Psychologia jest to nauka o czynnościach człowieka i człowieku jako ich podmiocie, to naukowe badanie zachowania organizmów. Jest ona nauką, która pozwala ustalić, co „porusza” ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika. Psychologia to pewien sposób myślenia o tym, jak żywe stworzenia radzą sobie ze swoim środowiskiem i jak zachowują się względem siebie. Psychologia zajmuje się tym, co odróżnia ludzi od maszyn. Psychologia to nauka o duszy, psychice i zachowaniu człowieka w środowisku społecznym.

Cele psychologii to - opisywanie, wyjaśnianie, przewidywanie, sterowanie.

W zależności od dziedziny działalności wyróżnia się psychologię: kliniczną (zajmuje się ona,
np. metodami terapii ludzi z zaburzeniami psychicznymi (np. ze schizofrenią, manią, depresją), resocjalizacyjną (zajmuje się całokształtem nieprzystosowania społecznego, wykolejenia społecznego
oraz możliwościami naprawy), pracy (zajmuje się wykorzystaniem dorobku psychologii w różnych
miejscach pracy), wychowawczą (zajmuje się metodami wychowania i nauczania), zdrowia (wykorzystuje dorobek psychologii w walce z różnymi chorobami, zapobieganiu nim, radzeniu sobie ze stresem) itd.

Szczególną uwagę należy zwrócić na psychologię pracy.

Przedmiotem psychologii pracy jest analiza zawodowej działalności człowieka - od przygotowania
i wdrażania do pracy aż do jej twórczych postaci (racjonalizacja i wynalazczość) - oraz analiza warunków
jej optymalnego (obiektywnie i subiektywnie) wykonywania.

Zakres zainteresowań psychologii pracy jest olbrzymi. Psychologia pracy jest obszerną dziedziną wiedzy naukowej i zastosowań praktycznych. Główne jej aspekty to:

• człowiek jako wykonawca pracy, który posiada określone kompetencje, będące wynikiem uczenia
  się, nabywania doświadczeń, a także gotowość wykorzystywania swoich umiejętności na rzecz
  instytucji. Różne teorie psychologii pracy mówią tutaj na temat zdolności, zainteresowań pracownika,
  o jego przydatności i motywacji do pracy.

• fizyczne i społeczne środowisko pracy. Człowiek pracuje w pewnym otoczenie, które wpływa na
  niego, jego samopoczucie, motywację, itd. Także instytucja, w której zatrudniony jest człowiek
  znajduje się w określonym środowisku i tutaj też zachodzą różnego rodzaju relacje i wpływy.

• radzenie sobie w sytuacjach trudnych, gdy między możliwościami człowieka a warunkami otoczenie
  nie panuje równowaga.

W zależności od dziedziny działalności wyróżnia się psychologię przemysłową, komunikacyjną, wojskową, handlową itd. Każdy z tych działów ma do dyspozycji aparaturę wspólną oraz specjalistyczną. Używane są aparaty analityczne (badanie pojedynczej sprawności) i syntetyczne (imitujące stanowisko pracy).

Psychologia inżynieryjna dotyczy przystosowania konstrukcji narzędzi oraz całego środowiska pracy
do psychicznych i fizycznych właściwości człowieka. Trzeba optymalnie planować formę, rozmieszczenie
i inne cechy urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych w maszynach.

Ważnym nurtem jest też społeczna psychologia pracy, która bada postawy, stosunki ludzi w pracy, motywację ludzi do pracy, wpływ grup koleżeńskich na zachowanie i samopoczucie człowieka. Tutaj
też należy problematyka psychologii kierowania (zdolności kierownicze, wpływ różnych sposobów postępowania kierowników na atmosferę w grupach pracowników czy też na wydajność).

Psychologia pracy zajmuje się też:

• psychologią bezpieczeństwa pracy;

• psychologią szkolenia zawodowego;

• psychologią czynności roboczych;

• poradnictwem zawodowym.

