Główne osiągnięcia kultury rzymskiej.

Agnieszka Wójcik

rok I grupa IV

Rzymianie stworzyli największe imperium świata starożytnego. Ich władza sięgała od słupów Herkulesa na zachodzie po Germanię na północy, północne obrzeża Sahary i Mezopotamię na wschodzie.

Kultura rzymska rozwijała się wraz poszerzaniem imperium rzymskiego na przestrzenni wieków. Poprzez swoje podboje nie tylko zwiększali obszar swego terytorium, ale także stykali się z ludami podbitymi z ich kulturą i zwyczajami. Mając kontakt z innymi cywilizacjami potrafili czerpać z tego korzyści, asymilować do własnej kultury wartościowe rzeczy. Najlepiej widać to na przykładzie wpływu kultury antycznej a zwłaszcza kultury Etrusków i Greków. Od Etrusków rzymianie głównie zaaklimatyzowali umiejętności, które później wykorzystali dla rozwoju własnego państwa i religii. Natomiast kultura antyczna wywodząca się od greków, wprowadziła rzymian w wszelkie tajniki osiągnięć naukowych, filozoficznych itp.

Wykształceni rzymianie mieli w kanonie nie tylko posługiwać się znajomością języka greckiego, ale także znać ich mitologie i filozofie. Wytworzyła się pewna moda na znajomość kultury antycznej, rzymianie udawali się na studia do podbitej Grecji by pogłębiać swoją wiedze. Zafascynowani byli filozofią grecką, rozważaniami greckich filozofów na temat państwa, społeczeństwa i etyki.

Filozofia

Wśród poznanych systemów filozoficznych najbliższa rzymianom była filozofia stoicka, praktyczna i sztywna moralnie odpowiadało rzymskiemu pragmatycznemu podejściu do życia. Skażeni tymi przesłaniami byli Marek Aureliusz cesarz rzymian napisał m.in. Rozmyślania a także Lucjusz Anneusz Seneka, jednak w okresie wojen domowych ideał filozofii epikurejskiej, życia wolnego od obowiązków, znalazł wielu zwolenników. Zalety tej filozofii opiewał jeden z najwybitniejszych poetów rzymskich, Tytus Lukrecjusz Karus. W poemacie O naturze wszechrzeczy dał on obraz filozofii, która miała człowiekowi znużonemu współczesnością ukazać szczęśliwsze perspektywy, wolność od strachu, od zabobonu. Jednakże poza tym jednym wyjątkiem Rzymianie nie stworzyli żadnego oryginalnego systemu filozoficznego, ograniczając się do uzgodnienia różnych poglądów zapożyczonych z istniejących szkół filozoficznych i przyjęcia z nich tylko tych, które wydawały się im najsłuszniejsze. Kierunek ten zwał się eklektyzmem, a jego najwybitniejszym reprezentantem był Cyceron, słynny mówca i teoretyk wymowy, mowy sądowe i polityczne: Przeciw Katylinie, Filipiki; pisma retoryczne: Mówca; rozprawy filozoficzne: Rozmowy tuskulańskie.

Najbardziej znanymi filozofistami byli także: Lucjusz Anneusz Seneka, Epiktet z Hierapolis, Dion z Prusy.

Literatura

Zajęci nieustannymi wojnami Rzymianie nie zwracali większej uwagi na pisarstwo. Jedynie dla potrzeb kultowych powstały pieśni (carmina) i litanie na cześć bogów (indigitamenta). Jednak pod wpływem Greków sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie. Pierwsi twórcy z pochodzenia nie byli Rzymianami. Pierwszym pisarzem był Andronikus, który przetłumaczył Odyseję na język łaciński. Jego dziełem były również przetłumaczone greckie komedie i tragedie. Dzięki niemu pisarstwem zainteresowali się dwaj pisarze: Newiusz, który w III w. napisał poemat o pierwszej wojnie punickiej. I Enniusz autor pierwszej epopei narodowej Roczniki (Annales)- był to pierwszy utwór napisany heksametrem w literaturze rzymskiej.

Rzymianie chcieli udowodnić wyższość nad Grekami nie tylko militarną ale i kulturową. Zmusiło to paru prozaików do zainteresowania się literaturą. Głównym reprezentantem prozaików był Marek Porcjusz Katon czynny również na arenie politycznej. Był on autorem kilku dzieł o charakterze praktycznym, bardziej odpowiadającym rzymskiemu sposobowi myślenia. Katon, świetny rolnik, w dziele De agri cultura (O uprawie roli), najstarszym zachowanym dokumencie prozy łacińskiej, podał metody najkorzystniejszej uprawy roli w średnim majątku ziemskim.

