ODBIORCA

ODBIORCA

W KOMUNIKACJI

W KOMUNIKACJI

Aleksy Awdiejew, Gramatyka interakcji werbalnej, Kraków 2004
Aleksy Awdiejew, Norma a konwencja (w druku)
Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej, Łask 2004 (tom 1), 2006 (tom 2)
Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, ……………………..
Grażyna Habrajska, Norma a interpretacja (w druku)
Michael Fleischer, Teoria kultury i komunikacji, Wrocław 200?
Tomasz Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, Warszawa 2004

Arystotelesowska triada:

MÓWCA

–

MOWA

–

SŁUCHACZ

SZUMY

KANAŁ

KANAŁ

KOMUNIKAT

KOMUNIKAT

UCZESTNIK
1

UCZESTNIK
2

SPRZĘŻENIE ZWROTNE

KONTEKST

M

M

O

O

D

D

E

E

L

L

K

K

O

O

M

M

U

U

N

N

IK

IK

O

O

W

W

A

A

N

N

IA

IA

SFERA
ODBIORCY

ODBIORCA

ODBIORCA

Odbiorca w komunikacji

1. Niepełność komunikatu –

procesy dopełniania sensu

2. Interpretacja standardowa
 norma w interpretacji
 normatywika
3. Interpretacja partykularna

Znaczenie analizy zawartości

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Najbardziej widocznym i dostępnym

przejawem działania mediów jest
ogromna liczba niesionych przez nie
„przekazów” (komunikatów) oraz
generowanych „znaczeń” i „sensów”.

Bodźcami do badania treści mediów było

początkowo zainteresowanie skutkami
komunikowania, a także chęć poznania
atrakcyjności mediów dla odbiorców.

Znaczenie analizy zawartości

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Później zaczęto stosować analizę

zawartości do wykrywania wartości
społecznych, lansowanych przez
środki masowe.

Dotąd brak pełnej i
spójnej analizy zawartości
[w naukach
społecznych !]

Analiza zawartości

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Definicja analizy zawartości

B.Berelsona:

„analiza zawartości (content analysis)

jest techniką badawczą, służącą do
obiektywnego, systematycznego i
ilościowego opisu jawnej zawartości
przekazu”

Na podstawie tej definicji

wyodrębniono kryteria analizy

Analiza zawartości

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Kryteria dotyczące sposobu analizy:
1)

obiektywna – rzetelność użytej procedury i
jej zastosowania

2)

systematyczna – wybór badanego materiału
następuje według określonych zasad

3)

ilościowa

Kryteria dotyczące zawartości:
-

treści jawne – „nieczytanie między
wierszami”

Analiza alternatywna – badanie znaczeń

ukrytych

Tekst

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Jakościowa analiza zawartości

oparta jest na pojęciu

tekstu

tekstu.

NADAWCA

TEKST

TEKST

ODBIORCA

TEKST = PRZEKAZ

TEKST = PRZEKAZ
ODEBRANY I
ZINTERPRETOWANY
(Fiske)

TEN SAM PROGRAM TELEWIZYJNY
MOŻE GENEROWAĆ WIELE
RÓŻNYCH TEKSTÓW U RÓŻNYCH
ODBIORCÓW

NADAWCA

TEKST

TEKST

ODBIORCA

TEKST = PRZEKAZ

TEKST = PRZEKAZ
ODEBRANY I
ZINTERPRETOWANY
(Fiske)

Tekst

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Wg Fiske
Program tworzony jest przez

media,

a tekst przez odbiorców

Treści mass mediów są
polisemiczne, mają różny
potencjał znaczeń i sensów

Wg Halla
w przekazie zawarte jest pewne
„preferencyjne kodowanie”
czyli znaczenie, które twórca

chciałby, aby odbiorca
zrozumiał i zaakceptował

Informacja w mediach

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Informacja w mediach
Teoria informacji (Shannona i Weavera)

opiera się na obserwacji, że
„wszystkie procesy, które przenoszą
informacje są w istocie procesami
selekcji”.

W pojęciu informacji jest zawarta

„redukcja niepewności”.

Treści w mediach

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Badanie poglądów politycznych zawartych

w tekstach

1) Analiza sądów oceniających (Osgood,

Suci, Tannenbaum) – wybieranie z

tekstu zdań oceniających,

transformowanie ich w sądy oceniające i

przypisywanie im wartości

2) Wyróżnianie słów sztandarowych

(Pisarek*), które wyodrębniają

ugrupowania polityczne, a następnie

badanie ich akceptacji lub odrzucenia

*Walery Pisarek, Wybory słów sztandarowych jako kryterium

stratyfikacji społeczeństwa, w: „Język w kręgu wartości”, Lublin

2003

Płaszczyzny analizy zawartości

(Gerbner)

T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-

197

Płaszczyzn

y analizy

Istnienie

Priorytety

Wartości

Relacje

Założenia

co do

zakresu

analizy:

Co jest?

Co jest ważne? Co jest

słuszne lub

niesłuszne?

Co jest z

czym i jak

powiązane?

Pytania:

Co jest

dostępne

dla

publicznoś

ci, jak

często i jak

wiele?

W jakim

kontekście i

porządku

ważności?

W jakim

świetle, z

jakiej

pozycji, z

jakimi

ocenami?

