Pielęgnowanie pacjenta z
chorobą Parkinsona

Państwowa Wyższa Szkoła
Zawodowa w Oświęcimiu
Iwona Kaszuba

Epidemiologia

•

2-2.5 tys. przypadków rocznie

•

Częściej u mężczyzn

•

Po 60 roku życia

•

Chorobę opisał James Parkinson jako
drżączkę poraźną

Choroba Parkinsona

Postępujące schorzenie układu nerwowego,

przejawiające się klinicznie
spowolnieniem ruchowym, sztywnością
mięśni i drżeniem spoczynkowym w
wyniku zmniejszenia ilości
neuroprzekaźnika – dopaminy.

Patomechanizm

•

Dotyczy zmian zwyrodnieniowych komórek nerwowych znajdujących
się w jądrach podstawnych (odgrywają ważną rolę w kontroli
czynności ruchowych)

•

W istocie czarnej znajdują się neurony które wytwarzają dopaminę
(neuroprzekaźnik)

•

W chorobie Parkinsona komórki wytwarzające dopaminę obumierają i
w ten sposób zostaje zaburzony system wewnątrzmózgowych
połączeń

•

Ponieważ mózg ma znaczne zdolności kompensacyjne, kliniczne
objawy parkinsonowskie pojawiają się dopiero wówczas, gdy obumrze
ok. 80 % komórek wytwarzających dopaminę.

•

Przyczyna obumierania komórek dopaminowych ciągle nie jest znana.

Objawy

•

Ogólne spowolnienie ruchowe – szczególne

trudności z wykonywaniem ruchów precyzyjnych

•

Trudności z zapoczątkowaniem ruchu - akineza

•

Zgięciowa postawa ciała - przodopochylenie

•

Chód drobnymi krokami, szurający, brak

współruchów (balans ramionami)

•

Niestabilność postawy – tendencja do upadków

•

Wzmożone napięcie mięśniowe

•

Drżenie spoczynkowe – zwłaszcza palców rąk

(„liczenie pieniędzy” lub „kręcenie pigułek”),

niekiedy obejmuje kończyny dolne oraz głowę

Objawy

•

Zaburzenia mimiki (hipomimia) tzw. twarz
pokerzysty

•

Spowolnienie mowy, niewyraźna, cicha mowa

•

Zmiana charakteru pisma – pismo drobne
niewyraźne

•

Objawy wegetatywne (ślinotok, napadowe poty,
łojotok)

•

Osłabiona pamięć

•

Zaburzenia snu

•

Trudności w połykaniu

•

Rzadkie mruganie

Rozpoznanie

Możliwa choroba Parkinsona:

1.

Stwierdzenie co najmniej dwóch z trzech
klasycznych objawów:

1. Drżenie spoczynkowe
2. Spowolnieni ruchowe
3. Wzmożone napięcie mięśniowe

2.

Charakter postępujący

Rozpoznanie

Prawdopodobna choroba Parkinsona

1.

Kryteria jak wyżej i 2 cechy z poniższych:

1. Wyraźna odpowiedź na lewodopę
2. Występowanie fluktuacji i dyskinez z

wiązanych z leczeniem lewodopą

3. Asymetria objawów

Rozpoznanie

Potwierdzona choroba Parkinsona

1.

Spełnione kryteria kliniczne i

potwierdzenie w badaniu
neuropatologicznym zwyrodnienia istoty
czarnej z obecnością ciał Lewy’ego

Przebieg i stadia kliniczne
choroby Parkinsona

•

Faza przedkliniczna

•

Faza kliniczna:

▫Okres wczesny, niepowikłany
▫Okres późny, zaawansowana faza choroby

Faza przedkliniczna trwa około 3-7 lat. Procesy

patologiczne prowadzą do uszkodzenia
neuronów dopaminergicznych istoty czarnej.
Jeżeli stężenie dopaminy spadnie do 20-30%
pojawiają się objawy parkinsonowskie a
choroba przechodzi w fazę kliniczną.

Okres wczesny choroby trwa kilka lat, cechuje

się dobrą odpowiedzią na leki (głównie
dopaminergiczne), których zastosowanie
wyraźnie poprawia jakość życia chorych na
chP.

Okres późny chP, po wielu latach jej

trwania, cechuje się takimi objawami jak:
upadki, zaburzenia mowy, połykania, snu,
objawy wegetatywne, zaburzenia
psychiczne.

Leczenie

Leczenie farmakologiczne pozostaje

leczeniem objawowym i nie powstrzymuje

dalszego postępu choroby.

LEWODOPA:

•

Przechodzi z krwi do mózgu (przekraczając

barierę krew-mózg) i jest przetwarzana w

dopaminę.

