Co to jest stres?

• Przełom XIX i XX - Walter Cannon

• Biochemiczna reakcja na zagrożenie - „walka lub ucieczka”

• Ewolucyjne wyposażenie organizmu - reakcja na kontakt z drapieżnikami: szybki wzrost adrenaliny, podwyższone tętno, odpływ krwi do mięśni itd..

• Hans Selye - wprowadził pojęcie „stres”

• Stres fizjologiczny/biologiczny - reakcja biologiczna organizmu, u podłoża której stoją mechanizmy fizjologiczne

• Normalna reakcja organizmu związana z procesami życia: jej rolą jest mobilizacja organizmu do działania

• Brak reakcji stresowej organizmu = śmierć

Stres fizjologiczny

• Ogólny Zespół Adaptacyjny - GAS (General Adaptation Syndrom) - niespecyficzna reakcja organizmu, pojawiająca się w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych (stresorów)

/H. Selye/

Przebieg reakcji stresowej GAS

• Faza mobilizacji (stadium reakcji alarmowej): Zmiany fizjologiczne związane z mobilizacją sił obronnych organizmu

• Faza adaptacji (stadium odporności): Pełne przystosowanie organizmu do stresora

• Faza destrukcji (stadium wyczerpania): Wyczerpanie się energii przystosowania, jeśli stresor jest odpowiednio nasilony i działa przez odpowiednio długi czas

• Eustres - stres pozytywny, mobilizuje do działania

• Dystres - stres negatywny, szkodliwy, przekracza nasze możliwości działania

Stres psychologiczny

• Różne sposoby ujmowania pojęcia „stres” w psychologii

• S. JAKO BODZIEC - czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne prowadzące do zaburzeń w zachowaniu

• S. JAKO REAKCJA - uczucia, reakcje motoryczne, zmiany w funkcjonowaniu poznawczym i zmiany fizjologiczne zachodzące pod wpływem czynników stresowych (stresorów)

• S. JAKO RELACJA MIĘDZY CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CZŁOWIEKA

• Relacyjna koncepcja stresu R. Lazarusa

„stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem, która jest oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”.

• Stres jest dynamiczną reakcją adaptacyjną, wynikającą z różnicy między naszymi możliwościami a wymogami sytuacji

• Skłania nas do podjęcia czynności zaradczych przywracających równowagę

• W powstaniu stresu kluczową rolę odgrywa subiektywna ocena sytuacji przez jednostkę

• Ocena pierwotna - ocena sytuacji z punktu widzenia jej znaczenia dla realizacji celów i wartości

• Sytuacja obojętna

• Sytuacja korzystna

• Sytuacja stresowa:

• KRZYWDA/STRATA

• ZAGROŻENIE

• WYZWANIE

• Ocena wtórna - ocena możliwości działań w tej sytuacji i przewidywania odnośnie ich skuteczności

• Ocena ponowna - ocena pierwotna i wtórna w sytuacji, gdy relacja jednostka - otoczenie się zmienia

Symptomy stresu

• Podwyższone tętno, przyspieszony oddech, wyostrzone zmysły, suchość w ustach - normalne symptomy stresu

• Efekt mobilizacji do działania - pod warunkiem, że ich intensywność nie przekracza pewnego poziomu oraz nie trwają zbyt długo.

Radzenie sobie ze stresem

• Istotą sytuacji stresowej jest obecność wymagań zewnętrznych lub wewnętrznych, będących na granicy możliwości przystosowania człowieka lub przekraczających te możliwości, czemu towarzyszy odpowiednia ocena poznawcza oraz przeżycia emocjonalne.

• Sytuacja stresowa pobudza do aktywności ukierunkowanej na odzyskanie równowagi między wymaganiami i możliwościami oraz poprawę stanu emocjonalnego.

• Radzenie sobie ze stresem (ang. coping): „poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”

• Istnieją dwie podstawowe formy radzenia sobie ze stresem:

• Zorientowana na problem

• Zorientowana na emocje

• Jak sobie radzić ze stresem egzaminacyjnym?

Źródła stresu

• Środowisko, w którym żyjemy

• Pogoda, pory roku, światło, hałas, zanieczyszczenia, itp..

