CYWILIZACYJNE OSIĄGNIĘCIA
KULTURY GRECKIEJ
1.
Periodyzacja – okresy archaiczny i
klasyczny
2.
Wierzenia, religia, święta
3.
Filozofia
4.
Igrzyska panhelleńskie
PERIODYZACJA DZIEJÓW KULTURY GRECKIEJ
EPOKI
ARCHAICZNA
ok. 800 – ok. 480 p.n.e.
KLASYCZNA
ok.480 – ok.338 p.n.e.
EPOKA ARCHAICZNA
pismo ( przejęte od
Fenicjan)
epika – poematy
Homera
liryka
sympozjony
dramat
igrzyska panhelleńskie
( Olimpia)
porządki
architektoniczne
( dorycki i joński)
Początki filozofii
( jońska filozofia
przyrody)
HOMER
EPOKA KLASYCZNA
szczytowy rozwój
greckiej tragedii i
komedii
określenie kanonu
rzeźby
architektoniczny
porządek koryncki
rozkwit retoryki
rozkwit filozofii
narodziny greckiej
historiografii
CHECHY RELIGII GRECKIEJ
Politeizm – wiara w wielu bogów
Antropomorfizm – ludzka postać i
charakter ( jedynie Mojra- Przeznaczenie
nie miała postaci ludzkiej)
Bogowie byli nieśmiertelni i piękni
Bóstwa nie były wszechmocne, każdy
posiadał władzę w określonej sferze
działania i musiał się liczyć z innymi
bogami
Hierarchiczność bóstw( choć nie
znaczyło to o randze boga w
poszczególnych państwach), często ze
sobą skłóconych
Brak „świętych ksiąg” i klasy
kapłańskiej( kult religijny sprawowali
wyznaczeni urzędnicy lub ojcowie rodzin
Siedzibą bogów była góra Olimp
Między światem bogów i ludzi
umieszczali Grecy całe mnóstwo bóstw
niższego rzędu:
• drzewa zamieszkiwały nimfy zwane
driadami
• źródła – najady
• ukwiecone łąki – lemoniady
Ze związku bogów i Ziemianek rodzili się
tzw. herosi
HERAKLES
BOGOWIE OLIMPIJSCY
• narodziła się z
piany morskiej
zroszonej krwią
Uranosa
• bogini miłości
zmysłowej i piękna
• główne ośrodki
kultu: Cypr, Azja
Mniejsza, Ateny
AFRODYTA
APOLLON
• bóg obrzędów
oczyszczających,
wróżbiarstwa
• patron młodzieży
i opiekun sztuk
• chronił ludzi przed złem,
chorobami, jednocześnie
przypisywano mu
zsyłanie zaraz
i powodowanie nagłej
śmierci
• główne ośrodki kultu:
zasięg ogólnogrecki,
ważniejszymi ośrodkami
były Olimpia i
Delfy( siedziba wyroczni)
ARES
• bóg krwawej wojny i
szału wojennego
ogarniającego
walczących na polu
bitwy
• podczas wojen
towarzyszyli mu
synowie:
Fotos(Strach) i
Deimos (Trwoga)
oraz córka lub
siostra, Eros
(Niezgoda)
ARTEMIDA
• Córka Zeusa i Latony
• Bogini łowów
• Jej atrybutami były
łuk i strzały, a
ulubionym
zwierzęciem łania
• Kult w Sparcie,
Arkadii, świątynia w
Efezie uważana za
jeden z cudów świata
ATENA
• narodziła się z głowy
Zeusa
• początkowo była
boginią władców i
pałaców monarszych
• później opiekunka
miast(główne bóstwo
Aten)
• patronka mądrości,
małżeństw, wojny
sprawiedliwej, strategii
i podstępów wojennych
• główne ośrodki kultu:
Ateny
DEMETER
• bogini ziemi
uprawnej, zbóż i
życia osiadłego
• uczestnicy
misteriów ku czci
Demeter uzyskiwali
pewność
szczęśliwego życia
po śmierci
• główny ośrodek
kultu: Eleusis
DIONIZOS
• bóg wina i ekstazy
religijnej
• opiekun wegetacji
roślin
• uroczystości ku
jego czci (Dionizje)
były
najważniejszym
świętem Aten
HADES
• bóg świata
zmarłych i
podziemi, uważany
za surowego i
bezlitosnego
• główne ośrodki
kultu: nie miał
własnego kultu ani
świątyń
HEFAJSTOS
• pierwotnie bóg ognia
• opiekun kowalstwa,
rzemieślników
• wykuł m.in. zbroję
Achillesa, pioruny
Zeusa, wóz Heliosa,
strzały dla Erosa
• głownie ośrodki
