ŹRÓDŁÓ:

PSYCHOLOGICZNE PORTRETY CZŁOWIEKA

pod redakcją Anny I. Brzezińskiej

Życie człowieka jest podzielone na etapy, a w każdym
kolejnym okresie życia człowiek realizuje inne zadania
rozwojowe, dlatego przyjęto następujący podział biegu życia
człowieka:

1.

Okres Niemowlęcy do końca 1 r.ż.

2.

Wiek Poniemowlęcy

2-3 r.ż.

3.

Wiek Przedszkolny

3-4 - 6-7 r.ż.

4.

Wiek Szkolny

6-7 – 10-12 r.ż.

5.

Okres Dorastania

10-12 – 18 -20 r.ż.

6.

Wczesna Dorosłość

18-20 – 30-35 r.ż.

7.

Środkowa Dorosłość

30-35 – 60-65 r.ż.

8.

Późna Dorosłość

od 60-65 r.ż

Wiek niemowlęcy, to okres, w którym obserwujemy bardzo
dynamiczne zmiany w każdej sferze.
Dziecko rozwija się wtedy fizycznie, emocjonalnie, społecznie i
poznawczo.

Warunkiem koniecznym

prawidłowego rozwoju w każdej z trzech

sfer

1.

Fizycznej,

2.

Poznawczej

3.

Emocjonalnej

jest

prawidłowy rozwój społeczny

, dlatego otoczenie społeczne –

osób
dorosłych, zaspokajających potrzeby dziecka i wprowadzających
je
w samodzielność, jest w tym okresie szczególnie ważne.

W

okresie

niemowlęctwa

najważniejszym

zadaniem

rozwojowym jest

uformowanie przywiązania

– czyli związku

społecznego pomiędzy dzieckiem i jego najważniejszym
opiekunem. Stanowi to

warunek prawidłowego rozwoju

psychicznego

w kolejnych okresach życia. Ukształtowanie w

pierwszym roku życia,

bezpiecznego przywiązania

, pozostaje

zależne od jakości relacji pomiędzy niemowlęciem, a
opiekunem.

KSZTAŁTOWANIE

BEZPIECZNEGO

PRZYWIĄZANIA:

•

Wrażliwość opiekuna

•

Stałe nakierowanie uwagi na dziecko

•

Empatia

•

Właściwa odpowiedź na komunikaty dziecka

•

Dostarczanie dziecku tego, czego oczekuje

Ważne jest, że spełnianie oczekiwań dziecka jest właściwe,
tylko w 1-ym roku życia, na początku 2 roku wdraża się
standardy społecznej poprawności zachowania.

Dziecko w relacji z wrażliwym opiekunem znajduje optymalne
warunki do rozwoju i w takich warunkach ukształtuje tzw.

Bezpieczne Przywiązanie

, np. gdy dziecko poszukuje kontaktu z

matką i chce być wzięte na ręce, to wrażliwa matka trzyma je
na rękach tak długo, aż pragnienie bliskości zostanie
zaspokojone, wtedy po zestawieniu dziecka na podłogę , nie
będzie ono ponownie domagało się wzięcia na ręce.
Zachowanie matek

dzieci przywiązanych bezpiecznie

cechuje

to, że:

•

chętnie i z zadowoleniem wchodzą z nim w kontakt cielesny,

•

akceptują złości dziecka,

•

respektują autonomię niemowlęcia,

•

swobodnie okazują swoje emocje;

Obserwacje zachowania matek wyodrębniły istotne
różnice w sposobie sprawowania opieki przez:

1.

Matki dzieci z

przywiązaniem bezpiecznym;

2.