•

Siła lewodopy jest ograniczona przez

enzymy, które przetwarzają ją w dopaminę

•

Początkowo chorzy dobrze reagują na
lewodopę a objawy mogą być w pełni
kontrolowane

•

W miarę upływu czasu lewodopa staje się
mniej skuteczna i pacjenci zaczynają
doświadczać nagłych zmian w sprawności
ruchowej - fluktuacje ruchowe (dobra, w
pełni kontrolowana sprawność motoryczna
albo ograniczona, zmniejszona sprawność
ruchowa)

Madopar, Nakom, Sinemet, Poldomet, Pardopa

AGONIŚCI DOPAMINY:

•

mają strukturę chemiczną bardzo podobną

do dopaminy

•

„naśladują" lewodopę

•

stosowani w późniejszych stadiach choroby

jako lek towarzyszący lewodopie, podawany

w celu zmniejszenia fluktuacji ruchowych.

Bromergon, Parlodel, Bromocorn, Permax,

Requip, Mirapexin

SELEGILINA:

•

Hamuje enzym rozkładający dopaminę
(monoaminooksydazę typu B)

•

Przedłuża działanie dopaminy

•

Może spowalniać tempo rozwoju choroby

Segan, Selerin, Jumex, Niar, Selenor, Selgin

Pielęgnowanie

Głównym źródłem problemów pielęgniarskich u

pacjenta z chP są objawy ruchowe i wegetatywne,
powikłania terapii lewodopą oraz reakcje psychiczne
na postępujący przebieg choroby.

Celem opieki pielęgniarskiej jest :

•

Pomoc pacjentowi w jak najdłuższym utrzymaniu
niezależności

•

Pomoc w zaspokajaniu potrzeb

•

Edukacja i wsparcie chorego i jego opiekunów

•

Współudział w procesie leczenia i profilaktyce
powikłań

Opieka pielęgniarska w końcowej fazie choroby

powinna być ukierunkowana na łagodzenie
cierpienia fizycznego i psychicznego pacjenta,
zapewnienie godnej i spokojnej śmierci, wsparcie
dla rodziny.

Diagnozy pielęgniarskie

1. Ograniczenie samodzielności

spowodowane objawami ruchowymi
(spowolnieniem, sztywność, drżenie)

Cel opieki:

•

Zapewnienie zaspokojenia potrzeb
biologicznych

•

Jak najdłuższe utrzymanie niezależności
pacjenta

•

Przeciwdziałanie nasilaniu się objawów
ruchowych

Interwencje pielęgniarskie:

•

Ocena zakresu i stopnia niesprawności funkcjonalnej
pacjenta oraz oszacowanie wymaganej pomocy

•

Zapewnienie pomocy dostosowanej do stanu
niesprawności chorego. Podejmowanie działań
zachęcająco-edukacyjnych, częściowo lub całkowicie
kompensujący deficyt czynnościowy w poruszaniu
się, wykonywaniu czynności fizjologicznych,
higienicznych i innych czynności życia codziennego

•

Niewykonywanie za pacjenta tych czynności, które
potrafi wykonać sam

•

Zapewnienie wystarczającej ilości czasu na
wykonanie czynności samoobsługowych,
nieponaglanie chorego

•

U pacjentów z objawami „przełączania”
wykonywanie czynności pielęgnacyjnych w
okresie najlepszego samopoczucia pacjenta i
najkorzystniejszego oddziaływania leków

•

U pacjentów leżących, z nasilonymi objawami
sztywności czynności pielęgnacyjne powinny być
wykonywane przez dwie osoby.

2. Ryzyko upadku i urazu spowodowane

objawami ruchowymi, niestabilnością
postawy, objawami zastygnięcia,
zawrotami głowy

Cel opieki:

•

zapobieganie upadkom

•

zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego

Interwencje pielęgniarskie:

•

Usunięcie z drogi poruszania się chorego różnego
rodzaju przeszkód (śliskich dywanów, progów,
zbędnych mebli)

•

Zapewnienie bezpieczeństwa poprzez umieszczenie
poręczy, mat antypoślizgowych oraz dobre
oświetlenie pomieszczeń

•

Konsultacja z rehabilitantem mająca na celu dobranie
odpowiedniej pomocy ortopedycznej – laski, kuli

•

Nauczenie chorego zasad kontrolowania postawy
wyprostowanej, kontrolowania chodu, wstawania z
pozycji siedzącej, zachowania się w sytuacji
„zastygnięcia”

•

Należy odnotowywać wszystkie incydenty i
okoliczności upadku pacjenta

3. Dyskomfort związany z wystąpieniem

drżenia

Cel opieki: zmniejszenie stresu

wynikającego z drżenia

Interwencje pielęgniarskie:

•

Nauczenie pacjenta sposobów radzenia
sobie z objawami drżenia

•

Poinformować pacjenta o konieczności
unikania kofeiny, alkoholu

•

Uświadomić pacjentowi konieczność
stosowania regularnych ćwiczeń
ruchowych, masażu

•

Poradzenie choremu aby zwracał się o
pomoc w sytuacjach trudnych
(wypełnienie formularzy), nie obawiał się
informować o swojej chorobie.

