1

Zarządzanie
produkcją i
usługami

Przewodnik dla studentów
stacjonarnych

dr Krzysztof Szewczak

2

Ad 1 Cel, zakres i
miejsce przedmiotu.

Gospodarka rynkowa to taki

system gospodarczy,

w którym plany działalności

sporządzane są przez podmioty

gospodarcze w warunkach

decentralizacji i autonomii,

a koordynacja tych planów

następuje przez zdarzenia

zachodzące na rynku.*

3

W gospodarce rynkowej,
zarówno po stronie popytu i
podaży,
producenci i klienci,

a

więc

przedsiębiorstwa,

instytucje i
osoby fizyczne stają przed
koniecznością podejmowania

działalności produkcyjnej i
konsumpcyjnej

w warunkach

własnego ryzyka finansowego
z jednoczesnymi szansami
na sukces wymierny w pieniądzu.

4

Porównanie systemów

gospodarki planowanej

i gospodarki rynkowej.

Społeczna gospodarka rynkowa (SGR)

i

liberalna gospodarka typu

amerykańskiego

.

5

Współczesna

gospodarka rynkowa

charakteryzuje się:

podziałem pracy,

wymiana i swobodny wybór

dokonywany przez producentów

i konsumentów.

Każdy podmiot

jest producentem i konsumentem.

6

Produkcja

jest to użytkowanie
różnego rodzaju materiałów,
środków technicznych i usług
w celu wytworzenia

nowych

produktów i usług

w celu

wymaganych przez

klienta

.

7

Zarządzanie

produkcją

jest związane z zaopatrywaniem

klienta w różne wyroby i usługi.

W warunkach gospodarki rynkowej

proces powyższy odpowiedzialny jest za

marketing, prognozowanie, planowanie,

zaopatrzenie, sterowanie procesami

przekształcania surowców i półwyrobów

w produkt końcowy, dystrybucję, serwis, sprzedaż

i w efekcie usatysfakcjonowanie potrzeb

i

życzeń klientów lub organizacji gospodarczych

czy różnorodnych instytucji.

8

W procesach konsumpcji

i produkcji obowiązują zasady:

celowości,

planowania,

gospodarności

(cele dochodowy, kapitałowy, konsumpcyjny),

9

Zasada

gospodarności

realizowana jest

alternatywnie według:

Maksymalizacji zysku,

Minimalizacja środków.

10

Przedsiębiorstwo

stanowi

prawnie i finansowo

wyodrębniony podmiot gospodarczy

działający w trzech sferach:

- w sferze marketingu, przygotowania i
zakupu czynników
produkcji,

- w sferze organizacji i przetwarzania
czynników produkcji w wyroby gotowe,

- w sferze sprzedaży i serwisowej obsługi
klientów.

11

Przedsiębiorca,
a właściciel kapitału.



Źródłem dochodu (lub strat)

dla

właścicieli kapitału jest

sam tytuł

własności

i tym różni się od dochodu

przedsiębiorcy uzyskiwanego za

zorganizowanie i eksploatację systemu

produkcyjnego.



Zysk przedsiębiorcy

to ta część przychodu

ze sprzedaży produktów (wyrobów i

usług), która pozostaje po spłaceniu

wszystkich wydatków produkcyjnych i

podatków oraz opłaceniu właścicieli

kapitału z tytułu wykorzystania ich

majątku produkcyjnego

12

Firma

to nazwa, pod którą

spółka prawa handlowego

prowadzi działalność

gospodarczą. - rejestr

Firma

to przedsiębiorstwo.

Firma

pojęciem tym określa się

przedsiębiorstwo produkujące

wyroby

lub świadczące usługi

szczególnie dobrej jakości.

13

Zakład produkcyjny

stanowi wyodrębnioną całość,
pod względem
techniczno-produkcyjnym
i terytorialnym,

składającą się
z jednego lub większej liczby
systemów produkcyjnych.

14

Ad 2. System produkcyjny i
usługowy.

System produkcyjny stanowi

celowo zaprojektowany i

zorganizowany układ

-

materialny,

-

energetyczny,

-

informacyjny

eksploatowany przez człowieka i

służący produkowaniu określonych

produktów (wyrobów lub usług) w

celu zaspakajania różnorodnych

potrzeb konsumentów.

15

System produkcyjny

składa się

z pięciu podstawowych elementów:

wektor wejścia X

, w skład którego

wchodzą wszystkie czynniki produkcji,

wektor wyjścia Y

, w skład którego wchodzą wyroby,

usługi, a także szkodliwe

odpady produkcyjne zanieczyszczające środowisko,

procesy przetwarzania

wektora wejścia w wektor wyjścia T

nazywany procesem produkcyjnym,

proces zarządzania systemem

,

sprzężenia materialne, energetyczne i informacyjne

pomiędzy wyżej wymienionymi elementami

składowymi systemu produkcyjnego.

16

Wejście X

- materiały,

- wyposażenie
produkcyjne,

-energia,

- personel,

- informacje,

- kapitał.

Wyjście Y

- Wyroby
przemysłowe,

- Usługi
przemysłowe
(serwisowe),

-Odpady
produkcyjne

ZARZĄDZANIE

Procesy przetwarzania

- Operacje technologiczne,
kontrolne, transportowe,
magazynowe,
- Operacje usługowe

MODEL systemu produkcyjnego

17

Proces produkcyjny

Proces badań

i rozwoju

Proces wytwórczy

Proces wytwórczy

podstawowy

Proces wytwórczy

pomocniczy

Proces obsługi

wytwarzania

Proces dystrybucji i

obsługi klienta

Marketing

18

Podsystemy przetwarzania

lub produkcji:

Badanie i rozwój

(przygotowanie wytwarzania, zakupy, szkolenie),

Proces wytwarzania

(operacje wytwórcze wyrobów,

operacje montażowe, wytwarzanie usług),

Dystrybucja

(sprzedaż, serwis). Marketing.

19

Zarządzanie:

planowanie

,

organizowanie,

sterowanie,

motywowanie,

kontrola.

20

Ad 3. Zasilanie
materiałowe i
informacyjne, wejście i
wyjście.

W systemie produkcyjnym znaczącą rolę odgrywają

sprawnie zorganizowane powiązania, umożliwiające

efektywny przepływ materiałów i półwyrobów od

magazynów wejściowych do magazynu wyrobów

gotowych, a nawet do użytkownika produkowanych

wyrobów.



zsynchronizowanie w czasie dostaw,



zapewnienie właściwych środków transportu i

środków technicznych ułatwiających

magazynowanie i wyszukiwanie potrzebnych

w danej chwili



obniżanie do minimum strat transportowych i

magazynowych, ograniczanie dróg

transportowych, minimalizacja przeładunków,

21

Model systemu produkcyjnego

Wejście X
- Kapitał,

-informacje,

- personel

Wyjście Y

- kapitał,

- informacje,

- personel

Procesy
przetwarzania T

B+R

Proces wytwarzania

- Operacje wytwórcze
wyrobów,

- Operacje montażowe,
- Wytwarzanie usług

Dystrybucja

-

sprzedaż,

- serwis

ZARZĄDZANIE

Planowanie

Organizowanie

Sterowanie
i
motywowanie

Kontrola

Marketing

22

Otoczenie systemu



Otoczenie dwustopniowe systemu
produkcyjnego.



Rozbieżność celów w otoczeniu I i II
stopnia.

23

Kondycja
ekonomiczna
państwa

Regulacje
państwowe

Konkurencja

Finanse Marketing Handel

Wyposażenie
techniczne

System

produkcyjny

Służby
ekonomiczne

Firma

Zakład przemysłowy Badanie i

rozwój

Środowisko
naturalne

Otoczenie
firmy

Środowisko
Społeczno-polityczne

24

Ad 4 Procesy
przetwarzania. Procesy
wytwórcze.



Proces transformacji,

czyli przekształcania
wektora wejścia
systemu produkcyjnego
w wektor wyjścia
nazywany jest procesem
produkcyjnym

25

Proces produkcyjny
obejmuje procesy:



procesy B+R,



procesy wytwórcze,
(podstawowy, pomocniczy,
obsługi administracyjnej.



procesy dystrybucji i
obsługi klienta.

26

Proces wytwórczy

dotyczy wytwarzania produktu,
czyli przetwarzania
czynników produkcji w produkty,
(wyroby lub usługi)

27

Ad 5 Procesy badań i
rozwoju są
odpowiedzialne za:



gromadzenie kapitału i finansowanie przedsięwzięcia,



prognozowanie i planowanie strategiczne,



projektowanie strategii zarządzania,



projektowanie produktu, konstrukcyjne

przygotowanie produkcji,



projektowanie procesu, systemu wytwórczego,

zdolności produkcyjnych (tpp),



projektowanie lokalizacji, rozplanowanie maszyn,

sieci, instalacji, projektowanie architektoniczne

(inwestycyjne przygotowanie produkcji),



przygotowanie czynników produkcji i szkolenie

personelu,



zapewnienie bazy surowcowej

28

Ad 6 Procesy dystrybucji
i obsługi konsumenta.

Proces ten dotyczy
zorganizowania i
funkcjonowania

sieci

sprzedaży

, obsługi

serwisowej,

badań

marketingowych

.

29

Pomiędzy procesem

przygotowania produkcji,

procesem wytwórczym,

a procesem dystrybucji i obsługi

klienta

występują powiązania

materiałowe,

informacyjne

energetyczne.

Podstawowym czynnikiem

wiążącym te trzy procesy

w jeden proces produkcyjny jest

marketing

i łączy także z otoczeniem.

30

Podstawowymi cechami

procesu produkcyjnego są:

celowość,

dynamika,

ekonomiczność.

31

Ad 7 Piramida procesowa,
megaprocesy, procesy,
subprocesy, operacje, zabiegi.

Elementy składowe procesu
wytwórczego:



procesy lub operacje technologiczne



procesy lub operacje kontrolne



procesy lub operacje transportowe



procesy lub operacje magazynowania lub
składowania



procesy lub operacje złożone z powyższych.

32

Procesem technologicznym

nazywa

się główną część procesu
produkcyjnego podstawowego,

w ramach którego następuje

- zmiana kształtów,
- właściwości fizykochemicznych,
- wyglądu zewnętrznego przetwarzanego
materiału lub trwała zmiana wzajemnego
położenia poszczególnych części
wchodzących w skład produkowanego
wyrobu

czyli montaż podzespołów

i wyrobów

33

Operacją

nazywa się zespół czynności,

czyli część określonego procesu
produkcyjnego

realizowaną na jednym

stanowisku, przez jednego wykonawcę
indywidualnego lub grupowego

, przy

jednym przedmiocie lub zespole
przedmiotów wykonywanych
jednocześnie bez przerw
na jakąkolwiek inną pracę.

34

Zabiegiem

nazywa się tę część

operacji

jaka jest wykonywana
przy jednym
zamocowaniu przedmiotu
na obrabiarce lub
stole produkcyjnym.

35

Czynnością

nazywa się tę część operacji,
która odnosi się do jednych i
tych samych elementów.

36

Ruch roboczy

jest to najprostszy ruch

składowy zabiegu.

37

Procesy

produkcyjne przemysłowe

można klasyfikować wg kryteriów:

1.ciągłości i przebiegu w czasie,

2.rodzajów stosowanych technologii,

3.cech organizacyjnych,

4.zastosowanych środków pracy.

38

Procesy dyskretne



będące elastycznymi kompleksami
operacji uwarunkowanymi logicznie
w czasie i przestrzeni, o zmiennej
strukturze przystosowanej do
charakterystyki ilościowo-
jakościowej wytwarzanych
wyrobów, Człowiek działa
bezpośrednio.

39

Procesy ciągłe,

z reguły aparaturowe

na trwale powiązane
z urządzeniami
produkcyjnymi.

40

Procesy wydobywcze, przetwórcze,
obróbkowe, montażowe i demontażowe,
naturalne i biotechnologiczne

41

Ad 8 Procesy
podstawowe i
pomocnicze.

Proces prosty

Proces złożony

42

Ad 9. Podstawowe kryteria
organizacji i projektowania
systemów produkcyjnych.



Jakość i nowoczesność produktów,



Wzrost produktywności,



Obniżka kosztów własnych wytwarzania.



P= jp x c-Ku

Gdzie:



P - przychody ze sprzedaży,



Jp - liczba jednostek produkcji lub usług,



C - ceny zbytu jednostki produkcji lub usługi,



Ku - koszty utylizacji odpadów produkcyjnych

i ochrony środowiska, a także koszty braków

i reklamacji użytkowników.

43

Z = P- (Kst +Kzm X

jp)

gdzie:

Kst - koszty stałe,
Kzm - koszty zmienne,

Produktywność całkowita, produktywność

cząstkowa.

44

Wejście

do systemu

Produkcyjnego

X

Proces

produkcyjny

Wyjście

z systemu

Produkcyjnego

Y

Produktywność,

nowoczesność,

i jakość produktu

Koszty

Zysk = przychody - koszty

Przychody

ze sprzedaży

produktów

Relacje przychody, koszty, zysk w systemie produkcyjnym

45

Struktura procesu
wytwórczego
podstawowego



Jest to układ faz oraz procesów

technologicznych, kontrolnych,
transportowych i magazynowych

występujących w ramach tych faz, a także
operacji produkcyjnych wraz z powiązaniami

materiałowymi, energetycznymi i
informacyjnymi

umożliwiającymi taki

przepływ materiałów i półwyrobów przez
stanowiska obróbkowe i montażowe, aby
możliwe było otrzymanie wyrobu finalnego i
przekazanie go do dystrybucji.

46

Struktura procesu
wytwórczego



Struktura procesu
produkcyjnego w ujęciu
technologicznym

definiuje się jako układ
faz i operacji
technologicznych wraz
z powiązaniami

materiałowymi,
energetycznymi,
informacyjnymi

niezbędnymi do
wyprodukowania
wyrobu finalnego



Struktura procesu

produkcyjnego w ujęciu

przedmiotowym

definiuje się jako układ

procesów

produkcyjnych

poszczególnych części,

podzespołów i zespołów

oraz montażu wyrobu

finalnego wraz z

powiązaniami

materiałowymi,

energetycznymi i

informacyjnymi

niezbędnymi do

wyprodukowania

wyrobu finalnego

47

Struktura procesu
produkcyjnego podstawowego
w ujęciu technologii grupowej



Technologia grupowa (GT)
charakteryzuje się tym, że w procesie
produkcji i projektowania podobne
części składowe wyrobów są
identyfikowane i układane w grupy
według ich cech podobieństwa
technologicznego w celu wytwarzania
nawet pojedynczych części w
warunkach produkcji seryjnej

48

Grupowanie części i
wyrobów



Podobieństwa są dwóch typów:



Według cech konstrukcyjnych tj.
kształtu geometrycznego, rozmiaru
itd.,



Według cech technologicznych tj.
sekwencji operacji technologicznych i
pomiarowo-kontrolnych wymaganych
przy wytwarzaniu wyrobu itp..

49

Rodzina części lub podzespołów
czy zespołów jest zbiorem
elementów składowych wyrobów
gotowych

WYROBY FINALNE
W

1

W

2

W

3

Części grupy A
B

N

Podzespoły

P

z1

Grupy
P

z2

….

P

zn

50

Metody grupowania części
składowych



Obserwacji,



Analizy przepływów informacji,



Klasyfikacji i kodowania

51

System klasyfikacji części i
kodowania na podstawie
cech:



Konstrukcyjne,



Technologiczne,



Konstrukcyjne i technologiczne



Typowe cechy konstrukcyjne i
technologiczne:



Podstawowy kształt zewnętrzny,



Podstawowy kształt wewnętrzny,



Stosunek długości do średnicy,



Typ materiału

52

Struktura procesu w warunkach
technologii grupowej
charakteryzuje się:



Zmiennym programem produkcyjnym,



Możliwością elastycznego wykorzystania

chwilowo nieobciążonych obrabiarek, a więc

elastycznością marszrut wykonywania

operacji produkcyjnych,



Możliwością ciągłych nawrotów obrabianych

części,



Podatnością na automatyzację wspomaganą

komputerowo,



Integracją już na etapie przygotowania

procesów (operacji) technologicznych z

procesami (operacjami) kontrolnymi,

transportowymi i magazynowo-składowymi,

53

Cykl produkcyjny wyrobu



Jest to czas od rozpoczęcia
podstawowego procesu
produkcyjnego do momentu
jego zakończenia i
przekazania gotowego
wyrobu do dyspozycji
odbiorcy.

54



Czas trwania operacji procesu
produkcyjnego (Cp),

zależy od wariantu

technologii i organizacji

procesu

produkcyjnego. Czynnik jest związany z

rodzajem wyrobu, wielkością partii,
części lub serii wyrobów, strukturą
produkcyjną, strukturą produkcyjno-
administracyjną i strukturą przestrzenną

.

Niezależnie od tych czynników,
zasadniczy wpływ ma odmiana
organizacji produkcji.



Czas przerw w realizacji operacji procesu
produkcyjnego (Cr),



Długość cyklu produkcyjnego

to czas

trwania Cp+Cr

55

Metody określania długości
cyklu produkcyjnego



Analityczną,



Statystyczno-doświadczalną,



Szacunkową.



Cykl produkcyjny składa się z cyklu:



Przygotowania produkcji,



Wytwarzania,



Dystrybucji i sprzedaży klientowi

56

Cykl produkcyjny może być
organizowany metodami:



Szeregowa

, jest najmniej efektywna



Szeregowo-równoległej

, bardziej

efektywna od szeregowej, ale mniej
efektywna niż



Równoległy

, najbardziej efektywna

zarówno d strony wykorzystania
czasu i kapitału, lecz najtrudniejsza
do praktycznej realizacji od strony
organizacyjnej.

57

58

STEROWANIE PRZEPŁYWEM
PRODUKCJI

Normatywy sterowania
przepływem

59

Podstawowe dokumenty sterowania przepływem
produkcji



Specyfikacja techniczna wyrobów,
uporządkowane zestawienie detali
wchodzących w skład wyrobu,



Schematy montażowe wyrobów,
obrazuje graficzne łączenie detali w
podzespoły i zespoły, a następnie
w wyrób gotowy

60

cd



Plany (karty) technologiczne

zawierają przebieg procesu

technologicznego wykonania detalu

lub wyrobu wraz zdanymi do

sterowania przepływem produkcji,



Wykazy maszyn i urządzeń,



Wykazy pracowników bezpośrednio-

produkcyjnych,

61

Normatywy do budowy
operatywnego planu



Wielkość braków produkcyjnych,



Wielkość serii produkcyjnych,



Wielkość partii produkcyjnej,



Współczynniki przekroczenia norm,



Stanowiskochłonność jednostkową
wyrobów,



Wielkość przerw
międzyoperacyjnych

62

cd



Długotrwałość cykli produkcyjnych

wyrobów,



Struktury obciążenia stanowisk w cyklach

produkcyjnych wyrobów,



Takty produkcji wyrobów,



Okresy powtarzalności produkcji,



Harmonogram obciążeń stanowisk,



Wielkość zapasów produkcji w toku,



Dysponowane fundusze czasu stanowisk,

powierzchni, pracowników

63

Metody sterowania według
taktu produkcji



Metoda sterowania według taktu

produkcji:



Ustalenia planu spływu produkcji

zakończonej dla danego okresu

planistycznego (odpływ),



Ustalenia wielkości zapasu

cyklicznego dla linii (jako normatywu),



Kontrola wielkości spływu produkcji

zakończonej

64

cd



Kontrola wielkości braków powstających w

procesie produkcji na linii



Kontrola zapasu zapasu cyklicznego,



Ustalenie wielkości dostaw elementów na

linię,



Ustalanie planu produkcji uruchomianej

na linii w danym okresie



Rozliczenie produkcji na koniec okresu

planistycznego

65

Metoda sterowania według okresu
powtarzalności produkcji



Harmonogram wzorcowy



Ustalenia okresowego (dla jednego lub

kilku okresów powtarzalności) planu

spływu produkcji zakończonej (odpływ),



Ustalenia wielkości zapasów

cyklicznych,



Okresowa kontrola wielkości spływu

produkcji zakończonej,



Okresowa kontrola wielkości spływu

produkcji zakończonej

66

cd



Okresowa kontrola wielkości
zapasów cyklicznych,



Okresowa kontrola wielkości braków
powstających w procesie produkcji,



Ustalenie planów uruchomienia
produkcji (dopływ)



Okresowe rozliczenie produkcji

67

Sterowanie według
programu i zapasów



Ustalanie planów spływu produkcji
zakończonej dla poszczególnych komórek
produkcyjnych w danym okresie
planistycznym,



Ustalanie normatywów zapasów
cyklicznych w komórkach produkcyjnych,



Ustalanie normatywów zapasów
międzykomórkowych w magazynie,

68

cd



Kontrola wielkości spływu produkcji zakończonej,



Kontrola wielkości braków powstających w

procesie produkcji,



Kontrola stanu zapasów cyklicznych w komórkach

produkcyjnych,



Kontrola stanu zapasów międzykomórkowych w

magazynie



Ustalenie planów uruchomienia produkcji,



Rozliczenie produkcji na koniec okresu

planistycznego

69

Metoda sterowania według stanów
maksimum-minimum



Ustalenie normatywów maksimum i
minimum stanów magazynowych,



Ustalanie terminów kontroli stanów
magazynowych i dostaw,



Dokonywanie kontroli stanów
magazynowych w ustalonych
terminach,

70

cd



Wysyłanie zamówień na obliczoną
wielkość partii produkcyjnej elementów,



Uruchomienia i organizowania przebiegu
produkcji partii produkcyjnej elementów w
trybie normalnym,



