Nowe zastosowania

znanych od dawna leków

naturalnych.

Jadwiga Nartowska

Fitoterapia - początki

Stosowanie ziół w celach leczniczych -
tak dawne – jak istnienie ludzi na ziemi.

W ziemi jaskini grobowej w Iraku,

pochodzącej sprzed 60 000 tysięcy

lat - pyłki kwiatowe ośmiu gatunków

roślin, występujących także dziś na

terenie Iraku. Gatunki te nie rosną

razem – musiały wiec zostać zebrane.

Rozwój fitochemii i

fitofarmakologii

• Coraz szersza wiedza o: chemizmie

surowców leczniczych i działaniu
związków czynnych

• właściwościach leczniczych roślin
• możliwościach wykorzystania w

leczeniu pacjentów

Rozwój fitochemii i

fitofarmakologii

Pozwala to na odkrycie możliwości

zupełnie nowych zastosowań w terapii
wielu znanych leków roślinnych

Dziurawiec zwyczajny

• Hypericum perforatum L.
• Ziele dziurawca – przez
wieki lek układu
pokarmowego, stosowany
głównie w dolegliwościach
wątroby

Dziurawiec zwyczajny

• Wiek XVI – Paracelsus „arnika dla

nerwów”

• Druga połowa XX wieku – wyciągi

alkoholowe z ziela dziurawca - w
leczeniu depresji

Hypericum perforatum L.

• Ziele dziurawca zawiera związki czynne o

różnych właściwościach farmakologicznych, co

daje różne możliwości stosowania surowca w

terapii.

• Wyciągi wodne z ziela dziurawca

– zawierają składniki hydrofilne - glikozydy

flawonoidowe, garbniki i fenolokwasy - działają

ściągająco i spazmolitycznie

– są stosowane w dolegliwościach układu pokarmowego

• Wyciągi alkoholowe z ziela dziurawca

– zawierają składniki bardziej lipofilne - naftodiantrony

(hyperycynę i związki pokrewne), pochodne

floroglucynolu (hyperforynę, adhyperforynę),

ksantony i biflawonoidy

– działają antydepresyjnie

Leki naturalne

Leki

naturalne używane w leczeniu depresji w

krajach starożytnego świata:
- opium, pokrzyk wilcza jagoda, haszysz z
konopi siewnych, lulek czarny, bieluń
dziędzierzawa, mandragora lekarska i
alkohol etylowy.

W starożytnej Grecji i Rzymie poza lekami

naturalnymi stosowano muzykę, taniec,
sztukę dramatyczną, medytację w
świątyniach i pracę oraz kąpiele, masaże i
gimnastykę.

Związki czynne

W wielu randomizowanych, z podwójnie

ślepą próbą, wieloośrodkowych
badaniach, z udziałem dużych grup
pacjentów oceniano:

– skuteczność działania dziurawca
– występowanie skutków ubocznych
– porównywano działanie preparatów

z Hypericum z placebo i typowymi
syntetycznymi lekami
przeciwdepresyjnymi u pacjentów
ambulatoryjnych z łagodną i
umiarkowanie nasiloną depresją.

Hansgen i wsp. (1994)

- ocena działania wyciągu z dziurawca w

porównaniu z placebo z udziałem 72
pacjentów z 11 neurologicznych,
psychiatrycznych i internistycznych
gabinetów lekarskich - okres leczenia - 6
tygodni.

Grupa leczona - cztery tygodnie - 3 x dziennie

powlekane tabletki - 300 mg wyciągu.

Grupa kontrolna - placebo.
Ostatnie dwa tygodnie badań - obie grupy -

tabletki z wyciągiem.

W grupie badanej wartości oceny w skali HAMD

- z 21,8 do 9,7

W grupie kontrolnej

- z 20,4 do 14,7

Zmiany wartości skali

HAMD

w czasie leczenia

Harrer i wsp. (1999)
Porównanie działania wyciągu z Hypericum i

fluoksetyny u 149 pacjentów z łagodną lub
umiarkowanie nasiloną depresją w ciągu 6
tygodni.

Pacjenci podzieleni na dwie grupy przyjmowali

800 mg wyciągu na dobę lub 20 mg
fluoksetyny.

Stosowanie dziurawca zmniejszyło wartości

skali HAMD z 16,6 do 7,91, a fluoksetyny z
17,18 do 8,11.

Wyciąg z dziurawca działał w stopniu

zbliżonym do fluoksetyny, tak w łagodnej jak
i umiarkowanie nasilonej depresji.