Aczkolwiek rzymianie szybko rozpoczęli tworzyć własne dzieła gdzieś od około I wieku p.n.e. to czas gdzie zaczynają pisać: Wergiliusz- najwybitniejszy epik rzymski; poetyczne scenki z życia pasterzy Bukoliki (Eklogi), poemat dydaktyczny o rolnictwie Georgiki, epopeja narodowa o wedrówce Eneasza Eneida, Horacy-najwybitniejszy liryk rzymski Exegi monumentum (Wybudowałem pomnik), Owidiusz- był twórcą poezji miłosnej, najsłynniejszym jego dziełem jest Sztuka kochania, oprócz twórców literatury pięknej zaczynają tworzyć rzymscy historycy. Choć prekursorem spisywania dziejów rzymian był grek Polibiusz, jego następcami byli rzymianie: Tytus Liwiusz autor Dziejów Rzymu od założenia miasta, Tacyt autor Roczników ( lata14-69), Dziejów (69-96) , Plutarch. Ponadto niektórzy z cezarów podjęli trud pisania swych losów, jednym z nich był Gajusz Juliusz Cezar, który własnoręcznie pisał o swoich dokonaniach w dziele O wojnie galijskiej,a także pamiętniki O wojnie domowej.

Dzięki zamiłowaniu do igrzysk przejętych od Etrusków rozbudziła się twórczość sceniczna wzorowana początkowo na literaturze greckiej. Najczęszczą formą na jakiej wzorowali się Rzymianie była komedia, która została wzniesiona na wyżyny przez Tytusa Makcjusza Plauta. Przerabiał on komedie greckie dodając im zabarwień realiów Rzymskich. Z drugiej strony bujnie rozwijał się tragizm. Na uznanie zasługują tu poeci tacy jak: Enniusz, Marek Pakwiusz i Luciusz Akcjusz. W swoich sztukach opracowywali oni nie tylko tematy rodzime lecz czerpali również wzory z twórczości greckiej.

Rzeźba

Na masową skalę wykonywano marmurowe kopie i pastisze greckich rzeźb z brązu. Zdobiono nimi wnętrza, ogrody i dziedzińce. Ich autorami byli najczęściej kopiści greccy. Większą oryginalność wykazywała szroko rozpowszechniona rzeźba portretowa, występująca w formie popiersi lub posągów. Portrety z okresu republiki charakteryzowały obcy sztuce greckiej weryzm. Artyści dążyli do wiernego odtwarzania rysów modela. Pobożność nie pozwalała Rzymianom na przedstawienie bogów czy urzędników, reprezentantów ludu - nago. Realizm tych portretów wyrastał z rzymskiej tradycji wykonywania pośmiertnych masek z wosku, które niesiono podczas pogrzebu, a później przechowywano w domowych kapliczkach. Kolekcja masek, a także marmurowych popiersi prezentowanych w domu byla wyrazem kultu przdków i świadczyła o starożytności rodu. Portrety te także ustawiano na grobach.

Drugi główny typ rzeźby rzymskiej stanowiły reliefy historyczne zdobiące budowle i pomniki. Cechował je dokumentalizm, narracyjność i iluzjonizm. Artyści przedstawiali konkretne epizody historyczne, nie przenosząć ich, jak w Grecji, w sferę ponadczasowej alegorii. Wiernie odtwarzali postacie i realia (ubior, broń). Jednym z najważniejszych dzieł rzeźbiarskich jest Ołtarz Pokoju (13-9 p.n.e.). Wśród łuków triumfalnych wyróżnia się ekoracja Łuku Tytusa, na którym przedstawiono triumfalny pochód cesarza z okazji zdobycia Jerozolimy, połączony z prezentacją łupów.

W II w. ukształtował się jeszcze jeden typ rzeźby. Kiedy zwyczaj grzebania ciał zmarłych wyparł tradycję palenia zwłok, pojawiły się płaskorzeźbione sarkofagi. Kamienne skrzynie, ustawiane przy ścianach grobowców, dekorowano z trzech stron scenami mitologicznymi, rodzajowymi i batalistycznymi, związanymi z symboliką śmierci i odrodzenia.

