Co to jest stres?
Przełom XIX i XX - Walter Cannon
Biochemiczna reakcja na zagrożenie - „walka lub ucieczka”
Ewolucyjne wyposażenie organizmu - reakcja na kontakt z drapieżnikami: szybki wzrost adrenaliny, podwyższone tętno, odpływ krwi do mięśni itd..
Hans Selye - wprowadził pojęcie „stres”
Stres fizjologiczny/biologiczny - reakcja biologiczna organizmu, u podłoża której stoją mechanizmy fizjologiczne
Normalna reakcja organizmu związana z procesami życia: jej rolą jest mobilizacja organizmu do działania
Brak reakcji stresowej organizmu = śmierć
Stres fizjologiczny
Ogólny Zespół Adaptacyjny - GAS (General Adaptation Syndrom) - niespecyficzna reakcja organizmu, pojawiająca się w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych (stresorów)
/H. Selye/
Przebieg reakcji stresowej GAS
Faza mobilizacji (stadium reakcji alarmowej): Zmiany fizjologiczne związane z mobilizacją sił obronnych organizmu
Faza adaptacji (stadium odporności): Pełne przystosowanie organizmu do stresora
Faza destrukcji (stadium wyczerpania): Wyczerpanie się energii przystosowania, jeśli stresor jest odpowiednio nasilony i działa przez odpowiednio długi czas
Eustres - stres pozytywny, mobilizuje do działania
Dystres - stres negatywny, szkodliwy, przekracza nasze możliwości działania
Stres psychologiczny
Różne sposoby ujmowania pojęcia „stres” w psychologii
S. JAKO BODZIEC - czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne prowadzące do zaburzeń w zachowaniu
S. JAKO REAKCJA - uczucia, reakcje motoryczne, zmiany w funkcjonowaniu poznawczym i zmiany fizjologiczne zachodzące pod wpływem czynników stresowych (stresorów)
S. JAKO RELACJA MIĘDZY CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CZŁOWIEKA
Relacyjna koncepcja stresu R. Lazarusa
„stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem, która jest oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”.
Stres jest dynamiczną reakcją adaptacyjną, wynikającą z różnicy między naszymi możliwościami a wymogami sytuacji
Skłania nas do podjęcia czynności zaradczych przywracających równowagę
W powstaniu stresu kluczową rolę odgrywa subiektywna ocena sytuacji przez jednostkę
Ocena pierwotna - ocena sytuacji z punktu widzenia jej znaczenia dla realizacji celów i wartości
Sytuacja obojętna
Sytuacja korzystna
Sytuacja stresowa:
KRZYWDA/STRATA
ZAGROŻENIE
WYZWANIE
Ocena wtórna - ocena możliwości działań w tej sytuacji i przewidywania odnośnie ich skuteczności
Ocena ponowna - ocena pierwotna i wtórna w sytuacji, gdy relacja jednostka - otoczenie się zmienia
Symptomy stresu
Podwyższone tętno, przyspieszony oddech, wyostrzone zmysły, suchość w ustach - normalne symptomy stresu
Efekt mobilizacji do działania - pod warunkiem, że ich intensywność nie przekracza pewnego poziomu oraz nie trwają zbyt długo.
Radzenie sobie ze stresem
Istotą sytuacji stresowej jest obecność wymagań zewnętrznych lub wewnętrznych, będących na granicy możliwości przystosowania człowieka lub przekraczających te możliwości, czemu towarzyszy odpowiednia ocena poznawcza oraz przeżycia emocjonalne.
Sytuacja stresowa pobudza do aktywności ukierunkowanej na odzyskanie równowagi między wymaganiami i możliwościami oraz poprawę stanu emocjonalnego.
Radzenie sobie ze stresem (ang. coping): „poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”
Istnieją dwie podstawowe formy radzenia sobie ze stresem:
Zorientowana na problem
Zorientowana na emocje
Jak sobie radzić ze stresem egzaminacyjnym?
Źródła stresu
Środowisko, w którym żyjemy
Pogoda, pory roku, światło, hałas, zanieczyszczenia, itp..
