegle ustawione, lekko skątowane
• zad lekko nachylony, długi, szeroki dobrze

umięśniony, prosta nasada ogona

• średnia wydajność mleczna: około 4900 kg mleka za

laktację 4,1 tłuszczu 3,3 białka

Wywodzi się ze Szwajcarii. Umaszczenie jednolite lub

pstre, głowa biała barwa tułowia słomkowa do czerwonej.
Wysokość w kłębie buhaje 153 cm, krowy 139 cm, Masa

ciała odpowiednio 1200-1300 kg i 700-750 kg, wydajność

mleka 5200 kg 4,1 % tłuszczu i 3,4 % białka.
Przyrosty 1100-1200 g, wydajność rzeźna 58%

Niektóre wskaźniki charakteryzujące przydatność

technologiczną mleka krów różnych ras

[Barłowska, 2007]

Rasa

Wydajność

dobowa

mleka

(kg)

Zawartość

białka

(%)

Zawartoś

ć kazeiny

(%)

Stosune

k białko/

tłuszcz

(mg/l)

Udział

kuleczek

tłuszczowy

ch o

średnicy

>10 μm

(%)

Czas

krzepnięcia

mleka

(min)

Polski
holsztyno-

fryz

25,3

3,34

2,45

0,77

846,7

6,61

8,43

Jersey

21,4

4,19

3,06

0,80

1227,

9,79

5,26

Simentalsk

18,7

3,51

2,56

0,83

938,1

8,96

5,46

Polska

czerwona

11,7

3,57

2,56

0,80

943,3

9,36

3,44

Białogrzbie

12,2

3,45

2,58

0,81

903,8

9,43

5,47

najmniej korzystny

najbardziej korzystny

Wyszczególnienie

Polski

holsztyno-

fryz

odmiany

czarno-

białej

Polski

holsztyno-

fryz

odmiany

czerwono-

białej

Jersey

Siment

Polska

czerwon

Białogrzbie

Polska

czarno-

biała

Średni

744

366

206

601

302

226

213

265

Wydajność
dobowa mleka
(kg)

25,30

18,95

21,3

18,7

12,18

11,73

12,5

18,9

Zawartość suchej
masy
beztłuszczowej
(%)

9,00

8,77

9,63

8,96

9,00

8,80

8,72

8,97

Zawartość kazeiny
(%)

2,59

2,45

3,06

2,56

2,58

2,38

2,58

Zawartość białka
(%)

3,48

3,34

4,19

3,51

3,57

3,45

3,28

3,51

Zawartość
tłuszczu (%)

4,32

4,39

5,34

4,30

4,56

4,33

4,10

4,42

Zawartość laktozy
(%)

4,87

4,78

4,79

4,80

4,78

4,70

4,78

4,80

B/T

0,82

0,77

0,80

0,83

0,80

0,81

Wydajność dobowa i skład chemiczny mleka

krów 7 ras]

a, b, c, d – różnice w wierszach między średnimi wartościami istotne przy p



0,05; A, B, C, D – istotne przy p



0,01

Cakiel podhalański

jest rodzimą odmianą
starej prymitywnej i
licznej grupy rasowej
“cakiel”

występującej

od wieków na terenie
Karpat Południowych i
części Bałkanów. Na
obszar polskich Karpat
przywędrowała ona w
czasie przemieszczania
się

wołosko-ruskich

plemion

pasterskich

wzdłuż łańcucha Karpat
pomiędzy XIV a XVI
wiekiem.

Wzorzec populacji

Cechy pogłowia:
> Wrażenie ogólne. Owce powinny odznaczać się

mocną konstytucją. Okrywa może być prawie

otwarta, składająca się z długich kosmków

rozdzielających się na grzbiecie i zwisających

równomiernie po obu stronach tułowia. Pożądane

jest, aby obrost wełny był dostateczny na całym

tułowiu wraz z partią brzucha.

> Plenność. Plenność w stadzie powinna wynosić co

najmniej 105%.

> Dojrzewanie. Pożądane jest dojrzewanie średnio

późne.

Wzorzec populacji

Cechy osobnicze cd:
Obrost wełny. Obrost na głowie powinien dochodzić do

linii oczu. Brzuch powinien być porośnięty wełną.

Wydajność strzyżna wełny. Roczna wydajność strzyżna

wełny potnej sztuk dorosłych powinna wynosić co

najmniej:

• u tryków – 4 kg,

• u maciorek – 3 kg.

Wydajność mleczna. Wymię musi być dobrze

rozwinięte, o prawidłowych strzykach. Wydajność

maciorek po drugim wykocie i po 90 dniach

karmienia jagniąt powinna wynosić około 40-60 kg

mleka.

Polska owca górska

rasa owiec wyhodowana w Polsce przez profesora

M. Czaję

w poł.

XX w. w Zootechnicznym Zakładzie Doświadczalnym w Grodźcu

Śląskim. Polska owca górska powstała w drodze krzyżowania cakli

podhalańskich z trykami owcy fryzyjskiej i cakli siedmiogrodzkich.

Jest rasą wszechstronnie użytkową. Tryki osiągają ciężar ciała 70 kg,

maciorki 50 kg. Wydajność wełny 3,5-4 kg rocznie, wydajność

mleczna 40-50 kg, zawartość tłuszczu w mleku 7-8%. W porównaniu

z podhalańskim caklem, stanowiącym rasę wyjściową, odznacza się

znacznie lepszymi cechami użytkowymi i wydajnością mleka, mięsa

i wełny.

Rasa

Reggiana

Nieliczna

rodzima

rasa

włoska wywodząca się z
prowincji di Reggio Emilia i
di Parma. Pierwotnie rasa
wszechstronnie

użytkowa,

obecnie

użytkowana

kierunku mlecznym z uwagi
na łatwy proces koagulacji
kazeiny mleka. W 1985 r.
rozpoczęto

restytucję

tej

rasy.
W 2000 r. jej populacja
liczyła ok. 1800 szt., z
tendencją wzrostową. W 1999
r. średnia wydajność 797
krów

kontrolowanych

wynosiła

5650 kg mleka, przy

zawartości tłuszczu 3,62% i
białka 3,35%.

Rasa padańska (Bianca val

Padana)

Rasa ta jest o wszechstronnym typie
użytkowym, ale głównym kierunkiem
użytkowania jest mleczny. Wydajność
mleka krów w pierwszej laktacji
wynosi średnio

1700 kg, a w drugiej i

trzeciej laktacji wzrasta do 2600 kg.

Krowy selekcjonowane

w kierunku

zwiększenia

wydajności

mlecznej

uzyskują średnio 4000 kg mleka w
laktacji.

W 2002 r. populacja tych zwierząt
liczyła 500 szt., w tym krów 204.

Rasa

Modicana

Ser Ragusano

–

sycylijski ser
tradycyjny

Skrzep podgrzewa się
i rozciąga, aż stanie
się gumowaty. Wtedy
wciskany jest do
specjalnych
prostokątnych form.
Gdy zakończy się
osączanie, ser naciera
się solą i pozostawia w
piwnicach przez okres
do 6 miesięcy, by
dojrzał. W tym czasie
ser regularnie
obmywa się
mieszaniną oliwy i
octu, by odstraszyć
szkodniki.