Uruchomienia i organizowania przebiegu
produkcji partii na podstawie
zawiadomienie o stanie minimalnym, w
trybie awaryjnym,

71

cd



Bieżącej ewidencji przebiegu
produkcji partii produkcyjnej
elementów,



Rozliczenie partii produkcyjnej
elementów

72

Sterowanie według
wyprzedzeń



Ustalanie spływu produkcji zakończonej
dla komórek produkcyjnych,



Ustalanie przepływu produkcji i
zbilansowaniu planowanych zadań ze
zdolnością produkcyjną wzajemnie
zamiennych grup stanowisk



Bieżąca kontrola przepływu produkcji i
natychmiastowe usuwanie wszelkich
zakłóceń

73

Sterowanie według cyklu
produkcyjnego



Ustalenie okresowego planu spływu

produkcji zakończonej,



Ustalenie okresowego planu produkcji

uruchamianej,



Ustalanie przepływu produkcji i

zbilansowania planowanych zadań z

dysponowanym funduszem czasu grup

stanowisk wzajemnie zamiennych



Bieżącej kontroli i natychmiastowego

usuwania wszelkich zakłóceń

74

Metody wewnątrzkomórkowego
sterowania przepływem komórkowego



Cele wewnątrzkomórkowego
sterowania:



Zakończenie prac w planowanym
czasie,



Skrócenie do minimum cykli
produkcyjnych wyrobów,



Ograniczenie do minimum czasów
przygotowawczo-zakończeniowych

75

Sterowanie w liniach
potokowych



Stałych zsynchronizowanych,



Stałych niezsynchranizowanych,



W liniach potokowych zmiennych

76

Sterowanie przepływem produkcji w
gniazdach przedmiotowych o produkcji
powtarzalnej



Harmonogram wzorcowy, do budowy
harmonogramu potrzebne są informacje:



Plany spływu produkcji ( dla okresu rocznego
lub innego) elementów produkowanych w
komórce,



Plany technologiczne elementów z czasami
tpz i tj



Przewidywane wielkości braków,



Ustalony plan uruchomienia produkcji,



Ustalony dysponowany fundusz czasu
stanowisk

77

cd



Ustalony okres powtarzalności

produkcji dla komórki produkcyjnej,



Obliczone zadania godzinowe dla

produkowanych przedmiotów,



Obliczone wielkości normatywnych

partii produkcyjnych przedmiotów,



Obliczone czasy wykonania partii

produkcyjnych (tpz+ntj)

78

Sterowanie przepływem produkcji w
gniazdach o produkcji niepowtarzalnej



Przez określenie terminów uruchomienie i
zakończenia zleceń produkcyjnych,



Przez ustalenie stopnia pilności robót

Rozdzielnia otrzymuje gotowe

harmonogramy lub sama określa terminy
zakończenia zleceń produkcyjnych

79

Sterowanie za pomocą
harmonogramów Gantta

80

Nowoczesne koncepcje
sterowania produkcją



Planowanie potrzeb materiałowych
MRP I (Material Requirement
Planning)



Zasada obliczania potrzeb na
elementy składowe wyrobu,



Zasada podziału czasu rozkład stanu
zapasu w czasie

81

Działanie systemu MRP



Określenie liczby i rodzaju
elementów składowych wyrobów
będących przedmiotem sprzedaży,



Zapewnienie dostępności
elementów składowych w żądanej
ilości, miejscu i czasu

82

MRP I



Harmonogramowanie,



Monitorowanie,



Wykrywanie nieścisłości,



Poprawianie i aktualizacja

83

Zalety MRP



Pozwala sprowadzać koszty zapasów do

minimum,



Niezwłocznie reaguje na zmiany,



Umożliwiają wysunięcie wniosków co do

przyszłych sytuacji przez stosowanie

analizy poszczególnych pozycji,



Zapewniają sterowanie zapasami

bazujące na działalności operatywnej, a

nie na zapisach ewidencyjnych

84

cd



Umożliwiają dostosowanie wielkości
zamówień do potrzeb,



Podkreślają szczególne znaczenie
przebiegu czasowego potrzeb, ich
pokrycia i działań związanych z
zamawianiem

85

Planowanie zasobów
produkcyjnych MRP II

(Manufacturing Resourse Planning)



Kontrola zapasów,



Ustalanie priorytetów,



Kontrola wykorzystania zdolności
produkcyjnych

86

Planowanie zasobów
przedsiębiorstwa



MRP III

MRP II

Prognozowanie

rynku

Efektywność

dostaw

Dane historyczne

Wysyłek i zamówień

Wyjątki

zapotrzebowania

Oferty

Zapas

idealny

Zapas wyjątkowy

Rejestr

87

OPT (Optimized Production
Technology)



Filozofia optymalizacji planowania i

harmonogramowania,



Narzędzie modelowania operacji

produkcyjnych,



Oprogramowanie do planowania zdolności

produkcyjnych,



Narzędzie do koordynacji wysiłków w

marketingu, przygotowaniu i realizacji

produkcji dla osiągnięcia korzyści

88

REENGINEERING

Rewolucyjna zmiana
organizacji

89

Podział na
restrukturyzację:



Tradycyjną,



Radykalną.



Radykalna restrukturyzacja oznacza
przystosowanie się firmy do nowych
warunków otoczenia przez zmianę
sposobów funkcjonowania, a także
zmianę procesów, struktur i metod
zarządzania

90

Najczęściej stosowane
metody wprowadzania
zmian to:



Reengineering.



TQM,



Reorganizacja – transformacja.

Radykalne zmiany w zakresie:



Techniki i organizacji produkcji,



Metod i struktur zarządzania,



Kultury zarządzania

91

Podstawowe typy
procesów:

Wymagania

Satysfakcja

klienta klienta

Procesy podstawowe

Procesy
zarządzania

Procesy pomocnicze

92

Cztery słowa kluczowe wg
Hammera:

1.

Podstawowy

2.

Radykalny

3.

Znaczący

4.

Proces

93

Reengineering

to gruntowne

przemodelowanie lub radykalne
przekształcenie

procesów

podstawowych i pomocniczych oraz
procesów zarządzania

z wykorzystaniem
techniki informatycznej
oraz sterowania numerycznego

przy pełnym spożytkowaniu
intelektualnego i emocjonalnego
zaangażowania załogi.

94

Krytyczne pytania BPR



Co jest robione, dlaczego?



Jak jest robione, dlaczego w ten
sposób?



Gdzie to jest robione, dlaczego
tutaj?



Kiedy to jest robione, dlaczego
wtedy?



Kto to robi, dlaczego ta osoba?

95

Ocena racjonalności

1.

Analiza wykonalności

2.

Analiza i ocena

rentowności

3.

Analiza kosztów i

korzyści

4.

Analiza warunków z

punktu widzenia ryzyka

96

1. Analiza wykonalności

CEL

Różne warianty przedsięwzięć prowadzące

do osiągnięcia celu

97

Racjonalny wybór najkorzystniejszego
wariantu zależy od racjonalności ocen
każdego z wariantów

Proces oceny odbywa się etapowo

Po każdym etapie eliminuje się najsłabsze
warianty, aby w następnym etapie zajmować
się mniejszą liczbą, a na ostatnim etapie wybrać
jeden wariant

98

Na każdym etapie sprawdzamy
realność wariantu to znaczy
wykonujemy

ANALIZĘ WYKONALNOŚCI

tj,. Konfrontacji cech danego
przedsięwzięcia ze stawianymi mu
wymaganiami i warunkami realizacji

99

Analiza wykonalności ma
stwierdzić zgodność cech
realizacyjnych z :



Posiadanymi uprawnieniami realizującego go podmiotu,



Wymaganymi przepisami prawnymi,



Standardami technicznymi i wymaganiami technologicznymi,



Warunkami BHP oraz zatrudnienia i wynagradzania pracowników



Warunkami ochrony środowiska



Ograniczeniami miejsca i czasu



Dopuszczalnymi warunkami finansowymi



Ograniczeniami organizacyjnymi



Programem działalności danego podmiotu



Innymi wymaganiami

100

Ocena racjonalności w
przypadku:

1.

Przedsięwzięcia, których celem jest
osiąganie zysku – analiza i ocena
rentowności;

2.

Przedsięwzięcia, których celem jest
zaspokojenie pewnej, potrzeby
produkcyjnej lub usługowej – analiza i
ocena kosztów i korzyści;

3.

Przedsięwzięcia, które próbują łączyć
realizację obydwu ww. celów – analiza i
ocena kosztów i korzyści i analiza
rentowności

101

2. Analiza i ocena
rentowności



Zebranie informacji o wydatkach
(kosztach) i wpływach w kolejnych
okresach realizacji przedsiębiorstwa

Opracowuje się przepływy pieniężne

(cash flow) – zestawienie dla
każdego okresu sumy wydatków i
sumy wpływów oraz różnicy między
nimi

102

Wskaźniki do analizy i
oceny rentowności



Wartość bieżąca
netto (net present
value)











T

t

t

t

t

q

K

W

NPV

1

)

(

t

W

t

K

- Suma wpływów w okresie t

- Suma wydatków w okresie t

T= 1,2….T kolejne okresy realizacji

q=1+p – czynnik dyskontowy, w którym p jest stopą dyskontową

Warunkiem rentowności jest

NPV>0

103

Stosunek korzyści do kosztów
(benefit/cost ratio - BC)















T

i

t

t

T

i

t

t

q

K

q

W

BC

1

1

Wskaźnik BC preferuje rozwiązania o największych
Dochodach jednostkowych

104

Wewnętrzna stopa zwrotu
(internal rate of return –
IRR)

0

)

1

)(

(

1













t

T

i

t

t

r

K

W

IRR tzn r przyjmuje się rentowne, gdy wartość wewnętrznej
stopy dyskontowej jest wyższa od wartości bankowej stopy
procentowej. Rozwiązanie jest tym bardziej rentowne, im
wewnętrzna stopa r jest wyższa

105

3. Analiza kosztów i
korzyści



Przy ściśle określonej ilości i jakości zadań do
zrealizowania w ramach przedsięwzięcia,
wskaźnikiem racjonalności ekonomicznej tej funkcji
jest np. roczny koszt realizacji tej funkcji - K

r

K

r=

R

r

J+K

J- nakłady wyprzedzające (koszty inwestycji)
K- bieżące koszty realizacji zadań

R

r

-

rata rozszerzonej reprodukcji, dla liczby lat T i

stopy procentowej p

106

Koszt jednostkowy

P

K

k

r



P – ilość zadań realizowanych w ciągu

roku

107

Wartość rocznego salda

r

K

W

S





Przy przedsięwzięciach non – profit saldo winno
zbliżać się do 0

108

4. Analiza w warunkach
niepewności i ryzyka



Największe trudności w racjonalnej
ocenie przyszłego przedsięwzięcia
wynikają z niepewności dotyczącej
przyszłości



Niepewność ta dotyczy
rzeczywistych warunków realizacji
przedsięwzięcia, ponoszonych
kosztów i osiąganych korzyści

109

Analiza ryzyka



Wnikliwe rozważanie przyszłości i
określanie kilku odmiennych scenariuszy



Trzy scenariusze:



scenariusz optymistyczny założenie
wystąpienia wszystkich warunków korzystnych



scenariusz pesymistycznego założenie
wystąpienie wszystkich warunków
niekorzystnych



scenariusza przewidywanego założenie
przyjmującego spodziewane i najbardziej
prawdopodobne warunki realizacji

110

Analiza wrażliwości



Analiza wrażliwości odnosi się
kolejno do poszczególnych warunków
i czynników dotyczących realizacji
przedsięwzięcia



Analiza wrażliwości może wskazać na
pewne zagrożenia dla
przedsięwzięcia i jego racjonalności

111

EFEKTY REALIZACJI
PRZEDSIĘWZIĘCIA



Efekty mierzalne (łatwo wymierne)
w sensie fizycznym, ilościowym



efekty wyrażone finansowo w
księgowości,



efekty nie ujmowane w księgowości
finansowej



Efekty niemierzalne (trudno
wymierne) ze względu na swą
naturę jakościową

112

Efekty wewnętrzne –”odczuwalne
bezpośrednio” przez podmiot
gospodarczy,

Efekty zewnetrzne – nie „odczuwalne
bezpośrednio” przez podmiot
realizujący

113

Koszty i korzyści społeczne



Koszty społeczne danego przedsięwzięcia
obejmuje całość nakładów społecznych i
środków, zużywanych zasobów,
szkodliwych zmian środowiska i warunków
życia oraz traconych korzyści – w związku
z realizacją tego przedsięwzięcia

114

Koszty społeczne



To wydatkowanie wartości finansowych
lub wytworów społecznych,
umniejszenie zasobów naturalnych lub
degradacja środowiska, zużycie pracy
ludzkiej czy spowodowanie cierpienia,
które:

- Zmniejsza zakres realizacji innej społecznie

potrzebnej działalności produkcyjnej,
usługowej, naukowej, kulturalnej lub
wypoczynkowo-rozrywkowej,

115

cd koszty społeczne



zmniejsza bezpośrednio poziom
społecznej konsumpcji dóbr materialnych
lub usług, pogarsza warunki
mieszkaniowe, ogranicza lub utrudnia
korzystanie z zasobów naturalnych ,
walorów środowiska, dóbr kulturalnych,
wypoczynku i rozrywki,



utrudnia i ogranicza dalszy rozwój
społeczno-kulturalny i techniczno-
gospodarczy.

116

Korzyść społeczna

To każde wzbogacenie (aktualne lub

przyszłe) jakości życia społeczeństwa.

To pozyskanie przydatnych wytworów

pracy lub wartości finansowych,
zwiększenie będących do dyspozycji
zasbów naturalnych lub rekultywacja
środowiska, poszerzenie dostępnej
informacji, rozwój nauki i kultury,
które:

117

-Zwiększa bezpośrednio poziom konsumpcji społecznej
dóbr materialnych, duchowych i usług, poprawia warunki
mieszkaniowe, poszerza lub ułatwia korzystanie z zasobów
naturalnych, walorów środowiska, dóbr kultury wypoczynku
i rozrywki

-Ułatwia i poszerza możliwości dalszej realizacji społecznie
potrzebnej działalności produkcyjnej, usługowej, naukowej,
kulturalnej lub wypoczynkowo-rozrywkowej

118

EFEKTY ZEWNĘTRZNE

Koszty i korzyści społeczne powodowane
realizacją przedsięwzięcia, nie

„

odczuwane

”

i nie dotyczące bezpośrednio realizującego je

podmiotu gospodarczego.

Występują one w otoczeniu społeczno-

gospodarczym i przyrodniczym tego podmiotu

119

Rodzaje efektów
zewnętrznych



Pieniężne – dalsze konsekwencje i

wtórne efekty powodowane w

otoczeniu społeczno-gospodarczym

przez strumienie finansowe

dopływające i odpływające od

podmiotu gospodarczego w procesie

realizacji przedsięwzięcia



Technologiczno-organizacyjne,

ekologiczne i społeczno-kulturowe

oddziaływujące wtórnie na gospodarkę

120

Efekty trudno wymierne

Płaszczyzny trudnowymierności danego
zjawiska:



Trudnowymierność fizyczna, jakościowo-
ilościowa,



Trudnowymierność ekonomiczno-
finansowa związana z wartościowaniem
ekonomicznym poszczególnych,
określonych jakościowo i ilościowo,
efektów w nadsystemie społeczno-
gospodarczym

121

Trudnowymierność fizyczna, jakościowo-
ilościowa, która wynika z:



Niedostatecznej analizy jakościowej
zjawiska, z braku odpowiedniej
klasyfikacji jego cech oraz z braku
umiejętności ich rozróżnienia,



Braku właściwej kwantyfikacji zjawiska,



Rozproszenia skutków zjawiska w czasie i
przestrzeni,



Wzajemnego splatania się i oowiązania ze
sobą różnych trudnych do zmierzenia
czynników

122

Trudnowymierność ekonomiczno-finansowa może
być przezwyciężona w wyniku przyjęcia właściwej
kolejności przy wycenie wartościującej różnych
efektów



Kolejność wartościowania czynników:

1.

Straty czasu ludności w różnych

warunkach,

2.

Straty powodowane likwidacją jednego

miejsca pracy i bezrobociem,

3.

Strata zdrowia i życia ludzkiego w wyniku

nieszczęśliwych wypadków,

4.

Straty powodowane eksmisją mieszkańca

„na bruk” i bezdomnością

5.

Straty różnych zasobów naturalnych, w

tym zasobów geologicznych

123

Kolejność wartościowania czynników:
c.d.

1.

Szkody wynikające z prowadzenia
robót drogowych i związanych z
tym utrudnień komunikacyjnych,

2.

Szkody powodowane zawodnym
działaniem różnych systemów
energetycznego, wodnego,
komunikacyjnego, łączności itp.,

3.

inne

124

Metodologia systemowa



Wyróżnienie szczególnie
interesującego nas fragmentu i
pominięcie wszystkich innych
fragmentów, oraz wyodrębnienie
otoczenia



Rozpatrywanie wyróżnionego
fragmentu rzeczywistości jako całości
złożonej z mniejszych, jakościowo
zróżnicowanych części mniej lub
bardziej istotnych

125

cd metodologii systemowej



Dostrzeganie, że te różne części są

ze sobą jakoś powiązane i tworzą

pewną zorganizowaną całość lub

pewne zorganizowane podsystemy

jeszcze mniejszych elementów



Dostrzeganie, że rozpatrywany

przedmiot zainteresowań jest

powiązany z innymi przedmiotami

w otoczeniu i jest częścią pewnej

szerszej całości (nadsystemu)

126

Cd metodologii
systemowej



Konkretne określenie szczególnie
interesującego nas pytania dotyczącego
rozpatrywanej rzeczywistości i na tej
podstawie określenie rodzaju relacji R do
wykreowania interesującego nas systemu,
a pominięcie wszystkich innych relacji w
rzeczywistości



Wyróżnienie z rzeczywistości jedynie
podsystemów i elementów istotnych ze
względu na relację R, a pominięcie
pozostałych lub włączenie ich do otoczenia

127

Cd metodologii
systemowej



Agregowanie liczniejszych elementów
w podsystemy oraz zastępowanie
całych zbiorów podobnych rodzajowo
lub funkcjonalnie elementów jednym
elementem zastępczym
(podsystemem) charakteryzowanym
średnimi cechami elementów zbioru,
bądź – zależnie od problemu –
wypadkowymi cechami elementów
zbioru

128

Ograniczenia w analizie
systemowej



Brak dostatecznie pełnej i pewnej
informacji o zachowaniu się każdego z tych
elementów w przeszłości, a tym bardziej w
przyszłości, której zwykle dotyczy badanie,



Brak dostatecznej zdolności intelektualnej
badaczy systemów do analizy, weryfikacji i
interpretacji uzyskiwanej masy wyników,
m.in. ze względu na lawinowo rosnącą
liczbę możliwych stanów systemu, przy
wzroście liczby elementów

129

Zarządzanie
zapasami

Zadania w zakresie gospodarki

materiałowej:

Zapewnienie dostaw właściwych

materiałów po najniższym koszcie

całkowitym

130

Odpowiedzialność za:

1.

Określenie zapotrzebowania
materiałowego wynikającego z
prognoz marketingowych oraz
utrzymywanie kontaktów z działem
zaopatrzenia w celu pozyskania
odpowiednich dostaw.

2.

Przyjmowanie i bezpieczne
magazynowanie materiałów i
utrzymywanie ich w dobrym stanie w
celu ich dalszego wykorzystania.

131

cd

1.

Wydawanie materiałów na
podstawie otrzymania
odpowiednich poleceń.

2.

Identyfikowanie nadmiernych
zapasów i podejmowanie działań
zmierzających do ich obniżki.

132

Rodzaje materiałów

1.

Surowce i elementy z zakupu

2.

Roboty w toku

3.

Wyroby gotowe

4.

Materiały pomocnicze

133

Cykl zaopatrzenia



Cykl zamawiania



Cykl dostawy



Cykl odbioru

134

Systemy zapotrzebowania
niezależnego



System stałej wielkości zamówienia
(system dwupojemnikowy),



System stałego okresu dostaw

135

Krzywa Pareto ABC

136

System „JUST IN TIME”



System sterowania zapasami ,

wymagający zorganizowania

dostawców,

które zapewnia częste

dostawy materiałów wejściowych w

małych ilościach



Całkowite zaspakajania wymagań

klienta w momencie, gdy one

powstaną

tzn. bez odpadów, bez

niepotrzebnego zużycia materiałów,

zasobów fizycznych, czy ludzkich

137

CONTROLLING

Kontroling w produkcji

138

Idea controllingu:

Zbudowanie logicznego systemu,

który poprzez uporządkowane

połączenie różnych elementów

strukturalnych przedsiębiorstwa,

biorących udział w działalności

gospodarczej wyrażanej w przekroju

finansowym, ekonomicznym,

organizacyjnym oraz technicznym

pomorze podejmowanie decyzji

operacyjnych i strategicznych

139

Controlling

jest sposobem myślenia i

działania

znajdującym odzwierciedlenie

w postaci procedur decyzyjnych

realizowanych przez

poszczególne komórki

zarządzające przedsiębiorstwa

140

Controlling

rozumiany w sposób

uproszczony:

Porównanie stanu
pożądanego
(wyznaczonego,
zaplanowanego)
ze stanem istniejącym

141

Controlling

Zintegrowany podsystem

kierowania, planowania,

kontroli i informacji,

Wspierający adaptację i

koordynację całego systemu

zarządzania.

