Wyższa Szkoła Bankowa

w Toruniu

SPOŁECZNE ASPEKTY PROCESÓW

KOMUNIKACJI

cz. VI

dr Barbara Bielicka

[e-mail]

Toruń 2010

PRZEMÓWIENIA PUBLICZNE

Wystąpienia

informacyjne

Wystąpienia
perswazyjne

Wystąpienia

okolicznościowe

Wystąpienia

przygotowane

Wystąpienia

własne

- najgorsza metoda;

- należy jej unikać
za wszelką cenę;

- brak kontaktu

wzrokowego;
- ograniczony język

ciała;
- głos nienaturalny;
- brak przekonania;
- brak pewności siebie;
- nie buduje
wiarygodności.

- należy unikać uczenia

się tekstu na pamięć,

(brak spontaniczności);
- można stracić wiary-

godność zapominając

wyuczony tekst.

- najlepsza metoda,

najbardziej skuteczna;
- mowa powinna być przygo-
towana bardzo starannie,
planując energiczny począ-
tek, logiczną strukturę
i stanowcze zakończenie;
- tak zaplanowana mowa –

wystąpienie powinna być
przećwiczona;

- mówca jest pewny siebie

spontaniczny i szczery;

- pomoce to: konspekt,
fiszki, pomoce wizualne.

- nie ma czasu na

przygotowanie;

- to metoda którą

trzeba często

stosować;

- wymaga ciągłego

treningu w zakresie

publicznych

wystąpień.

Czytanie z kartki

Zapamiętywanie

tekstu wystąpienia

Zaplanowana

improwizacja

Improwizacja

Metody przemawiania

R e t o r y k a

Definicja – Retoryka, to umiejętność przekonywania za pomocą mowy,

a nie innych środków (np. łapówka, tortury, szantaż)
- W retoryce chodzi o przekonywanie, którego siła leży przede wszystkim
w poruszanej sprawie, a nie w nastawieniu tych, do których się zwracamy
- wg Arystotelesa „retoryka jest to umiejętność metodycznego odkrywania
tego, co w odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonywujące”

Cel - nauczyć operowania słowem, tak aby miało moc perswazyjną.

- Rezultat taki można osiągnąć, gdy zharmonizowane zostaną następujące elementy:

naturalne predyspozycje,

mistrz,

 teoria,

 naśladowanie,

 ćwiczenia

- Cel mowy retorycznej jest praktyczny, chodzi o to, aby odbiorca zrozumiał, rozumiejąc

- zgodził się, a godząc się podjął odpowiednią decyzję.

Retoryka

Tradycyjna



celem jej było nauczanie sztuki

publicznego wysławiania się



głównie dotyczyła osób

przygotowujących się do

objęcia publicznych funkcji



odbiorca był masowy,

nie przygotowany do treści

wygłaszanych, niewykształcony

Nowoczesna



jej celem jest dotarcie do odbiorcy

(słuchacz lub czytelnik) i przekonanie

jego do wydania oceny (zajęcia

postawy) względem treści retorycznych



w ujęciu nowoczesnym retoryka jest

strategią przy pomocy, której dana

osoba (poeta, pisarz mówca, Sp. ds. PR)

komunikuje się z odbiorcami



odbiorca nowoczesnej retoryki jest

zindywidualizowany, wykształcony

 jako sztuka komunikowania publicznego – nieustannie poszukuje sposobów, by jako

nadawca (MÓWCA) zostać zauważonym, by być słuchanym i czytanym, właściwie
zrozumianym, a także aprobowanym i możliwie długo pamiętanym.

1. Aby zauważyli –

2. Aby wysłuchali lub przeczytali –

3. Aby zrozumieli –

4. Aby przyznali rację –

RETORYKA

są retoryczną

strategią w:

monolo- negocja-

gowym cyjnym polemicznej referatowym

expose dialogu dyskusji wystąpieniu

pomaga w:

Sztuka mówienia w biznesie

(retoryczna sprawność)

Retoryczna

sprawność

(sztuka
mówienia)