4. Ryzyko zakrztuszenia się

spowodowane zaburzeniami połykania

Cel opieki:

•

Zapobieganie zakrztuszeniu się

•

Zapewnienie bezpieczeństwa choremu

Interwencje pielęgniarskie:

•

Przyjmowanie posiłków przez pacjenta lub
karmienie pacjenta w pozycji siedzącej z
lekko nachyloną głową do klatki piersiowej

•

Podawanie posiłków częściej w mniejszych
ilościach, uprzednio rozdrobnionych

•

Dostosowanie konsystencji posiłku do
stopnia nasilenia zaburzeń

•

Zapewnienie wystarczającej ilości czasu
aby chory mógł spokojnie przyjąć posiłek

•

Udzielenie pierwszej pomocy w razie
zadławienia

•

Wykonanie toalety jamy ustnej po posiłku

•

Rozważyć karmienie przez sondę lub
gastrostomię

5. Dyskomfort i pogorszenie się jakości

życia z powodu zaburzeń w oddawaniu
moczu

Brak pobudzeń dopaminergicznych powoduje

nadreaktywność mięśnia wypieracza co skutkuje
pojawieniem się dolegliwości związanych z wydalaniem
moczu: nagłe uczucie parcia na pęcherz, częstomocz,
nykturia.

Cel opieki:

•

Zmniejszenie dyskomfortu

•

Uzyskanie większej kontroli mikcji

Interwencje pielęgniarskie:

•

Rozpoznanie charakteru zaburzeń w oddawaniu
moczu (nietrzymanie, naglące parcie na pęcherz,
konieczność częstego oddawania moczu,
trudności w rozpoczęciu mikcji)

•

U chorych z naglącym parciem – szybkie
reagowanie na wezwanie chorego (basen lub
kaczka powinny znajdować się blisko łóżka
chorego, toalety – wyposażone w poręcze,
podwyższony sedes, ubranie chorego – łatwe do
rozpięcia)

•

U chorych z nietrzymaniem moczu należy
stosować podkłady absorpcyjne, pieluchomajtki
lub cewniki zewnętrzne

•

U pacjentów z nykturią – ograniczenie spożycia
płynów w godzinach wieczornych, wyłączenie z
diety produktów działających moczopędnie
(kawa, herbata, alkohol, owoce)

•

Wskazana konsultacja z urologiem w celu
różnicowania zaburzeń ze strony układu
autonomicznego

6. Uporczywe zaparcia

Cel opieki: zmniejszenie dolegliwości

Występowanie ciałek Lewiego w splotach błony mięśniowej jelita

powoduje zmniejszenie kurczliwości tych mięśni i wydłużenie
pasażu treści pokarmowej przez jelita.

Interwencje pielęgniarskie:

•

Dieta bogata w błonnik (dwa posiłki dziennie
zawierające marchew, brokuły lub kalafior +
śniadanie zawierające płatki owsiane lub
otręby)

•

Wyeliminować produkty zawierające małą
ilości błonnika (białe pieczywo, ciasta,
banany)

•

Zachęcanie do aktywności ruchowej

•

Pić ok. 8 szklanek wody dziennie

•

Preparaty z laktulozą

•

Leczenie farmakologiczne – zachować
ostrożność – prowadzą do uzależnienia i
nasilenia zaburzeń

7. Ból spowodowany sztywnością mięśni

Cel opieki: zmniejszenie nasilenia bólu

Interwencje pielęgniarskie:

•

Ocena bólu pod kątem przyczyn, nasilenia,
charakteru, czasu trwania

•

Zastosowanie niefarmakologicznych metod
łagodzenia bólu (ciepło lub zimno miejscowe,
ciepłe kąpiele, masaże)

•

Pomoc w przyjęciu pozycji przynoszącej ulgę

•

Motywowanie chorego do wykonywania ćwiczeń

8. Brak akceptacji choroby, izolacja

społeczna

Cel opieki: ułatwienie adaptacji psychicznej i

fizycznej do nieuchronnych następstw
choroby

Interwencje pielęgniarskie:

•

Zapoznanie pacjenta w sposób taktowny,
dostosowany do jego możliwości
intelektualnych z istotą choroby, jej
objawami i przebiegiem

•

Udzielanie wyjaśnień, odpowiedzi na
pytania, niepozostawianie pacjenta samego
w poczuciu niepewności i lęku o przyszłość

•

Stworzenie atmosfery zaufania,
serdeczności sprzyjającej współpracy
pacjenta z zespołem terapeutycznym

