Podstawowe zagadnienia z

Podstawowe zagadnienia z

psychologii społecznej

psychologii społecznej

dr Marek Osmański

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

:

naukowe badanie tego, jak ludzie

wpływają na myśli, uczucia i zachowania

innych ludzi.

TEORIA

TEORIA

naukowe wyjaśnienie wiążące ze sobą,

porządkujące istniejące obserwacje,

sugerujące kierunki dalszych badań.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

GŁÓWNE PERSPEKTYWY

GŁÓWNE PERSPEKTYWY

TEORETYCZNE

TEORETYCZNE

społeczno-kulturowa

społeczno-kulturowa

ewolucyjna

ewolucyjna

społecznego uczenia się

społecznego uczenia się

fenomenologiczna

fenomenologiczna

społeczno-poznawcza

społeczno-poznawcza

Perspektywa społeczno-

Perspektywa społeczno-

kulturowa

kulturowa

podejście teoretyczne,

które szuka przyczyn zachowań

społecznych jednostek we

wpływie wywieranym na nie przez

większe grupy społeczne

większe grupy społeczne

.

Kultura

Kultura

przekonania, wierzenia, zwyczaje i

język, wspólne dla grupy ludzi żyjących

w określonym miejscu i czasie.

Perspektywa ewolucyjna

Perspektywa ewolucyjna

Podejście poszukujące przyczyn

Podejście poszukujące przyczyn

zachowań społecznych w

zachowań społecznych w

fizycznych i psychicznych cechach,

fizycznych i psychicznych cechach,

które ułatwiały naszym przodkom

które ułatwiały naszym przodkom

przetrwanie i rozmnażanie się.

przetrwanie i rozmnażanie się.

Dobór naturalny

Dobór naturalny

Założenie, że w przyrodzie preferowane

Założenie, że w przyrodzie preferowane

są pewne cechy, które ułatwiają

są pewne cechy, które ułatwiają

przetrwanie (przeżycie, rozmnażanie się)

przetrwanie (przeżycie, rozmnażanie się)

– i te cechy są przekazywane potomstwu.

– i te cechy są przekazywane potomstwu.

Teoria społecznego uczenia się

Teoria społecznego uczenia się

Podejście, według którego zachowania

społeczne wynikają z jednostkowych

doświadczeń uczenia się.

Doświadczenia

Doświadczenia

bezpośrednie

bezpośrednie

(jednostkowe oddziaływanie nagród i kar)

(jednostkowe oddziaływanie nagród i kar)

Doświadczenia

Doświadczenia

pośrednie

pośrednie

(obserwacja i naśladowanie

(obserwacja i naśladowanie

znaczących osób – eksperyment Bandury)

znaczących osób – eksperyment Bandury)

Perspektywa fenomenologiczna:

Perspektywa fenomenologiczna:

Podejście, wg którego zachowania

społeczne są wynikiem subiektywnej

interpretacji zdarzeń zachodzących

w środowisku.

Sposób, w jaki osoba interpretuje daną

Sposób, w jaki osoba interpretuje daną

sytuację, zależy od jej CELÓW w danym

sytuację, zależy od jej CELÓW w danym

momencie

momencie

Podejście, według którego ludzie, włącznie z

naukowcami, nie odkrywają rzeczywistości,

lecz raczej ją KONSTRUUJĄ lub TWORZĄ.

Perspektywa społeczno-poznawcza

Perspektywa społeczno-poznawcza

Podejście, które bada procesy

umysłowe zachodzące podczas

obserwowania wydarzeń społecznych

oraz ich interpretowania, osądzania i

zapamiętywania.

To naturalne

zbliżenie psychologii

zbliżenie psychologii

społecznej i poznawczej

społecznej i poznawczej, badającej

procesy umysłowe związane z

zauważaniem, interpretacją, oceniania, i

zapamiętywaniem wydarzeń

zachodzących w środowisku

PODSTAWOWE ZASADY

PODSTAWOWE ZASADY

ZACHOWANIA SPOŁECZNEGO

ZACHOWANIA SPOŁECZNEGO

1. Jest zorientowane na CEL

1. Jest zorientowane na CEL

2. To nieustanna INTERAKCJA

2. To nieustanna INTERAKCJA

pomiędzy OSOBĄ a SYTUACJĄ

pomiędzy OSOBĄ a SYTUACJĄ

Zachowanie społeczne jest zorientowane na cel.