Matki dzieci z

przywiązaniem

pozabezpiecznym;

Opis zachowań matek z

przywiązaniem

pozabezpiecznym

przedstawia tabela

poniżej:

WZORZEC

PRZYWIĄZANIA

ZACHOWANIE OPIEKUNA

PRZYWIĄZANIE

AMBIWALENTNE

•brak stałości, spójności,

przewidywalności reakcji na

sygnały dziecka;

• niska dostępność

psychologiczna, czyli skupianie

się na własnych myślach, czy

działaniach- "zapominanie o

dziecku";

• słabe zaangażowanie w

interakcje, sterowane własnym

samopoczuciem;

• częste ignorowanie sygnałów

i pozostawianie ich bez reakcji;

• słaba skuteczność w

uspokajaniu dziecka,

wycofywanie się z kontaktu,

gdy dziecko doświadcza

napięcia;

WZORZEC
PRZYWIĄZANIA

ZACHOWANIE OPIEKUNA

PRZYWIĄZANIE UNIKAJĄCE

• arbitralność reakcji-

realizowanie własnego planu i

niska skłonność dostosowania

reakcji do dziecka;

• słaba zdolność przyjmowania

perspektywy dziecka;

• nadmierna kontrola reakcji

dziecka;

• zahamowana ekspresja

emocji - sztywność

emocjonalna;

• unikanie kontaktu

cielesnego, który jest źródłem

dyskomfortu;

• ignorowanie lub odtrącenie

dziecka, gdy wyraża ono swoje

emocje;

WZORZEC

PRZYWIĄZANIA

ZACHOWANIE OPIEKUNA

DEZORGANIZACJA

PRZYWIĄZANIA

• otwarte wyrażanie wrogości

wobec dziecka;

• zadawanie fizycznego bólu

dziecku;

• celowe wywoływanie

poczucia krzywdy i cierpienia;

• wywoływanie strachu u

dziecka - straszenie,

zamykanie w pomieszczeniu;

• okazywanie strachu w

kontaktach z dzieckiem;

• nietypowe zachowania,

wywołujące u dzieci niepokój i

dezorientację, np.. zastyganie

w bezruchu, brak reakcji na

otoczenie itp..;

CZYNNIKI RYZYKA DEZORGANIZACJI:

Konsekwencje

dezorganizacji:

•

Nieprawidłowe relacje z opiekunami (przejmowanie kontroli,
dominacja);

•

Agresja wobec rówieśników lub brak emocjonalnego kontaktu z nimi;

•

Zaburzenia opozycyjno- buntownicze; Objawy lęku i reakcje
depresyjne;

•

Symptomy dysocjacyjne

(łac.dissociatio- rozdzielenie; Jest to generowanie przez 

nieświadomość

 rozmaitych (pozornych lub rzeczywistych) dolegliwości fizycznych w celu

uzasadnienia niepodejmowania działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od
niechcianych myśli i uczuć. Polega na pojawieniu się objawów uszkodzenia fizycznego
lub utraty kontroli, czasowej drastycznej modyfikacji cech osobowości albo poczucia
tożsamości, w celu uniknięcia przykrych uczuć i myśli.

Niski status

socjoekonomicz

ny

Alkoholiz

m

opiekunów

Krzywdzeni

e dzieci

Zaburzeni

a

psychiczn

e

opiekunó

w

Dezorganizacj

a

przywiązania

POŚREDNIE ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ DLA ROZWOJU RELACJI

OPIEKUN-DZIECKO:

1.

Zasoby i osobowość opiekuna:

•

Matki dzieci przywiązanych bezpiecznie opisują siebie, jako:
niezależne, pogodne, dostosowujące się, czułe, mające do
siebie zaufanie;

•

Matki niemowląt z przywiązaniem unikającym są
najczęściej:
labilne emocjonalnie, szybciej się denerwują, mają
tendencję do unikania odpowiedzialności;

•

Podsumowując, poziom zdrowia psychicznego opiekuna ma
istotny wpływ na przebieg rozwoju psychicznego dziecka.

POŚREDNIE ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ DLA ROZWOJU RELACJI

OPIEKUN-DZIECKO:

2.