W jakiej

całościowej

strukturze

logicznej,

przyczynow

ej itd.

Terminy i

miary:

UWAGA
obecność,
złożoność,
frekwencja

NACISK
uporządkowani

e,

regenerowanie

, skalowanie,

intensywność

TENDENCJA
krytyczna i

różnicująca

cechy i

jakości

STRUKTURA
korelowanie,

grupowanie,

struktura

akcji

Dotąd brak pełnej i spójnej

analizy zawartości (Goban-

Klas)

Twierdzimy, że można w

sposób pełny i spójny

analizować zawartość

tekstu (Awdiejew,

Habrajska)

Tekst

A.Awdiejew, G.Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej

poglądy
polityczne –
oceny,
wartościowani
e

informac
je

intencja i cel

Odbiorca w komunikacji

1. Niepełność komunikatu
2. Interpretacja standardowa
2.1.

Dopełnienie sensu

2.2. Norma w interpretacji
2.3. Normatywika
3. Interpretacja partykularna

Przejdź do następnych prezentacji

KOMUNIKACYJNA ANALIZA TEKSTU

A.Awdiejew, G.Habrajska: Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej

G.Habrajska: Komunikacyjna analiza i interpretacja tekstu, Łódź 2004

1) Nieizomorficzność formy i treści

2) Rekonstrukcja bazy interpretacyjnej

tekstu

3) Komunikacyjna analiza tekstu

NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI

W tekście zwykle występuje

nieizomorficzność między reprezentacją

formalną a konfiguracją treści.

Przez

nieizomorficzność

nieizomorficzność rozumiemy

rozbieżność między

postacią formalną

postacią formalną

jednostki a jej

funkcją informacyjną

funkcją informacyjną.

Innymi słowy, jeśli funkcja informacyjna,

na którą jednostka wskazuje, nie

odpowiada postaci formalnej jednostki,

to jednostkę taką nazywamy

nieizomorficzną.

NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI

IZOMORFICZ
NOŚĆ FORMY
I TREŚCI

NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI

KOBIETA

GÓRA

MYŚL

ZIELONY

DUŻY

JASNY

MOCNO

CICHO

POWOLI

BIEC

BIEG

długi bieg go zmęczył = zmęczył się, bo długo
biegł

ZIELEŃ

zieleń trawy koiła wzrok = zielona trawa koiła wzrok

WESELE

stereotypowy scenariusz, zawierający wiele ukrytych pr
edykatów

KOBIECY

kobiecy strój = strój kobiety / w który ubiera się
kobieta

GÓRSKI

górskie schronisko = schronisko w górach

WSPANIAŁY

wspaniała książka = książka, której treść mnie zachwyciła
wspaniały człowiek = człowiek, którym się zachwycam

PÓŹNO

operator czasu

CZĘSTO

operator krotności

CHĘTNIE

Chętnie spędzam wakacje na wsi = Lubię i jestem gotów
spędzać wakacje na wsi

ZIELENIĆ SIĘ

trawa zieleni się na wzgórzu = trawa na wzgórzu jest
zielona

NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI

• wątek uczuciowy

x spotkał y
x zakochał się w y
x oświadczył się y itd.

• wątek zawarcia małżeństwa

x ożenił się z y itd.

• wątek przyjęcia weselnego

x i y zaprosili gości
goście piją, jedzą i tańczą itd.

NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI

W ujęciu komunikacyjnym (gramatyce

komunikacyjnej) jednostki językowe są opisywane

nie tylko jako jednostki formalne, ale jednocześnie

jako jednostki przekazu informacyjnego.

Dla przekazu zbliżonej treści nie jest niezbędna

Dla przekazu zbliżonej treści nie jest niezbędna

izomorficzność formy i treści, ale

izomorficzność formy i treści, ale możliwość

możliwość

odniesienia do tej samej bazy

odniesienia do tej samej bazy

interpretacyjnej

interpretacyjnej

.

.

Wypowiedzenia o treści pokrewnej zakładają taką

samą bazę interpretacyjną, np. wypowiedzenia:

Janek chodzi do szkoły i dobrze się uczy
Janek jest dobrym uczniem

mimo odmiennej reprezentacji formalnej reprezentują

tę samą treść, którą można przedstawić jako:

CHODZIĆ [JANEK, DO SZKOŁY] & DOBRZE > UCZYĆ

SIĘ [JANEK]

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Powstaje zatem potrzeba opracowania

metodologii rozkładu predykatywnego tekstu,

który umożliwiłby rekonstrukcję jego bazy

bazy

interpretacyjnej

interpretacyjnej

, stanowiącej równocześnie

reprezentację semantyczną

reprezentację semantyczną

tego tekstu.

Jednostką komunikacyjną

jest systemowy

systemowy

(zakodowany w języku) schemat

schemat

wyobrażeniowy

wyobrażeniowy

,

odpowiadający układowi predykatowo-

układowi predykatowo-

argumentowemu

argumentowemu

,

który reprezentuje sytuację typową

sytuację typową

(elementarny, jednopredykatowy standard

semantyczny) w powiązaniu z jego formalną

formalną

reprezentacją

reprezentacją

w tekście.