PODSTAWOWE MOTYWY

PODSTAWOWE MOTYWY

1. BUDOWA WIĘZI SPOŁECZNYCH

2. ZROZUMIENIE SIEBIE I INNYCH

3. UZYSKANIE I UTRZYMANIE STATUSU

SPOŁECZNEGO

4. OBRONA SIEBIE I TYCH, KTÓRYCH CENIMY

5. WABIENIE I ZATRZYMANIE PRZY SOBIE

PARTNERA

Interakcja pomiędzy osobą a

Interakcja pomiędzy osobą a

sytuacją

sytuacją

Podstawowe motywy i szczegółowe cele w dowolnym

Podstawowe motywy i szczegółowe cele w dowolnym

momencie odzwierciedlają NIEUSTANNE INTERAKCJE

momencie odzwierciedlają NIEUSTANNE INTERAKCJE

różnorodnych czynników wewnątrz osoby i czynników za

różnorodnych czynników wewnątrz osoby i czynników za

świata zewnętrznego.

świata zewnętrznego.

OSOBA

OSOBA

: cechy, które jednostka

: cechy, które jednostka

wnosi do sytuacji społecznej

wnosi do sytuacji społecznej

Cechy: fizyczne, stałe postawy,

Cechy: fizyczne, stałe postawy,

preferencje, osobowościowe

preferencje, osobowościowe

(introwertyk)

(introwertyk)



Efekt czynników genetycznych, fizjologicznych, różniących od

Efekt czynników genetycznych, fizjologicznych, różniących od

innych osób

innych osób



Mogą wynikać z

Mogą wynikać z

uprzednich doświadczeń

uprzednich doświadczeń

i być

i być

podtrzymywane przez sposób myślenia o sobie, o innych,

podtrzymywane przez sposób myślenia o sobie, o innych,

przez środowisko społeczne.

przez środowisko społeczne.

SYTUACJA

: wydarzenia lub czynniki

środowiskowe zewnętrzne wobec

osoby.

- Obejmujące

bezpośredni kontekst

bezpośredni kontekst

środowiskowy (np. program telewizyjny,

spojrzenie innej osoby)

- Obejmujące

mniej tymczasowe elementy

mniej tymczasowe elementy

środowiska (np. sposób wychowywania,

normy kulturowe, społeczne)

INTERAKCJE OSOBY I ŚRODOWISKA:

1. Różne sytuacje aktywizują różne części JA

2. Każda sytuacja ma różne aspekty, a motyw społeczny aktywny w

danej chwili zależy od tego, na który z nich zwracamy uwagę

3. Nie wszyscy reagują jednakowo na tę samą

sytuację

4. Ludzie zmieniają swoje sytuacje

5. Ludzie wybierają swoje sytuacje

6. Sytuacje zmieniają ludzi

7. Sytuacje wybierają ludzi

METODY BADAŃ ZACHOWAŃ

METODY BADAŃ ZACHOWAŃ

SPOŁECZNYCH

SPOŁECZNYCH

METODY

OPISOWE

EKSPERYMENTALNE

Obserwacja naturalna

Studium przypadku

Metoda archiwalna

Sondaże

Testy psychologiczne

E. naturalny (w terenie)

E. laboratoryjny

Metody opisowe:

Metody opisowe:

Procedury służące do mierzenia lub

opisywania zachowań, myśli i uczuć

w ich stanie naturalnym

. Należą tu:

obserwacja naturalna, studia

przypadków, badania archiwalne,

sondaże.

OBSERWACJA NATURALNA:

OBSERWACJA NATURALNA:

rejestrowanie zachowań w warunkach

naturalnych.

Zalety:

Zalety:

-

Zachowania są

spontaniczne

spontaniczne

-

- Metoda nie uzależniona od zdolności opisania

własnych doświadczeń przez badanych

Wady:

-

- Badacz może wchodzić w interakcję z badanym zachowaniem

-

Niektóre zachowania zdarzają się b. rzadko

-

- Badacz zwraca uwagę na jedne wydarzenia, a pomija inne (

błąd

błąd

obserwatora

obserwatora

)

Błąd obserwatora

Błąd obserwatora

:

powstaje wówczas, gdy badacz

przypisuje

nadmierne znaczenie

nadmierne znaczenie

zachowaniom, których się

spodziewał i nie zauważa zachowań,

których nie oczekiwał.

Studium przypadku

Studium przypadku

to intensywne badanie jednostki lub

to intensywne badanie jednostki lub

grupy.

grupy.