Zmiany wartości skali HAMD

po zakończeniu leczenia u

wszystkich pacjentów

Panaceum z Azji

• Znany od tysięcy lat, pochodzi z Azji

centralnej

• Warzywo-przyprawa i lek
• Używany przez wiele
zamierzchłych cywilizacji
i współcześnie
• Allium sativum L.
z rodziny Liliaceae
• Czosnek pospolity

Czosnek - historia

• Sumeryjskie tabliczki gliniane
z lat 2600-2100 p.n.e.
• starożytny Egipt
Papirus Ebersa – 1550 rok p.n.e.
Cebule czosnku zalecane jako pokarm

dla robotników ciężko pracujących

• starożytna Grecja – atleci uczestnicy

pierwszych olimpiad – czosnek dla

zwiększenia energii i siły

Czosnek - historia

• Europa w okresie renesansu
powszechnie stosowany i ceniony jako

lek

XVI w – Pietro Mattial ze Sieny
• w zaburzeniach trawiennych
• w zakażeniu pasożytami
• w chorobach nerek
• w trudnym porodzie

Czosnek - obecnie

• Działanie przeciwbakteryjne
Helicobacter pylori
• Działanie przeciwwirusowe
W leczeniu infekcji
górnych dróg oddechowych
i układu pokarmowego

Czosnek – układ krążenia

• Ostatnie 25 lat
-liczne badania
dotyczące
możliwości
stosowania
cebul czosnku
w prewencji i
leczeniu chorób
układu krążenia

Badania epidemiologiczne

• Chiny –lata 80 XX wieku
W prowincjach, gdzie czosnek jadano

regularnie - przypadki raka

żołądka wśród mieszkańców
występowały 13 razy rzadziej
niż na terenach, gdzie
spożywano ten surowiec
okazjonalnie

Aktywne składniki – w

lecznictwie

• Sproszkowane cebule czosnku
• Wyciągi z czosnku
• „stary” wyciąg - AGE
Maceracja rozdrobnionego
świeżego czosnku 15-20%
etanolem z wodą przez okres
20 miesięcy w temp. pokojowej - po

zagęszczeniu– do wyrobu form stałych i
płynnych – zawiera głównie allicynę

Aktywne składniki – w

lecznictwie

• Wyciągi olejowe: disiarczki diallilowe,

trisiarczki allilowe i trisiarczki
allilometylowe i ajoeny

• Wyciągi otrzymane przez destylację z

parą wodna: siarczki diallilowe,
allilometylowe i dimetylowe.

Obniżanie poziomu cholesterolu

lipidów- badania kliniczne

• Większość badań- wykazała obniżanie

poziomu cholesterolu i triglicerydów u

pacjentów z hiperlipidemią w wyniku

podawania różnych preparatów z czosnku.

• Mader 1999
261 pacjentów z hiperlipidemia -800 mg / dobe

sproszkowanego czosnku – obniżyło poziom

cholesterolu o 12 %, a triglicerydów o 17 %.

Obniżanie poziomu cholesterolu

lipidów- badania kliniczne

• Borgia 1998
30 pacjentów z chorobą niedokrwienną serca

-podawanie przez 1,5 do 3 miesięcy

wyciągu octanu etylu z cebul czosnku =4g

surowca

W istotnym stopniu obniżyło poziom

cholesterolu i triglicerydów i wyrażnie
zwiększyło poziom frakcji HDL cholesterolu.

Wyciąg aktywował również układ fibrynolizy

Obniżanie poziomu cholesterolu

lipidów- badania kliniczne

• Wyniki nie wszystkich badań są

zgodne

• Wśród wykonanych od 1993
25 prób klinicznych
11 potwierdziło skuteczność
czosnku w leczeniu pacjentów
z hiperlipidemią

Obniżanie poziomu cholesterolu

lipidów- badania kliniczne

• Wśród prac nie potwierdzających

skuteczności pięc dotyczyło pacjentów z

normalnym poziomem lipidów,

pozostałe pacjentów z umiarkowana

hipercholesterolemią.

• Skuteczne działanie czosnku - od

pewnego poziomu

hipercholesterolemii

Mechanizm działania

Polega na hamowaniu przez związki

czosnku aktywności enzymów
biorących udział w syntezie
cholesterolu i lipidów.

Melissae folium

• Melisa officinalis L.
• Znana w lecznictwie od 2000 lat
• Historia planetarum Theofrast z

Eresoso w III w p. n.e.