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Formalna reprezentacja układu predykatowo-argumentowego

może mieć różną postać. Z tego punktu widzenia
wyróżniamy predykaty i metapredykaty – prymarne i
sekundarne

PRYMARNE

SEKUNDARNE

PREDYKATY

P

PRIM

(a

1

, a

2

… a

n

)

P

PRIM

:

czasownik

(a

1

:

rzeczownik

, a

2

: rzeczownik

,

… a

n

: rzeczownik

,)

P

SEC

(a

1

)

P

SEC

: przymiotnik

(a

1

:

rzeczownik)

METAPREDYKATY

MP

PRIM

[A

1

, A

2

:

P

PRIM

(a

1

, a

2

…

a

n

)

]

MP

PRIM

: czasownik [A

1

:

rzeczownik, A

2

:

P

PRIM

:

czasownik

(a

1

: rzeczownik

,

a

2

: rzeczownik

,

… a

n

:

rzeczownik

,)

]

MP

SEC

{

P

PRIM

(a

1

, a

2

…

a

n

)

}

MP

SEC

: przysłówek

{

P

PRIM

:

czasownik

(a

1

:

rzeczownik

, a

2

:

rzeczownik

,

… a

n

:

rzeczownik

,)

}

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Formalna postać czasownika czy rzeczownika

jest jedynie wykładnikiem, wskazującym

odpowiednio na predykat lub argument, nie

zaś samym predykatem czy argumentem.

Gdy argument spełnia jedynie funkcję

wskazującą na elementarną strukturę

semantyczną mamy do czynienia z

predykacją prymarną: P(a

1

, a

2

, ... a

n

),

natomiast gdy konstytuuje strukturę złożoną

tym samym staje się predykatem

zanurzonym w strukturze

metapredykatywnej MP[A

1

, P(A

1

, A

2

: P(a

1

,

a

2

, ... a

n

)] – mówimy wówczas o

metapredykacji prymarnej

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Układ predykacji prymarnej

(zazwyczaj wprowadzanej w tekstach przez

osobową formę czasownika: grał, myślał,

siwiał itd.,

ale mogący mieć też postać związku wyrazowego

zawierającego czasownik w takiej formie,

np. formy analityczne czasownika: był

inżynierem, jest czerwony, będę grać itd.,

związki frazeologiczne: wziął nogi za pas, siedział

na walizkach, krew go zalewa itp.)

organizujący wypowiedzenie ideacyjne,
może być rozbudowywany
układami predykacji sekundarnej (P

SEC

)

i metapredykacji sekundarnej (MP

SEC

).

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Predykaty sekundarne otwierają miejsce dla

jednego argumentu: P

SEC

(a),

a

metapredykaty sekundarne otwierają

miejsce dla całego predykatu: MP

SEC

{P

PRIM

(a

1

, a

2

... a

n

)}

.

Predykacja sekundarna

ma na celu

specyfikację poszczególnych członów

predykacji prymarnej:

P

PRIM

(

P

SEC1

> a

1

,

P

SEC2

> a

2

…

P

SECn

> a

n

)

a

metapredykacja sekundarna

specyfikuje

cały układ predykatowo-argumentowy:

MP

SEC

{

P

PRIM

(a

1

, a

2

… a

n

)

}

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

W wypowiedzeniu elementarnym występuje tylko

jeden układ predykacji prymarnej:

Janek kupił samochód
P

PRIM

(a

1

, a

2

): P

PRIM

: kupił (a

1

: Janek, a

2

: samochód)

Natomiast predykacji sekundarnych w jednym

układzie predykacji prymarnej może być wiele,

gdyż pełnią one rolę specyfikacji każdego z

elementów występujących w tym układzie.

P

PRIM

(

P

SEC1

>

a

1

,

P

SEC2

>

a

2

…

P

SECn

>

a

n

)

Rozsądny

Janek kupił

duży, szybki, wygodny…

samochód

P

PRIM

: kupił (

P

SEC1

: rozsądny >

a

1

: Janek,

P

SEC2

: duży,

P

SEC3

: szybki,

P

SEC4

:

wygodny …

P

SECn

>

a

2

:

samochód)

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Również metapredykacji sekundarnych

w jednym układzie predykacji
prymarnej może być kilka.

MP

SEC1

, MP

SEC2

… MP

SECn

{

P

PRIM

(a

1

,

a

2

… a

n

)

}

Powoli, ostrożnie

pogłaskała pieska

MP

SEC1

: powoli, MP

SEC2

: ostrożnie {

P

PRIM

:

pogłaskała (a

1

: ona, a

2

: pieska)

}

AKTUALIZATORY

Przedstawiona elementarna jednostka

operacyjna na poziomie ideacji tworzy sens
podstawowy, który ulega

aktualizacji

aktualizacji, czyli

zostaje umieszczony w czasie (temp) i
przestrzeni (loc) oraz zostaje do niego
dodany sens duratywny (dur) i krotność (iter)

{A(loc), A(temp), A(dur), A(iter) [P(a

1

,

a

2

…a

n

]}

Te elementy nie zmieniają samego sensu

odniesienia – nie modyfikują obrazu
kognitywnego

W wypowiedzeniach:

Janek je zupę
Janek jadł zupę
Janek je zupę w stołówce
Janek jada zupę w stołówce
Janek często jadł zupę
Janek cały wieczór jadł zupę

itd.

