Procesy poznawcze

Spostrzeganie, wrażenia,

teorie góra-dół

Wrażenia

Odzwierciedlają pojedyncze procesy

przedmiotów i zjawisk. Jest to
najprostsza informacja o działającym
aktualnie bodźcu. Z odbiorem wrażeń
wiąże się zjawisko adaptacji, tzn.
zmiany wrażliwości na powtarzające
się bodźce.

Cechy wspólne wrażeń

• siła wrażeń - mogą być silniejsze lub słabsze. Siła wrażeń

zależy od siły podniety, ale też od wrażliwości narządów

zmysłów;

• jakość wrażeń - dotyczy zróżnicowania wrażeń w obrębie

tego samego zmysłu. Istnieje możliwość stopniowego

przechodzenia jednych wrażeń w drugie (od jednej barwy

do innej, od jednego smaku do innego),

• modalność wrażeń - zróżnicowanie wrażeń wynikające ze

zróżnicowania narządów zmysłów, czym innym jest

wrażenie wzrokowe i słuchowe, są to wrażenie

nieporównywalne, bez możliwości przechodzenia

stopniowego od wrażeń wzrokowych do słuchowych;

• czas trwania wrażeń - może być ostro ograniczony. Po

włączeniu lampki widzimy jej blask, po zgaszeniu blasku nie

ma. Tak też z słuchowymi. Inaczej z wrażeniami smakowymi

- pozostają;

• właściwości przestrzenne - wzrok - widzenie

stereoskopowe, dotykiem można umiejscowić przedmiot w

przestrzeni, słuch ma pewne właściwości przestrzenne, przy

węchu i smaku właściwości przestrzenne są słabo wyrażone

Zaburzenia odbioru wrażeń

sensopatie

Zaliczamy do nich następujące objawy:

1.Nadwrażliwość - jest to nadmierna reaktywność na

wszystkie, nawet słabe bodźce. Objaw ten spotyka się

w zespole neurastenicznym po zatruciach, w

początkowych stadiach psychoz.

2. Zmniejszenie wrażliwości - jest to zmniejszenie

intensywności odbieranych bodźców. Objaw ten

spotykamy w zespołach depresyjnych i otępiennych.

3. Cenestopatie - są to doznania płynące ze skóry lub

narządów wewnętrznych, o zmiennej lokalizacji pod

postacią: np. mrowień, pieczenia, kłucia, drętwienia

lub ucisków. Objaw ten spotykamy w zespołach

depresyjnych (depresji hipochondrycznej), schizofrenii

a także w zespole neurastenicznym.

Spostrzeganie

to złożony układ procesów

prowadzący do ukształtowania się
subiektywnego obrazu rzeczywistości,
spostrzeżenia. Podstawą tych
procesów są określone czynności tj.
widzenie, słyszenie, smakowanie,
wąchanie, odczuwanie dotyku i
temperatury itp., które odpowiadają
za konstruowanie spostrzeżeń.

Spostrzegane przez nas przedmioty nie zawsze są

takie, jak my je spostrzegamy oraz nie wszyscy
spostrzegamy te same przedmioty w ten sam sposób.
Różnice mogą powstawać zarówno na poziomie
odbioru bodźców przez receptory, jak i w trakcie
wnioskowania o przedmiocie. Zdarza się również, że
system spostrzegania popełnia omyłki lub rozpoznaje
tylko część przekazywanej informacji. Błędy te mogą
polegać na złudzeniach, mogą być efektem
długotrwałej stymulacji, po której spostrzegane długo
obrazy „odbijają” się konsekwencjami w następnych
spostrzeganych obrazach lub powstają na skutek
ograniczonego czasu rozpoznania lub po prostu
zmęczenia.

W spostrzeganiu biorą udział

dwa rodzaje procesów:

procesy góra-dół

 pojawiają się wtedy, gdy większą rolę w

spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy
pamięciowe, które kierują poszukiwaniem i
interpretacją danych zmysłowych

procesy dół-góra
 są zapoczątkowane przez odbiór informacji przez

narządy zmysłów, informacje te następnie
podlegają analizie na wyższych piętrach układu
nerwowego, łącznie z analizą na poziomie kory
mózgowej

Zaburzenia spostrzegania dzielimy na:

1. Złudzenia - iluzje

2. Omamy - halucynacje
3. Zaburzenia psychosensoryczne

Złudzenia

to fałszywe spostrzeżenie istniejącego przedmiotu lub

zjawiska. Mamy wówczas do czynienia z

nieprawidłową klasyfikacją prawidłowo odebranego

bodźca.