• Olejek eteryczny działa

spazmolitycznie i sedatywnie na OUN

• Cytral A i B, cytronelal
• Być może inne związki – wyciąg wodno

–etanolowy –badania na zwierzętach

Melisa -wskazania

• Zaburzenia snu na tle nerwowym
• Zaburzenia funkcjonalne żołądka i

jelit

• Znikoma toksyczność i duże

bezpieczeństwo stosowania

Melisa – olejek i inne związki

• Badania (Soulimani 1989)
Wyciąg wodno-alkoholowy z liści melisy
Działanie:
• zmniejszenie
aktywności ruchowej
• nasenne
• przeciwbólowe

(badania na myszach)

Melisa - w chorobie

Alzheimera

Odkrycie wpływu wyciągów z liści melisy
na układ cholinergiczny zdolność

wiązania

się z receptorami muskarynowymi i

nikotynowymi

Nowe możliwości stosowania
w chorobie Alzheimera

Melisa - w chorobie

Alzheimera

Badania kliniczne
I. Wyciąg z melisy alkoh. (1:1)
4 miesiące- pacjenci 65-80 lat
• Znacząca poprawa funkcji
poznawczych
• Zmniejszenie objawów demencji

(Adhondzadeh 2003)

Melisa - w chorobie

Alzheimera

• Przydatność melisy w leczeniu choroby

Alzheimera

badania in vitro wyciągu z melisy

- IC

11 mg/ml dla receptorów nikotynowych
4 mg/ml dla receptorów muskarynowych

Młodzi ochotnicy

Pojedyncze dawki 300, 600 i 900 mg;

• Poprawa w dokładności uwagi

• Pogorszenie jakości pamięci
uspokojenie

Kennedy 2002

Melisa poprawia pamięć

Tak była określana w medycynie dawnej Europy
II badanie
Młodzi ochotnicy dawki 600, 1000 mg i 1600

mg.

Wpływ stosowania pojedynczych dawek na

nastrój i funkcje poznawcze:

• Poprawa pamięci –dokładność

zapamiętywania i nasilenie stanu uspokojenia

• Ale wydłużenie czasu
zapamiętywania

(Kennedy 2003)

Rosa canina L.

• Owoce róży dzikiej – surowiec

witaminowy - witamina C i
bioflawonoidy

Rosa canina L. - Litozin

• 1980 farmer duński Eryk Hansen
• Pierwsze zbiory owoców róży i
przygotowywanie preparatu
badania kliniczne- sproszkowane owoce

róży – preparaty o różnych nazwach

Zmniejszają ból i sztywność,

poprawiają samopoczucie pacjentów

z zapaleniem kości i stawów

Winter, Rein 2004

Centella asiatica Linn.

• Saponiny triterpenowe: azjatykozyd,

kwas azjatykowy i medakassozyd

• Mundukaparni w systemie

medycznym Ayurvedy

Centella asiatica Linn.

• Stosowana : w leczeniu trądu
• Obecnie w leczeniu przewlekłej

niewydolności żylnej i żylakowych

owrzodzeń podudzi.

Medacassol-preparat zawierający wyciąg

z Centelli – w leczeniu uszkodzeń

skóry, jako zmniejszający nekrozę po

oparzeniu.

(Indmar 1996)

Centella asiatica Linn.

• Kwaśny arabinogalaktan-HBN, o masie

cząsteczkowej 5,4 x 1000000 Da

• Zwiększa aktywność
T-i B-limfocytów in
vitro i in vivo,
Zmniejsza poziom IgG.
Po stymulacji zwiększa
uwalnianie
INF-γ, IL-12 i IL-6,
hamuje IL-10

(Wang 2005)

Centella asiatica Linn

• Kompleks pektyn 1BII wąkroty azjatyckiej

–typ ramnogalaktouronian

• Wpływ na układ
immunologiczny
Warunkowany
obecnością
grupy
karboksylowej
i acetylowej.

Zingiber officinale Roscoe

• Uprawiany od tak dawna, ze trudno

określić miejsce pochodzenia
gatunku

• VI wiek p.n.e. - starożytne Indie
„ sringavera” – w kształcie rogu

Ważny składnik kuchni chińskiej

Zingiber officinale Roscoe

W czasach starożytnych – wchodził w

skład odtrutki Mitrydatesa króla Pontu

Dioskorydes- imbir przywożono do

Rzymu” w syropie, w naczyniach
glinianych”- stosowano jako lek
żołądkowy

Od wieków stosowany
jako środek poprawiający
trawienie i wiatropędny

1957 prof. Muszyński

• „obecnie w lecznictwie imbir bywa

rzadko używany. Dawniej stosowano
imbir jako lek pobudzający wydzielanie
śliny i soku żołądkowego, zwłaszcza w
bezsoczności. Jest natomiast
powszechnie używany jako ostra
przyprawa aromatyczna do mięsa i ciast”