ciągle mamy to samo odniesienie do schematu

JEŚĆ [KTOŚ, COŚ],

a zastosowane elementy sensu aktualizacji tylko

określają

sposób zaistnienia

sposób zaistnienia tego

schematu

ELABORACJA

Schemat komunikatu:
{A(loc), A(temp), A(dur), A(iter) [P(a

1

, a

2

…a

n

]}

ulega zazwyczaj elaboracji.
Służą temu różne sposoby predykacji

sekundarnej, które formalnie występują w
postaci konstrukcji atrybutywnych:
przymiotniki, liczebniki, genetivus,
konstrukcje przyimkowe dla elaboracji
argumentów i aktualizatorów oraz przysłówki
i konstrukcje przysłówkowe dla elaboracji
predykatów.

ELABORACJA

Przystojny

Janek

z apetytem

je zupę

grochową dużą, drewnianą łyżką

{A(loc): TU, A(temp): TERAZ [

z

apetytem

> P:

JEŚĆ

(P

SEC

:

przystojny

> a

1

:

JANEK

,

grochową

> a

2

:

ZUPĘ

,

a

3

=0

dużą, drewnianą

> a

4

:

łyżką

]}

Zazwyczaj elaboracja również nie zmienia

podstawowego schematu, dodając do

niego jedynie szczegóły informacyjne,

umożliwiające sprawniejsze obrazowanie

Nie należy mylić elaboracji z nieizomorficznym

sposobem wprowadzania nowych
standardów semantycznych za pomocą np.
imiesłowów.

Wypowiedzenia typu:

Patrząc w okno, Janek myślał o Marysi
Patrzący w okno Janek myślał o Marysi

zawierają dwa niezależne od siebie i nie

elaborowane standardy

PATRZEĆ [KTOŚ, GDZIEŚ] i
MYŚLEĆ [KTOŚ, O KIMŚ/CZYMŚ]

Fakt występowania formalnych

przymiotników przed rzeczownikami
lub formalnych przysłówków przed
predykatami nie zawsze jest
zabiegiem elaboracji, często
wprowadza dodatkowe standardy,
które w różny sposób współistnieją ze
standardem podstawowym

Typowym nieizomorficznym sposobem

wprowadzenia nowych standardów jest

zastosowanie przymiotników

nieizomorficznych lub specyficznych

konstrukcji przyimkowych.

A więc w wypowiedzeniach typu:

Na stole stało hiszpańskie wino

Na stole stało hiszpańskie wino

Na stole stało wino z Hiszpanii

Na stole stało wino z Hiszpanii

mamy do czynienia z dwoma komunikatami,

które zawierają schematy:

STAĆ [COŚ, GDZIEŚ] & POCHODZIĆ [COŚ,

SKĄDŚ]

i nie obserwujemy żadnej elaboracji.

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Predykaty i metapredykaty izomorficzne

stanowią bazę interpretacyjną

bazę interpretacyjną

tekstu.

Tekst wyjściowy zawiera jednostki

niejednorodne i niepełne w stosunku do

jednostek operacyjnych (komunikacyjnych).

Pełna jednostka komunikacyjna występuje jako

prymarny układ predykatowo-argumentowy,

w którym są obecne wszystkie

obligatoryjne składniki (predykat i zbiór

argumentów).

Tego typu konfiguracje uzyskujemy z różnego

rodzaju nieizomorficznych i izomorficznych

odpowiedników tekstowych, np.:

REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU

Janek biegnie
BIEGAĆ [JANEK]
Bieg/bieganie Janka

BIEGAĆ [JANEK]
Biegnącego Janka
BIEGAĆ [JANEK]

Janek biegnąc
BIEGAĆ [JANEK]
Biegacz Janek

BIEGAĆ [JANEK]
Janek

na mecie

BIEGAĆ [JANEK]

denerwuje Marysię
& DENERWOWAĆ SIĘ [MARYSIA]
gonił pies
& GONIĆ [PIES, JANKA]
potknął się
& POTKNĄĆ SIĘ [JANEK]
stratuje w olimpiadzie

& STARTOWAĆ [JANEK, W OLIMPIADZIE]

był pierwszy
& DOBIEC [PIERWSZY > JANEK,

DO METY]

PARAFRAZOWANIE

Możliwość wyrażenia za pomocą języka tego

samego obrazu kognitywnego za pomocą

różnych konfiguracji formalnych stanowi

sedno parafrazowania

Łatwo zauważyć, że trzy formalnie różne teksty:

Mieszkańcy Krakowa ucieszyli się z przyjazdu

Papieża

Przyjazd Papieża ucieszył mieszkańców

Krakowa

Kraków się cieszy z przyjazdu Papieża

nie informują w żaden sposób o ich pokrewnym

sensie

To, że użytkownicy języka polskiego

dostrzegają w tych tekstach pokrewny
sens, świadczy o ich zdolności
uzyskania dla tych trzech różnych
tekstów

wspólnej reprezentacji

semantycznej

w postaci scenariusza:

(t

-2

) PRZYJECHAĆ [KTOŚ:

Papież

,

GDZIEŚ:

do Krakowa

]  (t

-1

)

UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:

mieszkańcy

]

STRUKTURA BAZOWA

Tę

wspólną reprezentację

wspólną reprezentację

semantyczną

semantyczną można uznać za

strukturę bazową

strukturę bazową

, która leży u

podstaw procesu parafrazowania.