• Społeczne czynniki

• Relacje z innymi ludźmi, sytuacja zawodowa, finansowa, presja czasu, itp..

• Styl życia

• Sposób odżywiania, ilość snu, aktywność fizyczna, stan zdrowia, sposoby relaksowania się

• Sposób myślenia, indywidualne nastawienie

• Myśli (negatywne myślenie), postawy, sposób interpretowania rzeczywistości

Źródła stresu

• Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy ludzi

• Poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub grup ludzi

• Codzienne, drobne utrapienia

• Uciążliwości domowe, zdrowotne, czasowe, środowiskowe, finansowe, związane z pracą, z perspektywami na przyszłość, z własnym życiem psychicznym

• Holmes i Rahe - skala stresu, oszacowanie ryzyka zapadnięcia na chorobę

Stres jako zagrożenia dla zdrowia

• Siła stresu jest zależna od siły działającego bodźca, naszej interpretacji zaistniałej sytuacji oraz naszej indywidualnej wrażliwości.

• Czynniki chroniące przed stresem (różnice indywidualne):

• Oczekiwania dotyczące własnej skuteczności

• Twardość psychiczna: wysoki poziom zaangażowania, interpretowanie zmian jako wyzwania, przekonanie o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem

• Poczucie humoru

• Wsparcie społeczne

• Stres przewlekły (długotrwałe narażenie na sytuacje stresowe) lub bardzo intensywny (tzw. stres pourazowy)- zmiany w funkcjonowaniu w różnych sferach (nie tylko na poziomie fizjologicznym):

• Reakcje fizyczne

• Reakcje emocjonalne i myślenie

• Zachowania

• Sprawność intelektualna

• Choroby psychosomatyczne, zaburzenia psychiczne

Symptomy stresu przewlekłego

• Reakcje fizyczne:

• Problemy ze snem

• Napięcie i bóle mięśni

• Trudności w oddychaniu

• Ból głowy

• Bóle w klatce piersiowej, brzucha

• Brak apetytu

• Zaburzenia trawienia

• Podwyższone ciśnienie

• Wysypka

• Bladość skóry…

• Zmiany w emocjach i myśleniu

• Obniżona samoocena

• Poczucie bezsilności i braku kontroli

• Pesymizm

• Niepokój

• Chwiejność emocjonalna

• Drażliwość

• Brak tolerancji wobec innych

• Uczucie zmęczenia

• Symptomatyczne zachowania

• Wybuchy płaczu

• Stosowanie używek (np. alkohol w celu „odstresowania się”

• Objadanie się

• Unikanie kontaktu z ludźmi

• Spowolnienie reakcji

• Nerwowe tiki

• Sprawność intelektualna

• Osłabienie pamięci

• Trudności w koncentracji

• Obniżenie tempa i efektywności pracy intelektualnej

• Częste pomyłki

• Uczucie pustki w głowie

Epidemia stresu

• Zmiana charakteru pracy

• Nacisk na wysoką wydajność

• Coraz dłuższy czas spędzany w pracy

• Szybkie tempo zmian

• Ilość docierających informacji („przebodźcowanie)

• Presja czasu

• Rozluźnianie relacji międzyludzkich

Wypalenie zawodowe

• Syndrom wypalenia zawodowego (burn-out) - praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność.

• 3 składniki zawodowego wypalania się:

• Emocjonalne wyczerpanie - uczucie pustki i odpływu sił (na skutek nadmiernych wymagań pracodawcy lub nadmiernych ambicji).

• Depersonalizacja - poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych.

• Obniżenie oceny własnych dokonań - poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy, obniżenie samooceny, uczucie, że się nic nie potrafi.

Radzenie sobie ze stresem

Trójkąt zdrowego życia: relaks, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna

• Czas wolny i zdrowie - hobby, aktywność fizyczna, dbałość o zdrowie

• Pozytywne przekonania - poczucie zadowolenia z samego siebie, wyznaczanie realistycznych celów, świadomość własnych wartości i ich hierarchii

• Wsparcie społeczne - dbałość o dobre relacje z ludźmi, komunikowanie się z innymi, pielęgnowanie przyjaźni