Procesy poznawcze - Spostrzeganie, Uwaga
Procesy poznawcze
Orientacja człowieka w zmieniającym się, złożonym środowisku zewnętrznym oraz w sobie samym
Dostosowanie się człowieka do środowiska, adekwatne reagowanie na zachodzące w nim zmiany, a także przekształcanie środowiska dla potrzeb człowieka.
Procesy poznawcze
Do procesów poznawczych zaliczamy:
Wrażenia i spostrzeżenia - wiążą się z bezpośrednim odbiorem rzeczywistości za pomocą zmysłów.
Pamięć i uczenie się - wiążą się z gromadzeniem i przechowywaniem informacji o świecie.
Uwaga - selekcja dopływających do nas informacji i kierowanie czynnościami poznawczymi
Myślenie i mowa - wiążą się z pośrednim poznaniem rzeczywistości za pomocą symboli (słów, pojęć), poprzez poszukiwanie reguł i praw rządzących światem, wnioskowanie, rozumowanie, rozwiązywanie problemów.
Spostrzeganie
SPOSTRZEGANIE (PERCEPCJA)
Najogólniej to proces bezpośredniego odbioru rzeczywistości za pomocą zmysłów (stymulacji zmysłowej) i tworzenie umysłowej reprezentacji świata.
Procesy spostrzegania
Tradycyjnie doświadczanie stymulacji dzielimy
na 2 klasy:
- przetwarzanie sensoryczne (wrażenia)
- procesy spostrzegania
Wrażenie - doświadczanie prostych właściwości bodźców (barwy, dźwięku, zapachu itp..)
Spostrzeżenie - odzwierciedlanie w świadomości obiektów, zjawisk jako złożonych całości, np.. konkretnych przedmiotów w otaczającym środowisku.
Wrażenia - charakterystyka
Wrażenie powstaje jako skutek stymulacji narządów zmysłów i przesłanie informacji do ośrodkowego układu nerwowego.
Ma charakter mechaniczny i pochodzi z różnych źródeł energii - światło, fale dźwiękowe, energia termiczna, energia mechaniczna.
Powstawanie wrażeń
BODZIEC RECEPTOR OŚRODKOWY U.N.
Bodziec ze świata zewnętrznego
Pobudzenie receptorów (wyspecjalizowanych komórek czuciowych)
Przetworzenie energii bodźca w energię impulsu nerwowego
Pobudzenie analizatora (podkorowych i korowych struktur nerwowych).
Wrażenia i spostrzeżenia
„Głód bodźców” - kontakt z bodźcami jest naturalnym warunkiem funkcjonowania naszego umysłu
Deprywacja sensoryczna - izolacja od bodźców zewnętrznych
Halucynacje (wzrokowe, słuchowe, kinestetczno-dotykowe)
Nadwrażliwość na bodźce
Klasyfikacja wrażeń
Każdy rodzaj receptorów i analizator reagują na określony rodzaj energii.
Podział wrażeń wg narządów zmysłów:
- wzrokowe
- słuchowe
- węchowe
- smakowe
- dotykowe
- bólowe
- ciepła-zimna
- wisceralne (wrażenia z wnętrza ciała)
Spostrzeżenie - integracja wrażeń
Poznając świat odzwierciedlamy w umyśle nie pojedyncze własności przedmiotów czy zjawisk, ale określone przedmioty, sytuacje czy pewne ich elementy w określonym otoczeniu.
Spostrzeganie to proces organizowania, porządkowania i nadawania sensu wrażeniom.
Wrażenia i spostrzeżenia
Jak wygląda świat?
Czy wszyscy ludzie spostrzegają świat tak samo?
Spostrzeganie to proces aktywnego odbioru rzeczywistości - ma charakter subiektywny i wybiórczy.
!!!Każdy człowiek w złożonej sytuacji zwróci uwagę na pewne istotne dla niego elementy i dokona ich interpretacji zgodnie z własnym doświadczeniem, oczekiwaniami, potrzebami itp..
