KINO NIEMIECKIE

1919-1929

PRZED I WOJNĄ ŚWIATOWĄ

Przed I wojną światową

kino niemieckie

niczym się nie wyróżniało.

Jedyną godną uwagi postacią

był Oskar Messter.

W 1897 założył studio w Berlinie

i rozpoczął produkcję krótkich

filmików,

zarówno fabularnych

jak i „scenek z życia”.

W 1909 zaczął produkować

dłuższe filmy fabularne.

Pierwszym z nich był Andreas Hofer

w reżyserii Carla Froelicha.

AUTORENFILM

W 1912 powstała

niemiecka wersja film d’art –

tzw. Autorenfilm.

W tym właśnie roku

Max Mack, reżyser teatralny,

przeniósł na ekran

sztukę Paula Lindaua

Der Andere (Inny).

Jej bohaterem był berliński prawnik

cierpiący na rozdwojenie jaźni

(w roli głównej wystąpił słynny aktor

Albert Bassermann).

MAX REINHARDT

W latach 1910-1914

cztery filmy zrealizował

wybitny reżyser teatralny,

twórca teatru ekspresjonistycznego,

Max Reinhardt.

Były to:

Sumurun (1910),

Cud (Das Mirakel – 1912),

Wyspa szczęścia

(Die Insel der Seligen – 1913),

Wenecka noc

(Eine venezianische Nacht – 1914).

STUDENT Z PRAGI

Pierwszy film, który zrywał z konwencją teatralną

był dziełem duńskiego reżysera Stellana Rye’a

i nosił tytuł Student z Pragi (Der Student von Prag – 1913).

W roli tytułowej wystąpił Paul Wegener,

aktor wywodzący się z teatru Maxa Reinhardta.

Film odwoływał się do motywu-legendy Fausta

oraz utworów Hoffmanna, Poe i Wilde’a.

Bohaterem jest student, który sprzedaje czarnoksiężnikowi

swoje odbicie w lustrze, a z nim swą duszę.

Student z Pragi to psychologiczny horror.

Można go uznać za prekursora kina ekspresjonistycznego.

GOLEM I HOMUNCULUS

W 1915, już po wybuchu wojny,

Paul Wegener i Henrik Galeen zrealizowali Golema (Der Golem),

będącego kolejnym prekursorem filmowego ekspresjonizmu.

Jego akcja toczyła się w Pradze.

Utwór oparty był na XVI-wiecznej legendzie żydowskiej,

opowiadającej o rabbim, który ożywił trupa,

by bronił wspólnoty przed pogromem.

W filmie ożywiony trup to monstrum,które musi zostać zniszczone.

Golem nie zachował się do dzisiaj,

Z 1916 pochodzi film Otto Ripperta Hominculus.

Bohaterem jest sztucznie stworzona istota

o bardzo wysokiej inteligencji, lecz bez duszy.

UFA

18.XII.1917 powstała subsydiowana przez państwo

wytwórnia UFA (Universum Film Aktiengesellschaft).

W listopadzie 1918 akcje UFA-y zostały sprzedane

Deutsche Bank oraz korporacjom takim jak Krupp i I.G.

Farben.

Wytwórnia stała się tym sposobem prywatna.

Pierwsze powojenne filmy UFA-y

to dramaty kostiumowe (tzw. Kostumfilme).

ERNST LUBITSCH

Mistrzem gatunku

stał się Ernst Lubitsch.

Początkowo pracował jako aktor

w teatrze Reinhardta,

potem jako aktor filmowy,

osiągając nawet spore sukcesy.

Od 1915 zaczął reżyserować

popularne komedie, takie jak

Panna Mydlasińska (1915),

Pałac obuwia Pinkus (1916)

czy Król sera (1917).

OCZY MUMII I CARMEN

W 1918 Lubitsch wyreżyserował dwa filmy kostiumowe

z Polą Negri (którą zresztą odkrył i wylansował):

Oczy mumii (Die Augen der Mumie Ma) i Carmen.

Oczy mumii były dramatem miłosnym,

którego akcja toczyła się w starożytnym Egipcie

(główną męską rolę zagrał Emil Jannings).

Carmen natomiast to utwór, który określił

aktorski wizerunek Poli Negri

jako kobiety pożądliwej, zalotnej i niebezpiecznej.