142

Według Webera controlling
obejmuje:

-Funkcje controllingu,

-Realizację funkcji,

-Obszar objęty controllingiem

143

-Funkcje controllingu

podsystem zarządzania

przedsiębiorstwem, który
częściowo wspomaga procesy
planowania, sterowania i
kontroli, umożliwiając w ten
sposób koordynację całego
systemu

144

-Realizację funkcji

funkcje controllingu mogą

być wykonywane przez odrębne
lub istniejące komórki
organizacyjne lub stanowiska
pracy

145

-Obszar objęty controllingiem

zależy od tego, czy dotyczy

tylko operatywnej części/formy
controllingu, czy także jego
części strategicznej

146

Zadania kadry kierowniczej

-„to controll”

Zadania kontrolerów
zadaniowych
- „controlling lub controllership”

147

Funkcja
zarządza
nia

Stopień
Spełnie

nia
funkcji

Wymagania i efekty
funkcji zarządzania
Controllingu

Plano
wani
e

Pełny



Wdrożenie to spójny

system planów



Funkcjonowanie C

podnosi wiarygodność

planowania na
następne okresy

148

Funkcja
zarządza
nia

Stopień
Spełnie

nia
funkcji

Wymagania i efekty
funkcji zarządzania
Controllingu

Orga
nizow
anie

Ogran
iczony

Wdrożenie C wymaga
racjonalnej struktury z

określeniem zakresów
odpowiedzialności
Wdrożenie C
zyskujemy lepszy

przepływ inform.

149

Funkcja
zarządza
nia

Stopień
Spełnie

nia
funkcji

Wymagania i efekty
funkcji zarządzania
Controllingu

Moty
wowa
nie

Znacz
nie

ograni

czony

Funkcjonowanie C
wymaga

systematycznego
przeglądu odchyleń

150

Funkcja
Zarządza
nia

Stopień
Spełnie

nia
funkcji

Wymagania i efekty
funkcji zarządzania
Controllingu

Kontr
olow
anie

Pełny



C Wymaga kontroli

wyników osiąganych

oraz pozycji na rynku i
w otoczeniu



Kontrola zapobiega

popełniania błędów

151

Funkcja
Zarządza
nia

Stopie

ń
Spełni
enia

funkcji

Wymagania i efekty
funkcji zarządzania
Controllingu

Sterowa

nie/kier
owanie

koordyn
owanie

Pełny



C zapewnia

koordynację w czasie
planowania oraz przy

analizie weryfikacyjnej
odchyleń, sukcesywnie

korygow.

152

Logistyka i zarządzanie

Sprzedaż i marketing

FINANSE

Produkcja

Funkcje pomocnicze

Funkcje przedsiębiorstwa
a przydatność
controllingu

153

Uniwersalne zasady
controllingu



Zabezpieczenie efektywnego
systemu informacyjnego,



Zabezpieczenie efektywnego
systemu organizacyjnego,



Zabezpieczenie efektywnego
systemu zarządzania

154

Zasady

Controllingu

-zes informacyjnego

-zes organizacyjnego

-zes zarządzania

Metody

Controllingu

- Strategiczne

- operacyjne

Projekt

Systemu

controllingu

Proces

Podejmowania

decyzji

WY

W

E

WE

155

Zadania controllingu

Kadra

kierownicza

„to controll”

Planowanie i sterowanie

(realizacja celów)

Kierowanie ludźmi

Instrumenty zarządzania:

Rachunkowość zarządcza,

procedury, modele, techniki

Metody procesów decyzyjnych,

I rozwiązywania problemów

Instrumenty kierowania

Wskaźniki realizacji zadań, zakresy

Odpowiedzialności st. Kier i wyk

Controller

Controlling

(controllership)

156

Dwa podstawowe

zadania controllingu:

•Utrzymania zdolności (zapewnienia)

przedsiębiorstwa do przynoszenia

dochodów

•Utrzymania (zapewnienia) stabilności

jego sytuacji finansowej

157

Zarządzanie finansowe

Instrument

Planowanie finansowe

- Strategiczne planowanie finansowe,

- operatywne planowanie finansowe,

- dyspozycyjne planowanie finansowe

158

Zadania controllingu w
zarządzaniu finansowym

1.Tworzenie i aktualizowanie systemu

planowania finansowego (rachunków
finansowych),

2. Konstruowaniu mierników i wskaźników

oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

3. Przygotowaniu informacji dla podejmowania

decyzji finansowych

159

Rachunek kosztów i wyników

Podstawą systemu controllingu

Podmiotu gospodarczego

Baza

planistyczna

mierniki

Poziom

odchyleń

Zapotrzebowanie na informację

Adekwatne do celu

Planowanie

Narzędzia
wspomagające Kierowanie podmiotem gospodarczym

Sterowanie

Kontrola

Podejmowanie

decyzji

160

Bezpośrednie otoczenie systemu controllingu

Rynki

zbytu

Rynki

zaopatrzenia

Rynki
pracy

Rynki

finansowe

Rynki

Know - how

Społeczno ekonomiczny rozwój kraju

Cykle koniunkturalne i inne parametry funkcjonowania gospodarki

Gospodarka światowa

161

W gospodarce rynkowej podejmując
decyzje należy uwzględnić:

1 Rynki zbytu- dynamika:

zmienne potrzeby klientów wynikające z postępu technicznego
mody i ducha czasów
zmienne działania konkurentów
pojawienie się nowych konkurentów na rynku

2 Rynki zaopatrzenia:

zmienność produktów i ich jakości
zmienne ceny i kursów walut
wyłączenie lub włączenie się nowych podmiotów rynkowych

3 Kapitałowych
4 Pracy
5 Know-how

162

Dynamika powoduje, że
Menedżerowie pytają:

• czy podejmujemy odpowiednie
decyzje (pytanie strategiczne)

• czy wykonujemy te decyzje
prawidłowo (pytanie operacyjne)

163

Controlling ma dostarczyć
kierownictwu informacji:

• niezbędnych do planowania,
sterowania, i kontroli przedsiębiorstwa,
wpływających na wynik

• rozwiązujących problemy strategiczne

• rozwiązujących problemy operacyjne

164

Uniwersylizacja systemów
Controllingu

Procedura uniwersylizacji:

1.Przyjęcie identycznych w sensie
ideowym procedur dla różnych
jego rodzajów,
2.Opracowaniu unifikacji w przekroju
operacyjnym oraz strategicznym

165

Ad1)

-”0” - dotyczy budowy bazy

controllingu,

-”1” – zabezpieczenia organizacyjno-

informacyjnego w strukturach

-”2” – określenie dopuszczalnych

odchyleń wskaźników,

-”3” – zakres oraz sposób wykorzys-

tania systemu controllingu
w zarządzaniu

166

Ad 2)

-Określenie bazy porównawczej,

-System dostępu do właściwej informacji,

-Mierniki kontrolne oraz hierarchizacja ich,

-Określenie dopuszczalnych wielkości
odchyleń dla poszczególnych mierników,
-określenie zasad i sposobów decyzji
akceptujących, korygujących lub
zmieniających, warunki zmian bazy
-przyjęcie reguł organizacyjnych
wspomagających system controllingu
-dynamizacja struktur przez powiązania
-symulacja funkcjonowania wariantów
-wybór, zatwierdzenie i rozpoczęcie realizacji

167

Czynniki wewnętrzne
determinujące wdrożenie

Controllingu:

1. Cel postawiony przed projektantem
2. Specyfika podmiotu gospodarczego
3. dziedzinę, którą obejmuje controlling
4. okres obejmowany przez system
5. dostępność do właściwej informacji z

punktu widzenia SI podmiotu
gospodarczego

168

Czynniki zewnętrzne:

1. Specyfika zachowania się

otoczenia,

2. Okres obejmowany przez

system,

3. Dostępność do właściwej

informacji ze względu na
możliwość pozyskiwania I

169

Wewnętrzne i zewnętrzne

czynniki są skorelowane z
rodzajami, typem i odmianami
controllingu

170

Kryteria klasyfikacji

Controllingu:

1. Przedmiotu/rodzaju działalności,
2. Horyzontu czasu/funkcji,
3. zakresu,
4.Idei/celu działania

171

Rodzaje controllingu wg
kryterium rodzaju działalności

- wytwarzania (gospodarczy),

- zabezpieczenia procesów

wytwarzania,

- finansowy,

- logistyczny,

- ochrony środowiska,

- zasobów ludzkich,

- marketingu

172

Controlling wg kryterium
Horyzontu czasu:

- strategiczny

- operacyjny

Controlling wg kryterium
Zakresu:

- kompleksowy,

- produkcyjno-finansowy,

- finansowy,

173

Controlling wg kryterium
Idei/celu działania:

-struktur,

-wyników

174

Controlling wykorzystujemy do:

-Monitorowania funkcjonowania
wszelkich służb i stanowisk,

-Monitorowania rezultatów pg
wyrażonych we wskaźnikach
ekonomiczno-finansowych

175

Controlling struktur obejmuje:
badanie struktur i badanie
funkcji poszczególnych
komórek, analiza dopuszczalności
rzeczywistych odchyleń od:
- wzorców strukturalnych,
- zakresu funkcji,
- harmonogramu spełniania funkcji,
- przyjętego poziomu efektywności

funkcji

176

Controlling wyników działania
powinien obejmować:

-Badanie wyników finansowych,
ekonomicznych, analizę
odstępstw od przyjętych w bazie
C parametrów techniczno-
organizacyjnych

177

EFEKTY CONTROLLINGU

-Struktur

- poprawa przepływu informacji,

- poprawa efektywności ośrodków
decyzyjnych,

-lepsze wykorzystanie istniejącego
potencjału ludzkiego

178

EFEKTY
CONTROLLINGU

-Wyników:

- efektywniejsze
wykorzystanie rynku,

- efektywniejsze
zarządzanie kapitałem,

- efektywniejsze
wykorzystanie potencjału
techniczno – produkcyjnego

- poprawa wyników eko-
finans. (synergia)

179

Controlling działalności
gospodarczej to

monitorowanie, analiza i ocena
różnych procesów zachodzących
w podmiocie gospodarczym warun-
kujących jego wynik ekonomiczny
przeprowadzana zgodnie z przyjętym
rozumieniem pojęcia controllingu.

180

Controlling działalności
gospodarczej „A”, ”B”, „C”

Controlling „A”

– działalności

gospodarczej przedsiębiorstwa
z pełnym uwzględnieniem oddziaływania
otoczenia realizowany w oparciu
o monitorowanie, analizę i ocenę
wskaźników – tzw. controlling
kompleksowy

181

Controlling „B” –

z ograniczonym uwzględnianiem
oddziaływania otoczenia realizowany w
oparciu o monitorowanie, analizę i ocenę
wybranego zbioru wskaźników
Tzw. controlling produkcyjno-finansowy

Controlling „C” –

w zakresie

finansów realizowany w oparciu o
monitorowanie, analizę i ocenę
wskaźników finansowych
Tzw. controlling finansowy

182

Controlling wg strategii

Wiodąca pozycja pod względem kosztów

całkowitych

Potrzebne umiejętności i zasoby

• ciągłe nakłady inwestycyjne i łatwy
dostęp do kapitałów,

• umiejętności projektowania technologii,

• ścisły nadzór nad czynnikiem ludzkim,

• technologizacja konstrukcji wyrobów

183

Controlling wg strategii
Wiodąca pozycja pod względem kosztów
całkowitych

Potrzeby organizacyjne:



Ścisła kontrola kosztów,



Częste i szczegółowe sprawozdania

kontrolne,



Ustrukturalizowana organizacja i

zakresy odpowiedzialności,



Zachęty oparte na ścisłym

wykonywaniu planów ilościowych.

184

Controlling w strategii wiodąca
pozycja pod względem kosztów
całkowitych



Waga controllingu



Bardzo duża operacyjnego i
strategicznego,



Szczególnie przydatny jest
controlling przedsiębiorstwa „A”,
również jest przydatny „B” lub „C”

185

Controlling w strategii
zróżnicowania

Potrzeby umiejętności i zasoby:



Duże umiejętności marketingowe,



Projektowanie wyrobów,



Uzdolnienia twórcze,



Duże możliwości prowadzenia badań
podstawowych,



Wysoka reputacja lub wiodąca pozycja
korporacji w dziedzinie techniki,



Długa tradycja w danym sektorze albo
szczególna kombinacja umiejętności ludzi
przyciągniętych z innych firm

186

Controlling w strategii
zróżnicowanie

Potrzeby organizacyjne:



Ścisła koordynacja funkcji B+R,

opracowywania wyrobów i

marketingowych,



Subiektywne oceny i zachęty

zamiast pomiarów ilościowych,



Atrakcyjne warunki przyciągania

wysoko kwalifikowanych

pracowników, naukowców, ludzi

twórczych

187

Controlling w strategii
zróżnicowanie

Waga controllingu:



Niewielka operacyjnego, średnia
strategicznego,



Celowym jest przede wszystkim
wykorzystywanie controllingu
przedsiębiorstwa „AA” w mniejszym
zakresie „AB”

188

Controlling w strategii
koncentracja

Potrzebne umiejętności i

zasoby:



Kombinacja wymienionych
zasad postępowania,
nakierowana na określony
segment strategiczny

189

Controlling w strategii
koncentracja

Potrzeby organizacyjne:



Kombinacja wymienionych
zasad postępowania,
nakierowana na określony
segment strategiczny

190

Controlling w strategii
koncentracja

Waga controllingu:



Średnia operacyjnego i
strategicznego



Równy poziom wykorzystania
controllingu przedsiębiorstwa
„A”, ”B”, ”C”

191

Controllingi
dziedzinowe



Controlling finansowy,



Controlling marketingu,



Controlling logistyki,



Controlling ochrony środowiska,



Controlling administracji,



Controlling specjalistyczny

192

Controlling finansowy



Cel – niedopuszczenie do powstania krytycznej
sytuacji w dziedzinie finansów,



Zakres – cała działalność finansowa
charakteryzowana przez wskaźniki syntetyczne i
analityczne finansowe i r. z.



Metody – wykorzystywane w klasycznej
rachunkowości zarządczej oraz metody i techniki
zarządzania np. analiza wąskich gardeł, BEP



Uwarunkowania – pełna rachunkowość finansowa i
zarządcza, zabezpieczenie informacyjne i
odpowiedni tryb podejmowania decyzji

193

Controlling marketingu:



Cel – niedopuszczenie do załamania śię lub

realizowania nierentownej sprzedaży,



Zakres – cała działalność marketingowa

polegająca na kompleksowym badaniu

rynku oraz stosowaniu instrumentów

marketingu MIX i innych instrumentów

marketingowych,



Metody – analiza rynku, analiza sprzedaży,

marketing MIX, metody wiążące efekt

finansowy ze sprzedażą,



Uwarunkowania – zorganizowanie służb

marketingu, monitorowanie, analizowanie i

oceny sytuacji, zabezpieczenie inf-dec.

194

Controlling logistyki



Cel – niedopuszczenie do powstania krytycznej

sytuacji w dziedzinie logistyki,



Zakres – wskaźniki przebiegu strumieni

materiałów, produkcji w toku, wyrobów gotowych,

elementów zabezpieczenia inf.,



Metody – wykorzystywane w kompleksowo

rozumianej logistyce, takie jak: wielkość i

optymalizacja zamówień, optymalizacja strumieni

przepływów, analiza obszarów sprzedaży,



Uwarunkowania zorganizowanie służb

logistycznych, planowanie i ewidencjonowanie

procesów logistycznych, zabezpieczenie inform-

decyzyjnych.

195

Controlling ochrony
środowiska



Cel – niedopuszczenie do nieodwracalnego

zniszczenia środowiska lub jego elementów,

umiejętne wykorzystywanie istniejącego

środowiska naturalnego,



Zakres – kompleksowo rozumiany obszar

środowiska naturalnego, które może ulegać

degradacji na skutek działalności człowieka,



Metody – wykorzystywane do monitoringu stanu i

zmian poziomu środowiska naturalnego, głównie

jego elementów nieodtwarzalnych w zakresie:

wody, powietrza, odpadów oraz ochrony przyrody.



Uwarunkowania – służby ochrony środowiska,

wykonywanie zadań w zakresie monitorowania,

analizy i oceny sytuacji, zab. Inf-dec

196

Controlling
administracji



cel – niedopuszczanie do powstania

krytycznej sytuacji w dziedzinie

administracji,



Zakres – cała działalność administracyjna

tj., oświata, bezpieczeństwo, ochrona

zdrowia,



Metody – optymalizacja przepływu strumieni

pieniężnych, metody badania zależności

jakość usług, a jej koszty



Uwarunkowania – efektywne służby

administracji publicznej, zabezpieczenie

informacyjno-decyzyjne.

197

Controlling
specjalistyczny



Cel – niedopuszczenie do powstania

krytycznego stanu w różnych

sytuacjach,



Zakres – działalność determinująca całą

sytuację niezależnie od rodzaju, stanu,

przebiegu w czasie,



Metody – określanie poziomu zagrożenia

metodami heurystycznymi,



Uwarunkowania-służby antykryzysowe

zabezpieczenie informacyjno-decyzyjne

198

Podejście

systemowe

Podejście

sytuacyjne

Podejście integrujące

199

Elementy systemu organizacja

nakłady

Procesy

transformacji

wyniki

Sprzężenia

zwrotne

200

Controlling

wyników

Controlling

struktur

Podejście

ilościowe i

integrujące

Podejście behawio-

ralne (o charakterze

jakościowym

Wpływ podejścia do teorii organizacji na

controlling

201

Adaptacja

organizacyjna

ze względu

na controlling

Uzasadniony

zbiór

dopuszczalnych

odchyleń

1.Ustalanie

norm

2. Mierzenie

wyników

3. Porównanie

wyników

z normami

4. Ocena

wyników

działania

Informacja

zewnętrzna

i wewnętrzna

Utrzymanie

Status

quo

Korekta

odchyleń

Zmiana

norm

Relacje

Controlling, a proces kontroli

202

Nakłady

Transformacja

Wyniki

Kontrola

wstępna

Kontrola

równoległa

Kontrola

końcowa

Sprzężenie zwrotne

Zakres kontroli operacji

203

Źródła niepewności wpływające na controlling

1.Niewiedza i brak umiejętności rozwiązywania problemów

tzw wiedza „eksperta”

2. Turbulencję otoczenia tzw władza „łącznika”

3. Brak zgodności między zasadami a siecią informacyjną

tzw wiedza „informatora”

4. Wieloznaczność w interpretowaniu przepisów i norm

organizacyjnych tzw. władza „pracodawcy”

204

Efekty procesu lub przedsięwzięcia poddanego

controllingowi

Efekty pełne

(łączne)

Efekty wymierne

fizyczne

Efekty niwymierne

fizyczne

Efekty wymierne
Wartościowo-zmiana
kosztów, zysku,
rentowności itp..,

Efekty wymierne
zmiany
parametrów
czas, %, ilość,
niepewność

Efekty
Jakościowe
ocenialne
np.
Energo-
nomiczności,
nowoczesności,
elastyczności

Efekty
Jakościowe
nieocenialne
np. niektóre
parametry
ekologiczne,
sytuacji
kryzysowych

205

Controlling a procesy informacyjno-decyzyjne

Proces informacyjno-decyzyjny – problem decyzyjny,
stanowiący podstawowy element procesu, należy
traktować jako odchylenie między tym „co jest” a
przyszłym stanem pożądanym „co ma być”

Procedury controllingu:

- procesów informacyjnych,
- sposobów rozwiązywania problemów,
- planowanie celów i zadań

206

Faza i rozpoznania i zdefiniowania problemu

Odwzorowanie problemu w procedurach

controllingowych

Monitorowanie problemu

Analiza wyników dotyczących problemu

Uzupełnienie i kompletowanie informacji

Ocena wyników – Faza decydowania (wyboru)

Uzyskany stan

Informacji jest zadawalający

NIE

TAK

207

Uzyskany stan informacji

jest zadawalający

TAK

Dokonanie optymalnego rozwiązania

TAK

Postanowienia dotyczące sposobu realizacji decyzji

Akceptacja

Usprawiedliwienie

Funkcjonowania

controllingu

Zmiana odwzorowania

Realizacja podjętej decyzji

Osiągnięto przewidywany

stan

NIE

208

Osiągnięto przewidywany

stan

Problem rozwiązany

TAK

NIE

209

Podstawy projektowania
systemów controllingu



Należy zdefiniować pojęcie modułu
controllingu

Moduł controllingu to struktura

organizacyjna podmiotu
gospodarczego wraz z określonym
trybem funkcjonowania,
umożliwiającym spełnianie funkcji
controllingu.

210

Sekwencje działania
wdrażającego
moduł (system) controllingu



Analizujemy istniejące struktury,



Tworzymy nowe struktury,



Integrujemy funkcje przedsiębiorstwa,



Projektujemy tryb funkcjonowania
modułu:



Wstępnie, bez dokładnej identyfikacji
czasowej,



Szczegółowo, określając dokładną
identyfikację czasową,



Projektujemy procedury wdrożeniowe.