Inaczej mówiąc, stosując różne

mechanizmy przekształcania i
wychodząc z tej bazy semantycznej,
możemy uzyskać dużą ilość parafraz
o znaczeniu pokrewnym.

PARAFRAZOWANIE

Schemat standardu semantycznego:

STRZELAĆ [KTOŚ, DO KOGOŚ/CZEGOŚ]

Standardy semantyczne:

Standardy semantyczne nie mają charakteru informacyjnego,

wnoszą sens trywialny. Aby zyskać wartość informacyjną

(utworzyć komunikat) muszą zostać zdetrywializowane.

W CZASIE WOJNY

{STRZELAĆ [ŻOŁNIERZ,

DO WROGIEGO >

ŻOŁNIERZA]}
STRZELAĆ [BANDYTA, DO

OFIARY]

STRZELAĆ [MYŚLIWY, DO

ZWIERZYNY]

STRZELAĆ [STRZELEC, DO

TARCZY]

PARAFRAZOWANIE

Układy predykatowo-argumentowe wprowadzające informację

(zdetrywializowane standardy semantyczne)

standardy semantyczne:

STRZELAĆ [BANDYTA, DO OFIARY]
W CZASIE WOJNY {STRZELAĆ [ŻOŁNIERZ, WROGIEGO > DO ŻOŁNIERZA]}
(W CZASIE WOJNY) CHRONIĆ [ŻOŁNIERZ, CYWILÓW]

można zdetrywializować:

STRZELAĆ [ŻOŁNIERZE,

DO CYWILÓW

]: Żołnierze strzelali

do cywilów

STRZELAĆ [ŻOŁNIERZE,

DO TERRORYSTÓW

]: Żołnierze strzelali

do

terrorystów

zdetrywializowany układ możemy dalej specyfikować (elaboracja):

STRZELAĆ [

POLSCY

> ŻOŁNIERZE,

AFGAŃSKICH

>

DO CYWILÓW

]:

Polscy

żołnierze strzelali

do

afgańskich

cywilów

STRZELAĆ [

POLSCY

> ŻOŁNIERZE,

AFGAŃSKICH

>

DO

TERRORYSTÓW

]:

Polscy

żołnierze strzelali

do

afgańskich

terrorystów

STRZELAĆ [

POLSCY

>

BANDYCI

,

AFGAŃSKICH

>

DO CYWILÓW

]:

Polscy

bandyci

strzelali

do

afgańskich

cywilów

itd.

Jeśli mówiący bez trudu określają

formalnie różne teksty jako parafrazy
tego samego sensu, to znaczy,

że jednostki operacyjne, którymi się

posługują mówiący mają charakter
mieszany,

zawierają

wyraz tekstowy

wyraz tekstowy wraz z

jego odniesieniem do

standardu

standardu

semantycznego

semantycznego

Wyrazy typu:

przyjechał, przyjechać,

przyjeżdżający, przyjazd

itd. mówiący

odnoszą do tego samego schematu:

PRZYJECHAĆ [KTOŚ, GDZIEŚ]

Zatem za elementarną

jednostkę

jednostkę

operacyjną

operacyjną na poziomie

ideacyjnym

ideacyjnym uznajemy połączenie
wyrazu tekstowego ze schematem
wyobrażeniowym, reprezentowanym
przez standard semantyczny

Ideacyjną jednostkę operacyjną można

przedstawić za pomocą formuły, w której
lewą część tworzy realny

wyraz użyty w

tekście

, a prawą –

standard

semantyczny

, reprezentujący schemat

wyobrażeniowy, np.

{

nosił



NOSIĆ [KTOŚ, COŚ

: kwiaty,

KOMUŚ]

}

{

nosił



NOSIĆ [KTOŚ, KOGOŚ

: dziecko]}

{

nosił



NOSIĆ [KTOŚ, COŚ

: ordery]} itd.

Samo pojawienie się w tekście wyrazu nosił

nie przesądza o jego znaczeniu

KOMPETENCJA JĘZYKOWA

Możliwość

kojarzenia

kojarzenia wyrazów

wyrazów

tekstowych

tekstowych

ze schematami

schematami

wyobrażeniowymi

wyobrażeniowymi

utożsamiamy z

pojęciem kompetencji językowej

kompetencji językowej

Intersubiektywny charakter tego

rodzaju operacji językowych daje
szanse na skuteczne porozumiewanie
się ze sobą za pomocą języka w
obrębie danej kultury

ROZKŁAD PREDYKATYWNY

Podział każdego komunikatu

tekstowego na jednostki operacyjne
pozwala na uzyskanie konfiguracji

sensu

sensu, jaki został

przekazany

przekazany

przez ten komunikat

przez ten komunikat

W gramatyce komunikacyjnej

procedura ta nazywana jest
rozkładem predykatywnym

Rozkład predykatywny polega na

wyodrębnieniu z tekstu wszystkich jednostek

operacyjnych i

po wyeliminowaniu ich reprezentacji formalnej,
uzyskaniu czystej konfiguracji sensu.
Proces ten odzwierciedla naturalną zdolność

mówiących w procesie komunikacji do

komponowania sensu niezależnie od

jednostek formalnych, za pomocą których

został przekazany.