MADAME DUBARRY

W 1919 Lubitsch zrealizował dwie komedie

(Księżniczkę ostryg i Lalkę)

oraz wielki przebój – film kostiumowy z Polą Negri

zatytułowanyMadame Dubarry.

W 1920 utwóe przyniósł większe zyski

niż wszystkie inne produkcje UFA-y.

Duży sukces odniósł także w USA, gdzie wyświetlany był pt. Passion.

Madame Dubarry to historyczny melodramat

rozgrywający się w czasach Rewolucji Francuskiej.

Utwór opowiada o przygodach kochanki Ludwika XV,

która została ścięta na gilotynie.

NASTEPNE FILMY LUBITSCHA:

Córki Kohlhiesela (Kohlhiesels Tochter – 1920),

Romeo i Julia na śniegu (Romeo und Julia im Schnee – 1920),

Sumurun (1920),

Anna Boleyn (1920),

Górska kotka (Die Bergkatze – 1921),

Żona faraona (Das Weib des Pharao – 1921),

Głos Ulicy (Die Flamme – 1922).

Największy sukces – Sumurun z Polą Negri

w roli egzotycznej tancerki z Bagdadu.

W 1922 Lubitsch wyemigrował do USA.

NASLADOWCY LUBITSCHA

Dmitri Buchowetski

Danton (1920),

Otello (1922),

Safo (1922).

Richard Oswald

Lady Hamilton (1922),

Lucrezia Borgia (1922).

GABINET DOKTORA CALIGARI

Pod koniec 1918

Hans Janowitz – poeta czeski

i Carl Mayer – malarz austriacki

napisali wspólnie scenariusz

filmu,

który uznany został

za arcydzieło ekspresjonizmu.

Chodzi oczywiście

o Gabinet doktora Caligari

(Das Kabinett des Dr. Caligari)

Roberta Wiene.

Film wszedł na ekrany w 1919.

TREŚĆ

Do miasteczka Holstenwall w północnych Niemczech

przybywa sztukmistrz i szarlatan doktor Caligari (Werner Krauss)

oraz somnambulik Cesare (Conrad Veidt),

który potrafi przewidywać przyszłość.

Wkrótce po ich przyjeździe następuje w miasteczku

seria brutalnych, niewyjaśnionych morderstw.

Student Francis (Friedrich Feher) odkrywa,

że ich sprawcą jest wykonujący rozkazy Caligariego Cesare.

Francis wszczyna alarm i ściga Caligariego

aż do domu dla umysłowo chorych.

Caligari okazuje się być jego dyrektorem.

Papiery znalezione w jego pracowni wskazują na to,

że jest on opętany obsesją

na punkcie XVIII-wiecznego hipnotyzera-mordercy

o imieniu Caligari do tego stopnia,

że utożsamia się z nim

i każe jednemu ze swych pacjentów (Cesare) zabijać.

W obliczu tych dowodów dyrektor wpada w szaleństwo

i musi zostać uwięziony w swoim szpitalu.

Francis jest narratorem filmu.

DEKORACJE

Wiene nawiązał współpracę

z trzema znanymi malarzami ekspresjonistycznymi:

Hermannem Warmem, Walterem Roerigiem

oraz Walterem Reimannem.

Stworzyli oni dekoracje do filmu,

które miały uosabiać stan duszy narratora (Francisa).

Świat wizualny Gabinetu doktora Caligari

wykazuje wysoki stopień stylizacji.

Relacje przestrzenne i rozmiary obiektów są zafałszowane,

a światło i cienie malowane.

DALSZE FILMY WIENE

W 1920 Wiene zrealizował wg scenariusza Carla Mayera Genuine.

Utwór okazał się artystyczną i finansową porażką.

Zdaniem reżysera przyczyną klęski

był brak wartości plastycznych utworu.

Dlatego też, przystępując do realizacji Raskolnikowa (1923),

związał się z wybitnym architektem, Andrejem Andrejewem.

Dzięki niemu w filmie znalazło się kilka interesujących dekoracji.

Dalsze utwory wyreżyserowane przez Wiene:

I.N.R.I. (1923), Moc ciemności (1924), Kawaler róży (1925),

Akta policyjne 909 (1933) i Noc w Wenecji (1934).