Zalety:

Zalety:

-

Bogate źródło hipotez

-

- Pozwala badać rzadkie zachowania

Wady:

Wady:

-

Błąd obserwatora

-

- Trudności z generalizowaniem wyników badań pojedynczego

przypadku

-

Niemożność odtworzenia zdarzeń z przeszłości w całej ich złożoności

Generalizowalność

Generalizowalność

to stopień, w jakim wyniki

to stopień, w jakim wyniki

poszczególnych badań można

poszczególnych badań można

odnosić do innych, podobnych

odnosić do innych, podobnych

przypadków lub warunków.

przypadków lub warunków.

Metoda archiwalna

Metoda archiwalna

:

badanie uporządkowanych zbiorów danych,

zebranych pierwotnie dla innych celów (jak

np. świadectwa ślubu lub listy aresztowań)

Zalety:

Zalety:

-

Łatwy dostęp do dużych zbiorów danych

Wady:

Wady:

-

Wiele interesujących zjawisk społecznych nie

zostawia po sobie śladów w archiwach

Metoda sondażowa

technika, w której badacz prosi badanych,

by opowiedzieli mu o swoich przekonaniach,

uczuciach lub zachowaniach.

Zalety:

Zalety:

-

Pozwala na badanie trudnych do obserwacji

zachowań, myśli i uczuć

Wady:

Wady:

-

Odpowiadający mogą nie stanowić reprezentatywnej próby

-

- być uprzedzeni, odpowiadać nieprawdziwie (błąd

aprobaty

aprobaty

społecznej

społecznej

)

BŁĄD APROBATY SPOŁECZNEJ

BŁĄD APROBATY SPOŁECZNEJ

skłonność do mówienia przez ludzi tego,

co uważają za właściwe lub aprobowane

społecznie.

Test psychologiczny:

Test psychologiczny:

narzędzie służące do pomiaru zdolności,

przekonań, motywacji i zachowań osób.

Wymogi testu:

Wymogi testu:

Rzetelność

Rzetelność

: zgodność wewnętrzna wyników testu psychologicznego

: zgodność wewnętrzna wyników testu psychologicznego

- Czy otrzymalibyśmy te same wyniki, prowadząc badanie w inny sposób, lub gdyby

- Czy otrzymalibyśmy te same wyniki, prowadząc badanie w inny sposób, lub gdyby

je prowadził inny obserwator?

je prowadził inny obserwator?

Trafność

Trafność

: stopień, w jakim test mierzy to, do mierzenia czego został stworzony.

: stopień, w jakim test mierzy to, do mierzenia czego został stworzony.

Czy badacz naprawdę bada to, co zamierzał?

Czy badacz naprawdę bada to, co zamierzał?

Test

psychologiczny

Zalety:

Zalety:

-

Pozwala na zmierzenie cech, które nie zawsze

można łatwo obserwować

Wady:

Wady:

-

Może być nierzetelny (dawać rozbieżne wyniki)

-

- Mogą być nietrafne (nie mierzyć cech, do mierzenia których

zostały stworzone)

Korelacja

Korelacja



To stopień powiązania ze sobą dwóch lub więcej zmiennych.

To stopień powiązania ze sobą dwóch lub więcej zmiennych.



Współczynnik korelacji: matematyczne wyrażenie zależności

Współczynnik korelacji: matematyczne wyrażenie zależności

pomiędzy dwiema zmiennymi.

pomiędzy dwiema zmiennymi.



1: korelacja doskonała (gdy jedna ze zmiennych rośnie/maleje, druga też

1: korelacja doskonała (gdy jedna ze zmiennych rośnie/maleje, druga też

rośnie/maleje

rośnie/maleje)



0: brak korelacji

0: brak korelacji



-1: korelacja ujemna (gdy jedna zmienna rośnie/maleje, to druga maleje/rośnie

-1: korelacja ujemna (gdy jedna zmienna rośnie/maleje, to druga maleje/rośnie)

Eksperyment

Eksperyment

:

:

metoda badawcza, w której badacz

celowo manipuluje jednym aspektem

sytuacji, podczas gdy pozostałe

pozostają niezmienne.

Zmienna zależna

:

mierzona przez badacza

Zmienna niezależna

:

ta, którą manipuluje badacz

Randomizacja

Randomizacja

przydzielanie badanych do

przydzielanie badanych do

różnych grup, porównywanych w

różnych grup, porównywanych w

eksperymencie, w ten sposób, że

eksperymencie, w ten sposób, że

każdy z nich ma

każdy z nich ma

równe szanse

równe szanse

na

na

znalezienie się w każdej grupie.

znalezienie się w każdej grupie.