Nie pamiętamy zazwyczaj jak

jak (formalnie)

coś

zostało powiedziane, lecz przede wszystkim,

co

co (znaczeniowo)

zostało powiedziane

Analizując różne sposoby wyrażania

tego samego sensu:

a)

Mieszkańcy Krakowa ucieszyli

się z przyjazdu Papieża

b)

Przyjazd Papieża ucieszył

mieszkańców Krakowa

c)

Kraków się cieszy z przyjazdu

Papieża

itd.

w wyniku operacji rozkładu

predykatywnego, dochodzimy do

identycznej konfiguracji sensu

Najpierw wyodrębniamy uczestniczące w

tekście jednostki operacyjne:

Mieszkańcy Krakowa ucieszyli się z

przyjazdu Papieża

a) UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ, Z CZEGOŚ]

(mieszkańcy)

 UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:

mieszkańcy

, Z CZEGOŚ: PRZYJECHAĆ

(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]

(Krakowa)

 MIESZKAĆ [KTOŚ: mieszkańcy, GDZIEŚ:

w Krakowie

]

(ucieszyli się)



UCIESZYĆ SIĘ

[KTOŚ:

mieszkańcy, Z CZEGOŚ: PRZYJECHAĆ

(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]

(z przyjazdu)



PRZYJECHAĆ

[KTOŚ: Papież,

GDZIEŚ: do Krakowa]

(Papieża)

 PRZYJECHAĆ [KTOŚ:

Papież

, GDZIEŚ: do

Krakowa]

Przyjazd Papieża ucieszył mieszkańców

Krakowa

b)

(przyjazd)



PRZYJECHAĆ

(KTOŚ: Papież,

GDZIEŚ: do Krakowa)

(Papieża)

 PRZYJECHAĆ [KTOŚ:

Papież

,

GDZIEŚ: do Krakowa]

(ucieszył)



UCIESZYĆ SIĘ

[KTOŚ:

mieszkańcy, Z CZEGO: PRZYJECHAĆ

(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]

(mieszkańców)

 UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:

mieszkańcy

, Z CZEGO: PRZYJECHAĆ

(KTOŚ: Papież, GDZIE: do Krakowa)]

(Krakowa)

 MIESZKAĆ [KTOŚ: mieszkańcy,

GDZIEŚ:

w Krakowie

]

Kraków się cieszy z przyjazdu

Papieża

c)

(Kraków)

 MIESZKAĆ [KTOŚ:

mieszkańcy, GDZIEŚ:

w Krakowie

]

(się cieszy)



UCIESZYĆ SIĘ

[KTOŚ:

mieszkańcy, Z CZEGO: PRZYJECHAĆ

(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]

(z przyjazdu)



PRZYJECHAĆ

(KTOŚ:

Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)

(Papieża)

 PRZYJECHAĆ [KTOŚ:

Papież

, GDZIEŚ: do Krakowa]

SCENARIUSZ

Komponując jednostki sensu wyrażonego

w tych komunikatach dochodzimy do

struktury bazowej

struktury bazowej w postaci

scenariusza

scenariusza, zorganizowanego w

czasie:

(t

-3

) MIESZKAĆ [KTOŚ:

mieszkańcy

,

GDZIEŚ:

w Krakowie

] & (t

-2

)

PRZYJECHAĆ [KTOŚ:

Papież

, GDZIEŚ:

do Krakowa

]  (t

-1

) UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:

mieszkańcy

, Z CZEGOŚ: PRZYJECHAĆ

[KTOŚ:

Papież

, GDZIEŚ:

do Krakowa

]

KOMUNIKACYJNA ANALIZA TEKSTU

Naturalny tekst danego języka zwykle

ma charakter informacyjnie niepełny.

Brakujące składniki, które pozwalają na

ustalenie jego spójności i jego
rozumienie, mówiący uzupełnia,
wykorzystując standardową bazę
interpretacyjną i gramatyczne
reguły, pozwalające na

uzyskanie

dopełnienia sensu

.

J

est to proces tak naturalny, że w większości

niezauważalny nie tylko przez zwykłych

użytkowników języka, ale również przez

badaczy, profesjonalnie zajmujących się

jego opisem.

Na przykład w komunikacie:

Janek trzyma papieros w ustach

można zauważyć standardowe dopełnienie

sensu, że

to są usta Janka

, które wynika z

dostępnej wszystkim bazy

interpretacyjnej,

a w komunikacie

Janek trzyma ręce na kierownicy

jest założenie, że

są to jego ręce

i że

on siedzi

w samochodzie

.

Rekonstruując np. jednostki komunikacyjne w

komunikacie złożonym typu:

Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w

przeprowadzce

Aby zrekonstruować cały obszar przekazanego sensu

konieczna jest

interpretacja standardowa

interpretacja standardowa,

która zakłada kilka kroków analizy.

KROK 1: Uzupełnienie brakujących elementów

układów predykatowo-argumentowych

(uzupełnienie rozkładu formalnego)

KROK 2: Ustalenie wszystkich wyrażonych i

domniemanych predykatów głównych na

bazie odniesień do standardów

semantycznych

KROK 3: Ustalenie przestrzenno-czasowego

scenariusza zdarzeń

KROK 1:

Uzupełnienie brakujących elementów

układów predykatowo-argumentowych

(uzupełnienie rozkładu formalnego).