Złudzenia mogą powstać pod wpływem:

• emocji (np. strachu),

• na skutek zakłóconych warunków spostrzegania (np. o

zmroku, w stanie zaburzonej świadomości).

Złudzenia nie muszą być objawem zaburzeń

psychicznych jeśli są korygowane po ustąpieniu

czynników pogarszających warunki spostrzegania.

Szczególnym rodzajem złudzeń są paraidolie. Jest to

spostrzeganie w kształtach obłoków, wzorów tapet,

nieregularnych plam, konkretnych postaci lub

obrazów.

Omamy

to spostrzeganie nieistniejących przedmiotów

i zjawisk.

Omamy dzielimy według:

1. struktury - na proste (np. błyski, trzaski) oraz złożone

(przedmioty, sytuacje, sceny)

2. projekcji zmysłowej - omamy słuchowe (najczęstsze),

wzrokowe, czuciowe, smakowe, węchowe, interoceptywne

(ustrojowe)

3. formy

Omamy prawdziwe utożsamiane z realną rzeczywistością,

zwykle żywe, jaskrawe, rzutowane w zewnętrzną przestrzeń.

Omamy rzekome nie są utożsamiane z realną rzeczywistością.

Podobnie jak w przypadku omamów prawdziwych chory

wierzy w nie, ale uważa, że powstają one w wyniku działania

niezwyczajnych sił i zjawisk, a od realnej rzeczywistości

potrafi je oddzielić. Omamy te rzutowane są w wewnętrzną

przestrzeń zmysłową (głosy w głowie, obrazy w oczach).

Zaburzenia psychosensoryczne

to zaburzenia syntezy zmysłowej dotyczące złożonego

procesu spostrzegania takich zjawisk, jak poczucie

czasu, przestrzeni i schematu ciała.

a. Zaburzenia procesu czasu- dotyczą zjawiska

nieprawidłowej oceny upływającego czasu (zwolnienie

lub przyspieszenie upływu czasu).

b. Zaburzenia spostrzegania przestrzeni- objaw ten

polega na zmianie odległości, wielkości, kształtu i

perspektywy przedmiotów i otaczającej ich

przestrzeni.

c. Zaburzenia schematu ciała- objaw ten polega na

spostrzeganiu zniekształcenia, zmiany wielkości lub

proporcji ciała.

Organizowanie obrazów

niepełnych

U osób dorosłych

spostrzeganie rzeczywistości
przebiega bardzo
automatycznie. Aby zwolnić
mechanizmy rozpoznawania
obrazu, możemy ograniczyć
liczbę przekazywanych
informacji, np. tylko do cieni,
konturów lub plam. Na
zaprezentowanym rysunku
ograniczono informację tylko
do czarnych plam
konturowych.

Obrazy dwuznaczne

Zdarza się również, że z powodu nadmiaru

informacji lub na skutek braku ważnych
elementów obraz można odbierać różnie w
zależności od organizacji spostrzegania. W
przypadku obrazów dwuznacznych
(konkurencyjnych) można je interpretować
w dwojaki sposób, przy czym nie możemy
spostrzec obu obrazów jednocześnie.

Znaczenie kontekstu

Wszystkie informacje

wzrokowe są przez nas
odbierane w kontekście
całego spostrzeganego
obrazu. Pewne elementy
obrazu mają wpływ na
pozostałe – czasami nawet
zniekształcają ich
spostrzeganie w zakresie
kształtu i wielkości.

Nie możemy spostrzegać

wybranych elementów w
izolacji od całości obrazu.

Kontrast równoczesny

Zjawisko kontrastu

równoczesnego polega na
wpływie otaczających
obiekt pól na postrzeganie
go. Dotyczy to tak jasności
jak i barwy obiektów. Szary
pasek wydaje się zmieniać
odcień od jaśniejszego do
ciemniejszego, gdy w
rzeczywistości cały ma
jednakowy odcień