Badacz zmniejsza szanse na to, że osoby będą różniły

Badacz zmniejsza szanse na to, że osoby będą różniły

się usposobieniem, osobowością, klasą społeczną,

się usposobieniem, osobowością, klasą społeczną,

innymi cechami, które by mogły wpłynąć na wynik

innymi cechami, które by mogły wpłynąć na wynik

badania – to

badania – to

minimalizowanie różnic pomiędzy grupami

minimalizowanie różnic pomiędzy grupami

.

.

W metodach eksperymentalnych

uzyskuje się

MOŻLIWOŚĆ ORZEKANIA O

ZWIĄZKACH PRZYCZYNOWYCH

- a nie tylko stwierdza się korelację,

jak w metodach obserwacyjnych

Eksperyment naturalny

Eksperyment naturalny

:

:

badacz bezpośrednio manipuluje zmiennymi i

badacz bezpośrednio manipuluje zmiennymi i

obserwuje ich wpływ na zachowanie

obserwuje ich wpływ na zachowanie

uczestników, ale ci przebywają

uczestników, ale ci przebywają

w warunkach

w warunkach

naturalnych

naturalnych

Zalety:

Zalety:

-

Pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących

Pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących

związków

związków

-

Badani reagują bardziej naturalnie

Badani reagują bardziej naturalnie

Wady:

Wady:

-

Manipulacje mogą nie odpowiadać istotnym zdarzeniom

Manipulacje mogą nie odpowiadać istotnym zdarzeniom

zachodzącym w sposób naturalny

zachodzącym w sposób naturalny

-

Mniejsza kontrola nad czynnikami zewnętrznymi niż w

Mniejsza kontrola nad czynnikami zewnętrznymi niż w

warunkach laboratoryjnych

warunkach laboratoryjnych

Eksperyment laboratoryjny

:

badacz bezpośrednio manipuluje

badacz bezpośrednio manipuluje

zmiennymi i obserwuje ich wpływ na

zmiennymi i obserwuje ich wpływ na

zachowanie uczestników, którzy

zachowanie uczestników, którzy

przebywają w laboratorium

przebywają w laboratorium

Zalety:

Zalety:

-

Pozwala wyciągać wnioski na temat związków p-s

Pozwala wyciągać wnioski na temat związków p-s

-

Pozwala kontrolować czynniki zewnętrzne

Pozwala kontrolować czynniki zewnętrzne

Wady:

Wady:

-

Sztuczna manipulacja może nie oddawać rzeczywistych

Sztuczna manipulacja może nie oddawać rzeczywistych

wydarzeń. Reakcje badanych mogą nie być naturalne,

wydarzeń. Reakcje badanych mogą nie być naturalne,

ponieważ wiedzą, że są obserwowani (

ponieważ wiedzą, że są obserwowani (

ukryte wymagania

ukryte wymagania

sytuacji badawczej

sytuacji badawczej

).

).

Ukryte wymagania sytuacji badawczej

– wskazówki, które uświadamiają badanym,

jakich zachowań spodziewa się osoba

prowadząca eksperyment.

badacze czasem odwracają uwagę badanych od

prawdziwego celu badania

Zmienna zaburzająca

- zmienna, która zmienia się wraz ze

zmianami zmiennej niezależnej (nakłada

się na nią), co może prowadzić do

błędnych wniosków, dotyczących

skutków działania zmiennej niezależnej.

np. badani zachowują się agresywnie nie (tylko)

dlatego, że byli anonimowi, ale (też) dlatego, że

prowadzący eksperyment był nieprzyjemny.

Trafność zewnętrzna

– stopień, w jakim można

generalizować wyniki eksperymentu i

odnosić je do innych okoliczności.

- czy dawkowanie szoku elektrycznego odnosi się do

tego samego procesu, co przebywanie w dużym

(anonimowym) tłumie w ciemny wieczór?

Dlaczego psycholodzy łączą za sobą

różne metody badawcze?

- wady jednej metody są często zaletami

innej – łącząc ze sobą różne metody

nadawcze, psycholodzy społeczni mogą

dochodzić do bardziej wiarygodnych

wniosków, niż pozwoliłaby na to dowolna

pojedyncza metoda.



ślepy słyszał rozmowę



głuchy widział, jak ktoś wszedł do pokoju przed

morderstwem



małe dziecko widziało to i słyszało, ale mylą mu się

szczegóły