kultu: wyspa Lemnos
HERA
• siostra i małżonka
Zeusa
• patronowała
małżeństwu,
wierności
małżeńskiej,
kobietom
zamężnym
• główne ośrodki
kultu: Argos
HESTIA
• siostra Zeusa i Hery
• opiekunka ogniska
domowego,
podróżnych,
nowożeńców i sierot
• była najłagodniejsza
z bogów ( nigdy nie
brała udziału w
sporach)
HERMES
• opiekun dróg,
podróżnych,
wychowania młodzieży
męskiej
• posłaniec bogów i
przewodnik dusz do
świata zmarłych
• uważany za bóstwo
płodności i opiekun
pasterzy i złodziei
• główne ośrodki kultu:
czczony głownie w
gimnazjach męskich
POSEJDON
• sprawował
władzę
nad
morzami
• patron
żeglarzy i
rybaków
ZEUS
• bóg zjawisk
atmosferycznych
• opiekun rodziny i
państwa
• poręczyciel
przysiąg i układów
• główne ośrodki
kultu: Olimpia i
Dodona
FILOZOFIA
FILOZOFIA – filo” miłuję” i sofia: „mądrość”
proces - zbliżania się ku mądrości, droga
prowadząca ku mądrości.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
• czym jest świat i jak powstał
• czym są bogowie i ludzie
• na czym polega cnota
• jak powinno się postępować w życiu
prywatnym i publicznym
SZKOŁA JOŃSKA
pramaterią jest woda;
wysnuł ten wniosek na
podstawie potocznych
obserwacji, według
których woda jest
ośrodkiem życia, z
wody wywodzi się
życie, a dzięki temu,
że zmienia stany
skupienia - występuje
w każdej formie
Tales z Miletu
620-540 r. p.n.e.
SZKOŁA JOŃSKA
Pratworzywem
z którego
zbudowano
świat jest
powietrze
Anaksymenes
585-525
SZKOŁA JOŃSKA
uznał ogień za
zasadę świata, bo
dynamika tego
żywiołu
odzwierciedla
obraz świata – jego
ruch i dynamizm.
(„panta rei”)
Heraklit z Efezu
540-480
SZKOŁA JOŃSKA
Podstawą istnienia
natury jest ciągły ruch
materialnych,
niepodzielnych i
wiecznych
cząsteczek(atomów),
których połączenie
daje w efekcie
różnorodne
substancje. Głosił
etyczny postulat
zachowania umiaru.
Demokryt z Abdery
460-370
SOFIŚCI
• „ Człowiek jest miarą
wszechrzeczy”
• wszystkie sądy są
subiektywne, zależne
od potrzeb jednostki
(relatywizm)
• „ każdemu
twierdzeniu można
przedstawić równie
uzasadnione
twierdzenie z nim
sprzeczne” – nie ma
jedynej, obiektywnej
prawdy
( sceptycyzm)
Protagoras z Abdery
480-410
SOFIŚCI
•
Uznawał istnienie absolutnego
dobra i absolutnej prawdy,
dążenie do ich poznania – misją
życiową. Metoda poznawcza
Sokratesa opierała się na dialogu
złożonym z 2 części:
•
zbijanie argumentów przeciwnika
poprzez stawianie pytań
•
za pomocą odpowiednio
dobranych odpowiedzi
pomaganie w dochodzeniu do
właściwych wniosków(prawdy)
•
Twierdził, ze niemożliwe jest
moralne postępowanie bez
uzyskania wiedzy o tym, co dobre
i złe, moralne i niemoralne, choć
sam podkreślał własna niewiedzę
("wiem, że nic nie wiem").
„wiedza jest dobrem, niewiedza –
złem”
„ dobre postępowanie to
postępowanie
zgodne z poszukującym rozumem”
Sokrates
469-399
Śmierć Sokratesa (filozof zmarł rozmawiając z uczniami), J.L. Davida
CYNICY
Konieczność
wyrzeczenia się
wszelkich dóbr
materialnych i
życie zgodne z
naturą
Diogenes z Synopy
413-323
Diogenes, Rafael Santi
CAŁOŚCIOWE KONCEPCJE FILOZOFICZNE
• Idealizm obiektywny
• Świat zmysłowy odbierany przez
ludzkie zmysły jest jedynie cieniem
świata idei.
• Świat jest urządzony celowo i
harmonijnie przez swego
sprawcę( Demiurga), który go
zbudował z odwiecznej materii.