Malarstwo

W sztuce rzymskiej występowało głównie dekoracyjne malarstwo ścienne. Większość zachowanych zabytków pochodzi z Pompejów i Herkulanum oraz Rzymu i okolic. W dużej mierze zostało ono ukształtowane przez malarstwo greckie, dążące do iluzyjnego oddania natury.Znaczna część scen figurowych była kopiami lub naśladownictwem obrazów greckich. Rzymskie malarstwo ścienne dzieli się na cztery style: inkrustacyjny, architektoniczny, egiptyzujący i iluzjonistyczny.

Dekorację wnętrz uzupełniały mozaiki układane na podłogach i ścianach.Wykonywano je z niewielkich kostek kamiennych, szklanych i terakotowych. Obejmowały tematykę rodzajową, mitologiczną, martwe natury i motywy ornamentalne.

Na uwagę zasługuje również rzemiosło wykonywane w szlachetnych kamieniach. Najsłynniejszym rzemiosłem była gemma Augustea, przedstawiająca Augusta z rodziną. W Rzymie nie brak też wysoce artystycznych naczyń ze srebra, np. ze skarbu z Boskoreale pod Pompeją, czy nawet naczyń glinianych dorównujących wazom greckim, np. z Arrrecjum w Etrurii.

Architertura

Choć rzymianie czerpali greckie wzory w wielu dziedzinach życia, to najlepsze efekty osiągnęli w architekturze. Znając dokonania greckich architektów potrafili je wykorzystać i udoskonalić do własnych potrzeb budowlanych. Zwłaszcza widać to na przykładzie rzymskich miast, które były budowane perfekcyjnie na podstawie z góry ustalonego planu. Wszystko zaczynało się od budowy centrum z forum, rynkiem, który stanowił kulminacyjne miejsce miasta. Przy forum ulokowane były najważniejsze budowle sakralne i publiczne, bazyliki, termy oznaczały publiczne łaźnie, następnie budowano liczne cyrki i amfiteatry najsłynniejszy to oczywiście Koloseum. Teatry wznoszono na terenie równym, a nie jak w Grecji na górskich zboczach, widownię stanowiła kilkupiętrowa konstrukcja, połączona w jedna całość z równie wysokim budynkiem scenicznym. Nowością była także kurtyna, podciągana ku górze z kanału biegnącego wzdłuż sceny, oraz opona płócienna rozpinana w razie potrzeby nad widownią. Rzymianie przywiązywali uwagę do upiększania swoich miast, czego najlepszym przykładem był Rzym i Konstantynopol. Największy wkład na rzecz rozbudowy Rzymu miał cesarz Trajan, który zasłynął z budowy forum, kolumny Trajana, liczne akwedukty i termy. Kolejna fazę rozbudowy Rzym przeżywał wraz z powolnym zmierzchem imperium była to faza gdzie dominowała architektura monumentalna. Ponadto rzymskie wynalazki w postaci cementu i wypalanej cegły, to przyczyniło się do wyodrębnienia własnego stylu architektonicznego i rozbudowy miasta. W Rzymie przebudowano Forum Romanum ( rynek rzymski), a obok forum powstały forum Juliusza i Augusta, pojawiły się także liczne kolumny i luki tryumfalne ku czci rzymskim dowódcom z Lukiem Trajana. Za panowania cezara Oktawiana powstała jedna z najsłynniejszych budowli rzymskim świątynia Panteon. Do czasów dzisiejszych największe emocje wzbudza Koloseum, znany amfiteatr Flawiusza wznosząca się na ponad 180 metrów, w jej murach mogło zasiąść 45 tysięcy widzów. Kolejna rewolucje budowlana Rzym przeszedł po kataklizmie pożaru, jaki nawiedził miasto za czasów cezara Nerona. Sam cezar kazał wybudować dla siebie okazały pałac zwanym Złotym Domem. Aczkolwiek blask tego pałacu przyćmiła wybudowana siedziba cesarza Hadriana w miejscowości nieopodal Rzymu zwanej Tybur ( Tivoli).

Rozwój architektury był podstawa do pogłębiania wiedzy z zakresu budownictwa, wiedze te zaczęto wykorzystywać w sposób praktyczny. Nie tylko dla budowli sakralnych i świeckich, ale dla przedsięwzięć użyteczności publicznej. Najlepszymi dowodami są rzymskie drogi i akwedukty. Nie tuzinkowe było powiedzenie ze wszystkie drogi prowadza do Rzymu, bowiem przywiązywano do nich szczególną wagę. Liczna siec dróg i rozbudowana infrastruktura pozwala się szybko przemieszczać się rzymskim oddziałom. Było to strategiczne rozwiązanie i cel by w każdym zakątku imperium istniały dobrze utrzymane i utwardzone drogi. Podobne strategiczne znaczenie miały akwedukty, które doprowadzały wodę pitna do miast.