W 1934 Robert Wiene wyjechał do Francji.

FRITZ LANG

Urodził się w 1890 w Wiedniu.

Zmarł w 1976 w Los Angeles.

Brał udział w I wojnie światowej

(czterokrotnie ranny),

potem pisał scenariusze.

Pierwszy film pt. Metys (Halblut)

wyreżyserował w 1919.

W tym samym roku – Pan miłości

(Der Herr der Liebe)

ZMĘCZONA ŚMIERĆ

Pierwszy komercyjny sukces przyniósł Langowi jego trzeci film –

Pająki (Die Spinnen – 1919), dwuczęściowy przygodowy melodramat

o grupie kryminalistów pragnącej zapanować nad światem.

W 1919 zaproponowano Langowi reżyserię Gabinetu doktora Caligari.

Ten propozycji jednak nie przyjął.

Po dwóch mniej udanych filmach

(Wędrującym obrazie i Walczącym sercu z 1920)

w 1921 Lang tworzy swoje pierwsze arcydzieło – Zmęczoną śmierć.

Jest to historia młodej kobiety, która pragnie wyrwać kochanka

z objęć śmierci. Historia ta powtarza się w trzech epizodach:

w IX-wiecznym Bagdadzie, renesansowej Wenecji i mistycznych

Chinach.

Kobieta w końcu ginie (ratując dziecko) i łączu się z kochankiem.

DOKTOR MABUSE

W 1923 – dwuczęściowy Dr. Mabuse, der Spieler.

Adaptacja popularnej powieści kryminalnej

o pojedynku znakomitego prokuratora z geniuszem zbrodni.

Film jest alegorią walki Porządku z Chaosem (Dobra ze Złem).

Chaos reprezentuje rządny władzy dr Mabuse (Rudolf Klein-

Rogge),

namiętny gracz i demoniczny hipnotyzer,

szef potężnego gangu morderców i fałszerzy pieniędzy.

Porządek – ekipa prokuratora von Wenka (Bernhardt Goetzke).

Początkowo triumfy odnosi Mabuse

występujący w niezliczonych przebraniach:

wykrada tajną umowę handlową, wywołuje gorączkę na giełdzie,

zdobywa dzięki zahipnotyzowaniu partnera w grze w „oko”

olbrzymią sumę pieniędzy,

doprowadza ludzi intrygami do załamania psychicznego,

jest szalejącym wcieleniem zła.

Ostatecznie jednak jego banda zostaje rozbita

i choć Mabuse poświęca bez wahania swoich wspólników,

zostaje osaczony, popada w obłęd i ląduje w szpitalu

psychiatrycznym.

Estetyka ekspresjonistyczna

ujawnia się przede wszystkim

we fragmentach wykorzystujących

narrację subiektywną (przywidzenia),

a także w sposobie

eksponowania kształtów

kontrastowym oświetleniem.

Dużo elementów realistycznych.

NIBELUNGI (1924)

Film dwuczęściowy:



Zygfryd (Siegfried),



Zemsta Krymhildy (Kriemhilds Rache).

Inspiracją dla filmu

był starogermański epos z ok. 1220 –

Pieśń o Nibelungach,

sławiący potęgę plemion germańskich

w okresie podbojów Attyli.

ZYGFRYD

to historia niewinności zniszczonej przez zło.

Bohater zwycięża smoka, kąpiąc się w jego krwi,

co daje mu odporność na ciosy, i przybywa na zamek króla

Guenthera,

władcy Burgundii, prosząc o rękę jego siostry, Krymhildy.

Zostaje przyjęty: Krymhilda ma zostać jego żoną,

ale pod warunkiem, że Zygfryd wspomoże Guenthera

w jego planach poślubienia wojowniczej Brunhildy, królowej Islandii.

Bohater, stosując podstęp, wywiązuje się ze swego zadania.

Odbywa się podwójne wesele. Brunhilda i zdrajca Hagen

zawiązują jednak spisek, w wyniku którego Zygfryd ginie,

przeszyty włócznią w jedynym miejscu na plecach,

które nie zostało zabezpieczone krwawą kąpielą:

spadł na nie liść, strącony przez konającego smoka.

ZEMSTA KRYMHILDY

różni się nastrojem od Zygfryda;

jest bardziej burzliwa i ma żywszy rytm.

