-Przełom XIX i XX - Walter Cannon
-Biochemiczna reakcja na zagrożenie - „walka lub ucieczka”
-Ewolucyjne wyposażenie organizmu - reakcja na kontakt z drapieżnikami: szybki wzrost adrenaliny, podwyższone tętno, odpływ krwi do mięśni itd..
-Hans Selye - wprowadził pojęcie „stres”
-Stres fizjologiczny/biologiczny - reakcja biologiczna organizmu, u podłoża której stoją mechanizmy fizjologiczne
-Normalna reakcja organizmu związana z procesami życia: jej rolą jest mobilizacja organizmu do działania
-Brak reakcji stresowej organizmu = śmierć
Przebieg reakcji stresowej GAS
-Faza mobilizacji (stadium reakcji alarmowej): Zmiany fizjologiczne związane z mobilizacją sił obronnych organizmu
-Faza adaptacji (stadium odporności): Pełne przystosowanie organizmu do stresora
-Faza destrukcji (stadium wyczerpania): Wyczerpanie się energii przystosowania, jeśli stresor jest odpowiednio nasilony i działa przez odpowiednio długi czas
-Eustres - stres pozytywny, mobilizuje do działania
-Dystres - stres negatywny, szkodliwy, przekracza nasze możliwości działania
Stres psychologiczny
-Różne sposoby ujmowania pojęcia „stres” w psychologii
S. JAKO BODZIEC - czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne prowadzące do zaburzeń w zachowaniu
S. JAKO REAKCJA - uczucia, reakcje motoryczne, zmiany w funkcjonowaniu poznawczym i zmiany fizjologiczne zachodzące pod wpływem czynników stresowych (stresorów)
S. JAKO RELACJA MIĘDZY CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CZŁOWIEKA
-Relacyjna koncepcja stresu R. Lazarusa
„stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem, która jest oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”.
-Stres jest dynamiczną reakcją adaptacyjną, wynikającą z różnicy między naszymi możliwościami a wymogami sytuacji
-Skłania nas do podjęcia czynności zaradczych przywracających równowagę
-W powstaniu stresu kluczową rolę odgrywa subiektywna ocena sytuacji przez jednostkę
-Ocena pierwotna - ocena sytuacji z punktu widzenia jej znaczenia dla realizacji celów i wartości
-Sytuacja obojętna
-Sytuacja korzystna
-Sytuacja stresowa:
-KRZYWDA/STRATA
-ZAGROŻENIE
-WYZWANIE
-Ocena wtórna - ocena możliwości działań w tej sytuacji i przewidywania odnośnie ich skuteczności
-Ocena ponowna - ocena pierwotna i wtórna w sytuacji, gdy relacja jednostka - otoczenie się zmienia
Symptomy stresu
-Podwyższone tętno, przyspieszony oddech, wyostrzone zmysły, suchość w ustach - normalne symptomy stresu
-Efekt mobilizacji do działania - pod warunkiem, że ich intensywność nie przekracza pewnego poziomu oraz nie trwają zbyt długo.
Radzenie sobie ze stresem
-istotą sytuacji stresowej jest obecność wymagań zewnętrznych lub wewnętrznych, będących na granicy możliwości przystosowania człowieka lub przekraczających te możliwości, czemu towarzyszy odpowiednia ocena poznawcza oraz przeżycia emocjonalne.
-Sytuacja stresowa pobudza do aktywności ukierunkowanej na odzyskanie równowagi między wymaganiami i możliwościami oraz poprawę stanu emocjonalnego.
-Radzenie sobie ze stresem (ang. coping): „poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”
-Istnieją dwie podstawowe formy radzenia sobie ze stresem:
-Zorientowana na problem
-Zorientowana na emocje
-Jak sobie radzić ze stresem egzaminacyjnym?
Źródła stresu
-Środowisko, w którym żyjemy
-Pogoda, pory roku, światło, hałas, zanieczyszczenia, itp..
-Społeczne czynniki
-Relacje z innymi ludźmi, sytuacja zawodowa, finansowa, presja czasu, itp..