Społeczne czynniki
Relacje z innymi ludźmi, sytuacja zawodowa, finansowa, presja czasu, itp..
Styl życia
Sposób odżywiania, ilość snu, aktywność fizyczna, stan zdrowia, sposoby relaksowania się
Sposób myślenia, indywidualne nastawienie
Myśli (negatywne myślenie), postawy, sposób interpretowania rzeczywistości
Źródła stresu
Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy ludzi
Poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub grup ludzi
Codzienne, drobne utrapienia
Uciążliwości domowe, zdrowotne, czasowe, środowiskowe, finansowe, związane z pracą, z perspektywami na przyszłość, z własnym życiem psychicznym
Holmes i Rahe - skala stresu, oszacowanie ryzyka zapadnięcia na chorobę
Stres jako zagrożenia dla zdrowia
Siła stresu jest zależna od siły działającego bodźca, naszej interpretacji zaistniałej sytuacji oraz naszej indywidualnej wrażliwości.
Czynniki chroniące przed stresem (różnice indywidualne):
Oczekiwania dotyczące własnej skuteczności
Twardość psychiczna: wysoki poziom zaangażowania, interpretowanie zmian jako wyzwania, przekonanie o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem
Poczucie humoru
Wsparcie społeczne
Stres przewlekły (długotrwałe narażenie na sytuacje stresowe) lub bardzo intensywny (tzw. stres pourazowy)- zmiany w funkcjonowaniu w różnych sferach (nie tylko na poziomie fizjologicznym):
Reakcje fizyczne
Reakcje emocjonalne i myślenie
Zachowania
Sprawność intelektualna
Choroby psychosomatyczne, zaburzenia psychiczne
Symptomy stresu przewlekłego
Reakcje fizyczne:
Problemy ze snem
Napięcie i bóle mięśni
Trudności w oddychaniu
Ból głowy
Bóle w klatce piersiowej, brzucha
Brak apetytu
Zaburzenia trawienia
Podwyższone ciśnienie
Wysypka
Bladość skóry…
Zmiany w emocjach i myśleniu
Obniżona samoocena
Poczucie bezsilności i braku kontroli
Pesymizm
Niepokój
Chwiejność emocjonalna
Drażliwość
Brak tolerancji wobec innych
Uczucie zmęczenia
Symptomatyczne zachowania
Wybuchy płaczu
Stosowanie używek (np. alkohol w celu „odstresowania się”
Objadanie się
Unikanie kontaktu z ludźmi
Spowolnienie reakcji
Nerwowe tiki
Sprawność intelektualna
Osłabienie pamięci
Trudności w koncentracji
Obniżenie tempa i efektywności pracy intelektualnej
Częste pomyłki
Uczucie pustki w głowie
Epidemia stresu
Zmiana charakteru pracy
Nacisk na wysoką wydajność
Coraz dłuższy czas spędzany w pracy
Szybkie tempo zmian
Ilość docierających informacji („przebodźcowanie)
Presja czasu
Rozluźnianie relacji międzyludzkich
Wypalenie zawodowe
Syndrom wypalenia zawodowego (burn-out) - praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność.
3 składniki zawodowego wypalania się:
Emocjonalne wyczerpanie - uczucie pustki i odpływu sił (na skutek nadmiernych wymagań pracodawcy lub nadmiernych ambicji).
Depersonalizacja - poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych.
Obniżenie oceny własnych dokonań - poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy, obniżenie samooceny, uczucie, że się nic nie potrafi.
Radzenie sobie ze stresem
Trójkąt zdrowego życia: relaks, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna
Czas wolny i zdrowie - hobby, aktywność fizyczna, dbałość o zdrowie
Pozytywne przekonania - poczucie zadowolenia z samego siebie, wyznaczanie realistycznych celów, świadomość własnych wartości i ich hierarchii
Wsparcie społeczne - dbałość o dobre relacje z ludźmi, komunikowanie się z innymi, pielęgnowanie przyjaźni