Prawo

Jednak największe sukcesy członkowie społeczeństwa rzymskiego wykazali w prawodawstwie. Początki tworzenia prawa w Rzymie sięgają roku około 450 p.n.e. kiedy to powstała pierwsza kodyfikacja przepisów zawarta w tzw. Prawie XII Tablic. Zostało ono udostępnione obywatelom Rzymu by mogli zrozumieć jego przepisy i stosowali się do nich. Tak rozpoczął się proces tworzenia pierwszego uniwersalnego systemu prawnego, prawo uchwalano poprzez ustawy, które były poddawane głosowaniu na forum zgromadzenia ludowego z inicjatywy konsula lub pretora. Pretorzy znający tajniki prawa, byli odpowiedzialni za interpretacje prawa i tworzenie nowych przepisów. To oni byli inicjatorami wprowadzania zmian, które po przegłosowaniu na forum ludowym musiało być jeszcze zaakceptowane przez senat. Obywatele Rzymu podlegali jurysdykcji prawa rzymskiego a także sadownictwu na terenie Rzymu. Prawo obywatelstwa rozszerzył cesarz Karakalla, który w roku 212 naszej ery jako najwyższy twórca i interpretator prawa nadał przywilej obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom cesarstwa, dzięki temu upowszechnił ją. Choć bywało także ze główną wykładnią, wyrocznia, co do interpretacji prawa był sam cezar. Schyłek cesarstwa przyniósł obawę o zrujnowanie dorobku rzymian w prawodawstwie, stąd też postanowiono je spisać i skodyfikować. Próby takiej dokonał cezar Teodozjusz I, za którego panowania spisano znane przepisy prawa w latach 312-437. Gdy upadla zachodnia część imperium, prawo dalej się modyfikowało na wschodzie, wielkie zasługi w tym względzie przypisano prawnikowi Trybonianowi, który ponadto skodyfikował dokonania rzymskie na wniosek cezara Justyniana. Kodeks Justyniana, bo tak go nazwano był utrwaleniem wszystkiego, co najważniejsze w prawie. W skład tej kodyfikacji wszedł także zbiór największych 40 rzymskich prawników i ich ponad 2000 prac, nazwany "Digesta seu Pandecta". Kodeks Justyniana obowiązywał od 529 roku, zawierał oprócz wyżej wymienionych prac prawników także edykty cesarskie. Do kodeksu dołączano napisany podręcznik prawa skierowany do przyszłych adeptów prawa.

Nauka

Wraz z pogłębieniem wiedzy na świat coraz większe znaczenie zyskiwała w Rzymie nauka. Uprawiano ją jednak wyłącznie w celach praktycznych, zgodnie z zasadniczą postawą Rzymian, podporządkowując ją potrzebą rzymskiego życia. I tak matematyka stała się nauką pomocną w miernictwie czy architekturze, geografia miała wyłącznie charakter opisowy, astronomia służyła do uporządkowania kalendarza. Szczególnie rozwinęły się badania nad starożytnościami rzymskimi. Człowiekiem, który położył największe zasługi w tej dziedzinie, był Marek Terencjusz Warron. Napisał on encyklopedie obejmującą gramatykę, retorykę, matematykę, astrologię, muzykę,medycynę, zatytułowaną: Disciplinarum libri IX (Dziewięć ksiąg nauk).

Wzrost dobrobytu i długotrwały pokój spowodował rozwój oświaty z głównymi ośrodkami w miastach. Jedynie bowiem tutaj istniały prywatne szkoły, w których pobierała naukę młodzież średnio zamożna, gdyż tylko bogaci mogli sobie pozwolić na posiadanie domowego nauczyciela. Poza elementami, tj. nauką czytania, pisania i rachowania, przyswajała sobie w nich młodzież znajomość najwybitniejszych dzieł autorów łacińskich i greckich, poetów i prozaików, nadto nabywała wiadomości z innych dyscyplin, z matematyki, astronomii i geografii. Natomiast retoryki dorastająca młodzież uczyła się na wyższych uczelniach.

Bibliografia:

-Encyklopedia popularno naukowa PWN, Warszawa 1999

-Życie Świata