Procesy poznawcze - Spostrzeganie, Uwaga

Procesy poznawcze

• Orientacja człowieka w zmieniającym się, złożonym środowisku zewnętrznym oraz w sobie samym

• Dostosowanie się człowieka do środowiska, adekwatne reagowanie na zachodzące w nim zmiany, a także przekształcanie środowiska dla potrzeb człowieka.

Procesy poznawcze

Do procesów poznawczych zaliczamy:

• Wrażenia i spostrzeżenia - wiążą się z bezpośrednim odbiorem rzeczywistości za pomocą zmysłów.

• Pamięć i uczenie się - wiążą się z gromadzeniem i przechowywaniem informacji o świecie.

• Uwaga - selekcja dopływających do nas informacji i kierowanie czynnościami poznawczymi

• Myślenie i mowa - wiążą się z pośrednim poznaniem rzeczywistości za pomocą symboli (słów, pojęć), poprzez poszukiwanie reguł i praw rządzących światem, wnioskowanie, rozumowanie, rozwiązywanie problemów.

Spostrzeganie

SPOSTRZEGANIE (PERCEPCJA)

Najogólniej to proces bezpośredniego odbioru rzeczywistości za pomocą zmysłów (stymulacji zmysłowej) i tworzenie umysłowej reprezentacji świata.

Procesy spostrzegania

Tradycyjnie doświadczanie stymulacji dzielimy

na 2 klasy:

- przetwarzanie sensoryczne (wrażenia)

- procesy spostrzegania

Wrażenie - doświadczanie prostych właściwości bodźców (barwy, dźwięku, zapachu itp..)

Spostrzeżenie - odzwierciedlanie w świadomości obiektów, zjawisk jako złożonych całości, np.. konkretnych przedmiotów w otaczającym środowisku.

Wrażenia - charakterystyka

• Wrażenie powstaje jako skutek stymulacji narządów zmysłów i przesłanie informacji do ośrodkowego układu nerwowego.

• Ma charakter mechaniczny i pochodzi z różnych źródeł energii - światło, fale dźwiękowe, energia termiczna, energia mechaniczna.

Powstawanie wrażeń

BODZIEC RECEPTOR OŚRODKOWY U.N.

• Bodziec ze świata zewnętrznego

• Pobudzenie receptorów (wyspecjalizowanych komórek czuciowych)

• Przetworzenie energii bodźca w energię impulsu nerwowego

• Pobudzenie analizatora (podkorowych i korowych struktur nerwowych).

Wrażenia i spostrzeżenia

• „Głód bodźców” - kontakt z bodźcami jest naturalnym warunkiem funkcjonowania naszego umysłu

• Deprywacja sensoryczna - izolacja od bodźców zewnętrznych

• Halucynacje (wzrokowe, słuchowe, kinestetczno-dotykowe)

• Nadwrażliwość na bodźce

Klasyfikacja wrażeń

• Każdy rodzaj receptorów i analizator reagują na określony rodzaj energii.

• Podział wrażeń wg narządów zmysłów:

- wzrokowe

- słuchowe

- węchowe

- smakowe

- dotykowe

- bólowe

- ciepła-zimna

- wisceralne (wrażenia z wnętrza ciała)

Spostrzeżenie - integracja wrażeń

• Poznając świat odzwierciedlamy w umyśle nie pojedyncze własności przedmiotów czy zjawisk, ale określone przedmioty, sytuacje czy pewne ich elementy w określonym otoczeniu.

• Spostrzeganie to proces organizowania, porządkowania i nadawania sensu wrażeniom.

Wrażenia i spostrzeżenia

Jak wygląda świat?

• Czy wszyscy ludzie spostrzegają świat tak samo?

• Spostrzeganie to proces aktywnego odbioru rzeczywistości - ma charakter subiektywny i wybiórczy.

!!!Każdy człowiek w złożonej sytuacji zwróci uwagę na pewne istotne dla niego elementy i dokona ich interpretacji zgodnie z własnym doświadczeniem, oczekiwaniami, potrzebami itp..