Jasne, precyzyjne, proste, zrozumiałe
wypowiedzi

E

l

e

m

e

n

t

y

Kultura wypowiedzi

Poprawność gramatyczna

Umiejętność milczenia przemilczania

pozyskiwaniu więcej informacji
o koncepcjach i ich autorach

wypracowaniu strategii
postępowania

Sztuka

słuchania

Ramowy schemat teorii retoryki

INWENCJA => nauka o status guestions

=> toposy inwencyjne

=> toposy emocjonalne

KOMPOZYCJA => prolog

=> narracja

=> propozycja

=> argumentacja

=> konfutacja

=> epilog

=> tranzycje

ELOKUCJA => tropy

=> figury słowne

=> figury myśli

=> okres retoryczny

PAMIĘĆ => mnemotechnika retoryczna

PRONUNCJACJA => wymowa

=> oddychanie

=> artykulacja

=> frazowanie wymowy, pauzy

=> akcent

=> iloczas

Zadania mówcy (officia oratoris)

I. Inwencja (inventio) => zebranie materiału

1) sprecyzowanie tematu („pole zakłóceń”, temat właściwy, tytuł)

2) określenie rodzaju perswazji (logos, ethos, pathos)

3) typ mowy (mowa doradcza, mowa sądowa, mowa popisowa)

II. Plan (dispositio

1) wstęp

2) przedstawienie problemu

3) podział

4) wywód (potwierdzenie, obalenie)

rodzaj argumentacji (naturalna, pochodząca ze sztuki)

5) zakończenie

III. Styl (elocutio) => prosty, średni, wzniosły

1) stosowność

2) poprawność

3) przejrzystość

4) ozdobność

IV. Pisanie na czysto

V. Nauka (memonia) => ćwiczenia (głos, pamięć, partytury przemówień),

=> IPPR

VI. Wygłoszenie (actio)

ARGUMENTY

Gotowe

(tzw. toposy zewnętrzne)

Toposy ogólne

świadectwa zewnętrzne;

opinie;

wyniki badań;

zeznanie osób – świadków;

przykłady w formie krótkiej

przytoczonej opowieści,

odnajdywane w definicji

(logiczne, analityczne,

perswazyjne);

wynikające z rodzaju

i gatunku;

wynikające z wyliczenia

części;

wynikające z pojęć rdzen-

nych i pokrewnych;

wynikające ze związków

przyczynowych i skutko-

wych,

Wypracowane

(tzw. toposy wewnętrzne

)

przysłowia, (np. zbiorowa

mądrość narodów);

sentencje łacińskie (toposy –

aksjomaty);

komunały, banały zawierające

prawdy banalne (np. „głupi jest

mądry po szkodzie”);

cytaty z klasyków literatury;

żarty, dowcipy służące podtrzy-

maniu uwagi słuchacza, zaleca-

ne w budowaniu kompozycji

mowy,

Rodzaje retoryczne

Rodzaj doradczy - czasem gramatycznym rządzącym w retoryce doradczej jest czas przyszły
- składnik doradczy (suasio) lub składnik odradzający (dissuasio)
- stosowany winien być w oratorstwie politycznym, sejmowym,
parlamentarnym, komunikacji społecznej, public relations
- tzw. deliberacja

Rodzaj osądzający - odnosi się do czasu przeszłego
- składa się albo z oskarżenia lub obawy
- ma największe zastosowanie w oratorstwie sądowym
(mowy prokuratorskie, mowy adwokackie)
- tzw. osądzanie

Rodzaj przedstawiający - zawiera bądź pochwałę, bądź naganę osoby, rzeczy, miasta, itp.
- tzw. ocenianie

Wystąpienia publiczne

1. ANALIZA TREŚCI WYSTĄPIENIA

1. Formułowanie myśli

2. Struktura przekazu

3. Język

2. ANALIZA FORMY WYSTĄPIENIA

1. Postawa ogólna

2. Zajmowanie przestrzeni

3. Głos

4. Przerwy

5. Gestykulacja

6. Spojrzenie

Analiza treści wystąpienia

FORMUŁOWANE MYŚLI

Słabości



Brak sprecyzowanego celu wypowiedzi,



Niezbyt interesujące przekazanie myśli,



Prezentowane treści nie dostosowane do tematu ani do celu, nieadekwatne do oczekiwań audytorium
ani też do stopnia jego wiedzy.