211

Elementy struktury modułu
controllingu



Baza – zbiór wielkości planowych



Baza – zbiór dopuszczalnych odchyleń



Kompleksowy system rachunkowości o

charakterze sprawozdawczym



Parametry (mierniki) sterujące,

podlegające monitorowaniu



Tabele porównań wielkości parametrów

rzeczywistych i planowanych



Analiza i ocena wyników obejmująca

analizę i ocenę istniejącego stanu oraz

podjęcie decyzji operacyjnych

weryfikujących ten stan

212

Czynniki zewnętrzne oddziaływujące
na model controllingu



Parametry charakteryzujące otoczenie



Strategia firmy



Dostępne metody badawcze
umożliwiające określenie
uzasadnionego poziomu
dopuszczalnych odchyleń



Uwarunkowania wewnętrzne działania
firmy w okresie funkcjonowania
controllingu

213

Działania w budowie modułu
controllingu



Bieżące, stałe zabezpieczające
funkcjonowania systemu (modułu)



Występujące periodycznie, objęte
trybem controllingu

214

Działania bieżące



Ciągłe oddziaływanie strategii, celów i

sposobów działania firmy na bazę controllingu,



Ciągłe zabezpieczania przez służby

przedsiębiorstwa danych niezbędnych dla

ustalenia poziomu wielkości rzeczywistych

mierników (parametrów) sterujących

systemem,



Bieżące informowanie decydentów o poziomie

dopuszczalnych odchyleń wszystkich

mierników sterujących, które umożliwiają

jeszcze zrealizowanie przyjętych celów,



Bieżące przekazywanie decydentom informacji

o wynikach porównania wielkości

rzeczywistych i planowanych parametrów

sterujących systemem controllingu

215

Tryb controllingu



Zdefiniowane sekwencje czasowe

między poszczególnymi elementami

struktury modelu (systemu)

controllingu,



Sekwencje są dokładne identyfikowane

poprzez ścisłe (wymierne ilościowo i /lub

wartościowo) identyfikatory zależności,



Pełen zbiór sekwencji modeli jest spójny

z wcześniej określonym statycznym

modelem controllingu

216

Problemy

ekologiczne w

zarządzaniu

produkcją

217

Ekonomia klasyczna a problem
ograniczoności zasobów i
zanieczyszczenie środowiska

W twórczości:



A. Smith,



D. Ricardo,



J. B. Saya,



R. Malthusa,



K. Marksa,



J.A. Schumpetera

ANALIZA

MOŻLIWOŚCI POWSTAWANIA

NIEPRZEKRACZALNYCH BARIER

DLA

WZROSTU

GOSPODARCZEGO

218

Według A. Smitha (Badania
nad naturą i przyczynami
bogactwa narodów):



W kraju, który osiągnął pełnię
bogactw, na jaką mu zezwala jego
natura, jego gleby, klimat oraz
położenie względem innych krajów,
który więc nie może czynić dalszych
postępów lecz także się nie cofa,
zarówno płaca robocza, jak i zyski
od kapitału byłyby prawdopodobnie
bardzo niskie

219

Koncepcja stagnacji
sekularnej
wg D. Ricardo

Malejące przychody

w rolnictwie

i sektorze

wydobywczym

Wzrost

wysokości

rent

gruntowych

Uprawianie

ziem o coraz

gorszej

urodzajności

Zaspakajanie potrzeb

rosnącej ludności

Wzrost płac

naturalnych

Spadek

stopy i masy

zysków

Spadek akumulacji

kapitału

0

WZROST GOSPODARCZY

220

K. Marks



Człowiek – Środowisko

To walka o

opanowanie czy też

kontrolę nad siłami

natury

221

J. B. Say



Produkcja i konsumpcja

jest przekształcaniem

materii, a nieuchronnym

skutkiem tego

przekształcania jest

generowanie do

przyrody

odpadów

222

wg. R. Malthusa



Ludność wzrasta w postępie

geometrycznym, zaś środki

utrzymania wzrastają jedynie w

postępie arytmetycznym



Renta różniczkowa jest nadwyżką

produktu ponad nakłady kapitału i

pracy poniesione na najmniej

urodzajnych ziemiach branych pod

uprawę w celu zaspokojenia

rosnącego popytu na produkty rolne

223

Wg. Schumpetera



Długookresowa wizja
rozwoju, w której elita,
dzięki jej intelektowi i woli
wprowadzania ciągłych
innowacji, staje się główną
siłą napędową postępu

224

Ekologiczne efekty
zewnętrzne:



Występują wówczas, gdy decyzje
gospodarcze podejmowane przez
jeden lub więcej podmiotów
gospodarczych oznaczają powstanie
takich zmian w środowiskowych
warunkach gospodarowania, które
bezpośrednio



negatywnie (niekorzyści)



pozytywnie (korzyści)

oddziałują na możliwości produkcyjne
lub konsumpcyjne innych podmiotów

225

Efekty zewnętrzne
(bezpośrednie)



Prowadzą do



nieoptymalnego stopnia
wykorzystania zasobów
środowiskowych,



nadmiernej eksploatacji i degradacji
zasobów środowiskowych,



niewłaściwej eksploatacji zasobów
naturalnych

226

Internalizacja ekologicznych
efektów zewnętrznych



to eliminacja lub

ograniczenie
zakresu
występowania
efektów
zewnętrznych

227

Rynek a zanieczyszczenie
środowiska w ujęciu
neoklasycznym

1.

Rynek ma zdolność do efektywnej alokacji

zasobów;

2.

Efekty zewnętrzne – na przykład

zanieczyszczenie środowiska – prowadzą do

nieefektywnej alokacji zasobów;

3.

Środowiskowe niekorzyści zewnętrzne powinny

być internalizowane, co oznacza poprawę

funkcjonowania rynku (ale nie jego

zastępowanie przez państwo);

4.

Ekonomiczno-rynkowe metody internalizacji

niekorzyści środowiskowych charakteryzują się

wyższą efektywnością i mniejszymi kosztami

niż metody prawno-admnistracyjne.

228

Neoklasyczna analiza problemów
eksploatacji i wyczerpywania zasobów
naturalnych

Coraz większa rzadkość
występowania zasobów

naturalnych

WZROST

CEN

ZASOBÓW

Bariera

Wzrostu

(wyczer-

pywanie

zasobów

)

PROCESY

SUBSTYTUCJI

229

W modelach neoklasycznych
istotnym jest:



Ocena społecznych preferencji
w zakresie rozłożenia w czasie
dobrobytu społecznego,
a więc w zakresie wpływu
tempa eksploatacji zasobów
na poziom dobrobytu generacji

teraźniejszych

i

przyszłych

230

Neoklasyczna teoria ekologicznie
uwarunkowanego wzrostu
gospodarczego-lata 70 i 80



Poszukiwanie ścieżki

zrównoważonego i stabilnego

zarazem rozwoju gospodarki,

dodatkowo jednak przy

uwzględnieniu

uwarunkowań

ekologicznych

231

Główne cechy
keneynesowskiej ekonomii
środowiska:



W gospodarowaniu zasobami przyrody
podstawowe znaczenie ma kryterium
międzygeneracyjnej sprawiedliwości
ekologicznej, nie zaś mikroekonomicznej
efektywności;



Rynek nie jest w pełni zadawalającym
mechanizmem, jeśli chodzi o
gospodarowanie zasobami nieodnawialnymi;



Nie wszystkie koszty i korzyści środowiskowe
można ujmować w kategoriach
wartościowych

232

Różnice między ekonomią
keynesowską, a neoklasyczną

(w zakresie problematyki środowiska
przyrodniczego)



Neoklasycy



Rynek ma

zdolność do

efektywnej

alokacji

zasobów,



Bariery wzrostu

związane z

wyczerpywanie

m zasobów

usuwa proces

substytucji



Keynesiści



Decydujące

znaczenie dla

ochrony zasobów

przyrody mają oceny

polityczne (potrzeby

przyszłych pokoleń),



mechanizm

substytucji

technologiczno-

cenowej chroniący

przed barierą

wzrostu staje się

problematyczny dla

całego systemu

gospodarczego

233

Ekonomiczna analiza
ekologicznych uwarunkowań
gospodarowania

Każda pojedyncza czy zbiorowa aktywność, w

którą angażuje się człowiek, jest bezwzględnie

podporządkowana

pierwszemu i drugiemu prawu termodynamiki;



Pierwsze prawo termodynamiki

(prawo

zachowania materii i energii) mówi, że każdemu

rodzajowi przemiany całkowita ilość energii

(materii) pozostaje bez zmian niezależnie od

rodzajów procesów i kierunków ich przebiegu;



Drugie prawo termodynamiki

(prawo entropii)

każdy odbywający się w przyrodzie proces

przebiega w ten sposób, że entropia wszystkich

uczestniczących w nim elementów (materii czy

energii) wzrasta.

234

Analiza bilansu masy (mass-
balance approach)



Ogólna

suma materii i energii

pobieranych

ze środowiska

w postaci surowców musi

dokładnie bilansować się z

ogólną sumą materii i energii

powracającej

do środowiska

w postaci dóbr kapitałowych i

konsumpcyjnych oraz odpadów,

w tym rozproszonej energii.

235

Teoria wzrostu a ekologia

(podejście neoklasyczne)

Teoria

wzrostu

optymalnego

Teoria

optymalnego

wykorzystania

zasobów

Optymalne

zarządzanie

środowiskiem

236

Analiza input-output



Ustalanie współzależności
między rozmiarami produkcji w
poszczególnych działach i
gałęziach gospodarki, a także
ustalaniem zależności między
wielkością produkcji globalnej,
a także ustalaniem zależności
między wielkością produkcji
globalnej, a produkcją finalną.

237

Analiza energetyczna

(energy analysis)

1.

Porównanie efektów z nakładami określonymi w

jednostkach energii (badanie zysków

energetycznych);

2.

Badanie wpływu energii na efekt produkcyjny,

oparta głównie na wykorzystaniu neoklasycznej

funkcji produkcji i jej rozszerzeniu o czynnik

„energia”;

3.

Porównania rzeczywistych nakładów energii z

nakładami hipotetycznymi, oznaczającymi

najwyższą sprawność termodynamiczną;

4.

Analiza jakości energii (analiza egzergii);

5.

Porównanie globalnych nakładów energii ze

zagregowanymi wskaźnikami rozwoju społeczno-

gospodarczego;

6.

Możliwości przełamania przestrzennego bariery

rozwojowej (energetycznej), poprzez „import”
energii z przestrzeni kosmicznej

238

Entropijność procesów
społeczno-gospodarczych



Systemy społeczno-ekonomiczne
aby mogły istnieć i funkcjonować,
muszą pobierać energię, materię i
informację z otoczenia.



Zgodnie z prawem entropii każdy
izolowany system charakteryzuje
się wzrostem dezorganizacji i
nieuporządkowania

239

Entropijność procesów ekonomicznych
polega, na ciągłej transformacji niskiej
entropii na wysoką.



Wzrost entropii w przyrodzie ma
charakter automatyczny, natomiast
procesy społeczno-ekonomiczne,
ich zakres i dynamika zależą od
aktywności ludzi.



Rzeczywistym celem procesu
ekonomicznego nie jest strumień
wysokiej entropii, lecz odpowiedni
poziom satysfakcji społecznej

240

Entropijność, a proces
produkcyjny



Proces produkcyjny

Zadowolenie ludzkie
podtrzymywanie życia
człowieka
i jego cywilizacji

Efekt podstawowy procesów
gospodarczych

Odpady

Efekt uboczny
Procesów gospodarczych

241

Ekologiczny paradygmat
ekonomii



Ekologiczny paradygmat ekonomii oznacza
traktowanie ekologicznych uwarunkowań i
celów rozwoju gospodarczego jako
absolutnie nadrzędnych w stosunku do
uwarunkowań i celów formułowanych i
analizowanych w tradycyjnej
neoklasycznej, teorii ekonomii.



Zasoby kapitału naturalnego są
najważniejszym ograniczeniem
współczesnego rozwoju gospodarczego.

242

Paradygmat ekonomizacji
środowiska



Można i należy wykorzystywać instrumenty

ekonomicznej analizy optymalizacyjnej, statycznej

i dynamicznej, do określania metod i

instrumentów, przy pomocy których w polityce

ekologicznej minimalizuje się koszty.



Nakłady związane z osiąganiem założonych lub

pożądanych celów ekologicznych, czy kosztach

realizacji wzrostu ekologicznie zrównoważonego.



Ekonomizacja środowiska przyczynia się do

bardziej efektywnego wykorzystywania

ograniczonych zasobów rzeczowych i ludzkich,

które są niezbędne dla osiągania formułowanych

przez politykę ekologicznych celów.

243

Ekonomia a
interdyscyplinarny charakter
problemów ekologicznych



Ekonomia jest nauką o optymalnym
wykorzystaniu ograniczonych i
posiadających zawsze alternatywne
zastosowania czynników wytwórczych.



Poznawcze, jak i utylitarne funkcje ekonomii
w zakresie problematyki ekologiczno-
ekonomicznej polegają na tworzeniu
przesłanek ekonomicznej racjonalizacji
gospodarowania zasobami i polityki ochrony
środowiska

244

Etyczny wymiar
ekologicznych aspektów
gospodarowania



Relacje człowiek – przyroda



Potrzeba zmiany antopocentrycznego
stanowiska, bez konieczności jego
radykalnego odrzucenia;



Potrzeba odrzucenia antropocentryzmu
na rzecz przyrodocentryzmu
(biocentryzmu);



Niemożliwość zmiany współczesnego
społeczeństwa (ekskluzjonizm).

245

Tradycyjna neoklasyczna
teoria wzrostu

Konsumpcja

Dóbr

materialnych

Dobrobyt materialny

Dobrobyt społeczny

Cel

Rozwoju

ekonomicznego

ograniczenie

Jakość

środowiska

246

Biocentryzm

Bioregionalizm

Ekofeminizm

Głęboka ekologia

Ekoanarchizm

Ekofaszyzm

Biocentryzm

247

Biocentryzm



Przyroda jest wartością samą w

sobie, a człowiek nie może uważać

się za wyznacznik wartości

obowiązujących w stosunku do jej

elementów.



Z punktu widzenia życia

biologicznego człowiek jest tylko

jednym z jego elementów, a

ewolucja wcale nie dostarcza

dowodów, że jest to forma

najważniejsza.

248

Ekofaszyzm

Rozwiązywanie problemów

środowiskowych przy pomocy metod

totalitarnych

1. Rząd plenatarny, który zlikwiduje

problemy współczesnego świata;

2. Maltuzjańskiej eksterminacji

biednych mas ludności;

3. Rozwoju totalitarnych ruchów

ekologicznych

249

Ekoanarchizm



Problemy ekologiczne

współczesności są
wynikiem istnienia
społeczeństwa pełnego
nierówności
politycznych i
społecznych.

250

Bioregionalizm



Zintegrowane pojmowanie

przyrody i kultury jako

przestrzennego organizmu

biologiczno-społecznego,

którego elementy składowe są

ze sobą sprzężone.



Ludzkość powinna rozwijać się

zgodnie z uwarunkowaniami

danego bioregionu

251

Ekofeminizm



Problemy ekologiczne są efektem

dyskryminacji kobiet i niedostatecznego

eksponowania tzw. pierwiastka żeńskiego.



Pierwiastek żeński oznacza ograniczone

zaufanie do techniki, większe

przywiązanie do domu rodzinnego i

wychowania dzieci oraz troski o drugiego

człowieka, a także silniejsze powiązanie z

cyklami biologicznymi, emocjami, intuicją

i empatią dla istot pozaludzkich

252

Głęboka ekologia



Opiera się na akceptacji trzech
elementów:

1.

Stwarzania możliwości
samorealizacji,

2.

Maksymalizacji różnorodności
biologicznej,

3.

Maksymalizacji różnorodności
kulturowej,

253

Podstawowe elementy
przyrodocentryzmu
(biocentryzmu)



Pomyślność i rozwój życia na ziemi to wartości

same w sobie, bez względu na jego użyteczność

dla człowieka;



Bioróżnorodność to formy urzeczywistniania tych

wartości i wartość sama w sobie;



Ludzie nie posiadają prawa do ograniczania

wymienionych wartości;



Rozwój pozaludzkich form życia wymaga

ograniczenia liczebności populacji ludzkiej;



Oddziaływanie człowieka na przyrodę jest obecnie

zbyt duże i wymaga redukcji;



Ludzie powinni uwzględniać powyższe wartości w

swoich działaniach

254

Ekskluzjoniści



Zakładają bezwzględną wyższość
człowieka wobec środowiska
przyrodniczego oraz proces stopniowego
opanowywania go przez ludzi za pomocą
techniki i osiągnięć nauki.



Przyjmują możliwość stworzenia stałej
kontroli środowiska przyrodniczego, przy
środkach technicznych umożliwiających
monitorowanie i optymalizowanie
procesów przyrodniczych.

255

Nowa etyka
antropocontryczna



Konieczność zachowania przyrody

łączy się z prawem ludzi do takiego

stanu środowiska przyrodniczego,

który nie zagraża fizycznemu i

psychicznemu zdrowiu człowieka,

prawem przetworzenia elementów

środowiska przyrodniczego na

produkty ludzkiej pracy oraz

prawem ludzi do kontemplacji

estetycznej i etyczno-filozoficznej

użytków przyrody.

256

Etyka
ekologiczna



Humanitarny stosunek człowieka w relacji do

istot żywych i określa warunki

usprawiedliwiające ingerencję człowieka w

przyrodę.



Etyka ta opiera się na przekonaniu, że

wartością jest każde życie, niezależnie od

podmiotowości moralnej danej istoty.



Prawa przyrody odgrywają doniosłą rolę w

konstytuowaniu ludzkiego i pozaludzkiego

życia

257

Ekonomiczna teoria
środowiska



To ta dziedzina teorii ekonomii, która

bada statyczne i dynamiczne warunki

optymalności wykorzystania zasobów i

walorów środowiska przyrodniczego.



Ekonomia jest nauką zajmującą się

problemami alternatywnego

wykorzystania różnych, zawsze

ograniczonych co do ilości i

posiadających niejednakową

produktywność, czynników

wytwórczych

258

Ograniczoność i wybór w
gospodarowaniu
środowiskiem



Ograniczoność podstawowych zasobów

naturalnych i nośników energii, niezbędnych do

kontynuacji procesu wzrostu gospodarczego.



Ograniczoność podstawowych komponentów

środowiska współdecydujących o jego jakości:



ilość komponentów,



wielkość emitowanych zanieczyszczeń,



zdolności samoregulujących różnych

ekosystemów



Ograniczoność ma również wymiar społeczno-

ekonomiczny poprzez możliwości zaspokojenia

przez różne elementy środowiska naturalnego

potrzeb o charakterze psychologicznym,

estetycznym, rekreacyjnym czy

zdeterminowanych kulturowo

259

Wybór w gospodarowaniu
zasobami środowiska



Mikroekonomiczny

– dotyczy

bezpośrednio podmiotów gospodarczych,



Makroekonomiczny

– polityki

ekologicznej czy różnych polityk
makroekonomicznych oraz sektorowych,
w ramach których różne agendy publiczne
podejmują decyzje – a więc wybory –
mające bezpośrednie i pośrednie skutki
środowiskowe.

260

Wymiar
mikroekonomiczny



Zanieczyszczenie środowiska oznacza dla

podmiotu gospodarczego określone szkody

i straty, które są porównywane z kosztami

ograniczenia negatywnego oddziaływania

na środowisko;



Podmiot gospodarczy ponosi opłaty za

korzystanie z zasobów środowiska i jego

zanieczyszczanie, to podejmując działanie

ograniczające zużycie zasobów czy

zmniejszające zanieczyszczenie, porównuje

koszty tych działań z korzyściami

wynikającymi ze zmniejszonych wydatków

w postaci opłat ekologicznych;

261

Wymiar
mikroekonomiczny cd



Nakłady na ochronę środowiska –
służące poprawie jego jakości, mogą
być przez przedsiębiorstwa i
gospodarstwa domowe postrzegane
jako koszt alternatywny z punktu
widzenia realizacji celów
ekonomicznych, gdyż w danym czasie
ograniczone są zasoby rzeczowe i
finansowe danego podmiotu;

262

Wymiar
mikroekonomiczny cd



Konieczne jest podejmowanie trudnego

wyboru między „czynniko-intensywnym”

a „środowiskowo-przyjaznym” postępem

technicznym. Nie każda nowa

technologia, która jest korzystna z punktu

widzenia produktywności pracy i kapitału

czy jednostkowych kosztów produkcji,

musi być przyjazna dla środowiska, to

znaczy prowadzić do obniżenia wielkości

emitowanych zanieczyszczeń i/lub spadku

zużycia zasobów środowiskowych.

Podobnie, innowacje produktowe.

263

Wymiar
mikroekonomiczny cd

Kryteria wyboru nowych technologii

Wybór nowych

Technologii i produktów

Kryteria

ekonomiczne

Kryteria środowiskowe

Regulacje prawne, wiedza i

świadomości ekologicznej

odbiorców

264

Wymiar
makroekonomiczny

POZIOM DOBROBYTU

Dobrobyt materialny

Jakość środowiska

Czas wolny

Wartości kulturowe

Proporcje podziału

Produktu społecznego

itp

265

Czyste środowisko – super
dobro
wyższego rzędu



Prawo Engla

Społeczeństwa wyżej

rozwinięte, bogatsze, będą

wykazywać większą

skłonność do przeznaczania

rosnącej części produktu

społecznego na ochronę

środowiska.

266

W polityce ekologicznej jest
nadmiar celów.