!Procesy poznawcze powiązane są z uwagą - mechanizm redukowania nadmiaru informacji - spostrzegamy i przetwarzamy tylko część dostępnych bodźców, zazwyczaj świadomie i celowo

Uwaga

• UWAGA - to mechanizm redukcji nadmiaru informacji

• Kontrolowanie procesów odbioru i przetwarzania informacji, aby uniknąć niebezpiecznych skutków przeciążenia

• Spostrzegamy tylko część dostępnych bodźców

• Przypominamy sobie tylko część informacji zgromadzonych w pamięci

• Uruchamiamy tylko jeden z wielu procesów myślenia

Uwaga

• CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE

• Czynności automatyczne

• Wynik długiego nabywania wprawy

• Nie angażują procesów uwagi i pamięci (roboczej) lub w minimalnym zakresie

• Szybkie i bezbłędne

• Czynności kontrolowane

• Pod pełnym nadzorem świadomości i zasobów uwagi

• Obciążają pamięć roboczą i uwagę

• Są znacznie wolniejsze

Uwaga

• CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE

• Przykłady:

• Jazda samochodem

• Obsługa pojazdu: automatyczna

• Obserwacja drogi i podejmowanie decyzji: kontrolowane

• Pisanie pracy na komputerze

• Obsługa klawiatury: automatyczna

• Układanie tekstu: kontrolowane

Funkcje uwagi

• SELEKTYWNOŚĆ - zdolność wyboru jednego bodźca kosztem drugiego

Zjawisko „coctail-party”

• CZUJNOŚĆ - zdolność długotrwałego oczekiwania na pojawienie się określonego bodźca

• PRZESZUKIWANIE - aktywny proces wyszukiwania obiektów o określonych własnościach

• NADZOROWANIE RÓWNOCZESNEGO WYKONYWANIA KILKU CZYNNOŚCI - łatwe, gdy czynności proste lub zautomatyzowane

• Słuchanie i robienie notatek - łatwe

• Czytanie, słuchanie, robienie notatek - dość trudne

Cechy uwagi

• PRZERZUTNOŚĆ - szybkie przechodzenie od jednego przedmiotu czy czynności do innych

• PODZIELNOŚĆ - jednoczesne skupianie się na kilku obiektach (np. rysunek i słowa nauczyciela)

• ZAKRES - zależy od własności spostrzeganych obiektów, zazwyczaj 4-6 przedmiotów w polu widzenia

• NATĘŻENIE - siła i czas koncentracji. Im większe natężenie uwagi tym mniejszy jej zakres

Rodzaje uwagi

• MIMOWOLNA - wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji, bez wysiłku ze strony jednostki

• Siła, wielkość, atrakcyjność bodźca

• ! Aktywizowanie uczniów w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - wywoływanie zainteresowania i ciekawości, materiał nowy i atrakcyjny

• DOWOLNA - świadomy zamiar i wysiłek woli, nawet przy braku zainteresowania

• Ma duże znaczenie w procesie uczenia się

• Rozwój uwagi

• Do 5 r.ż - uwaga mimowolna

• 5-7 r.ż. - początki kontrolowania uwagi, nabywanie strategii poznawczych, np. selektywne przeszukiwanie

• Różnice indywidualne w koncentracji uwagi, umiejętności skupiania uwagi dowolnej, przerzutności i podzielności

• ! Duża liczba dzieci ma trudności w sterowaniu swoją uwagą. Przekłada się to na osiągnięcia szkolne

Organizacja procesu spostrzegania

• Trening percepcyjny

• Aby spostrzegać jakiś obiekt, konieczny jest uprzedni trening w jego spostrzeganiu

• Wzorzec obiektu - reprezentacja umysłowa

• Cechy fundamentalne

• Ekonomizacja procesu spostrzegania:

• Na początku widzi się mało

• Na końcu jeszcze mniej ale dokładniej

• Jak poznaje świat dorosły, a jak dziecko?

• Spostrzeżenia monosensoryczne

• Spostrzeżenia polisensoryczne

Nawyki percepcyjne

? JEWARP OD JEWEL DO ZSATYZC OGEZCALD, ĘIS ŚEŁAIWANATSAZ YZC

DLACZEGO - OGEZCALD

Wzorzec obiektu - cechy fundamentalne

Figura i tło

Percepcja głębi

• Perspektywa liniowa

• Wzniesienie

• Gradient tekstury

• Nakładanie się

• Światłocienie

Zaburzenia percepcji

• Błędna percepcja

• Nierozpoznanie znanego bodźca

(np. twarzy znajomej osoby)

• Rozpoznanie nowego bodźca jako znanego (np. karty do gry - czerwony pik, czarny kier)

• Patologiczne zaburzenia percepcji

• Omamy/halucynacje (wzrokowe, słuchowe, węchowe, itd.)

• Złudzenia zmysłowe

• Spostrzeganie bodźca niezgodnie z jego rzeczywistym formatem

• Modyfikujący wpływ kontekstu

Proces spostrzegania

• Percepcja jest procesem twórczym, polegającym na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych.

• Motywacja, oczekiwania, emocje

• W procesie tym aktualnie nadchodzące informacje zmysłowe przetwarzane są w taki sposób, aby zgadzały się z zarejestrowaną w pamięci jednostki wiedzą o otaczającym świecie.

• Rola doświadczenia