• Człowiek to właściwie dusza
władająca ciałem, które jest jej
więzieniem, a śmierć jest
wyzwoleniem dla duszy.
• Zmysły dostarczają nam tylko
złudnych spostrzeżeń, pewną wiedzę
uzyskujemy tylko dzięki rozumowi
• Sformułował koncepcję państwa
idealnego o ustroju autorytarnym.
Ustrój ten uzasadniał hierarchicznym
zróżnicowaniem społeczeństwa
według moralnej predyspozycji do:
uprawy ziemi(rolnicy), walki
( żołnierze) i rządzenia ( mędrcy)
Platon
427-366
Platon i Arystoteles – fragment fresku Szkoła ateńska Rafaela Santi
CAŁOŚCIOWE KONCEPCJE FILOZOFICZNE
•
„ Jestem przyjacielem Platona, ale
jeszcze bardziej jestem przyjacielem
prawdy”
•
Człowiek jest ożywionym bytem
składającym się z duszy i ciała
•
Formą człowieka jest to, że ma on
zarówno duszę roślinną , duszę
zwierzęcą i duszę myślącą.
•
Człowiek będzie szczęśliwy, gdy
wykorzysta wszystkie swoje zdolności i
możliwości. Arystoteles uważał, że
istnieją trzy formy szczęścia:
* życie wśród namiętności i
przyjemności
* życie wolnego i odpowiedzialnego
obywatela
* życie badacza i filozofa
•
Zależnie od tego kto rządzi
( jednostka, grupa czy ogół) istnieją
trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra
powszechnego): monarchia,
arystokracja i politea oraz trzy ustroje
zdegenerowane ( rządy dla własnej
korzyści rządzących) : tyrania,
oligarchia, demokracja.
•
Koncepcja Boga jako bezosobowego
absolutu. Poruszyciela, który dał
pierwszy impuls kosmosowi.
•
Założył szkołę zwaną Likejonem
Arystoteles
384-322
HISTORIOGRAFIA
Historiografia (z gr.
Historia + grapho –
pisać) – dział
piśmiennictwa,
obejmujący gatunki
historyczne.
Historiografia to inaczej
określenie całokształtu
pracy historyka razem
z jej rezultatem, czyli
produkcją
dziejopisarską.
Klio – muza historii
HERODOT, Herodotos z Halikarnasu (ok. 485-ok. 425 p.n.e.),
Autor wiekopomnego dzieła
historycznego pt. Dzieje
(Historiai1)), w którym przedstawił
historię wojen grecko-perskich (do
bitwy pod Platejami) jako przejawy
odwiecznego konfliktu między
Europą a Azją. Oprócz faktów
politycznych podał szereg
wiadomości dotyczących życia i
obyczajów mieszkańców. W dziele
jego widać zaczątki krytyki
historycznej.
Herodot zastanawiał się nad
wiarygodnością źródeł, w przypadku
istnienia kilku wersji tego samego
wydarzenia podawał je wszystkie,
sąd o nich pozostawiając najczęściej
czytelnikowi, uznawał wprawdzie
wiadomości zawarte w mitach,
odrzucił jednak element cudowności.
Był człowiekiem głęboko religijnym i
wierzył, że bogowie karzą za
zbrodnie i kierują biegiem historii.
Popiersie Herodota,
Palazzo Massimo alle Terme, Rzym
„Ojciec historiografii” jako pierwszy
odszedł od mitycznego i bajkowego
przedstawiania
dziejów. Od pisarza zajmującego się
badaniem
dziejów oczekiwał obiektywizmu i
prawdy
o przeszłości.
Herodot, fragment Dziejów
„Herodot z Halikarnasu przedstawia tu
wyniki swoich badań, żeby ani dzieje
ludzkości z biegiem czasu nie zatarły się w
pamięci, ani wielkie i podziwu godne
dzieła, jakich bądź Grecy, bądź
barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały
bez echa, między innymi szczególnie
wyjaśniając, dlaczego oni ze sobą walczyli”
1. Jaki główny cel stawiał swemu pisarstwu Herodot?
2. Kto w dziele Herodota jest podmiotem narracji historycznej?. O czym to świadczy?
3. O którym etapie badania historycznego wspomniał w cytowanym tekście Herodot?
TUKIDYDES
ok. 460 p.n.e. - zmarł między 404-393 p.n.e.)
Główne dzieło – „Wojna
peloponeska”
odrzuca wiarę w interwencję
bogów w bieg dziejów; jego
zdaniem historią kierują ludzie
zgodnie ze swoimi interesami,
których ujawnienie należy do
zadań historyka.