•

Wspieranie pacjenta, aby nie wstydził się
choroby, zachęcanie do podtrzymywania
kontaktów społecznych

•

Omówienie z rodziną zasad postępowania z
chorym i nauczenie zabiegów
pielęgnacyjnych u pacjentów tego
wymagających

Terapia behawioralna: trening
ruchów

•

Chodzenie bokiem

•

Wykonywanie ruchów kołyszących ciałem

•

Tupanie

•

Szybki chód

•

Wydłużanie kroku

•

Świadome unoszenie jednej kończyny dolnej do
góry

•

Przesuwanie jednej kończyny do tyłu a następnie
wyrzucanie jej do przodu

Ćwiczenia

•

Ćwiczenia rozciągające mięśnie

•

Spacery

•

Pływanie

•

Każde inne ćwiczenia, który chory lubi i będzie

chętnie wykonywał

•

Trzymanie splecionych rąk za plecami podczas

chodzenia – sprzyja prostowaniu kręgosłupa

•

Odpowiednia pozycja leżąca: sztywny materac,

nie podpierać tułowia poduszkami, lub leżenie

na brzuchu – zapobiega pochylaniu się

kręgosłupa ku przodowi

Skala aktywności dnia
codziennego

Służy do oceny niepełnosprawności

chorych na chorobę Parkinsona. Określa
zdolność chorego w zakresie mówienia,
pisania, połykania, przyjmowanie
posiłków, posługiwania się sprzętem,
zabiegów higienicznych, poruszania się,
drżenia i zaburzeń czucia, dyskinez i
fluktuacji. Pozwala monitorować przebieg
i ocenić postęp choroby.

Rady dla chorego

Dreptanie:

•

Zatrzymaj się

•

Sprawdź czy odległość między stopami wynosi 20 cm

•

Popraw sylwetkę ciała – wyprostuj się jak najbardziej

potrafisz

•

Uświadom i przypomnij sobie że powinieneś stawiać

duże kroki

•

Zrób krok unosząc wysoko stopę

•

Podnieś do góry palce stopy i najpierw postaw na ziemi

piętę

•

Przenieś ciężar ciała na palce

•

Powtórz to samo z drugą nogą

•

Staraj się aby ramiona poruszały się odpowiednio przy

każdym kroku – poprawia to rytm chodzenia i wygląd

Zawroty:

•

Nigdy nie obracaj się na jednej stopie
krzyżując nogi.

•

Skręcaj idąc półkolem ze stopami
stawianymi osobno

Drżenie:

•

Aby zmniejszyć drżenie przyciśnij łokieć do
tułowia aby unieruchomić ramię

•

Opuść na chwilę kończynę, odpręż się, rozluźnij
ramiona i plecy, wykonaj głębokie oddechy,
pomyśl o sprawach nie związanych z sytuacją

•

Zmień pozycję kończyn lub mocno chwyć coś
ręką

•

Wykonaj pożądaną czynność tak szybko jak
tylko możesz

Zastygnięcie: zjawisko nagłego

znieruchomienia w zaawansowanym
stadium choroby. Pojawia się najczęściej
gdy chory zbliża się lub przekracza jakąś
przeszkodę. Chory jest pochylony do
przodu, ze zgiętymi kolanami i piętami
oderwanymi od podłoża. Im bardziej stara
się ruszyć do przodu tym bardziej traci
równowagę.

•

Nie próbuj zrobić na razie żadnego kroku

•

Postaw pięty na ziemię

•

Wyprostuj kolana, biodra i tułów

•

Zacznij łagodnie kołysać się z boku na bok

•

Zacznij maszerować w miejscu

•

Zrób krok do przodu stawiając najpierw
na ziemi piętę

Wstawanie z łóżka:

•

Połóż się na boku blisko krawędzi łóżka

•

Opuść nogi za krawędź łóżka

•

Odepchnij się łokciem na którym leżysz
oraz drugą ręką

Wstawanie z krzesła:

•

Przesuń pośladki blisko krawędzi krzesła

•

Stopy ułóż w odległości 20 cm od siebie,
jedna lekko wysunięta do przodu

•

Rozkołysz się szybko do przodu i do tyłu
trzy razy

•

Za trzecim razem przechyl ramiona do
przodu, odepchnij się rękami i wyprostuj.

W Polsce pomocą dla osób chorych na chorobę

Parkinsona i ich opiekunów zajmuje się Społeczne
Stowarzyszenie Osób z Chorobą Parkinsona.

Krakowskie Stowarzyszenie Osób Dotkniętych

Chorobą Parkinsona
31-027 Kraków, ul. Mikołajska 2
tel. [phone]

Śląskie Stowarzyszenie Osób Dotkniętych

Chorobą Parkinsona
40-752 Katowice-Ligota, ul. Medyków 14
tel. [phone]

http://www.zdrowie.med.pl/parkinson/index.html