Owładnięta żądzą zemsty

Krymhilda poślubia króla Hunów, Etzela

(tak w Pieśni o Nibelungach nazwany jest Atylla)

i zaprasza na jego dwór Guenthera i Hagena.

Etzel odmawia zabicia Hagena jako gościa,

ale Krymhilda urządza straszliwą masakrę

i zabija wszystkich Burgundów.

Teraz może spokojnie umrzeć.

W Nibelungach – odwrót od psychologii;

postacie kierują się instynktami i namiętnościami.

Nieubłagana konsekwencja fatalistycznych zrządzeń losu.

Cały film został zrealizowany w studio:

walka z ziejącym ogniem smokiem,

podróż przez puszczę i zasnute mgłą bagna,

sceny ze statkami, katedrą, zamkami.

Nibelungi – wielkie osiągnięcie scenograficzne

(Otto Hunte, Erich Kettelhut oraz Karl Vollbrecht).

Symbolika barw i oświetlenia.

Zygfryd, jako bohater bez skazy,

nosi strój biały, zaś Hagen – czarny.

To, co czai się w mroku, jest negatywne,

to, co szlachetne, jest jasne.

Burgundowie – wysocy i wyprostowani,

Hunowie – przygarbieni, patrzący w ziemię.

METROPOLIS

W 1924 Lang wyjeżdża do USA, by zaznajomić się

z tamtejszym systemem produkcji filmowej.

Po powrocie realizuje film Metropolis.

Zdjęcia zabrały Langowi dwa lata (1925 i 1926).

Premiera odbyła się w 1927.

Prekursor science fiction.

Akcja filmu rozgrywa się w roku 2000 w mieście Metropolis,

w którym na powierzchni żyje klasa rządzących,

w podziemiach zaś niewolniczo pracujący robotnicy.

Freder, syn fabrykanta-potentata Joha Fredersena,

zakochuje się w dziewczynie z ludu, Marii,

głoszącej idee miłości i pokoju.

Zaniepokojony tym Fredersen zleca wynalazcy Rotwangowi,

który właśnie skonstruował człowieka mechanicznego,

by nadał mu zewnętrzną postać Marii:

zamierza wywołać bunt w podziemiach, stłumić go

i umocnić swą władzę tyrana.

Rewolta wybucha rzeczywiście, w podziemiach szaleje powódź,

robotnicy palą mechanicznego sobowtóra Marii,

ale Freder ratuje ukochaną i doprowadza ostatecznie

do pojednania świata pracy ze światem kapitału.

Specyficzna wizja społeczeństwa przyszłości:

jest ono podzielone na klasę panów i klasę niewolników,

które w finale łączą się w imię miłości.

Specyficzna dynamika i rytm konstrukcji scen masowych.

Lang opiera się na wzorach teatru Maxa Reinhardta,

używając olbrzymich grup statystów jako elastycznego materiału

do tworzenia ruchomych struktur geometrycznych,

mistrzowsko komponując kadry i operując magią plam światła.

Równie znakomicie wykorzystuje też gigantyczne dekoracje,

operując ich brutalną potęgą (fabryka – Moloch).

SZPIEDZY

W 1928 – Szpiedzy (Spione).

Powrót do tematu zbrodniarza, który chce zapanować nad światem.

Film opowiada o walce wywiadów w fikcyjnym państwie Novomia.

Rzekomy kaleka Haghi, poruszający się na wózku inwalidzkim,

pełni funkcję dyrektora wielkiego banku,

naprawdę zaś jest szefem potężnej szajki szpiegowsko-kryminalnej.

Świetnie organizuje swoje działania;

do klęski doprowadza go dopiero nieprzewidziany związek uczuciowy

jego agentki, Soni, z asem kontrwywiadu.

W surrealistycznym finale Haghi, występujący jako klown,

strzela sobie w głowę na zakończenie numeru scenicznego

i prosi o opuszczenie kurtyny.

KOBIETA NA KSIĘŻYCU

W 1931 – Kobieta na

księżycu (Die Frau im

Mond).

Film nie był

wielkim arcydziełem.

Lang odmówił

zastosowania dźwięku.

M - MORDERCA

W 1931 powstało

arcydzieło filmu kryminalnego:

M – Morderca (M),

pierwszy dźwiękowy utwór

Langa.