!Procesy poznawcze powiązane są z uwagą - mechanizm redukowania nadmiaru informacji - spostrzegamy i przetwarzamy tylko część dostępnych bodźców, zazwyczaj świadomie i celowo
Uwaga
UWAGA - to mechanizm redukcji nadmiaru informacji
Kontrolowanie procesów odbioru i przetwarzania informacji, aby uniknąć niebezpiecznych skutków przeciążenia
Spostrzegamy tylko część dostępnych bodźców
Przypominamy sobie tylko część informacji zgromadzonych w pamięci
Uruchamiamy tylko jeden z wielu procesów myślenia
Uwaga
CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE
Czynności automatyczne
Wynik długiego nabywania wprawy
Nie angażują procesów uwagi i pamięci (roboczej) lub w minimalnym zakresie
Szybkie i bezbłędne
Czynności kontrolowane
Pod pełnym nadzorem świadomości i zasobów uwagi
Obciążają pamięć roboczą i uwagę
Są znacznie wolniejsze
Uwaga
CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE
Przykłady:
Jazda samochodem
Obsługa pojazdu: automatyczna
Obserwacja drogi i podejmowanie decyzji: kontrolowane
Pisanie pracy na komputerze
Obsługa klawiatury: automatyczna
Układanie tekstu: kontrolowane
Funkcje uwagi
SELEKTYWNOŚĆ - zdolność wyboru jednego bodźca kosztem drugiego
Zjawisko „coctail-party”
CZUJNOŚĆ - zdolność długotrwałego oczekiwania na pojawienie się określonego bodźca
PRZESZUKIWANIE - aktywny proces wyszukiwania obiektów o określonych własnościach
NADZOROWANIE RÓWNOCZESNEGO WYKONYWANIA KILKU CZYNNOŚCI - łatwe, gdy czynności proste lub zautomatyzowane
Słuchanie i robienie notatek - łatwe
Czytanie, słuchanie, robienie notatek - dość trudne
Cechy uwagi
PRZERZUTNOŚĆ - szybkie przechodzenie od jednego przedmiotu czy czynności do innych
PODZIELNOŚĆ - jednoczesne skupianie się na kilku obiektach (np. rysunek i słowa nauczyciela)
ZAKRES - zależy od własności spostrzeganych obiektów, zazwyczaj 4-6 przedmiotów w polu widzenia
NATĘŻENIE - siła i czas koncentracji. Im większe natężenie uwagi tym mniejszy jej zakres
Rodzaje uwagi
MIMOWOLNA - wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji, bez wysiłku ze strony jednostki
Siła, wielkość, atrakcyjność bodźca
! Aktywizowanie uczniów w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - wywoływanie zainteresowania i ciekawości, materiał nowy i atrakcyjny
DOWOLNA - świadomy zamiar i wysiłek woli, nawet przy braku zainteresowania
Ma duże znaczenie w procesie uczenia się
Rozwój uwagi
Do 5 r.ż - uwaga mimowolna
5-7 r.ż. - początki kontrolowania uwagi, nabywanie strategii poznawczych, np. selektywne przeszukiwanie
Różnice indywidualne w koncentracji uwagi, umiejętności skupiania uwagi dowolnej, przerzutności i podzielności
! Duża liczba dzieci ma trudności w sterowaniu swoją uwagą. Przekłada się to na osiągnięcia szkolne
Organizacja procesu spostrzegania
Trening percepcyjny
Aby spostrzegać jakiś obiekt, konieczny jest uprzedni trening w jego spostrzeganiu
Wzorzec obiektu - reprezentacja umysłowa
Cechy fundamentalne
Ekonomizacja procesu spostrzegania:
Na początku widzi się mało
Na końcu jeszcze mniej ale dokładniej
Jak poznaje świat dorosły, a jak dziecko?
Spostrzeżenia monosensoryczne
Spostrzeżenia polisensoryczne
Nawyki percepcyjne
? JEWARP OD JEWEL DO ZSATYZC OGEZCALD, ĘIS ŚEŁAIWANATSAZ YZC
DLACZEGO - OGEZCALD
Wzorzec obiektu - cechy fundamentalne
Figura i tło
Percepcja głębi
Perspektywa liniowa
Wzniesienie
Gradient tekstury
Nakładanie się
Światłocienie
Zaburzenia percepcji
Błędna percepcja
Nierozpoznanie znanego bodźca
(np. twarzy znajomej osoby)
Rozpoznanie nowego bodźca jako znanego (np. karty do gry - czerwony pik, czarny kier)
Patologiczne zaburzenia percepcji
Omamy/halucynacje (wzrokowe, słuchowe, węchowe, itd.)
Złudzenia zmysłowe
Spostrzeganie bodźca niezgodnie z jego rzeczywistym formatem
Modyfikujący wpływ kontekstu
Proces spostrzegania
Percepcja jest procesem twórczym, polegającym na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych.
Motywacja, oczekiwania, emocje
W procesie tym aktualnie nadchodzące informacje zmysłowe przetwarzane są w taki sposób, aby zgadzały się z zarejestrowaną w pamięci jednostki wiedzą o otaczającym świecie.
Rola doświadczenia