Racjonalność ekonomiczna nakazuje działać wg

schematu:



Szacowanie kosztów istniejących zagrożeń

środowiskowych,



Szacowanie kosztów niezbędnych dla osiągnięcia

poziomu społecznie akceptowalnego (na przykład

koszty zmniejszenia strat związanych z

zagrożeniami życia i zdrowia publicznego),



Porównanie dla różnych celów potencjalne

korzyści ekologiczne i koszty działań niezbędnych

dla ich pozyskania,



Wybieranie działań, dla których relacja

osiągniętych korzyści ekologicznych do

poniesionych kosztów ich realizacji jest największa

267

Ekonomia środowiska



Jako część składowa ogólnej nauki
ekonomicznej (teorii ekonomii) zajmuje
się analizą różnych aspektów
ograniczoności i wyboru w
gospodarowaniu zasobami i walorami,
zarówno materialnymi, jak i
niematerialnymi, środowiska
przyrodniczego.



Ekonomię środowiska zamiennie nazywa
się ekonomiczną teorią środowiska

268

Ekonomiczna teoria
środowiska



To ta dziedzina teorii

ekonomii, która bada
statyczne i dynamiczne
warunki

optymalności

wykorzystania

zasobów i

walorów środowiska
przyrodniczego

269

Aspekty statyczne



Optymalność alokacji, to znaczy
takiego wykorzystania środków
ekonomicznych – przeznaczonych
na ochronę środowiska,
konserwację zasobów czy inne cele
związane z gospodarowaniem
środowiskiem – które które
powoduje minimalizację kosztów
realizacji.

270

Aspekty dynamiczne



Optymalne

wykorzystanie zasobów i
walorów środowiska
przyrodniczego dotyczą
gospodarowania nimi w
procesie wzrostu i
rozwoju gospodarczego

271

Obszar ekonomii
środowiska



Analiza optymalnego wykorzystania w procesie

wzrostu gospodarczego odnawialnych i

nieodnawialnych zasobów naturalnych;



Analiza wykorzystania i degradacji tych

komponentów środowiska, które wpływają na jego

jakość oraz wpływu kosztów niezbędnych dla

przeciwdziałania tej degradacji na dynamikę

produktu materialnego, sposób jego podziału oraz

zrównoważenie i trwałość wzrostu gospodarczego;



Analiza związków między dobrobytem materialnym

i jakością środowiska (ekologiczna sprawiedliwość

międzypokoleniowa)

272

Elementy składowe
ekonomii środowiska

1.

Ekonomiczna teoria wykorzystania
zasobów materialnych;

2.

Ekonomiczna teoria
zanieczyszczenia i ochrony
środowiska;

3.

Ekonomiczna teoria zachowania
środowiska

273

Ekonomiczna teoria
wykorzystania zasobów



Badanie optymalnego rozłożenia w
czasie eksploatacji odnawialnych bądź
wyczerpywanych zasobów
naturalnych;



Uwzględnianie potrzeby zachowania
zasobów naturalnych dla przyszłych
pokoleń;



Uwzględnianie wpływu tempa
konsumowania zasobów na poziom
dobrobytu społecznego w badanym
przedziale czasu

274

ETWZN



Ekonomiczna teoria

wykorzystania zasobów

naturalnych



formułuje warunki

międzypokoleniowej-

intertemporalnej

- optymalności

eksploatacji zasobów

odnawialnych

275

Ekonomiczna teoria
zanieczyszczenia i ochrony
środowiska



Bada

warunki optymalności

bądź

efektywności

osiągania

określonych celów ekologicznych,

porównując koszty

ogólnospołeczne dochodzenia do

założonego poziomu jakości

środowiska

w alternatywnych

ekonomicznych (przymus

pośredni) lub administracyjnych

(przymus bezpośredni)

strategiach ochronnych.

276

Ekonomiczna teoria
zanieczyszczenia i ochrony
środowiska



Podobnie jak w modelach racjonalizujących

zużycie zasobów naturalnych – bada

warunki międzypokoleniowej optymalności

wzrostu;



Określenie warunków maksymalizacji

dobrobytu społecznego przy uwzględnieniu

potrzeby zachowania równowagi

ekologicznej w procesie wzrostu;



Określenie koniecznych części

rozporządzalnych zasobów podstawowych

czynników wytwórczych na ochronę

środowiska naturalnego;

277

Ekonomiczna teoria
zachowania środowiska



Badanie racjonalnych warunków

wykorzystania zasobów środowiskowych, z

punktu widzenia rekreacji, czasu wolnego

czy walorów estetyczno-psychologicznych

środowiska.



Alternatywne, w stosunku do użytków

gospodarczych, sposoby wykorzystania

zasobów środowiskowych;



Badania porównawcze nad wpływem

wykorzystania rekreacyjnych warunków

środowiska oraz jego gospodarczej

eksploatacji na dobrobyt społeczny.

278

Ekonomiczna teoria
zachowania środowiska
analizuje:



Koszty i korzyści związane z polityką
ochrony określonych, a współcześnie
zagrożonych elementów flory i fauny
czyli całych ekosystemów;



Ruch ochronny przyrody, historycznie
najstarszą formą ochrony środowiska,
znajduje w ekonomicznej teorii
zachowania środowiska ważną
podbudowę teoretyczną

279

Ekonomia środowiska a
ekonomia ekologiczna



Ekonomia środowiska

oparta na

paradygmacie ekonomizacji środowiska

(ekonomizacja to posługiwanie się metodami

analizy i rachunku ekonomicznego),



Ekonomia ekologiczna

oparta na

paradygmacie ekologicznego ekonomii

decydujące znaczenie mają kryteria

związane z bezpieczeństwem ekologicznym i

potrzebą zapewnienia ekonomicznych i

pozaekonomicznych użytków środowiska dla

przyszłych pokoleń.

280

Sozoekonomia jest pochodna
do pojęcia sozologia.



Sozologia jest interdyscyplinarną nauką o
ochronie środowiska, wykorzystująca
dorobek zarówno różnych nauk
przyrodniczych, technicznych, jak i
społecznych;



Sozoekonomia zajmuje się ekonomiczną
identyfikacją, analizą i rachunkiem
(sozologicznym) zagrożeń środowiskowych,
powodowanych przez nie strat i kosztów, a
także korzyści osiąganych dzięki ochronie
środowiska

281

Ekonomika ochrony
środowiska



Sposób rozumienia współzależności
występujących w układzie
gospodarka – środowisko
przyrodnicze, opiera się w
znacznym stopniu na osiągnięciach
ekonomii środowiska oraz w
pewnym zakresie, także ekonomii
ekologicznej

282

Dwa podejścia definiowania
efektów zewnętrznych



Charakter relacji między podmiotami

– definiowanie efektów zewnętrznych

istotne znaczenie ma wpływ działań

jednych podmiotów na funkcje

użyteczności lub funkcje produkcji

innych podmiotów.



Występowanie efektów zewnętrznych

wiąże się z niedoskonałością rynków

lub brakiem rynków

283

Ogólna definicja
technologicznych efektów
zewnętrznych



Efekty zewnętrzne występują

wówczas, gdy w gospodarce oparte

na zdecentralizowanych procedurach

regulacyjno-optymalizacyjnych

występują niedostateczne bodźce do

tworzenia efektywnych rynków dóbr i

czynników produkcji, co prowadzi do

sytuacji, w której równowaga

rynkowa nie spełnia warunków

optymalności Pareto.

284

Pieniężne efekty zewnętrzne powstają za
pośrednictwem mechanizmu rynkowego w
wyniku zmian popytu i/lub zmian podaży
czynników produkcji



Sprawcą efektu zewnętrznego jest branża

zwiększająca swój popyt, a odbiorcami efektu

pozostałe branże nabywające czynnik. Mechanizm

rynkowy powoduje u nich wzrost kosztów, mimo że

to nie one przyczyniły się do podniesienia cen

czynnika.



W przypadku, natomiast wzrostu podaży czynnika,

spowodowanej na przykład odkryciem i

udostępnianiem nowych złóż surowców

mineralnych przez jednego z producentów danej

branży, nastąpi spadek cen rynkowych czynnika.

W rezultacie spadną przychody pozostałych

producentów w tej branży.

285

Teoria ekonomii koncentruje
zainteresowania na

technologicznych –

bezpośrednich

– efektach

zewnętrznych.



Efektywność produkcji w jednym

przedsiębiorstwie (B) jest uzależniona,

między innymi, od rozmiarów produkcji

i/lub nakładów innego przedsiębiorstwa (A)

Przyjmując założenia:



Uzależnienie ma charakter pozarynkowy,



Przedsiębiorstwo B nie jest w stanie

kontrolować skali działalności przedsiębiorstwa

A,



Wpływ przedsiębiorstwa A na B ma charakter

niezamierzony,



Dla wystąpienia efektów zewnętrznych istotne

jest, aby można było określić zarówno

konkretnego

sprawcę A

jak i

odbiorcę B

286

Producent A wytwarza dobro
x,
Producent B wytwarza dobro
y



Efekt zewnętrzny występuje gdy:

x=x(L

A

,

K

A

);

y=y(L

B

,

K

B

, x);

Gdzie

L

A

,

K

A

,L

B

,

K

B

, - odpowiednio – nakłady

pracy i nakłady kapitału każdego z
producentów

287

Zanieczyszczenie i ochrona
środowiska z punktu widzenia
teorii dóbr publicznych



Wykorzystanie zasobów i użytków
środowiska przyrodniczego, w tym
jego pojemności asymilacyjnej oraz
ochrona poszczególnych
komponentów mogą być
rozpatrywane z punktu widzenia
teorii dóbr publicznych

288

Klasyfikacja dóbr
publicznych

DOBRA

Dobra ekonomiczneDobra wolne

Dobra publiczneDobra prywatne

Dobra publiczne

(sensu stricto)

Dobra klubowe

(w tym lokalne)

Dobra odrzucalne

Dobra z przymusem

konsumpcji

Kryterium rzadkości

Kryterium

rywalizacyjno

ści

Kryterium
dysponowania

Kryterium odrzucalności
użytkowania

289

Dobra



Zasoby, użytki czy pojemność

asymilacyjna

mogą być traktowane

jako dobra wytwarzane i

konsumowane przez poszczególne

podmioty funkcjonujące w

gospodarce.



Dobra

te możemy podzielić ze

względu na

kryterium rzadkości

na dobra

ekonomiczne i wolne

290

Dobra ekonomiczne



To te których atrybutem jest

„rzadkość”

co oznacza konieczność

gospodarowania czyli
podejmowania decyzji alokacyjnych
z punktu widzenia
mikroekonomicznego rachunku
optymalizacyjnego.



Dane dobro jest rzadkie w stosunku
do zapotrzebowania na nie.

291

Dobra wolne



To kategoria stworzona w XIX –
wiecznej ekonomii – dobra
występujące w nadmiarze, w
stosunku do zapotrzebowania na
nie, zgłaszanego przez gospodarkę i
poszczególne podmioty oraz relacji
między gospodarowaniem jako
procesem dokonywania wyborów
ekonomicznych a obfitością dóbr

292

Dobra wolne cd



Tradycyjnie uznawano za dobra wolne składniki

środowiska przyrodniczego:



Woda,



Powietrze,



Przestrzeń,



Światło słoneczne.



Oddziaływanie człowieka na środowisko

spowodowała, że obecnie coraz mniej dóbr

środowiskowych może być uznane za wolne.



Pozostają jako dobra wolne tylko:



Siła grawitacji,



Energia promieniowania słonecznego

293

Dobra środowiskowe



Z punktu kryterium rzadkości, dóbr
środowiskowych nie można uznać
za dobra wolne.



Dobra środowiskowe są dobrami
ekonomicznymi – konieczne jest
gospodarowanie nimi

294

Dobra publiczne



Czyste dobro publiczne powinno posiadać
następujące cechy:



Powinno przynosić korzyści podzielne,



Muszą być przedmiotem łącznej konsumpcji,



Niemożność wykluczenia z konsumpcji
jakiegokolwiek podmiotu nią
zainteresowanego,



Podaż nie powinna być w jakikolwiek sposób
racjonowana,



Konsumpcja powinna mieć nierywalizacyjny
charakter

295

Generowanie produkcyjnych i
konsumpcyjnych efektów zewnętrznych
przez dobra publiczne



Ma podstawowe znaczenie dla
polityki korzystania ze środowiska i
jego zanieczyszczenia



Trzy zagadnienia z tym związane:



Internalizacja efektów zewnętrznych,



Dylemat więźnia,



Problem „jeźdźca na gapę”.

296

Internalizacja efektów
zewnętrznych

297

Dylemat więźnia



To sytuacja, w której podmioty mogą wspólnie

produkować dobro publiczne, inwestując własne

zasoby.



Marginalny dochód otrzymywany z tych inwestycji

jest jednak mniejszy niż wszystkie marginalne

koszty (nakłady).



Uzyskiwana cena za dobro publiczne nie jest równa

sumie marginalnych korzyści osiąganych z tytułu jej

konsumpcji przez wszystkich użytkowników – to

niekorzyść zewnętrzna dla producentów.



Jeżeli produkcja danego dobra publicznego jest

pożądana również z punktu widzenia samego

producenta wówczas znajduje się on w sytuacji

„więźnia”.

298

„Jeździec na gapę”



Występowanie efektów
zewnętrznych prowadzi do
nieoptymalnej w sensie optimum
Pareto, alokacji zasobów co oznacza
nieoptymalną wielkość produkcji
dóbr publicznych

299

Cechy dóbr publicznych

Konsumpcj

a

Produkcja

(podaż)

Dystrybucj

a

Niewykluczalność

konsumentów

Niepodzielność

dóbr i konsumpcji

Niedoskonała

konkurencja

Nierywalizacyjnoś
ć konsumpcji

Efekty zewnętrzne
związane z
produkcją

Podział dóbr przez
państwo i/lub
rynek

Efekty zewnętrzne
związane z
konsumpcją

300

Zanieczyszczenia i ochrona
środowiska a prawa własności i
koszty transakcyjne



Ogólna definicja praw własności:



Prawo własności to
ukształtowane przez prawo,
zwyczaje czy moralność
uprawnienia ograniczające zakres
dysponowania przez jednostki co
do zawłaszczania i
wykorzystywania zasobów w
stosunku do innych podmiotów
gospodarowania.

301

Ogólna definicja kosztów
transakcyjnych



Koszty te związane są z
wyszukiwaniem i przetwarzaniem
informacji niezbędnych do
określenia cen rynkowych.



Obejmują również koszty negocjacji
umów między ofertami i nabywcami
dóbr czy koszty kontroli wykonania
tych umów.



Są to zatem koszty uruchamiania
mechanizmu rynkowo-cenowego.

302

Koszty transakcyjne



Tak jak pozostałe grupy kosztów

podlegają regule minimalizacji,



Przedmiotem optymalizacji na poziomie

mikroekonomicznym są koszty produkcji,

dystrybucji i transakcyjne.



Internalizacja efektów zewnętrznych ma

sens wówczas, gdy korzyści dzięki niej

osiągane są większe od ponoszonych

kosztów (nakładów)

303

Koszty transakcyjne



W przypadku rynkowych form
internalizacji zależą między innymi
od technicznych trudności
szacowania rozmiarów efektów
zewnętrznych czy liczby
uczestników negocjacji.

304

Teoria praw własności - teoria
kosztów transakcyjnych



Teoria praw własności

podkreśla

wyraźnie potrzebę jednoznacznego

określenia zakresu i podmiotu

dysponującego dobrami środowiskowymi

jako punktu wyjścia optymalizacji

funkcjonowania sfery zanieczyszczenia i

ochrony środowiska,



Teoria kosztów transakcyjnych

mówi

o potrzebie uwzględniania tych kosztów

w rachunku optymalizacyjnym.

305

Koszty transakcyjne w
ochronie środowiska
obejmują



Koszty informacyjne ponoszone bezpośrednio przez

indywidualne podmioty i koszty ponoszone przez

państwo, społeczności lokalne czy podmioty

publiczne.



W przypadku podmiotów publicznych dotyczą one

szacowania wskaźników pojemności asymilacyjnej

środowiska dla polutantów i regionów,

funkcjonowania monitoringu, szacowania szkód czy

funkcji kosztów redukcji emisji tych zanieczyszczeń.



Stworzenie przez państwo infrastruktury

informacyjnej jest wyjściowym warunkiem procesu

optymalizacji całej sfery.

306

Zanieczyszczenie środowiska a
efektywność gospodarowania,
równowaga rynku i optimum Pareto

307

Ogólna definicja optimum
Pareto



Optymalny w sensie Pareto stan
gospodarki to sytuacja, w której
niemożliwa jest poprawa położenia
danego podmiotu bez jednoczesnego
pogorszenia położenia innych podmiotów.



Optimum Pareto oznacza stan, w którym
żadna jednostka nie może wejść na
wyższą powierzchnię obojętności bez
spowodowania u innych jednostek zejścia
na niższą powierzchnię obojętności

308

Równowaga na rynku przy
pominięciu efektów
zewnętrznych



MR=MC= MU



MR – przychody
marginalne,



MC – koszty marginalne,



MU – marginalna
użyteczność

309

Najważniejsze obszary
analizy kosztów i korzyści:



Określenie celu analizy oraz

identyfikacja kosztów i korzyści,



Kwantyfikacja, wycena i

zdyskontowanie kosztów i

korzyści,



Określenie formuły

porównywania kosztów i korzyści

310

Społeczne a indywidualne
pojmowanie kosztów i
korzyści:



Głównym kryterium stosowanym w
analizie jest zapewnienie korzyści
społecznej netto, co oznacza
wystąpienie nadwyżki korzyści nad
kosztami danego przedsięwzięcia.



Reguła ta może się w sposób
zindywidualizowany, zależny od funkcji
użyteczności podejmującego decyzję o
użyciu rzadkich zasobów, dla którego ta
analiza jest przeprowadzona

311

Zasady wyboru projektu
(strategii) w analizie kosztów
i korzyści



Pełna analiza porównawcza obejmująca

zdyskontowany strumień kosztów i

korzyści (maksymalizacja NPV);



Zdyskontowane korzyści netto

odniesione do jednostki efektu

ekologicznego (maksymalizacja

korzyści);



Zdyskontowany strumień kosztów w

przeliczeniu na jednostkę efektu

ekologicznego (minimalizacja kosztów).

312

Ochrona środowiska a
niedoskonałość rynku



Główne czynniki niedoskonałości rynku:

1.

Naruszenie warunków konkurencji doskonałej

poprzez monopole: ekonomiczne, naturalne,

prawne;

2.

Występowanie efektów zewnętrznych i dóbr

publicznych;

3.

Osłabienie, nieprecyzyjnie określenie bądź

niemożności egzekwowania praw własności w

przypadku dóbr prywatnych;

4.

Występowanie niepewności i ryzyka przy

podejmowaniu decyzji gospodarczych;

5.

Występowanie niepełnej i niedoskonałej

informacji oraz tak zwanej asymetrii

informacyjnej dostęp uczestników transakcji

rynkowych do informacji istotnych dla podjęcia

decyzji o tych transakcjach

313

Defekty rynku specyficzne dla
sfery zanieczyszczenia i ochrony
środowiska

1.

Rozbieżność między popytem na czyste
środowisko a potrzebą czystego środowiska,

2.

Niezdolność rynku do określenia społecznie
pożądanej skali gospodarowania jego
zasobami,

3.

Niezdolność rynkowego mechanizmu
gospodarowania do generowania trwałego
rozwoju, zachowania kapitału naturalnego i
zapewnienia dostępu do zasobów
środowiska przez przyszłe pokolenia

314

Jakość środowiska a problem skali i
alokacji w gospodarowaniu jego
zasobami



Zdolność mechanizmu rynkowego
do:



Określania społecznie pożądanej skali
wykorzystywania zasobów
środowiskowych,



Zapewnienia efektywnej alokacji
ograniczonych zasobów, które mogą
być przeznaczone na ochronę
środowiska

315

Skala korzystania ze
środowiska powinna być
określona przez państwo



Ze względu na brak zdolności rynku do

bezpośredniej wyceny wartości

komponentów środowiska

decydujących o jego jakości,

mechanizm rynkowy nie może

zadawalająco lub bez zbyt dużego

ryzyka ekologicznego, określić

pożądanej skali korzystania ze

środowiska; na przykład korzystania z

jego zdolności do bezpiecznej

asymilacji i rozkładu zanieczyszczeń

316

Państwo tworząc system
regulacji prawno-
administracyjnej



w postaci różnych standardów,
nakazów, i zakazów, pozwoleń i
licencji ekologicznych określa

społecznie pożądany

zakres

korzystania z zasobów środowiska
przyrodniczego, w tym
wykorzystywania jego zdolności do
asymilacji i rozkładu
zanieczyszczeń.

317

Poziom „społecznie
pożądany”



Wyraża preferencje ekologiczne
ujawniające się w programach partii
politycznych, ruchów społecznych,
w tym organizacji ekologicznych,
inicjatyw obywatelskich

318

Rynkowy mechanizm
gospodarowania a trwały
rozwój



Trzy kryteria oceny dopuszczalnego
poziomu zanieczyszczenia
środowiska i gospodarowania jego
zasobami:



Efektywność;



Bezpieczeństwo,



Trwałość wzrostu i sprawiedliwość
międzypokoleniowa

319

Kryterium efektywności



Związane jest ze zdolnością

konkurencyjnego rynku do

zapewnienia efektywnej alokacji

zasobów.