Atuty



Prezentowane myśli wzbudzają zainteresowanie,



Cel wystąpienia jest jasny,



Prezentowane treści są adekwatne do tematu i oczekiwań audytorium,



Czas wystąpienia jest kontrolowany,



Troska o utrzymanie uwagi słuchaczy,



Świadomy wybór wyrażeń i słów odpowiednio do prezentowanych myśli.

Analiza treści wystąpienia

STRUKTURA PRZEKAZU

Słabości

Brak logiki,

Brak uporządkowania,

Brak planu lub plan niedostatecznie precyzyjny,

Plan nie zaprezentowany na początku wystąpienia,

Brak wprowadzenia (wstępu) i (lub) zakończenia.

Atuty

Wypowiedź ma wyraźną strukturę, składa się z 3 części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia, poszczególne

części wyczerpują temat i są adekwatne do celu,

Wstęp odpowiada na pytania: „Co?” (określenie tematu: „oto o czym chcę do was mówić"), „O czym?”

(temat wypowiedzi jest umieszczony w kontekście), „Dlaczego?” (wyjaśnienie przyczyn, intencji, motywacji

wystąpienia), „W jaki sposób?” (omówienie planu wypowiedzi, precyzyjne określenie poszczególnych

wątków wypowiedzi, co ułatwia utrzymanie uwagi audytorium),

Plan jest prosty (maksimum dwie do trzech części),

Rozwinięcie jest prezentowane zgodnie z zapowiedzią we wstępie. Dobrze zaznaczone jest przejście do

różnych części wypowiedzi. Można zaznaczyć: „Skończyłem właśnie omawianie części pierwszej,

przechodzę do części drugiej”,

Zakończenie jest wyróżnione. Powtórzone są główne myśli, które słuchacze powinni zapamiętać. Można

użyć zwrotu: podsumowując, konkludując itd. Można zadać pytania, snuć refleksje.

Analiza treści wystąpienia

JĘZYK

Słabości



Używane terminy są nieadekwatne do treści lub nieprecyzyjne,



Myśli „rozpuszczają” się w potoku słów,



Używanie terminów hermetycznych, niezrozumiałych,



Język jest zbyt abstrakcyjny, brakuje wyjaśnień, przykładów.

Atuty



Precyzja - terminy adekwatne do treści, jasno formułowane myśli, zrozumiałe,



Spójność - wypowiedź tak skonstruowana, żeby maksymalnie ułatwić zrozumienie, wszystkie terminy,

wyjaśnienia ukierunkowane na ułatwienie zrozumienia i zapamiętania,



Jasność, klarowność - język zrozumiały dla audytorium, terminy techniczne, naukowe dobrze zdefiniowane,

pytania o zrozumienie kierowane do audytorium,



Ilustrowanie — różne ilustracje treści: przykłady, porównania, anegdoty, żarty, cytaty itd., odwołujące się do

doświadczeń, wyobraźni i skojarzeń audytorium.

Analiza formy wystąpienia

POSTAWA OGÓLNA

Słabości

Całe ciało lub jego część manifestuje niepokój, nerwowość, jakieś niedomagania,
Postawa wymuszona, „ścięta”, statyczna, zamknięta,
Ramiona skrzyżowane, nogi założone jedna na drugą,
Ręce bawią się piórem,
Ciało w pozycji niestałej, poruszane nerwowymi, powtarzalnymi, niekontrolowanymi ruchami,
Twarz poważna, napięta, bez wyrazu, bez uśmiechu, tiki i grymasy

Atuty

Ciało swobodne, rozluźnione, bez skrępowania i niepewności, nerwowości i podniecenia,
Swoboda w zmianie postawy ciała — urozmaicenie, np. otwartość ramion i dłoni, zwrócenie w stronę

audytorium,

Twarz odprężona, uśmiechnięta, pełna wyrazu.

Analiza formy wystąpienia

ZAJMOWANIE PRZESTRZENI

Słabości

Bezustanne bezcelowe spacery, męczące dla audytorium,
Zmiany miejsca bez sensu i bardzo częste,
Ciągłe zatrzymywanie się w pozycji nie ukierunkowanej w stronę audytorium,
Trzymanie audytorium poza polem widzenia,
Kołysanie się z jednej nogi na drugą, „kiwanie się”, skrzywiona postawa,
Odwracanie się tyłem do audytorium,
Patrzenie na tablicę, w notatki, mimo że nie ma to związku z tym, co się mówi.