Jest to rodzaj reportażu,

opartego na

rzeczywistych wydarzeniach

(sprawa Kuertena –

„wampira z Duesseldorfu),

a nawet wykorzystującego

autentyczne materiały filmowe

z pracy policji.

Centralna postać - psychopatyczny morderca dzieci (Peter

Lorre),

wróg społeczeństwa, który przez społeczeństwo zostaje ujęty.

W akcji przeciwko niemu uczestniczą wszyscy,

a ostateczny rezultat tej akcji nie jest głównie zasługą policji,

lecz organizacji przestępczej,

dla której psychopata

również stanowi zagrożenie

gdyż stawia na nogi wszystkich stróżów prawa.

Kryminaliści na własną rękę organizują pościg,

który Lang dowcipnie kontrapunktuje

działaniami policjantów.

W narracji rolę podstawową odgrywa dźwięk.

Lang stosuje go z wielką inwencją,

a takie elementy akustyczne,

jak nawoływanie matki za zaginionym dzieckiem,

urywek muzyczny z Griega,

czy urywany oddech, który zdradza ściganego,

zaliczyć można do najlepszych dramaturgicznie

rozwiązań dźwiękowych nie tylko w skali lat 30.

(Właśnie W grocie króla gór, fragment suity Peer Gynt,

który tak lubi gwizdać morderca,

decyduje o rozpoznaniu go przez niewidomego

i napiętnowaniu – kredą na płaszczu – literą M.

TESTAMENT DOKTORA MABUSE

W 1933 – ostatni zrealizowany w Niemczech film Langa:

Testament doktora Mabuse (Das Testament des Dr. Mabuse).

Mabuse pozostaje odizolowany od społeczeństwa,

lecz tylko cieleśnie; zamknięty w zakładzie dla obłąkanych,

wywiera hipnotyczny wpływ na jego dyrektora,

dzięki czemu organizuje nową siatkę przestępczą,

która – rabując, dokonując sabotaży i fałszując pieniądze –

wpędza cały kraj w chaos. Dopiero dramatyczne wysiłki

policji

doprowadzają do rozbicia organizacji,

którą po śmierci Mabuse’ego nadal kieruje

zahipnotyzowany dyrektor szpitala psychiatrycznego.

Film miał kłopoty.

Goebbels nałożył na niego zakaz rozpowszechniania,

choć Lang otrzymał równocześnie propozycję

zostania reprezentacyjnym reżyserem III Rzeszy.

Lang nie przyjął jednak tego „zaszczytu”

i wyjechał do Francji, przemycając jedną z kopii przez

granicę.

Później znalazł się w Hollywood.

W Europie Testament... uznany został za alegorię faszyzmu.

W rzeczywistości był tylko studium strachu

ubranym w formę filmu sensacyjnego.

FRIEDRICH WILHELM MURNAU

Naprawdę nazywał się Plumpe.

Urodził się w 1888 w Bielefeld w

Westfalii.

Studiował filologię w Berlinie

i historię sztuki w Heilderbergu.

Tam zwrócił na niego uwagę

Max Reinhardt i umożliwił mu studia

w swojej szkole aktorskiej.

To wtedy przyjął pseudonim artystyczny

Friedrich Murnau od nazwy

bawarskiego miasteczka

Murnau am Staffelsee.

WOJNA I FILMOWY DEBIUT

Podczas I wojny światowej służył najpierw w piechocie,

a potem w lotnictwie.

Pewnego dnia, nie wiadomo, czy umyślnie

czy w wyniku błędu nawigacyjnego,

wylądował na terenie Szwajcarii, gdzie został internowany.

Po powrocie do kraju Murnau nawiązał współpracę

z wytwórnią Ernsta Hoffmana i zadebiutował

filmem Chłopiec w błękicie (Der Knabe in Blau – 1919),

inspirowanym Portretem Doriana Graya Oskara Wilde’a.

Utwór zaginął i dziś nie istnieje żadna jego kopia.

KOLEJNE FILMY



Diabły (Satanas – 1920),



Garbus i tancerka (Der Bucklige und dir Taenzerin – 1920),



Janusowa glowa (Der Januskopf – 1920),



Wieczór, noc, poranek (Abend, Nacht, Morgen – 1920),



Tęsknota (Sehnsucht – 1921),



Krok w noc (Der Gang in die Nacht – 1921),



Zamek Vogeloed (Schloss Vogeloed – 1921),



Marizza zwana Madonną przemytników (Marizza – 1921).