Wmontowanie ochrony środowiska w

mikroekonomiczny mechanizm

podejmowania decyzji. Jest to

niewystarczające ze względu na

niedoskonałość rynku w sferze

zanieczyszczenia i ochrony środowiska

320

Bezpieczeństwo



Uwzględnianie w decyzjach
dotyczących skali korzystania ze
środowiska – w tym zanieczyszczania
jego komponentów czy
poszczególnych ekosystemów –
wpływu zanieczyszczenia na zdrowie i
życie człowieka, a także na ogólną
zdolność przyrody do
podtrzymywania procesów życiowych.

321

Kryterium trwałości wzrostu i
sprawiedliwości
międzygeneracyjnej



Zgodnie z podstawowymi twierdzeniami

teorii trwałego rozwoju (sustainable

development) kryterium to oznacza, że

zanieczyszczenie środowiska i

eksploatacja jego zasobów nie mogą

prowadzić do nieodwracalnych zmian

ekologicznych, a więc utraty przez

przyszłe pokolenia możliwości

korzystania z ekonomicznych jak i

pozaekonomicznych użytków

środowiska.

322

Podstawowe kryterium
sprawiedliwości
międzypokoleniowej



To spełnienie

warunku trwałości

kapitału

naturalnego

323

Dobra prywatne



To te, których dyspozycja jest ściśle
przypisana konkretnemu podmiotowi.



Dobra prywatne nazywane są także
dobrami indywidualnymi i
charakteryzują się one istnieniem
ewentualności wykluczenia
potencjalnego konsumenta z
użytkowania

324

Rozdział 4

Internalizacja

środowiskowych

niekorzyści

zewnętrznych –

istota i metody

325

Optymalny poziom
zanieczyszczenia i
działalności ochronnej

0

Q

*

Q

n

Q

MNPB

MEC

X

Y

A

D

B

C

Ekonomiczna definicja optymalnego poziomu zanieczyszczenia –

Marginalny zysk netto producenta= marginalny koszt zewnętrzny

Koszty

korzyści

326

Podatek Pigou



Podstawowe założenie,
internalizacja kosztów
zewnętrznych oznacza przypisanie
tych kosztów ich sprawcom.

327

Krzywa określająca marginalne
prywatne korzyści netto producenta
działającego w warunkach rynku
konkurencji doskonałej.



Krzywa ta powstaje poprzez odjęcie od

ceny (która jest jednakowa dla każdej

dostarczonej jednostki produkcji) wartości

kosztu marginalnego, którego wartości

rosną wraz ze wzrostem produkcji.



Krzywa MNPB jest opadająca na całym

swym przebiegu.



Punkt przecięcia krzywej MNPB z osią

odciętych odpowiada poziomowi produkcji,

przy którym prywatna korzyść całkowita

(zysk prywatny) firmy jest maksymalna.

328

Podejście „minimalno-
kosztowe” – optymalizacja
zanieczyszczenia

0

Q

*

Q

n

Q

MNPB

MEC

X

Y

A

D

B

C

Wielkość opłaty t jest zdecydowanie mniejsza od zgodnej z podatkiem Pigou opłaty t*

Koszty

korzyści

t*

t

329

Dostosowanie
przedsiębiorstwa do opłat
emisyjnych

Koszty

korzyści

MAC

MEC

t

b

0

b

a

Emisja

330

Porównanie zastosowania standardu
redukcji emisji z zastosowaniem
jednolitej opłaty emisyjnej

Redukcja emisji

Koszty

Podatek

0

t*

X

B

A

C

Y

S

1

s

2

S

3

MAC

1

MAC

2

MAC

3

331

Twierdzenie (teoremat)
Coase’a



Jeśli są możliwe nic nie kosztujące
negocjacje, prawa własności są dobrze
zdefiniowane, redystrybucja dochodów
nie ma wpływu na wartości marginalne,
to:

1.

Alokacja zasobów będzie identyczna
niezależnie od alokacji praw własności,

2.

Alokacja będzie efektywna (w sensie
optimum Pareto), a tym samym problem
efektów zewnętrznych zostanie
wyeliminowany.

332

Optymalizacja poziomu zanieczyszczeń
za pomocą przetargu między
emitentem a odbiorcą zanieczyszczeń

Koszty

korzyści

0

Q

1

A

MNPB

F

Y

Q*

Q

2

Q

n

Q

C

B

E

MEC

R

U

Z

333

Możliwości i ograniczenia zastosowania
rozwiązań rynkowych w ochronie
środowiska

Teoretyczne przesłanki rynku praw emisji

zanieczyszczeń:

1.

System praw prywatnej własności winien

być rozciągnięty na dobra i zasoby

środowiskowe;

2.

Musi być realizowana zasada, że im

relatywnie rzadsze są „czyste” zasoby

środowiskowe, tym droższe musi być

nabywanie prawa do obciążania

środowiska emisją szkodliwą;

3.

W systemie gospodarki rynkowej należy

wmontować rynek zanieczyszczeń i

ochrony ś.

334

Podstawowe problemy i ograniczenia
przy projektowaniu i funkcjonowaniu
rynku praw emisji zanieczyszczeń:

1.

Istnienie kosztów transakcyjnych;

2.

Identyfikacja uczestników przetargu;

3.

Ustanowienie i alokacja praw własności;

4.

Sposób działania rynku w warunkach

niedoskonałej konkurencji;

5.

Trudności w określaniu kosztów i korzyści;

6.

Zachowania o charakterze pasożytniczym;

7.

Problemy redystrybucyjne,

8.

Techniczne warunki powstania i istnienia

rynku.

335

Podstawowe modelowe
strategie ochrony środowiska



Oparta na przymusie prawno-

administracyjnym, w ramach której

wykorzystuje się instrumenty

bezpośrednie;



Oparta na przymusie ekonomicznym,

w ramach której wykorzystuje się

różne rozwiązania (instrumenty)

podatkowo-opłatowe i pochodne do

nich;



Oparta na „negocjacyjnym przymusie

rynkowym”, wykorzystującą metody i

instrumenty teorematu Coase’a.

336

Podstawowe sposoby
identyfikacji społecznych
preferencji ekologicznych

1.

Demokracja bezpośrednia,

2.

Demokracja przedstawicielska,

3.

Funkcjonowanie grup nacisku
(lobbingu),

4.

Funkcjonowanie biurokracji w
warunkach systemu demokratycznego,

5.

Funkcjonowanie biurokracji w
warunkach władzy autorytarnej lub
totalitarnej.

337

Wnioski z podatku Pigou:

1.

Optymalna wielkość produkcji jest

osiągana przez jednostronne

zastosowanie się sprawcy

zanieczyszczenia do zmiennych warunków

działania.

2.

Wprowadzenie podatku od zanieczyszczeń

wymaga określonego działania ze strony

państwa (interwencjonizm).

3.

Podatek Pigou indukuje określone efekty

dystrybucyjne, w szczególności zmieniając

proporcje podziału zysku.

338

cd

4.

Jeżeli nie jest dostępna żadna metoda

zmniejszenia zanieczyszczenia to idea

podatku Pigou mówi, że optymalny

poziom zanieczyszczenia osiąga się przez

redukcję poziomu produkcji.

5.

Podatek Pigou nie oznacza sam w sobie

eliminacji, ale internacjonalizację efektów

zewnętrznych.

6.

Rozwiązania podatkowe sprzyjają

poszukiwaniu przez podmioty nowych

niskonakładowych sposobów ograniczania

emisji

339

Główne problemy
stosowalności podatku Pigou

1.

Sprawca musi być zidentyfikowany w
sposób nie budzący wątpliwości;

2.

Określenie wysokości podatku
komplikuje się, gdy jest dużo sprawców;

3.

Efekty zewnętrzne muszą poddawać się
wycenie pieniężnej;

4.

Poziom podatku musi się ciągle zmieniać
wraz z wielkością efektów zewnętrznych
by odpowiadać optimum Pareto

340

Porównanie rozwiązania opłatowego ze
zbywalnym rynkiem praw do emisji
zanieczyszczeń:



Skuteczność ekologiczna, oba rozwiązania są

podobne;



Koszty informacyjne: teoretycznie niższe dla rynku

zbywalnych uprawnień;



Koszty transakcyjne: teoretycznie niższe dla

rozwiązania opłatowego;



Efektywność ekonomiczna: teoretycznie

jednakowa, pod warunkiem nieuwzględnienia

kosztów informacyjnych dla opłat i transakcyjnych

;dla rynku zbywalnych uprawnień;



Sposób regulacji: dla systemu opłatowego

regulacja cenowa, dla rynku zbywalnych

uprawnień emisyjnych regulacja ilościowa.

341

Rozdział V

Teoretyczne

podstawy

gospodarowania

zasobami

naturalnymi

342

Współczesna definicja
zasobów

Pod pojęciem zasobów naturalnych

rozumie się bogactwa naturalne
(minerały, gleby, wody, powietrze,
flora, fauna), siły przyrody oraz
walory środowiska decydujące o
jakości życia człowieka (przestrzeń
geograficzna, piękno krajobrazu,
mikroklimat itp.)

343

Zasoby wg kryterium
odnawialności:



Zasoby nieodnawialne:



Podlegające recyklingowi,



Nie podlegające recyklingowi.



Zasoby odnawialne



Zasoby które w procesie użytkowania
nie zmieniają się,



Zasoby niezużywalne

344

Dynamiczna teoria
zasobów



Zasoby „stają się” a nie są



Główną rolę odgrywa postęp
techniczny i szeroko rozumiany
rozwój wiedzy ludzkiej.



Olej skalny – ropa naftowa

345

Przesuwanie się granicy
zasobów w czasie

Granica

zasobów

Czas

Okres

Przed

przemysłowy

Okres

przemysłowy

Okres

po

przemysłowy

Zasoby

Wiedza

346

Wzrost znaczenia recyklingu
surowców wtórnych w czasie

Zużycie surowców

pierwotnych

Zużycie surowców wtórnych

t

Zapotrzebowanie

na

surowce

A

B

347

Dynamiczne optimum
Pareto



Podmiot dąży do optymalizacji swojej

użyteczności w czasie.



Maksymalizacja użyteczności tego

podmiotu w danym punkcie czasowym

ograniczona jest warunkiem

utrzymania przez niego tego poziomu

we wszystkich przyszłych okresach,

a

także swoich poziomów przez

pozostałe jednostki w ramach całego

przyjętego horyzontu czasowego.

348

Podstawowe parametry do
organizacji produkcji



Współczynnik
liczby
detalooperacji dla
stanowisk
roboczych

K=

∑d

ij

L

d

Gdzie: k - współczynnik liczby detalooperacji
d

ij

– liczba wykonywanywanych detalooperacji

L

d

– liczba stanowisk roboczych

349

Współczynnik obciążenia
stanowiska roboczego

j

j

ij

i

F

t

N

n



*

*



Gdzie: N

i

– program produkcyjny i-tego detalu

t

ij

– czas jednostkowy operacji (pracochłonność

normatywna

F

j

– fundusz czasu j-tego stanowiska

φ

j

– planowany współczynnik korekcyjny norm

350

Określenie typu produkcji

K = 1 n=1 typ produkcji masowej

K =2-10 n=0,5-0,2 typ produkcji

wielkoseryjnej

K=10-20 n=0,2-0,05 typ produkcji

średnioseryjnej

K=20-30 n=0,05-0,03 typ produkcji małoseryjnej

k>30 n<0,03 typ produkcji

jednostkowej

351

System rytmicznej
produkcji



Struktura okresu powtarzalności

X

X

t

ij

t

ij

U

j

U

j

St.

j

Potok stały o niepełnym obciążeniu

352

Okres powtarzalności X

ij

ij

n

t

X 

Gdzie: x - okres powtarzalności,

n

ij

- współczynnik obciążenia j-tego

stanowiska roboczego
t

ij

- czas jednostkowy

detalooperacji ij

353

Potok zmienny

t

pz2

t

p

z1

t

pz3

t

1j

t

2j

t

3j

U

St

. j

354

Okres powtarzalności w
potoku zmiennym











j

U

pzj

ni

t

X

1

355

Menedżerowie nowoczesnych
organizacji stają przed
podstawowymi problemami:

-uczenie się dostosowania,
-struktura,
-umiejętności,
-wpływ technologii
informacyjnych,
-nowe metody pracy,
-innowacje,
-środki osiągania sukcesu.

356

Różnorodność form
organizacyjnych w
zależności
od specyficznych:

•Celów,

•Warunków,

•Typów działalności,

•Środowiska
społecznego,

•Kultury wewnętrznej

357

Systemy przyszłości



Organizacja ucząca się (learning
organization, LO)



Organizacja sieciowa (network buisnes)



Organizacja wirtualna(virtual

organization)



Organizacja fraktalna (fraktal

organization)



Organizacja biologiczna

358

ORGANIZACJA UCZĄCA SIĘ

ORGANIZACJA

Drobne usprawnienia
-wykorzystanie doświadczeń
organizacyjnych w kolejnych
przedsięwzięciach,
-przenoszenie najlepszych
Doświadczeń wewnątrz organizacji

Skuteczne procesy uczenia się w organizacj

i

Efektywność operacyjna

Szybkie wdrażanie nowych
Inicjatyw
-rozpowszechnianie nowych
pomysłów w całej organizacji,
-internalizacja nowych koncepcji,
-stymulowanie innowacji przez
czerpanie wiedzy z zewnątrz

Zdolność do samoodnowy

359

Organizacja ucząca się
określana jest jako:

•miejsce, gdzie ludzie stale poszerzają swoje
zdolności do osiągania wyników, których
prawdziwie pragną, gdzie ludzie stale uczą się
tego, jak uczyć się razem, gdzie stale odkrywają,
że tworzą rzeczywistość,

•organizacja, która umożliwia i ułatwia uczenia
się wszystkim swoim członkom oraz świadomie
przekształca zarówno siebie, jak i kontekst,
w którym istnieje,

360

Organizacja ucząca się cd



Organizacja, która gromadzi i przetwarza
informacje w wiedzę, którą następnie
rozpowszechnia w całej organizacji, modyfikując
swoje działanie zgodnie z wnioskami
wynikającymi z tej wiedzy,



Organizacja ucząca się świadomie wykorzystuje
proces uczenia się na poziomach
indywidualnym, grupowym i systemowym do
stałego przekształcania organizacji w kierunku
zmierzającym do zwiększenia satysfakcji
beneficjentów

361

Organizacja

Ucząca się

Uczenie się od konkurencji:

-Monitoring

-Pubic relations

-Sponsoring

-benchmarking

Uczenie się przez
studiowanie:

-nowe zasoby wiedzy
-osiągnięcia techniki
-pubic relations
-kierunki badań
-nowe teorie w
praktyce
-nowe możliwości
poznawcze

Uczenie się od otoczenia:

-biura konsultingowe
-środki masowego
przekazu

-przepływy informacji

Inspiracje i potrzeby

362

ORGANIZACJA

UCZĄCA SIĘ

Uczenie się z innymi:

-otwarte dialogi,
-dyskusje,
-negocjacje,
-delegowanie
uprawnień
-heurystyka,
-systemy komunikacji

Uczenie się przez

doświadczenie
-rozwiązywania
problemów,
-uczenie się w akcji,
-eksperymentowanie

363

Czynniki kulturowe
-wartości i postawy,
-nastawienia
-tożsamość
-internalizacja misji
-motywacja
-rozwój moralny
-nowe zasady działania

Czynniki technologiczno-
Techniczne

-normy ISO,
-standardy
-systemy TQM,
-procedury
-komputeryzacja

Czynniki
Organizacyjne

-nowe struktury
-zespoły robocze
-grupy projektowe
-samoorganizacja
-wirtualizacja

Organizacja

ucząca się

STYMULACJA

364

P

planuj

Wymierne określenie celów

D

działaj

Realizowanie

przedsięwzięcia

C

sprawdzaj

Kontrola wyników

wykonania zadań

w porównaniu z planem

A

wykonaj

Realizacja zaplanowanych

w procesie czynności i

zbierania potrzebnych

informacji o jego realizacji

PDCA

365

- Ja i moje stanowisko to

jedno
-obowiązki określane przez

granice stanowisk
-----------------------------------
-wróg jest na zewnątrz
-ktoś lub coś jest przyczyną

niepowodzeń
------------------------------------

bycie aktywnym, agresja

wobec wroga
-reakcja emocjonalna

-jestem w stanie

wpływać na swoje życie

-----------------------------
-nasza działalność

powoduje konsekwencje

niekiedy bolesne dla nas

samych
-----------------------------
-prawdziwa aktywność,

szukanie w swoim

postępowaniu przyczyn

problemów
-reakcja intelektualna

Myślenie tradycyjne

Myślenie w
organizacji uczącej się

366

Myślenie tradycyjne

Myślenie w

organizacji uczącej

się

-koncentracja na

wydarzeniach
-nie uczymy się tworzenia
----------------------------------
-nieprzystosowanie do

wzrastających stopniowo

zagrożeń
----------------------------------
-iluzja uczenia się przez

doświadczenie
-konsekwencje działań

mogą być bardzo odległe w

czasie, nie można się uczyć

metodą prób i błędów
----------------------------------
Utrzymywanie pozorów

zgranego zespołu

-koncentracja na

powolnych, stopniowych

procesach
-uczymy się tworzenia
----------------------------------
-nauczenie się

obserwowania

nadchodzących zagrożeń
----------------------------------
-kluczowe decyzje muszą

być podejmowane w

kontekście konsekwencji

systemowych na długie lata
----------------------------------
-uczenie się zespołowe

367

Organizacja ucząca się

Mistrzostwo

osobiste

Modele

myślowe

Wizja

przyszłości

Zespołowe

Uczenie się

Myślenie

systemowe

Proces uczenia się indywidualnego, zespołowego

organizacyjnego

368

Organizacja sieciowa
(network busines)



To względnie trwałe zgrupowanie
autonomicznych,
wyspecjalizowanych jednostek lub
przedsiębiorstw, uczestniczących w
systemie wzajemnych kooperacji
według zasad rynkowych

369

Charakterystyka więzów kooperacyjnych
organizacji sieciowych

Kryterium

Sposób

Decyzje dotyczące zasobów

podejmowane są nie tylko integralnie
przez strony transakcji, ale również
kolektywnie przez współpracujących

Przepływ zasobów

Przepływy powtarzalne między
partnerami, a nie doraźne

Wzajemne oczekiwanie

Wzajemne oczekiwania
współpracujących stron obejmują
dłuższy horyzont

Dostępne informacje

Informacje obszerniejsze niż w
przypadku koordynacji rynkowej

Forma koordynacji działań

Formą koordynacji działań są
negocjacje, a nie konkurencja

370

BROKER

Dostawca

Odbiorca

Producent

Projektant

Forma realizowania działalności
brokerskiej

371

Zadania brokera:

•Kreowanie pomysłu wspólnego przedsięwzięcia

•Identyfikowanie niezbędnych kluczowych
Kompetencji

•Projektowanie mapy procesów

•Dobór parametrów gospodarczych

•Przydział procesów poszczególnym firmom
Wg kryterium kompetencji

•Koordynacja, monitoring

•Kontrola realizacji

•Zapewnienie procesu dostarczania produktu do
Klienta

•Rozliczenie transakcji zewnętrzne (z klientem)
Wewnętrzne (między uczestnikami)

372

Działania

operacyjne

Działania

usługowe

Działania

ekonomiczne

Reputacja

nabyta

Reputacja

posiadana

Reputacja jednostki w organizacji sieciowej

373

Podstawową zasadą tworzenia sieci
jest
Koncentracja operacji kluczowych
w jednym ośrodku umożliwiająca
wykorzystanie efektów skali oraz
wzmocnienie konkurencyjności

Dodatkowe efekty

-Minimalizacja inwestycji,

- połączenie umiejętności i kompetencji,

- unikanie dublowania zadań między partnerami

374

Organizacja wirtualna
(virtual organization)



Rozwiązanie organizacji sieciowej, składającej się

z mniejszych jednostek ogniskujących w sobie

podstawowe umiejętności,



Połączenie zasobów współpracujących ze sobą

firm przeznaczonych do realizacji współnego

przedsięwzięcia,



Sztuczny twór, który bazuje na indywidualnych

kompetencjach kluczowych i integruje niezależne

firmy wzdłuż wspólnego łańcucha wartości,



Połączenie wielu firm, przy czym każda z nich,

skupiona na tej działalności, którą wykonuje

najlepiej, są połączone siecią elektroniczną

375

Organizacja wirtualna cd



Ustrukturalizowany układ elementów o

charakterze zadaniowym, zorientowany na

określone cele, ale możliwy do zaistnienia.