Atuty

Zmienianie miejsca w przestrzeni ze względu na konieczność zbliżenia się do słuchaczy,
Pozycje utrzymywane dostatecznie długo,
Podczas demonstrowania czegoś zachowanie kontaktu z widownią.

Analiza formy wystąpienia

GŁOS

Słabości

Słaby głos, jakby „do wewnątrz” — wynik słabości regulacji oddechu,
Nieotwieranie ust — zacieranie brzmienia słów,
Zbyt szybkie mówienie — nie można pojąć sensu,
Monotonny sposób mówienia, wypowiadanie słów na podobnym poziomie głosu, powodujące

znużenie słuchaczy.

Atuty

Poziom głosu dostosowany do sytuacji,
Dobra artykulacja,
Regularne akcentowanie,
„Muzyczność”, melodyjność głosu, sprawiające przyjemność słuchania.

Analiza formy wystąpienia

PRZERWY

Słabości

Brak przerw, brak oddechu,
Rzadkie i krótkie przerwy, w nieodpowiednich miejscach w czasie wypowiedzi.

Atuty

Znaczące, wyraźne, opanowane przerwy różnej długości,



Przerwy stosowane i „wstawiane”, gdy ktoś coś wylicza, omawia części,



Stosowanie 3-sekundowej przerwy, żeby podkreślić znaczenie, zmobilizować uwagę itd.

Analiza formy wystąpienia

GESTYKULACJA

Słabości

Ramiona skrzyżowane lub założone, ręce „zamknięte” jedna w drugiej, statyczność, wycofywanie się, ucieczka,
Ręce i palce wykręcone, stukają w blat,
Ruchy powtarzalne, nieświadome, wyrażające nerwowość,
Ramiona i dłonie wykonują ruchy „obejmowania powietrza”, nieskoordynowane, bez znaczenia - mogą

wywołać śmiech audytorium,

Gestykulacja w formie „szczątkowej”, zatrzymanie w pół ruchu,
Gesty powtarzalne i jednostronne – nudzą.

Atuty

Gestykulacja towarzyszy wypowiedzi słownej, dostosowana do sytuacji, świadoma i opanowana. Występują

3 typy gestów:

- towarzyszące (najczęstsze, podkreślają, wzmacniają wypowiedź);
- ilustrujące (opisują, wyobrażają coś);
- symboliczne (symbolizują uwagę, uczucia, opinie, np. ręka zaciśnięta w pięść, odpychające, złączone

dłonie).

Analiza formy wystąpienia

SPOJRZENIE

Słabości

Unikanie spojrzenia innych, lęk, brak poczucia bezpieczeństwa, ucieczka, izolowanie się,



Oczy skupione na kartce papieru, na stole, suficie, oknie lub ciągle w tym samym punkcie,



Przelotne albo wybiórcze spoglądanie na słuchaczy.

Atuty

Poszukiwanie wzrokiem kontaktu, porozumienia, utrzymywanie kontaktu wzrokowego ze słuchaczami przez

2-3 sekundy,



Obejmowanie wzrokiem całego audytorium,



Pozostawianie każdego ze słuchaczy z poczuciem „zwrócił na mnie indywidualnie uwagę, patrzył na mnie”.

Skojarzenia emocjonalne i rozumowe wywołane przez kolory

Czerwień

podniecenie, siła, namiętność, gwałtowność, drapieżny, pełny, wyzwanie, pasja, od waga, gorący,

słodki, głośny, twardy, energia, asertywność, przebojowość, władza

Pomarańcz

serdeczny, witamy, obfitość, sytość, żywotny, pełen życia, pogodny, wesoły, pobudzający, ciepły,

suchy, kruchy, słodki

Żółć

pogodny, optymizm, nostalgiczny, ostrożność, tchórzostwo, nieuczciwość, wolny zdrowie, uczucie

młodości, radości, lekki, gładki, jasny, świeżość, żywotność, przyjacielskość, energia, radość,