Część z tych utworów, podobnie jak Chłopiec w błękicie,

zaginęła.

NOSFERATU, SYMFONIA GROZY

W 1922 Murnau zrealizował swoje pierwsze arcydzieło:

Nosferatu, symfonię grozy

(Nosferatu – Eine Symphonie des Grauens).

Jest to jeden z najważniejszych filmów

ekspresjonistycznych

i jeden z pierwszych horrorów w historii kina.

Za kanwę filmu posłużyła nieco zmodyfikowana,

ze względu na problemy z prawami autorskimi,

powieść Dracula irlandzkiego dziennikarza Brama Stokera.

Reżyser zmienił imiona głównych bohaterów,

pominął też wiele postaci drugoplanowych.

Wdowa po Stokerze wytoczyła Marnauowi proces

o nielegalne wykorzystanie powieści jej męża.

Proces ten wygrała, a Marnau musiał zapłacić

odszkodowanie

i zniszczyć wszystkie kopie filmu.

Utwór jednak przetrwał,

gdyż zachowało się kilka jego kopii,

pochodzących z nielegalnych źródeł

oraz innych krajów, w których był wyświetlany.

Rolę tytułowego Nosferatu odtwarzał Max Schreck.

W Niemczech jego nazwisko było synonimem zła,

a niektórzy wierzyli nawet, iż jest prawdziwym wampirem.

FABUŁA

Akcja filmu rozpoczyna się w Wismarze w 1838.

Thomas Hutter (Gustav von Wangenheim)

wyrusza do grafa Orloka, znanego jako Nosferatu,

by sfinalizować sprzedaż nieruchomości.

Graf mieszka na zamku w Karpatach i budzi powszechny lęk,

uznawany jest bowiem za wampira.

Thomas przekonuje się, że podejrzenia te są uzasadnione:

Orlok w dzień śpi w trumnie, a nocą wysysa krew swych

ofiar.

Wkrótce Nosferatu udaje się wozem pełnym trumien,

a potem statkiem do Wismaru,

gdzie wybucha epidemia dżumy.

W Wismarze zamierza się dobrać do Ellen (Greta Schroeder),

pięknej żony Thomasa, której podobiznę ujrzał przypadkiem.

To właśnie Ellen

– młoda, szlachetna i niewinna –

uwalnia jednak swoim poświęceniem miasto od klęski zarazy,

zwabiając wampira w pułapkę:

otwiera w nocy okno, pozwala wysączyć swą krew,

ale zatrzymuje Nosferatu tak długo,

by doczekać pierwszych promieni słońca.

Dotknięty nimi wampir rozpływa się w powietrzu;

równocześnie zamiera dżuma.

NASTĘPNE FILMY



Spalona ziemia (Der brennende Acker – 1922),



Fantom (Phantom – 1922),



Wypędzenie (Die Austreibung – 1923),



Finanse wielkiego księcia

(Die Finanzen des Grossherzogs – 1924).

W 1924 kolejne arcydzieło Murnaua:

Portier z hotelu Atlantic (Der letzte Mann)

PORTIER Z HOTELU ATLANTIC

Największa wartość filmu – jego organiczna kinowość.

Wielka ilość ruchów kamery.

Ustawienia kamery z góry i z dołu.

Ogromna subiektywizacja zdjęć,

wzbogaconych zabiegami technicznymi

(zmiękczeniami, deformacjami).

Operatorem był Karl Freund.

Film jest równocześnie

wspaniałym studium psychologicznym

i socjologiczną wykładnią znaczenia munduru

w niemieckiej świadomości.

Jest utworem realistycznym i symbolicznym zarazem,

przy czym symbolami czyni Murnau

detale otaczającej rzeczywistości,

a nie elementy wprowadzane do niej z zewnątrz

na zasadzie pomysłów literackich.

KOLEJNE FILMY
I WYJAZD DO USA



Tartuffe (Herr Tartuff – 1926),



Faust (Faust – Eine Deutsche Volkssage – 1926).

Sukcesy w Niemczech

zwróciły na Murnaua uwagę Hollywood.