-Styl życia
-Sposób odżywiania, ilość snu, aktywność fizyczna, stan zdrowia, sposoby relaksowania się
-Sposób myślenia, indywidualne nastawienie
-Myśli (negatywne myślenie), postawy, sposób interpretowania rzeczywistości
Źródła stresu
-Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy ludzi
-Poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub grup ludzi
-Codzienne, drobne utrapienia
-Uciążliwości domowe, zdrowotne, czasowe, środowiskowe, finansowe, związane z pracą, z perspektywami na przyszłość, z własnym życiem psychicznym
-Holmes i Rahe - skala stresu, oszacowanie ryzyka zapadnięcia na chorobę
Stres jako zagrożenia dla zdrowia
-Siła stresu jest zależna od siły działającego bodźca, naszej interpretacji zaistniałej sytuacji oraz naszej indywidualnej wrażliwości.
-Czynniki chroniące przed stresem (różnice indywidualne):
-Oczekiwania dotyczące własnej skuteczności
-Twardość psychiczna: wysoki poziom zaangażowania, interpretowanie zmian jako wyzwania, przekonanie o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem
-Poczucie humoru
-Wsparcie społeczne
-Stres przewlekły (długotrwałe narażenie na sytuacje stresowe) lub bardzo intensywny (tzw. stres pourazowy)- zmiany w funkcjonowaniu w różnych sferach (nie tylko na poziomie fizjologicznym):
-Reakcje fizyczne
-Reakcje emocjonalne i myślenie
-Zachowania
-Sprawność intelektualna
-Choroby psychosomatyczne, zaburzenia psychiczne
Symptomy stresu przewlekłego
-Reakcje fizyczne:
-Problemy ze snem
-Napięcie i bóle mięśni
-Trudności w oddychaniu
-Ból głowy
-Bóle w klatce piersiowej, brzucha
-Brak apetytu
-Zaburzenia trawienia
-Podwyższone ciśnienie
-Wysypka
-Bladość skóry…
-Zmiany w emocjach i myśleniu
-Obniżona samoocena
-Poczucie bezsilności i braku kontroli
-Pesymizm
-Niepokój
-Chwiejność emocjonalna
-Drażliwość
-Brak tolerancji wobec innych
-Uczucie zmęczenia
-Symptomatyczne zachowania
-Wybuchy płaczu
-Stosowanie używek (np. alkohol w celu „odstresowania się”
-Objadanie się
-Unikanie kontaktu z ludźmi
-Spowolnienie reakcji
-Nerwowe tiki
Sprawność intelektualna
-Osłabienie pamięci
-Trudności w koncentracji
-Obniżenie tempa i efektywności pracy intelektualnej
-Częste pomyłki
-Uczucie pustki w głowie
Epidemia stresu
-Zmiana charakteru pracy
-Nacisk na wysoką wydajność
-Coraz dłuższy czas spędzany w pracy
-Szybkie tempo zmian
-Ilość docierających informacji („przebodźcowanie)
-Presja czasu
-Rozluźnianie relacji międzyludzkich
Wypalenie zawodowe
-Syndrom wypalenia zawodowego (burn-out) - praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność.
-3 składniki zawodowego wypalania się:
-Emocjonalne wyczerpanie - uczucie pustki i odpływu sił (na skutek nadmiernych wymagań pracodawcy lub nadmiernych ambicji).
-Depersonalizacja - poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych.
-Obniżenie oceny własnych dokonań - poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy, obniżenie samooceny, uczucie, że się nic nie potrafi.
Radzenie sobie ze stresem
Trójkąt zdrowego życia: relaks, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna
-Czas wolny i zdrowie - hobby, aktywność fizyczna, dbałość o zdrowie
-Pozytywne przekonania - poczucie zadowolenia z samego siebie, wyznaczanie realistycznych celów, świadomość własnych wartości i ich hierarchii
-Wsparcie społeczne - dbałość o dobre relacje z ludźmi, komunikowanie się z innymi, pielęgnowanie przyjaźni