Zasługą Tukidydesa jest
stworzenie zasad krytyki
źródeł. Tukidydes pierwszy
potraktował historię jako
naukę, która powinna
dostarczyć obiektywnych
wiadomości o przeszłości.
Dążenie do ujmowania
opisywanych wypadków w ich
związku przyczynowym oraz
krytyczny stosunek do
wykorzystywanych źródeł
Tukidydes, fragment „Wojny peloponeskiej”
„Jednakże nie zbłądziłby ten, kto na podstawie wyżej
przytoczonych dowodów nabrał przekonania, że właśnie tak
było, jak to przedstawiłem, i nie powinien ufać poetom, którzy
wyolbrzymiali przeszłość, ani też […] [dawniejszym pisarzom],
którzy przedstawiali w sposób raczej interesujący niż
prawdziwy. Są to bowiem rzeczy niedające się udowodnić i
takie, z których wiele zostało z czasem przeniesionych między
baśnie. Słuszne byłoby tedy mniemanie, że osiągnąłem,
opierając się na oczywistych dowodach, rezultaty
wystarczające[…]. Jeśli chodzi o słuchaczy, to dzieło moje,
pozbawione baśni, wyda im się może mniej interesujące, lecz
wystarczy mi, że jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą
chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o
takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze
zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło
moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a
nie utworem dla chwilowego popisu”
1. Co, według Tukidydesa, odróżnia narrację historyczną od dzieła literackiego?
2. Jaką rolę, według Tukidydesa, powinny odgrywać w życiu ludzkim dzieła historyczne
IGRZYSKA SPORTOWE
Igrzyska panhelleńskie –
organizowane dla
wszystkich Hellenów, w
ośrodkach religijnych o
szczególnym znaczeniu
dla wszystkich Greków:
• w Olimpii ( od 776 r.
p.n.e.) ku czci Zeusa
• w Delfach ku czci
Apollona Pytyjskiego
• na Przesmyku
Korynckim ku czci
Posejdona
• w Nemei na Peloponezie
ku czci Zeusa
KONKURENCJE
- bieg na 1 stadion (analogiczny do dzisiejszego
bieg na 200m) – zawodnicy na tym dystansie
najwyższą szybkość: do 15 olimpiady biegali w
luźnych strojach , później nago, start ułatwiały im
kamienne progi.
- bieg na 2 stadiony ( współczesne 400m) – bieg
ten odbywał się wzdłuż stadiony i z powrotem,
wymagał od zawodnika poza szybkością także
zwrotności.
- bieg długi – dystans tego biegu mógł być równy
od 7 do 24 długości stadionu; powstanie tych
biegów związane było z szybkimi posłańcami,
których zadaniem było przenoszenie ważnych
wiadomości ( najsłynniejszy z nich był ten, który
przyniósł do Aten wiadomość o zwycięstwie pod
Maratonem w 490 r.p.n.e nad Persami)
- pięciobój (pentatlon) składał się z biegu, skoku
w dal, rzutu dyskiem, rzutu oszczepem i zapasów,
wymagał od zawodnika wysokiej wszechstronnej
sprawności, dlatego był bardzo ceniony
- pięściarstwo – było uprawiane już w czasach
achajskich, o czym nadmienia w swoich
poematach Homer, zawodnicy – Pięściarze używali
specjalnych psaków skórzanych chroniących ręce,
walki odbywały się na otwartej przestrzeni, bez
przerw aż do rozstrzygnięcia
- wyścigi rydwanów – wyścigowe rydwany były
dwukołowe, miały po obu stronach
zabezpieczenia, nagrodę za zwyciestwo
otrzymywał nie „kierowca”, lecz właściciel koni
( podobie jak w wyścigach konnych)
- bieg hoplitów – początkowo biegi te odbywały
się w pełnym uzbrojeniu, później zrezygnowano
kolejno z nagolannic i włóczni i zawodnik biegł już
tylko z tarczą – konkurencja ta stopniowo swój
właściwy charakter.
- pankration – połączenie zapasów z
pięściarstwem, jedna z najcięższych konkurencji
olimpijskich
Zwycięzcy otrzymywali
w nagrodę w Olimpii
wieniec z gałązek
drzewa oliwnego
( laurowego w Delfach),
cieszyli się ponadto
wielką sławą. W ich
rodzinnych miastach
wielokrotnym
zwycięzcom stawiano
pomniki i honorowano
na różne sposoby, np.
pisząc na ich cześć
pieśni, wiersze