Doświadczenia opiekuna z dzieciństwa:

•

badacze stwierdzili, że wzorzec przywiązania rodziców
determinuje wzorzec przywiązania dzieci. W około 75%
przypadków, wzorzec przywiązania matki, pozwala
przewidzieć, jaki wzorzec przywiązania rozwinie dziecko w
12 miesiącu życia;

•

Wpływ na rozwój przywiązania dziecka mogą mieć również :
doświadczenia traumatyczne, śmierć rodzica, krzywdzenie
fizyczne, przemoc seksualna;

POŚREDNIE ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ DLA ROZWOJU RELACJI

OPIEKUN-DZIECKO:

3. Wsparcie społeczne:

•

Sieć społecznego wsparcia udzielonego opiekunowi, wszystkie
kontakty społeczne opiekuna, które są źródłem udzielanej mu
pomocy materialnej, dostarczają wsparcia emocjonalnego;

•

Niski poziom wsparcia społecznego (w skrajnej postaci- izolacja
społeczna) wiąże się z zasadniczą przewagą pozabezpiecznych
wzorców przywiązania u dzieci i stanowi istotny czynnik ryzyka
zakłóceń w rozwoju niemowląt;

•

Ważne są również relacje małżeńskie, związki rodzinne, relacje
przyjacielskie, stosunki sąsiedzkie – wszystkie one wpływają na
sposób zachowania opiekuna w relacji z dzieckiem;

•

Nasilenie konfliktów małżeńskich w okresie prenatalnym, zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia pozabezpiecznych wzorców
przywiązania zarówno z matką , jak też z ojcem;

KONSEKWENCJE ZAKŁÓCEŃ W ROZWOJU

PRZYWIĄZANIA:

WZORZEC

PRZYWIĄZANIA W

NIEMOWLĘCTWIE

POCZUCIE

WŁASNEJ

WARTOŚCI

RELACJE

RÓWIEŚNICZE

ZALEŻNOŚĆ

OD

DOROSŁYCH

EMPATIA

PRĘŻNOŚĆ

EGO

1.

Poczucie własnej wartości:

badano dzieci w wieku przedszkolnym i

zaobserwowano niższy poziom poczucia własnej wartości u dzieci
z przywiązaniem unikającym;

2.

Prężność Ego, czyli zespół kompetencji

, tzn. zdolność do

elastycznego reagowania na zmiany, zaradność, wytrwałość w
dążeniu, pomysłowość. * Dzieci z przywiązaniem
ambiwalentnym miały trudności z zachowaniem kontroli w
trudnych sytuacjach i częściej reagowały impulsywnie. *
Dzieci z przywiązaniem unikającym miały objawy skrępowania.

3.

Zależność emocjonalna od dorosłych:

dzieci z przywiązaniem

ambiwalentnym poszukiwały bliskości nauczycielki – zajmowały
miejsce jak najbliżej niej, zaś z przywiązaniem unikającym – gdy
się skaleczyły, czy zostały skrzywdzone, nie prosiły o pomoc
nauczycielki, zaś w innych sytuacjach starały się skupić jej uwagę
kosztem rówieśników.

4.

Relacje rówieśnicze:

dzieci bezpieczne są bardziej empatyczne,

częściej nawiązują przyjaźnie, maja dobre relacje z rówieśnikami.
Dzieci z przywiązaniem unikającym są wrogie,
zachowują dystans, mają skłonność do wykorzystywania
rówieśników i podporządkowywania ich sobie, zaś z
ambiwalentnym najczęściej staja się ofiarami.

5.

Empatia: przyw. unikające- najniższy poziom empatii, przyw.
Ambiwalentne – maja trudności w odróżnieniu czyjejś przykrości
od własnej.

PODSUMOWUJĄC:

Prawidłowy rozwój przywiązania prowadzi do ukształtowania
w dziecku wysokiego poziomu poczucia bezpieczeństwa w
relacji z opiekunem, przy czym najważniejsze są wzajemne
relacje między opiekunem a dzieckiem w 1-ym roku życia.

Nieprawidłowe wzorce przywiązania w niemowlęctwie
stanowią istotny czynnik ryzyka dla pojawienia się w
kolejnych okresach życia różnych form zaburzeń
psychicznych, dlatego należy niwelować wpływ czynników,
zagrażających prawidłowemu rozwojowi niemowląt, gdyż
stanowi to istotny element profilaktyki i promocji zdrowia
psychicznego człowieka dorosłego.