Reżyser otrzymał propozycję kontraktu

od amerykańskiego producenta Williama Foxa.

Przyjął ją i wyjechał do Stanów Zjednoczonych.

GOLEM PAULA WEGENERA

Golem (Der Golem, wie er in die Welt kam) powstał w

1920.

Współreżyserem był Carl Boese.

W przeciwieństwie do wersji Golema z 1915

(w reż. Wegenera i Henrika Galeena), ta się zachowała.

Akcja filmu toczy się w średniowiecznym getcie praskim,

które – na rozkaz Cesarza – Żydzi mają opuścić.

By temu zapobiec, rabin Loew (Albert Steinrueck)

przywołuje czarami na pomoc postacie biblijne

i ożywia Golema (Paul Wegener)

przez umieszczenie na jego piersi talizmanu.

Święta, gliniana figura ma wybawić Żydów

w czasach trwogi i terroru.

Przerażony Cesarz, widząc, że duch zniszczenia

zagraża jego zamkowi, obiecuje cofnąć rozporządzenie,

byle rabin uśmierzył rozpętane żywioły.

Loew odwołuje Golema. Tego jednak,

pod wpływem nowego układu gwiazd, opanowuje żądza

destrukcji:

kolos występuje zarówno przeciw Cesarzowi,

jak i swojemu wskrzesicielowi.

Jego burzycielską siłę powstrzymuje dopiero dziewczynka,

która daje mu jabłko i, gdy Golem je, zdejmuje mu talizman.

Golem jest silnie związany z teatrem Maxa Reinhardta,

zarówno przez osobę reżysera,

który był w nim głównym aktorem,

jak i osoby scenografów: Hansa Poelziga i Kurta Richtera.

Wpływ teatru Reinhardta jest szczególnie widoczny

w scenach masowych, rozgrywanych

przy specyficznych efektach oświetleniowych

w przedziwnych dekoracjach ciasnych uliczek

z krzywymi domami i spiczastych dachach

(podobieństwo do dekoracji Gabinetu doktora

Caligari’ego).

KAMMERSPIELFILM

Niemal równocześnie z ekspresjonizmem

demonicznym,

przedstawiającym fantastyczne i przerażające opowieści

o tyranach i potworach, na ekranach kin niemieckich

pojawia się druga odmiana nurtu: Kammerspielfilm –

ekspresjonistyczny dramat kameralny.

Lotte Eisner wyjaśnia genezę Kammerspielfilmu.

Kammerspielfilm, w przeciwieństwie do ekspresjonizmu

demonicznego, odwoływał się do psychologizmu,

a swymi bohaterami czynił zwykłych ludzi.

LUPU PICK:
SZYNY I NOC SYLWESTROWA

Lupu Pick był Rumunem, pracującym w kinie niemieckim.

Jako reżyser zasłynął dwoma filmami:

Szynami (Scherben – 1921)

i Nocą Sylwestrową (Sylvester – 1923).

Szyny

Ilość postaci ograniczona do czterech.

Bohaterowie żyją samotnie na zupełnym odludziu.
To bardzo przeciętna rodzina kolejowego dróżnika.

Monotonię ich egzystencji zakłóca przybysz z miasta.

Wkrótce uwodzi on córkę kolejarza.

Jej matka, gdy dowiaduje się o romansie,

traci równowagę umysłową i zamarza

podczas modłów przed świętą figurą.

Dróżnik zabija przybysza - sprawcę nieszczęścia,

dziewczyna natomiast traci zmysły.

Nastrój beznadziejności, smutku, a nawet rozpaczy.

Ciekawa kompozycja plastyczna obrazu:

dominuje szarość i monotonia, zamglony krajobraz,

widoki pustych torów i ubogich wnętrz.

Wizualna metafora: stłuczone szkło = kruchość ludzkiego życia.

Zachowana zostaje zasada jedności czasu, miejsca i akcji.

Brak napisów dialogowych.

Noc Sylwestrowa

Psychologiczny dramat symboliczny.

Bohaterem jest właściciel restauracji,

który nie może znieść

powtarzających się konfliktów

między żoną i matką.

Jedyne wyjście to samobójstwo u progu Nowego Roku.

Gra światła i ciemności.