Stwarza elastyczne możliwości wykorzystania

podstawowych umiejętności dających w danej

konfiguracji przewagę konkurencyjną



Architektura umownych stosunków synergicznie

mobilizująca intelektualne i materialno-

energetyczne możliwości menedżerów

katalizujących współpracę właścicieli i potencjałów

działania

376

Formy organizacji
wirtualnych



Partnerstwo w kreowaniu wspólnych

przedsięwzięć,



Joint venture,



Porozumienia i umowy o wspólnej

kooperacji



Alianse strategiczne,



Łączenie jednostek w nową korporację



Tworzenie sieci przedsiębiorstw w celu

wspólnego wytwarzania świadczenia

usług dystrybucji

377

Kreowanie sieci rolą
kreatora i jego zadania:



Kreowanie pomysłu wspólnego
przedsięwzięcia



Identyfikowanie niezbędnych kluczowych
kompetencji



Wybór partnerów gospodarczych,



Przydział procesów poszczególnym
firmom



Koordynacja, monitoring, kontrola



Dostarczanie produktu finalnego

378

Organizacja fraktalna (fraktal
organization), własności



Są samopodobne na każdym poziomie

obserwacji, po wyjęciu z nich dowolnie

małej części i jej powiększenie powstanie

obiekt wiernie naśladujący całość,



Powiększone lub pomniejszone nie

zmieniają swoich kształtów,



Część jest równoważna całości,



Obiekty fraktalne można powiększać w

nieskończoność

379

Organizacja biologiczna
(Biological Manufacturing
System)



Podstawą funkcjonowania
organizacji biologicznej jest zatem
system informacyjny podobny do
struktury DNA oraz indywidualne
informacje (BN) nabywane przez
system w ciągu całego życia, zaś
instrumentami powiązania
informacji wydają się być sieci
neuronowe i logika rozmyta

380

Organizacja biologiczna brak
centralnego planowania,
zastępują „modelony”



Dynamiczne planowanie,



Samoorganizacja układu jednostek systemu



Adaptacja do wymagań wobec produktu



Adaptacja do zmian produkcji



Tworzenie adaptacyjnych wielopoziomowych
sieci

381

Wielkość partii
produkcyjnej

Fi

p

Ks

Ni

Kp

*

*

*

200

*

Gdzie: Kp - koszty przygotowania produkcji,

Ks – koszty stałe
p – stopa procentowa z tytułu zamrożenia

S

opt

=

382

Wielkość partii
produkcyjnej ze względu
na tpz

j

pz

t

q

t

S

*



Gdzie: tpz – czas przygotowawczo-zakończeniowy,

tj – czas jednostkowy
q – empiryczny współczynnik strat czasu na przezbrojenie (0,02-0,15)

383

Cyklogramy produkcji



Cyklogramy szczegółowo
obejmujące wszystkie części wyrobu
oraz wszystkie części wyrobu oraz
wszystkie operacje zgodnie z
procesem technologicznym,



Cyklogramy ramowe, obejmujące
grupy części bez podziału na
poszczególne operacje

384

Do sporządzenia
cyklogramów potrzebne są
parametry



Liczba sztuk serii wyrobów finalnych,



Programy produkcyjne detali i

podzespołów,



Wielkość partii produkcyjnych detali i

podzespołów,



Pracochłonność poszczególnych operacji i

stanowiskochłonność detali, podzespołów

i zespołów,



Normatywy przerw międzyoperacyjnych,



Normatywy na przerwy na dokonanie

kontroli jakości,



Normatywy przerw na transport

385

Podstawowe reguły
budowy cyklogramów



Rozpoczynamy budowę wykresu od
terminu zakończenia montażu
głównego



Umieszczamy cykle poszczególnych
wyrobów prostych z takim
wyprzedzeniem w czasie, by w
określonym terminie doprowadzić je
jako półwyroby do dalszego
wykorzystania w procesie montażu

386

Czas

0

02

01

02 01

02 02

02 03

01 01

01 02

0 5 8 10 11 11,5 12 12,5

cyklogram

387

Lp

symbol

znaczenie

1

Rozpoczęcie zadania

2

Zakończenie zadania

3

Gruba linia pokazuje

wykonanie zadania

4

Czas nadrobiony w

stosunku do planu

5

Czas opóźniony

6

Ilość do wykonania

7

Symbol zlecenia

50

x

388

Elastyczne systemy
produkcyjne

Wymogi nowoczesnej organizacji
procesów produkcyjnych:



Zmienność żądań rynkowych

(krótkie serie i krótkie terminy,



Wdrażanie nowych uruchomień

(innowacje produktowe, procesowe),



Zmienności wewnętrzne

(stopień

wykorzystania stanowisk roboczych i
efektywność pracy)

389

ESP

Elastycznym systemem
produkcji

określa się system

produkcji, w którym zastosowano
tzw. środki elastycznej
automatyzacji produkcji, tj.
urządzenie produkcyjne sterowane
komputerowo, charakteryzujące się
dużą wielostronnością i łatwością
przezbrajania

390

ESP łączy dwie przeciwstawne
właściwości systemów
produkcyjnych:

1.

Wysoką wydajność

; taką jak w

automatycznych liniach
produkcyjnych (w systemie
rytmicznej produkcji),

2.

Różnorodność asortymentu
produkcji

; taką, jak w gniazdach

technologicznych (w systemie
nierytmicznej produkcji)

391

Elastyczność maszyn

to podatność maszyn systemu, na
przeprowadzenie niezbędnych
zmian, przy produkcji rodziny typów
części, dla której system był
oryginalnie zaprojektowany.

Miarą jest tu czas wymiany

zużytego lub uszkodzonego
narzędzia, czas przygotowania
produkcji na danej obrabiarce.

392

Elastyczność asortymentu
produkcji

to zdolność do szybkiego i
ekonomicznego przejścia do
produkcji nowego typu wyrobów.

Miarą tej elastyczności można
przyjąć czas konieczny dla
przejścia od produkcji jednej
rodziny wyrobów do innej.

393

Elastyczność wielkości
produkcji

jest to zdolność systemu do
rentownej produkcji przy różnych jej
wielkościach.

Miarą tej elastyczności może
być najmniejsza wielkość
produkcji dla wszystkich typów
wyrobów, przy której system
jest jeszcze rentowny.

394

Elastyczność procesu
technologicznego

to zdolność do produkowania danego

zbioru typów części różnymi sposobami

i przy użyciu różnych materiałów.

Elastyczność procesu wzrasta, gdy

koszty przygotowania produkcji na

każdej obrabiarce maleją.

Miarą elastyczności może być

liczba typów części, które mogą

być jednocześnie wytwarzane w

sposób jednostkowy.

395

Elastyczność marszrut
technologicznych

to zdolność systemu do kontynuowania produkcji
danego zbioru typów części w warunkach
występowania awarii.

Marszruta to ciąg maszyn, przez które przechodzi
kolejno dany typ części w procesie wytwórczym.

Elastyczność marszrut:

-

potencjalną,

gdy marszruty są z góry ustalone, a w

przypadku awarii są one automatycznie korygowane,
-

faktyczną,

gdy części tego samego typu są

wytwarzane przy różnych marszrutach niezależnie od
sytuacji awaryjnych

EM = (liczba wszystkich marszrut/liczba typów części)-1

396

Elastyczność rozwoju
systemu

to zdolność systemu do łatwej i
modularnej rozbudowy i rozwoju w
miarę potrzeb.

Elastyczność rozwoju systemu
osiąga się przez:



Rozmieszczenie urządzeń tak, aby nie były
przeznaczone dla jednego specyficznego
procesu,



Stosowanie elastycznego systemu
transportu,



Stosowanie modularnych, elastycznych
gniazd obróbkowych ze zmieniaczami palet,



Elastyczność marszrut technologicznych

397

Elastyczność ograniczeń
kolejnościowych

to zdolność do zmiany kolejności

wykonywania pewnych operacji dla

każdego typu części.

Elastyczność tę można osiągnąć

planując procesy technologiczne tak

aby pozostawić swobodę wyboru

marszrut i nie ustalać z góry następnej

operacji lub następnej maszyny.

Decyzje podejmuje się w czasie

rzeczywistym.

398

Elastyczność wielkości
personelu

to zdolność do prowadzenia procesu
produkcyjnego ze zmienną liczbą
operatorów.

System ma wysoką elastyczność
personelu, gdy jest zdolny
kontynuować pracę w nocy przy
dużo mniejszej obsłudze niż w
ciągu dnia.

399

Elastyczność produkcji

to ogół typów części, które ESP może

produkować.

Elastyczność produkcji mierzona jest

poziomem nowoczesności istniejącej

technologii. Jest ona tym wyższa, im

nowocześniejsza jest zastosowana

technologia oraz im większa jest

uniwersalność obrabiarek.

Dla elastyczności produkcji wymagane są

wszystkie dotychczas wymienione typy

elastyczności.

400

Dwa poziomy elastyczności:



elastyczność na poziomie maszyny,



elastyczność na poziomie zarządzania
systemem.

Ze względu na wysokie koszty elastyczności
system winien być na tyle elastyczny, na ile
jest to absolutnie niezbędne.
Automatyzacja

– postęp techniczny w zakresie

nowych technologii, nowych urządzeń
technicznych oraz w zakresie środków i metod
informatycznych co spowodowało

Integrację:



techniczną,



funkcjonalną.

401

Formy

elastycznej

organizacji



Elastyczny

moduł

produkcyjny

,



Elastyczne

gniazdo

produkcyjne,

elastyczna

linia produkcyjna,



Elastyczna

sieć produkcyjna

(nazywana także
elastycznym wydziałem
produkcyjnym)

402

Elastyczny moduł

produkcyjny

składa się z jednej

obrabiarki

sterowanej numerycznie przez

komputer

,

bufora

półfabrykatów i

obrabianych detali oraz

zmieniacza

narzędzi i palet.

Jest to zwykle

autonomiczne

stanowisko obróbkowe

-

samodzielna

jednostka wytwórcza

, która może

pracować bez nadzoru człowieka i
zasilania zewnętrznego w materiały przez
dłuższy czas.

403

Elastyczne gniazdo
produkcyjne

Składa się z kilku

modułów

produkcyjnych

związanych z

pewnym typem wyrobu lub
procesu technologicznego,
zintegrowanych wzajemnie
przez

transport,

magazynowanie i wspólne
sterowanie komputerowe

404

Elastyczna linia produkcyjna

Zbiór specjalistycznych maszyn
rozmieszczonych w ustalonym porządku, w
którym każda operacja może być
wykonana na jednej tylko maszynie.

Pracuje podobnie jak automatyczna linia
produkcyjna (system rytmicznej produkcji),
w odróżnieniu od której charakteryzuje się
dużą zdolnością do częstych i szybkich
przezbrojeń

405

Elastyczna sieć
produkcyjna

to najbardziej złożona forma

elastycznego systemu produkcyjnego,
najczęściej na poziomie wydziału

produkcyjnego.

Składa się z kilku wzajemnie

powiązanych modułów, gniazd i

linii,
umożliwiających najczęściej pełną

realizację procesu produkcyjnego

określonego asortymentu wyrobów

406

Podsystemy funkcjonalne ESP

u

407

Japońskie systemy
sterowania
just – in - time, kanaban

Just-in-time

STRATEGIE

STRUKTURY

Zaopatrzenie

Marketing

Produkcja

Kadry

Kierowanie

Integracja
pionowa
Ekonomiczna
wielkość
dostaw

Produkt-ciągłe
innowacje
Cena-jakość
Dystrybucja
Promocja

Elastyczność
Technologia
grupowa
Minimalne
zapasy. TQM

Praca grupowa
grupy autonom.
Systemy
zatrudnienia i
Wynagradzania
Rotacja.

Sposób
kierowania
Komunikacja

408

Idea produkcji Just – in -
time

1.

Jakość

– 0% braków,

2.

Ilość

– nie mniej, nie więcej,

3.

Terminowość

– nie za

wcześnie, nie za późno

409

Cele cząstkowe JIT



Minimalizacja cykli produkcyjnych,



Minimalizacja wielkości partii
produkcyjnych,



Minimalizacja tpz,



Redukcja lub eliminacja czynności
transportowych i manipulacyjnych,



Minimalizacja liczby braków,



Redukcja bądź eliminacja przestojów
pracowników i maszyn

410

Wymogi dla wdrożenia JIT



Prorynkowa orientacja przedsiębiorstwa,



Produkcja powtarzalna pewnej ograniczonej

liczby jednorodnych, standaryzowanych

wyrobów,



Stabilny harmonogram spływu wyrobów

gotowych (ciągłość zleceń produkcyjnych),



Odpowiedni dobór i wykorzystanie zasobów

(elastyczność pracowników, maszyn i

wyposażenia technicznego),



System zapewnienia jakośći,



Współpraca z dostawcami,



”ssący” system sterowania przebiegiem

produkcji – KANABAN,



Odpowiednie techniki kierowania i

motywowania pracowników

411

Synchronizacja odbiorca-
dostawca

System typu push

Wyrób

Producent

Nabywca

Producent

Wyrób

Nabywca

Zlecenie produkcyjne

System typu pull

412

System organizacji dostaw części,
półfabrykatów, materiałów do produkcji w
momencie wystąpienia faktycznego
zapotrzebowania na te elementy KANABAN

Karta produkcji (zlecenie produkcji)

KAN

Karta zapotrzebowania (zlecenie

przepływu) BAN

413

Strategia integracji
pionowej

wyprzedzająca

K

K

K

K

K

K

D

P

S

S

S

S

S

S

K

o

wsteczna

P

414

Koncepcja KAIZEN



Kaizen = dobra zmiana



Doskonalenie w Kaizen odbywa się małymi

krokami



Kaizen to podejście mało ryzykowne –

zawsze można powrócić do starych metod



Główne koncepcje Kaizen:



Kaizen i zarządzanie,



Proces a wynik,



Przestrzeganie PDCA/SDCA



Jakość na pierwszym miejscu,



Operowanie danymi,



Kolejny proces jest klientem

415

Kaizen i Zarządzanie

*

Najwyższe kierownictwo

Kierownictwo średniego
szczebla

Nadzór

Pracownicy

USPRAWNIENIA

UTRZYMANIE

INNOWACJE

KAIZEN

UTRZYMANIE

Najwyższe kierownictwo

Kierownictwo średniego
szczebla

Nadzór

Pracownicy

416

Proces a wynik



Należy usprawniać proces, by poprawiły
się wyniki



Podejście procesowe być stosowane
przy wdrażaniu różnych strategii Kaizen



Planuj-rób-sprawdź-działaj (PDCA),



Standaryzuj-rób-sprawdź-działaj (SDCA),



Jakość-koszt-dostawa (JKD),



Total Quality Management (TQM),



Just-in-Time,



Total Productive Maintenance (TPM)

417

USPRAWNIANIE

UTRZYMANIE

A

P

D

C

Działaj

(Act)

Sprawdź

(Check)

Planuj

(Plan)

Wykonaj

(Do)

(PDCA)

(SDCA)

Standaryzuj

(Standardize)

Wykonaj

(Do)

Działaj

(Act)

Sprawdź

(Check)

A

S

C

D

DWA

GŁÓWNE

CELE

ZARZĄDZANIA

418

Najważniejsze cele

JAKOŚĆ

Dostawy

Koszt

419

Operowanie danymi



Kaizen to rozwiązywanie problemów

Zebranie danych

Weryfikowanie i

analizowanie danych

kwantyfikacja

420

*

Kolejny proces jest
klientem

Proces A

Wynik

Procesu A

Proces B

Proces C

Proces D

Wynik

Procesu D

Wynik

Procesu C

Wynik

Procesu B

KLIENCI ZEWNĘTRZNI

KLIENCI WEWNĘTRZNI

421

5 S – analiza pięciu kroków



Seiri

(selekcja) –

podział rzeczy na

niezbędne i zbędne.



Usuwanie rzeczy zbędnych oraz wyznaczyć
limit rzeczy niezbędnych.



Usunąć wszystko co nie będzie potrzebne
przez następnych 30 dni.



Kampania czerwonych kartek

422

5 S cd



Seiton (systematyka) – klasyfikacja rzeczy

pod względem sposobu użycia i ułożenia

ich tak by zminimalizować czas i wysiłek

szukania.



określić miejsce przechowywania i

maksymalną liczbę rzeczy dozwolonych,



przepływ minimalnej liczby produktów z

miejsca do miejsca (pierwsze przyszło –

pierwsze wyszło FIFO),



każda rzecz powinna być umieszczona w

przyporządkowanych im obszarach,



miejsce przechowywania rzeczy powinno być

oznaczone adresem albo specjalnym symbolem

423

5S cd



Seiso (sprzątanie)



Oznacza czyszczenie środowiska
pracy, zarówno maszyn i narzędzi, jak
i podłóg, ścian lub innych obszarów
miejsca pracy.



Operator czyszczący maszynę
możezauważyć wiele dysfunkcji

424

5 S cd



Seiketsu (standaryzacja) – oznacza
utrzymanie czystości, oraz ciągłe
powtarzanie etapów seiri, seiton, seiso,



Shitsuke (samodyscyplina,
samodoskonalenie)

Ocena poziomu 5 S

1.

Ocena własna,

2.

Ocena dokonana przez konsultanta-eksperta,

3.

Ocena dokonana przez przełożonego

4.

Kombinacja powyższych

5.

Konkurencja pomiędzy grupami

425

Temat 10/II

Zarządzanie w warunkach gospodarki opartej na

wiedzy.

1.

Kapitał intelektualny.

2.

Dane – informacja – wiedza.

3.

Gromadzenie, tworzenie i wykorzystywanie
wiedzy.

4.

Rola wiedzy w zarządzaniu
przedsiębiorstwem.

426

Trzy Epoki Cywilizacyjne wg A.Tofflera

Trzy Epoki Cywilizacyjne wg A.Tofflera

Cywilizacja

agrarna

Cywilizacja

przemysłowa

Cywilizacja

Informacyjna

(gospodarka oparta na

wiedzy)

Najważniejsze zasoby

zasoby

zasoby

ziemia

kapitał

wiedza

427

Wiedza to zorganizowany zasób
użytecznych informacji



Hierarchia wiedzy

Inteli-

gencja

Wiedza

Informacje

Dane

428

Rola wiedzy

Rozwój gospodarczy

WIEDZA

429

Źródła koncepcji
zarządzanie wiedzą to;



Rozwój nauki, a głównie cybernetyki, informatyki
i zarządzania,



Ewolucja i rozwój koncepcji zarządzania,



Kreatywność i pełne wykorzystanie wiedzy,



Wzrost poziomu konkurencji,



Upowszechniane idee o wejściu gospodarki
światowej w erę informacji i wiedzy,



Rozwój technologii komputerowej, sieci,
Internetu,



Wzrost poziomu wykształcenia społeczeństw i
stawianie nowych wymagań wobec pracodawców,
jak i pracobiorców,

430

Rodzaje Wiedzy

Know-what

(wiedzieć co)

Know-why

(wiedzieć dlaczego)

Know-how

(wiedzieć jak)

Know-who

(wiedzieć kto)

431

WIEDZA

Społecze-

ństwa

WIEDZA

Badacza

Mierniki

obiektywne

Rzeczywistość

Mierniki

subiektywne

432

Zarządzanie wiedzą

to strategia polegająca na

dostarczeniu właściwej wiedzy,

właściwym ludziom

we właściwym czasie

i pomaganiu ludziom w dzieleniu się
wiedzą
i stosowaniu informacji w taki sposób,
aby poprawić działanie organizacji.

433

Powody

wdrażania

zarządzania

wiedzą

Poprawa

systemu

informacyjnego

Zwiększenie

rozwoju

pracowników

Zwiększenie

innowacyjności

434

Przedsiębiorstwo

CEL

Budowa przewagi

konkurencyjnej

WIEDZA

Efektywne wykorzystanie

wiedzy

Pomaga w

435

POWTÓRKA

436

Produkcja

jest to użytkowanie
różnego rodzaju materiałów,
środków technicznych i usług
w celu wytworzenia

nowych

produktów i usług

w celu

wymaganych przez

klienta

.

437

Zarządzanie

produkcją

jest związane z zaopatrywaniem

klienta w różne wyroby i usługi.

W warunkach gospodarki rynkowej

proces powyższy odpowiedzialny jest za

marketing, prognozowanie, planowanie,

zaopatrzenie, sterowanie procesami

przekształcania surowców i półwyrobów

w produkt końcowy, dystrybucję, serwis, sprzedaż

i w efekcie usatysfakcjonowanie potrzeb

i

życzeń klientów lub organizacji gospodarczych

czy różnorodnych instytucji.

438

Przedsiębiorstwo

stanowi

prawnie i finansowo

wyodrębniony podmiot gospodarczy

działający w trzech sferach:

- w sferze marketingu, przygotowania i
zakupu czynników
produkcji,

- w sferze organizacji i przetwarzania
czynników produkcji w wyroby gotowe,

- w sferze sprzedaży i serwisowej obsługi
klientów.

439

Ad 2. System produkcyjny i
usługowy.

System produkcyjny stanowi

celowo zaprojektowany i

zorganizowany układ

-

materialny,

-

energetyczny,

-

informacyjny

eksploatowany przez człowieka i

służący produkowaniu określonych

produktów (wyrobów lub usług) w

celu zaspakajania różnorodnych

potrzeb konsumentów.

440

System produkcyjny

składa się

z pięciu podstawowych elementów:

wektor wejścia X

, w skład którego

wchodzą wszystkie czynniki produkcji,

wektor wyjścia Y

, w skład którego wchodzą wyroby,

usługi, a także szkodliwe

odpady produkcyjne zanieczyszczające środowisko,

procesy przetwarzania

wektora wejścia w wektor wyjścia T

nazywany procesem produkcyjnym,

proces zarządzania systemem

,

sprzężenia materialne, energetyczne i informacyjne

pomiędzy wyżej wymienionymi elementami

składowymi systemu produkcyjnego.

441

Wejście X

- materiały,

- wyposażenie
produkcyjne,

-energia,

- personel,

- informacje,

- kapitał.