Mój były sąsiad / niechętnie / zgodził się pomóc

(KTO?)

mi w przeprowadzce

(CZYJEJ?)

ZGODZIĆ SIĘ [KTOŚ, NA COŚ]

ZGODZIĆ SIĘ

[A

1

: KTOŚ:

SĄSIAD

, A

2

: NA CO:

NA POMOC

]

POMÓC [KTOŚ, KOMUŚ, W CZYMŚ]

POMÓC

[a

1

= A

1

: KTOŚ:

SĄSIAD

, a

2

: KOMUŚ:

MI

, a

3

: W

CZYMŚ:

W PRZEPROWADZCE

]

PRZEPROWADZAĆ SIĘ [KTOŚ]

PRZEPROWADZAĆ SIĘ

[a

1

: KTOŚ:

JA

]

Rozkład formalny:
MP

SEC

: NIECHĘTNIE {P

PRIM1

: ZGODZIĆ SIĘ [P

SEC2

: BYŁY, P

SEC1

:

MÓJ > A

1

: SĄSIAD, A

2

: P

PRIM2

: POMÓC (a

1

= A

1

:

SĄSIAD

,

a

2

: MI, a

3

: PRZEPROWADZIĆ SIĘ (

JA

)]}

KROK 2: Ustalenie wszystkich wyrażonych i

domniemanych predykatów głównych na bazie

odniesień do standardów semantycznych.

Ten krok wymaga głębszej analizy styczności standardów

semantycznych, na które wskazuje analizowany

tekst.

Reguły te wynikają ze

scenariuszy semantycznych

scenariuszy semantycznych

,

gdzie zaangażowane predykaty znajdują się we

wspólnej przestrzeni sensu:

Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w

przeprowadzce

t

-1

: X

był sąsiadem

Y = X mieszkał obok Y & t

0

: X nie

mieszka obok Y
Y planował się przeprowadzić
sąsiad X nie chciał pomóc Y-owi w przeprowadzce
Y namawiał sąsiada X do pomocy
sąsiad

X

zgodził się pomóc

Y-owi

sąsiad X pomógł Y-owi w przeprowadzce
Y przeprowadził się

KROK 2: Ustalenie wszystkich

wyrażonych

i

domniemanych

predykatów

głównych na bazie odniesień do

standardów semantycznych

.

Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w przeprowadzce

t

-1

: X

był sąsiadem

Y = X mieszkał obok Y & t

0

: X nie mieszka obok Y 

MIESZKAĆ [KTO, GDZIE]

:

MIESZKAĆ [

KTO:

SĄSIAD,

GDZIE:

OBOK MNIE]

Y planował się przeprowadzić 

PLANOWAĆ [KTO, CO]

:

PLANOWAĆ [

KTO:

JA,

CO:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA)]

sąsiad X nie chciał pomóc Y-owi w przeprowadzce 

CHCIEĆ [KTO, CO: POMÓC (KTO, KOMU, W CZYM]

:

NIE CHCIEĆ [

KTO:

SĄSIAD,

CO:

POMÓC

(

KTO:

SĄSIAD,

KOMU:

MNIE

,

W CZYM:

W

PRZEPROWADZCE

= PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA))]

Y namawiał sąsiada X do pomocy 

NAMAWIAĆ [KTO, KOGO, DO CZEGO]:

NAMAWIAĆ [

KTO:

JA,

KOGO:

SĄSIADA,

DO CZEGO:

DO POMOCY=

POMÓC

(

KTO:

SĄSIAD

,

KOMU:

MNIE

,

W CZYM:

W PRZEPROWADZCE

= PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(JA))]

sąsiad

X

zgodził się pomóc

Y-owi 

ZGODZIĆ SIĘ [KTO, NA CO: POMÓC (KTO, KOMU, W CZYM]

:

ZGODZIĆ SIĘ

[

KTO:

SĄSIAD

,

NA CO:

POMÓC

(

KTO:

SĄSIAD,

KOMU:

MNIE

,

W CZYM:

W

PRZEPROWADZCE

= PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA))]

sąsiad X pomógł Y-owi w przeprowadzce 

POMÓC (KTO, KOMU, W CZYM]

:

POMÓC

(

KTO:

SĄSIAD

,

KOMU:

MNIE

,

W CZYM:

W PRZEPROWADZCE

=

PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA))]

Y przeprowadził się 

PRZEPROWADZIĆ SIĘ (KTO, GDZIE]

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ (

KTO

: JA,

GDZIE

?)