Symbole:

morze, pustka, posępne konary drzew i samotne wydmy.

DWA FILMY O ULICACH



Ulica (Die Strasse – 1923) Karla Grune,



Zatracona ulica (Die freundlose Gasse – 1925)

Georga Wilhelma Pabsta.

Opisy Lotte Eisner.

W Zatraconej ulicy, a także w następnych swych filmach,

Pabst stosował ciekawe rozwiązanie montażowe:

Ucinał zawsze ujęcie w momencie, gdy ruch był

kontynuowany,

dzięki czemu widzowie prawie nie zauważali cięć.

Reżyser osiągał tym sposobem całkowitą płynność akcji.

GEORG WILHELM PABST

Pabst był Austriakiem,

związanym głównie z kinem

niemieckim.

Urodził się w 1885 w Czechach.

W latach 1905-1921 pracował

w Szwajcarii, Niemczech, USA i Austrii

jako aktor teatralny i reżyser.

W 1921 producent filmowy Carl Froelich

ściągnął go do Berlina,

gdzie w 1923 zadebiutował

jako reżyser filmowy

utworem Skarb (Der Schatz).

FILMY PABSTA W LATACH 20.



Hrabina Donelli (Graefin Donelli – 1924),



Zatracona uliza (Die freundlose Gasse – 1925),



Tajemnice duszy (Geheimnisse einer Seele – 1926),



Nie igra się z miłością (Man spielt nicht mit der Liebe – 1926),



Miłość Joanny Ney (Die Liebe der Joanne Ney – 1927),



Bezdroża (Abwege – 1928),



Puszka Pandory (Die Buechse der Pandora – 1929),



Dziennik upadłej dziewczyny (Tagebuch einer Verlorenen –

1929)



Białe piekło Piz Palue (Die weisse Hoelle vom Piz Palue – 1929),



Front zachodni 1918 (Westfront 1918 – 1930),



Skandal u Ewy (Skandal um Eva – 1930).

PUSZKA PANDORY

Dzieje luksusowej prostytutki, która w rękach mężczyzn

jest równocześnie ofiarą intryg i przyczyną tragedii,

aż wreszcie, rzucona biegiem wypadków do Londynu,

sama ginie w finale z ręki Kuby Rozpruwacza,

którego poderwała na ulicy w noc wigilijną.

Gdy spędzają wieczór przy świecach,

Kubę – postrach miasta – ogarnia psychoza

i zadaje bohaterce śmiertelny cios nożem.

Doskonała rola 24-letniej Amerykanki Louise Brooks,

która zagrała prostytutkę Lulu.

FRONT ZACHODNI 1918

To jeden z najważniejszych filmów pacyfistycznych

zrealizowanych w okresie międzywojennym.

Opowieść o czterech niemieckich żołnierzach

pełniących w 1918 służbę na froncie zachodnim.

Ich losy przedstawione zostały w konwencji w pełni

realistycznej,

bez upiększeń, nadmiernej estetyzacji i sentymentalizmu.

Reżyser ukazuje najmniej widowiskowe

strony wojny w okopach:

wszechobecne błoto, brud, trupy i krew.

Oryginalna jest koncepcja wizualna filmu:

widz staje się świadkiem jedynie tych wydarzeń,

które rozgrywają się w bezpośredniej bliskości bohaterów,

a jego pole widzenia ogranicza się do tego,

co mogą obserwować postacie przedstawione.

Przemoc i gwałt, nierozerwalnie związane z wojną,

są przeto prezentowane jako fenomeny bezosobowe

i przypadkowe.

Bohaterowie kolejno giną.

Front zachodni 1918 – pierwszy dźwiękowy film Pabsta.

Perfekcyjna konstrukcja ścieżki dźwiękowej.

Jest ona całkowicie pozbawiona muzyki,

która – jak sądził reżyser – tylko osłabiałaby

emocjonalne oddziaływanie obrazów.

Wszystkie odgłosy mają swoje źródło w świecie przedstawionym,

wzmacniając poczucie realizmu

i budując atmosferę poszczególnych sekwencji.

Reżyser nie wierzy w zbiorową mądrość ludzkości,

która potrafiłaby żyć bez konfliktów i waśni.

Swemu sceptycyzmowi daje wyraz, zamykając film

sarkastycznym napisem „Koniec?”