Wejście Y

- Wyroby
przemysłowe,

- Usługi
przemysłowe
(serwisowe),

-Odpady
produkcyjne

ZARZĄDZANIE

Procesy przetwarzania

- Operacje technologiczne,
kontrolne, transportowe,
magazynowe,
- Operacje usługowe

MODEL systemu produkcyjnego

442

Proces produkcyjny

Proces badań

i rozwoju

Proces wytwórczy

Proces wytwórczy

podstawowy

Proces wytwórczy

pomocniczy

Proces obsługi

wytwarzania

Proces dystrybucji i

obsługi klienta

Marketing

443

Model systemu produkcyjnego w gospodarce
rynkowej

Wejście X

- Kapitał,

-informacje,

- personel

Wyjście Y

- kapitał,

- informacje,

- personel

Procesy
przetwarzania T

B+R

Proces wytwarzania

- Operacje wytwórcze
wyrobów,

- Operacje montażowe,
- Wytwarzanie usług

Dystrybucja

-

sprzedaż,

- serwis

ZARZĄDZANIE

Planowanie

Organizowanie

Sterowanie
i
motywowanie

Kontrola

Marketing

444

Kondycja
ekonomiczna
państwa

Regulacje
państwowe

Konkurencja

Finanse Marketing Handel

Wyposażenie
techniczne

System

produkcyjny

Służby
ekonomiczne

Firma

Zakład przemysłowy Badanie i

rozwój

Środowisko
naturalne

Otoczenie
firmy

Środowisko
Społeczno-polityczne

445

Ad 4 Procesy
przetwarzania. Procesy
wytwórcze.



Proces transformacji,

czyli przekształcania
wektora wejścia
systemu produkcyjnego
w wektor wyjścia
nazywany jest procesem
produkcyjnym

446

Proces produkcyjny
obejmuje procesy:



procesy B+R,



procesy wytwórcze,
(podstawowy, pomocniczy,
obsługi administracyjnej.



procesy dystrybucji i
obsługi klienta.

447

Proces wytwórczy

dotyczy wytwarzania produktu,
czyli przetwarzania
czynników produkcji w produkty,
(wyroby lub usługi)

448

Ad 5 Procesy badań i
rozwoju są
odpowiedzialne za:



gromadzenie kapitału i finansowanie przedsięwzięcia,



prognozowanie i planowanie strategiczne,



projektowanie strategii zarządzania,



projektowanie produktu, konstrukcyjne

przygotowanie produkcji,



projektowanie procesu, systemu wytwórczego,

zdolności produkcyjnych (tpp),



projektowanie lokalizacji, rozplanowanie maszyn,

sieci, instalacji, projektowanie architektoniczne

(inwestycyjne przygotowanie produkcji),



przygotowanie czynników produkcji i szkolenie

personelu,



zapewnienie bazy surowcowej

449

Ad 6 Procesy dystrybucji
i obsługi konsumenta.

Proces ten dotyczy
zorganizowania i
funkcjonowania

sieci

sprzedaży

, obsługi

serwisowej,

badań

marketingowych

.

450

Pomiędzy procesem

przygotowania produkcji,

procesem wytwórczym,

a procesem dystrybucji i obsługi

klienta

występują powiązania

materiałowe,

informacyjne

energetyczne.

Podstawowym czynnikiem

wiążącym te trzy procesy

w jeden proces produkcyjny jest

marketing

i łączy także z otoczeniem.

451

Podstawowymi cechami

procesu produkcyjnego są:

celowość,

dynamika,

ekonomiczność.

452

Ad 7 Piramida procesowa,
megaprocesy, procesy,
subprocesy, operacje, zabiegi.

Elementy składowe procesu
wytwórczego:



procesy lub operacje technologiczne



procesy lub operacje kontrolne



procesy lub operacje transportowe



procesy lub operacje magazynowania lub
składowania



procesy lub operacje złożone z powyższych.

453

Procesem technologicznym

nazywa

się główną część procesu
produkcyjnego podstawowego,

w ramach którego następuje

- zmiana kształtów,
- właściwości fizykochemicznych,
- wyglądu zewnętrznego przetwarzanego
materiału lub trwała zmiana wzajemnego
położenia poszczególnych części
wchodzących w skład produkowanego
wyrobu

czyli montaż podzespołów

i wyrobów

454

Operacją

nazywa się zespół czynności,

czyli część określonego procesu
produkcyjnego

realizowaną na jednym

stanowisku, przez jednego wykonawcę
indywidualnego lub grupowego

, przy

jednym przedmiocie lub zespole
przedmiotów wykonywanych
jednocześnie bez przerw
na jakąkolwiek inną pracę.

455

Zabiegiem

nazywa się tę część

operacji

jaka jest wykonywana
przy jednym
zamocowaniu przedmiotu
na obrabiarce lub
stole produkcyjnym.

456

Czynnością

nazywa się tę część operacji,
która odnosi się do jednych i
tych samych elementów.

457

Ruch roboczy

jest to najprostszy ruch

składowy zabiegu.

458

Procesy

produkcyjne przemysłowe

można klasyfikować wg kryteriów:

1.ciągłości i przebiegu w czasie,

2.rodzajów stosowanych technologii,

3.cech organizacyjnych,

4.zastosowanych środków pracy.

459

Procesy dyskretne



będące elastycznymi kompleksami
operacji uwarunkowanymi logicznie
w czasie i przestrzeni, o zmiennej
strukturze przystosowanej do
charakterystyki ilościowo-
jakościowej wytwarzanych
wyrobów, Człowiek działa
bezpośrednio.

460

Procesy ciągłe,

z reguły aparaturowe

na trwale powiązane
z urządzeniami
produkcyjnymi.

461

Procesy
wydobywcze,
przetwórcze,
obróbkowe,
montażowe i
demontażowe,
naturalne i
biotechnologiczne

462

Ad 8 Procesy
podstawowe i
pomocnicze.

Proces prosty

Proces złożony

463

Ad 9. Podstawowe kryteria
organizacji i projektowania
systemów produkcyjnych.



Jakość i nowoczesność produktów,



Wzrost produktywności,



Obniżka kosztów własnych wytwarzania.



P= jp x c-Ku

Gdzie:



P - przychody ze sprzedaży,



Jp - liczba jednostek produkcji lub usług,



C - ceny zbytu jednostki produkcji lub usługi,



Ku - koszty utylizacji odpadów produkcyjnych

i ochrony środowiska, a także koszty braków

i reklamacji użytkowników.

464

Z = P- (Kst +Kzm X

jp)

gdzie:

Kst - koszty stałe,
Kzm - koszty zmienne,

Produktywność całkowita, produktywność

cząstkowa.

465

Wejście

do systemu

Produkcyjnego

X

Proces

produkcyjny

Wyjście

z systemu

Produkcyjnego

Y

Produktywność,

nowoczesność,

i jakość produktu

Koszty

Zysk = przychody - koszty

Przychody

ze sprzedaży

produktów

Relacje przychody, koszty, zysk w systemie produkcyjnym

466

Struktura procesu
wytwórczego
podstawowego



Jest to układ faz oraz procesów

technologicznych, kontrolnych,
transportowych i magazynowych

występujących w ramach tych faz, a także
operacji produkcyjnych wraz z powiązaniami

materiałowymi, energetycznymi i
informacyjnymi

umożliwiającymi taki

przepływ materiałów i półwyrobów przez
stanowiska obróbkowe i montażowe, aby
możliwe było otrzymanie wyrobu finalnego i
przekazanie go do dystrybucji.

467

Struktura procesu
wytwórczego



Struktura procesu
produkcyjnego w ujęciu
technologicznym

definiuje się jako układ
faz i operacji
technologicznych wraz
z powiązaniami

materiałowymi,
energetycznymi,
informacyjnymi

niezbędnymi do
wyprodukowania
wyrobu finalnego



Struktura procesu

produkcyjnego w ujęciu

przedmiotowym

definiuje się jako układ

procesów

produkcyjnych

poszczególnych części,

podzespołów i zespołów

oraz montażu wyrobu

finalnego wraz z

powiązaniami

materiałowymi,

energetycznymi i

informacyjnymi

niezbędnymi do

wyprodukowania

wyrobu finalnego

468

Struktura procesu
produkcyjnego podstawowego
w ujęciu technologii grupowej



Technologia grupowa (GT)
charakteryzuje się tym, że w procesie
produkcji i projektowania podobne
części składowe wyrobów są
identyfikowane i układane w grupy
według ich cech podobieństwa
technologicznego w celu wytwarzania
nawet pojedynczych części w
warunkach produkcji seryjnej

469

Grupowanie części i
wyrobów



Podobieństwa są dwóch typów:



Według cech konstrukcyjnych tj.
kształtu geometrycznego, rozmiaru
itd.,



Według cech technologicznych tj.
sekwencji operacji technologicznych i
pomiarowo-kontrolnych wymaganych
przy wytwarzaniu wyrobu itp..

470

Rodzina części lub podzespołów
czy zespołów jest zbiorem
elementów składowych wyrobów
gotowych

WYROBY FINALNE
W

1

W

2

W

3

Części grupy A
B

N

x

x

x

Podzespoły
P

z1

Grupy

P

z2

….

P

zn

471

Struktura procesu w warunkach
technologii grupowej
charakteryzuje się:



Zmiennym programem produkcyjnym,



Możliwością elastycznego wykorzystania

chwilowo nieobciążonych obrabiarek, a więc

elastycznością marszrut wykonywania

operacji produkcyjnych,



Możliwością ciągłych nawrotów obrabianych

części,



Podatnością na automatyzację wspomaganą

komputerowo,



Integracją już na etapie przygotowania

procesów (operacji) technologicznych z

procesami (operacjami) kontrolnymi,

transportowymi i magazynowo-składowymi,

472

Cykl produkcyjny wyrobu



Jest to czas od rozpoczęcia
podstawowego procesu
produkcyjnego do momentu
jego zakończenia i
przekazania gotowego
wyrobu do dyspozycji
odbiorcy.

473



Czas trwania operacji procesu
produkcyjnego (Cp),

zależy od wariantu

technologii i organizacji

procesu

produkcyjnego. Czynnik jest związany z

rodzajem wyrobu, wielkością partii,
części lub serii wyrobów, strukturą
produkcyjną, strukturą produkcyjno-
administracyjną i strukturą przestrzenną

.

Niezależnie od tych czynników,
zasadniczy wpływ ma odmiana
organizacji produkcji.



Czas przerw w realizacji operacji procesu
produkcyjnego (Cr),



Długość cyklu produkcyjnego

to czas

trwania Cp+Cr

474

Metody określania długości
cyklu produkcyjnego



Analityczną,



Statystyczno-doświadczalną,



Szacunkową.



Cykl produkcyjny składa się z cyklu:



Przygotowania produkcji,



Wytwarzania,



Dystrybucji i sprzedaży klientowi

475

Cykl produkcyjny może być
organizowany metodami:



Szeregowa

, jest najmniej efektywna



Szeregowo-równoległej

, bardziej

efektywna od szeregowej, ale mniej
efektywna niż



Równoległy

, najbardziej efektywna

zarówno d strony wykorzystania
czasu i kapitału, lecz najtrudniejsza
do praktycznej realizacji od strony
organizacyjnej.

476

Nr
operacji

Czas

1

2

3

4

Schemat przebiegu partii w układzie szeregowym

477

Schemat przebiegu partii detali w układzie
równoległym

Nr
oper

acji

Czas

1

2

3

4

478

Nr
opera
cji

Czas

1

2

3

4

Schemat przebiegu partii detali w układzie szeregowo-równoległym

479







n

j

j

tsz

t

s

O

1

*

System szeregowy

Gdzie:

s-wielkość partii produkcyjnej,
t

j

– czas jednostkowy j-tej operacji,

n – kolejny numer operacji w procesie technologicznym

System równoległy

O

j

n

j

j

r

t

s

t

O

max

1

)

1

( 









Gdzie:
t

maxj

– czas najdłuższej operacji

480

System

szeregowo-równoległy

tszr

o

















n

j

n

j

mn

j

tszr

t

s

t

s

O

1

1

1

)

1

(

Gdzie:

t

mn

- czas operacji mniejszej w każdej, kolejnej parze

porównywanych operacji

481

STEROWANIE PRZEPŁYWEM
PRODUKCJI

Normatywy sterowania
przepływem

482

Podstawowe dokumenty sterowania przepływem
produkcji



Specyfikacja techniczna wyrobów,
uporządkowane zestawienie detali
wchodzących w skład wyrobu,



Schematy montażowe wyrobów,
obrazuje graficzne łączenie detali w
podzespoły i zespoły, a następnie
w wyrób gotowy

483

cd



Plany (karty) technologiczne

zawierają przebieg procesu

technologicznego wykonania detalu

lub wyrobu wraz zdanymi do

sterowania przepływem produkcji,



Wykazy maszyn i urządzeń,



Wykazy pracowników bezpośrednio-

produkcyjnych,

484

Normatywy do budowy
operatywnego planu



Wielkość braków produkcyjnych,



Wielkość serii produkcyjnych,



Wielkość partii produkcyjnej,



Współczynniki przekroczenia norm,



Stanowiskochłonność jednostkową
wyrobów,



Wielkość przerw
międzyoperacyjnych

485

cd



Długotrwałość cykli produkcyjnych

wyrobów,



Struktury obciążenia stanowisk w cyklach

produkcyjnych wyrobów,



Takty produkcji wyrobów,



Okresy powtarzalności produkcji,



Harmonogram obciążeń stanowisk,



Wielkość zapasów produkcji w toku,



Dysponowane fundusze czasu stanowisk,

powierzchni, pracowników

486

Metody sterowania według
taktu produkcji



Metoda sterowania według taktu

produkcji:



Ustalenia planu spływu produkcji

zakończonej dla danego okresu

planistycznego (odpływ),



Ustalenia wielkości zapasu

cyklicznego dla linii (jako normatywu),



Kontrola wielkości spływu produkcji

zakończonej

487

cd



Kontrola wielkości braków powstających w

procesie produkcji na linii



Kontrola zapasu zapasu cyklicznego,



Ustalenie wielkości dostaw elementów na

linię,



Ustalanie planu produkcji uruchomianej

na linii w danym okresie



Rozliczenie produkcji na koniec okresu

planistycznego

488

Metoda sterowania według okresu
powtarzalności produkcji



Harmonogram wzorcowy



Ustalenia okresowego (dla jednego lub

kilku okresów powtarzalności) planu

spływu produkcji zakończonej (odpływ),



Ustalenia wielkości zapasów

cyklicznych,



Okresowa kontrola wielkości spływu

produkcji zakończonej,



Okresowa kontrola wielkości spływu

produkcji zakończonej

489

cd



Okresowa kontrola wielkości
zapasów cyklicznych,



Okresowa kontrola wielkości braków
powstających w procesie produkcji,



Ustalenie planów uruchomienia
produkcji (dopływ)



Okresowe rozliczenie produkcji

490

Sterowanie według
programu i zapasów



Ustalanie planów spływu produkcji
zakończonej dla poszczególnych komórek
produkcyjnych w danym okresie
planistycznym,



Ustalanie normatywów zapasów
cyklicznych w komórkach produkcyjnych,



Ustalanie normatywów zapasów
międzykomórkowych w magazynie,

491

cd



Kontrola wielkości spływu produkcji zakończonej,



Kontrola wielkości braków powstających w

procesie produkcji,



Kontrola stanu zapasów cyklicznych w komórkach

produkcyjnych,



Kontrola stanu zapasów międzykomórkowych w

magazynie



Ustalenie planów uruchomienia produkcji,



Rozliczenie produkcji na koniec okresu

planistycznego

492

Metoda sterowania według stanów
maksimum-minimum



Ustalenie normatywów maksimum i
minimum stanów magazynowych,



Ustalanie terminów kontroli stanów
magazynowych i dostaw,



Dokonywanie kontroli stanów
magazynowych w ustalonych
terminach,

493

cd



Wysyłanie zamówień na obliczoną
wielkość partii produkcyjnej elementów,



Uruchomienia i organizowania przebiegu
produkcji partii produkcyjnej elementów w
trybie normalnym,



Uruchomienia i organizowania przebiegu
produkcji partii na podstawie
zawiadomienie o stanie minimalnym, w
trybie awaryjnym,

494

cd



Bieżącej ewidencji przebiegu
produkcji partii produkcyjnej
elementów,



Rozliczenie partii produkcyjnej
elementów

495

Sterowanie według
wyprzedzeń



Ustalanie spływu produkcji zakończonej
dla komórek produkcyjnych,



Ustalanie przepływu produkcji i
zbilansowaniu planowanych zadań ze
zdolnością produkcyjną wzajemnie
zamiennych grup stanowisk



Bieżąca kontrola przepływu produkcji i
natychmiastowe usuwanie wszelkich
zakłóceń

496

Sterowanie według cyklu
produkcyjnego



Ustalenie okresowego planu spływu

produkcji zakończonej,



Ustalenie okresowego planu produkcji

uruchamianej,



Ustalanie przepływu produkcji i

zbilansowania planowanych zadań z

dysponowanym funduszem czasu grup

stanowisk wzajemnie zamiennych



Bieżącej kontroli i natychmiastowego

usuwania wszelkich zakłóceń

497

Metody wewnątrzkomórkowego
sterowania przepływem komórkowego



Cele wewnątrzkomórkowego
sterowania:



Zakończenie prac w planowanym
czasie,



Skrócenie do minimum cykli
produkcyjnych wyrobów,



Ograniczenie do minimum czasów
przygotowawczo-zakończeniowych

498

Sterowanie w liniach
potokowych



Stałych zsynchronizowanych,



Stałych niezsynchranizowanych,



W liniach potokowych zmiennych

499

Sterowanie przepływem produkcji w
gniazdach przedmiotowych o produkcji
powtarzalnej



Harmonogram wzorcowy, do budowy
harmonogramu potrzebne są informacje:



Plany spływu produkcji ( dla okresu rocznego
lub innego) elementów produkowanych w
komórce,



Plany technologiczne elementów z czasami
tpz i tj



Przewidywane wielkości braków,



Ustalony plan uruchomienia produkcji,



Ustalony dysponowany fundusz czasu
stanowisk

500

cd



Ustalony okres powtarzalności

produkcji dla komórki produkcyjnej,



Obliczone zadania godzinowe dla

produkowanych przedmiotów,



Obliczone wielkości normatywnych

partii produkcyjnych przedmiotów,



Obliczone czasy wykonania partii

produkcyjnych (tpz+ntj)

501

Sterowanie przepływem produkcji w
gniazdach o produkcji niepowtarzalnej



Przez określenie terminów uruchomienie i
zakończenia zleceń produkcyjnych,



Przez ustalenie stopnia pilności robót

Rozdzielnia otrzymuje gotowe

harmonogramy lub sama określa terminy
zakończenia zleceń produkcyjnych

502

Lp

symbol

znaczenie

1

Rozpoczęcie zadania

2

Zakończenie zadania

3

Gruba linia pokazuje

wykonanie zadania

4

Czas nadrobiony w

stosunku do planu

5

Czas opóźniony

6

Ilość do wykonania

7

Symbol zlecenia

50

x

STEROWANIE ZA POMOCĄ
HARMONOGRAMU GANTTA

503

Nowoczesne koncepcje
sterowania produkcją



Planowanie potrzeb materiałowych
MRP I (Material Requirement
Planning)



Zasada obliczania potrzeb na
elementy składowe wyroku,



Zasada podziału czasu rozkład stanu
zapasu w czasie

504

Działanie systemu MRP



Określenie liczby i rodzaju
elementów składowych wyrobów
będących przedmiotem sprzedaży,



Zapewnienie dostępności
elementów składowych w żądanej
ilości, miejscu i czasu

505

MRP I



Harmonogramowanie,



Monitorowanie,



Wykrywanie nieścisłości,



Poprawianie i aktualizacja

506

Zalety MRP



Pozwala sprowadzać koszty zapasów do

minimum,



Niezwłocznie reaguje na zmiany,



Umożliwiają wysunięcie wniosków co do

przyszłych sytuacji przez stosowanie

analizy poszczególnych pozycji,



Zapewniają sterowanie zapasami

bazujące na działalności operatywnej, a

nie na zapisach ewidencyjnych

507

cd



Umożliwiają dostosowanie wielkości
zamówień do potrzeb,



Podkreślają szczególne znaczenie
przebiegu czasowego potrzeb, ich
pokrycia i działań związanych z
zamawianiem

508

Planowanie zasobów
produkcyjnych MRP II

(Manufacturing Resourse Planning)



Kontrola zapasów,



Ustalanie priorytetów,



Kontrola wykorzystania zdolności
produkcyjnych

509

Planowanie zasobów
przedsiębiorstwa



MRP III

MRP II

Prognozowanie

rynku

Efektywność

dostaw

Dane historyczne

Wysyłek i zamówień

Wyjatki

zapotrzebowania

Oferty

Zapas

idealny

Zapas wyjątkowy

Rejestr

510

OPT (Optimized Production
Technology)



Filozofia optymalizacji planowania i

harmonogramowania,



Narzędzie modelowania operacji

produkcyjnych,



Oprogramowanie do planowania zdolności

produkcyjnych,



Narzędzie do koordynacji wysiłków w

marketingu, przygotowaniu i realizacji

produkcji dla osiągnięcia korzyści

511

REENGINEERING

Rewolucyjna zmiana
organizacji

512

Podział na
restrukturyzację:



Tradycyjną,



Radykalną.



Radykalna restrukturyzacja oznacza
przystosowanie się firmy do nowych
warunków otoczenia przez zmianę
sposobów funkcjonowania, a także
zmianę procesów, struktur i metod
zarządzania

513

Najczęściej stosowane
metody wprowadzania
zmian to:



Reengineering.



TQM,



Reorganizacja – transformacja.

Radykalne zmiany w zakresie:



Techniki i organizacji produkcji,



Metod i struktur zarządzania,



Kultury zarządzania

514

Podstawowe typy
procesów:

Wymagania

Satysfakcja

klienta klienta

Procesy podstawowe

Procesy
zarządzania

Procesy pomocnicze