KROK 3: Ustalenie przestrzenno-czasowego scenariusza

zdarzeń

Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w

przeprowadzce

Rozpoznane jednostki komunikacyjne można, na podstawie

analizy styczności standardowej i informacji czasowo-

przestrzennych, przedstawić w postaci uporządkowanej

sekwencji predykatów – scenariusza czasowego

opisywanych zdarzeń, gdzie każdemu z nich na skali

czasowej t

-n

... t

0

... t

+n

można przypisać określone miejsce:

t

-3

: Y planował przeprowadzić się

t

-2

: Y prosił sąsiada X, żeby mu sąsiad pomógł przeprowadzić się

t

-2

: sąsiad X odmówił Y-owi pomocy

t

-2

: Y prosił sąsiada X o pomoc w przeprowadzce

t

-2

: sąsiad X odmówił

(...) itd.
t

-2

: Y prosił...

t

-1

: sąsiad X zgodził się pomóc Y-owi w przeprowadzce

__________________________________________
t

+1

: Y się przeprowadził

t

+1

: sąsiad X pomógł Y-owi w przeprowadzce

Uporządkowana sekwencja predykatów

Uporządkowana sekwencja predykatów

Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w

przeprowadzce

t

-3

:

PLANOWAĆ

[A

1

:

JA

, A

2

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

= A

1

:

JA

)]

t

-2

:

PROSIĆ

[A

1

:

JA

, A

2

:

SĄSIAD

, A

3

:

POMÓC

(a

1

= A

2

:

SĄSIAD

, a

2

= A

1

:

MI

, a

3

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

= A

1

:

JA

)]

t

-2

:

ODMÓWIĆ

[A

1

:

SĄSIAD

, A

2

:

MI

, A

3

:

POMÓC

(a

1

= A

2

:

SĄSIAD

, a

2

=

A

1

:

MI

, a

3

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

= A

1

:

JA

)]

t

-2

:

PROSIĆ

[A

1

:

JA

, A

2

:

SĄSIAD

, A

3

:

POMÓC

(a

1

= A

2

:

SĄSIAD

, a

2

= A

1

:

MI

, a

3

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

= A

1

:

JA

)]

t

-2

:

ODMÓWIĆ

[A

1

:

SĄSIAD

, A

2

:

MI

, A

3

:

POMÓC

(a

1

= A

2

:

SĄSIAD

, a

2

=

A

1

:

MI

, a

3

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

= A

1

:

JA

)]

(...)
t

-1

:

ZGODZIĆ SIĘ

[A

1

:

SĄSIAD

, A

2

:

POMÓC

(a

1

= A

1

:

SĄSIAD

, a

2

:

MI

, a

3

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

:

JA

)]

__________________________________________
t

+1

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

:

JA

)]

t

+1

:

POMÓC

(a

1

= A

2

:

SĄSIAD

, a

2

= A

1

:

MI

, a

3

:

PRZEPROWADZIĆ SIĘ

(a

1

= A

1

:

JA

)]

Otrzymaną w ten sposób konfigurację nazywamy

minimalną

minimalną

strukturą bazową

strukturą bazową

, zbliżoną do reprezentacji kognitywnej,

która może służyć jako konfiguracja wyjściowa

do dalszych

do dalszych

operacji werbalizacji na podstawie reguł parafrazowania.

operacji werbalizacji na podstawie reguł parafrazowania.

Po przeprowadzeniu tych kroków analizy

kończymy

interpretację standardową

interpretację standardową

.

Otrzymana w jej wyniku

minimalna struktura

minimalna struktura

bazowa

bazowa

reprezentuje treść przekazaną

bezpośrednio

w tekście

w tekście

oraz treść

rekonstruowaną za pomocą wykorzystania

standardowej bazy interpretacyjnej

standardowej bazy interpretacyjnej

.

Ta baza interpretacyjna jest częścią systemu

językowego,

inaczej mówiąc, całe dopełnienie znaczeniowe

zostało w tym przypadku uzyskane bez

włączania jakichkolwiek innych sensów

niesystemowych.

Można więc uznać, iż interpretacja

standardowa doprowadza do stanu

rozumienia standardowego

rozumienia standardowego

danego

komunikatu.

Rozumienie standardowe

Rozumienie standardowe

nie jest

ostatecznym celem interpretacji.

Na dalszych etapach interpretacji mamy

do czynienia z rekonstrukcją

treści

treści

interakcyjnej

interakcyjnej

.

Treść taka wykorzystuje zarówno

informacje systemowe o charakterze
aksjologiczno-normatywnym,
przypisane odrębnym predykatom w
sposób standardowy

jak i asumpcje partykularne, wprowadzane

do tekstu przez jego odbiorcę.

Informacje takie ulegają aktualizacji w

przedstawionej sytuacji

– niechętna zgoda X-a by pomóc Y-owi w

momencie przeprowadzki nie miała charakteru

normatywnego.

Takie naruszenie normy pozwala na sformułowanie

standardowej treści pragmatycznej

standardowej treści pragmatycznej:

Nadawca wyraża ukryty

wyrzut

wyrzut do sąsiada w

rozmowie z odbiorcą.

Treść interakcyjna ma charakter dodatkowy w

stosunku do wyniku rozumienia standardowego.

Wskazuje na cel pragmatyczny nadawcy, który

zastosował dane wypowiedzenie ideacyjne.

Wynikiem jej interpretacji jest następny poziom

rozumienia: rozumienie interakcyjne

rozumienie interakcyjne.

W naszym przykładzie informacje

systemowe dotyczą predykatów o
standardowych wartościach
dodatnich (+) i ujemnych (-) :

(+) [POMAGAĆ (X, Y ...)]
(+) [ZGODZIĆ SIĘ (X, P...)]
(-) [ODMÓWIĆ (X, Y, P...)] itd.