uczucie młodości

Granat

dojrzałość, autorytet, władza, bezpieczeństwo

Czerń

władza, wyrafinowanie, dojrzałość, elegancja, ale też smutek, żałoba

Biel

zaufanie, niewinność, czystość, świeżość, ale również bezduszność, oziębłość

Szarość

dyskrecja, autorytet, konserwatyzm, ale również rutyna

Brąz

przystępność, praktyczność, przyjaźń, luz

Stare złoto

luksus, klasa, wysoka jakość

Zieleń

choroba, wina, zazdrość, ignorancja, zimny, chłodny, gorzki, owocowy, regeneracja, równowaga,

harmonii, odpoczynek, wzrost, zmiana

Błękit

pasywny, powściągliwy, niebo, pewny, opanowanie, uspokajający, przezroczystość, zimny, mokry,

lód, gładki, daleki, cichy

Fiolet

dumny, godny, dostojny, dwuznaczny, mglisty, nieszczęśliwy, głęboki smutek, rozpacz, atłasowy,

narkotyczny zapach, mdły, słodki, ciemny, solidność, odpowiedzialność (gdy z przewagą czerwieni

to: egzotyka, romantyczność, kobiecość)

Wystąpienia publiczne

(wizualna prezentacja)

Reguła 1. Podporządkuj efekty wizualne przesłaniu

Reguła 2. Zapewnij prostotę efektów wizualnych

Reguła 3. Stosuj jak najmniej środków

Reguła 4. Stosuj duże i czytelne ilustracje

Reguła 5. Wykorzystuj grafikę, by przekazać główne elementy wystąpienia

Reguła 6. Zastosuj najbardziej odpowiednią formę graficzną

MODEL KOMPETENTNEGO MÓWCY

MÓWCA

Motywacja

Umiejętności

Wiedza

Podstawowe elementy składające się na kompetencję - motywacja, wiedza i umiejętności – są konieczne, by przygotować

i zaprezentować wystąpienie w sposób kompetentny. Odpowiednie i efektywne użycie tych elementów skutkuje postrzeganiem
mówcy przez audytorium jako osoby kompetentnej w każdym kontekście publicznego przemawiania.

Kompetentny mówca jest zmotywo-

wany i chętnie przemawia publicznie,

dostrzegając:

-

korzyści społeczne i obywatelskie,

-

korzyści osobiste,

-

korzyści zawodowe.

Kompetentny mówca wie w oparciu o ana-

lizę publiczności, w jaki sposób:

- wybrać i zawęzić lub dostosować temat

wystąpienia,

- zebrać istotne i wiarygodne materiały

wspierające tezę wystąpienia,

-

zorganizować i nakreślić plan wystąpienia.

Kompetentny mówca stwarza i podtrzymuje

wrażenie swojej wiarygodności poprzez:

- jasny, obrazowy i odpowiedni język,

-

zróżnicowanie tonu wypowiedzi,

- poprawną i odpowiednią wymowę, dykcję

i gramatykę,

- komunikację niewerbalną, która wzbogaca

komunikat

DEKODOWANIE

Nadawca

Odbiorca

 skład wiązki środków komunikowania

słowne 20%
symboliczne 20%
niewerbalne 60%

 wrażenie nadawcy w oczach odbiorcy

7% to co mówi
38% to co słychać
55% to co widać

 udział zmysłów odbiorcy w przyswajaniu

nowych informacji

wzrok 75%

słuch 13%

dotyk 6%

węch 3%

smak 3%

 na podst. badań: ludzie zapamiętują

20% tego co usłyszeli

30% tego co zobaczyli

50% tego co usłyszeli i zobaczyli

70% tego co sami powiedzieli

90% tego co sami zrobili

KONTEKST PRZEMAWIANIA PUBLICZNEGO

SŁUCHACZE

cechy

osobiste

cechy

kulturowe

cechy

psychiczne

MÓWCA

DOKONUJE ANALIZY

SYTUACJI

SYTUACJA PRZEMAWIANIA

CZAS I MIEJSCE

DOKONUJE ANALIZY

SŁUCHACZY

wiek

skład gospodarstwa

domowego

poziom wykształcenia

zawód

poziom dochodów

potrzeby i motywacje

? postawy, poglądy

i wartości

grupy, w których słuchacze urodzili się i dorastali

(płeć, rasa pochodzenie etniczne)

grupy, w których słuchacze uczestniczą z własnego

wyboru (kluby, partie polityczne itp.)