Jednym z głównych zagadnień omawianej dyscypliny jest funkcjonowanie człowieka w sytuacji pracy. Opiera się ono na umowie pomiędzy pracownikiem a instytucją (po stronie instytucji stoją: wymagania
i zapewnienie warunków ich realizacji, po stronie pracownika obowiązki, za które dostaje wynagrodzenie). Ta realizacja umowy odbywa się w otoczeniu społecznym i od niej zależy funkcjonowanie gospodarcze. Aktywność człowieka w pracy zależy od jego motywacji. Model motywacji do pracy wywodzi się od ogólnego modelu motywacji. Człowiek posiada pewne wartości i przewidywania dotyczące wyniku działania.

Zachowanie pracownika to wypadkowa funkcjonowania zakładu pracy, jego technologii, organizacji
a także jego otoczenia. Praca to przecież najważniejszy rodzaj aktywności człowieka, zapewnia byt
i różnorodne potrzeby (np. uznania, szacunku, przyjaźni). A to, jakie ma potrzeby, jaka jest motywacja, zdolności, uzdolnienia, możliwości wpływa na efektywność człowieka w pracy, na wynagrodzenie i poczucie zadowolenia. W aspekcie psychologii pracy zajmuje się ona przydatnością człowieka do pracy (ogółem cech decydujących o powodzeniu w pracy). Wiedza na temat możliwości człowieka ma ważne znaczenie praktyczne, ponieważ jest podstawą tworzenia norm pracy. (np. czas pracy). Ważne dla pracy są też zdolności i uzdolnienia pracownika dla efektywności w pracy. Więc w praktyce jest przeprowadzanie diagnozy zdolności, uzdolnień zawodowych. Przydatna bywa też wiadomość czy człowiek jest zainteresowany pracą.

Ważnym problem psychologii pracy jest także kierowanie ludźmi, problem przywództwa, gdyż coraz więcej jest instytucji i firm o hierarchicznej organizacji. Efektywność kierowania wyraża się między
innymi w efektywności pracy zakładu. Bada się tutaj również tzw. style kierowania, czyli charakterystyki
zachowań osoby kierującej innymi ludźmi. I to jest ogromny wkład psychologii w praktykę.

Następnym elementem są konflikty między ludźmi, badania skąd wpływają, co jest ich przyczyną
i jak je skutecznie rozwiązywać. Zjawisko konfliktów jest czymś naturalnym w zbiorowości ludzkiej
i może wpływać zarówno pozytywnie jak i negatywnie na funkcjonowanie instytucji.

Co jest ważne w pracy?

• finanse - pozwalają godnie żyć,

• satysfakcja,

• miła atmosfera,

• nawiązywanie kontaktów,

• możliwości samorealizacji,

• bezpieczeństwo,

• wygoda,

• awans,

• dobre stosunki z szefem.

Wartości związane z pracą:

• autonomia (możliwość pracy wedle własnego planu, zgodnie z zainteresowaniami),

• bezpieczeństwo (finanse i brak zagrożenia),

• kontakty społeczne (w gronie współpracowników),

• urozmaicenie (by nie była nudna, monotonna),

• produktywność (satysfakcja, poczucie, że coś zrobiłem),

• uznanie (pochwała, awans),

• możliwość kierowania innymi ludźmi,

• praca jasno określona (co do mnie należy),

• zawodowa specjalizacja (możliwości dokształcania w miejscu pracy),

• samorealizacja (możliwość własnego rozwoju).

Zachowanie się pracownika stanowi wypadkową funkcji: zakładu pracy, jego technologii, organizacji, otoczenia. Możliwości pracownika to zdolność do spełniania wymagań. O możliwości człowieka decydują:

• siła, sprawność fizyczna, zdrowie, wiek energia,

• zdolności i uzdolnienia będące podstawą kształtujących się umiejętności zawodowych i decydujących
  o sprawności wykonywania działania.

Przez motywację do pracy rozumiemy zespół procesów inicjowania określonych czynności
(ich podejmowanie, rozpoczynanie) ukierunkowanie ich przebiegu i utrzymania ich trwania aż do osiągnięcia wyznaczonego celu.

Motywacja opiera się na 3 postawach: na przekonaniu, że warto, ze można i ze ta możliwość zależy
w jakimś stopniu od samego człowieka.

Są też 2 kierunki motywacji:

• motywacja do aktywności innowacyjnej (ukierunkowanej na zmienianie zastanej sytuacji),

• motywacja do aktywności zachowawczej.

Co motywuje nas do pracy?

• osiągnięcia,

• pochwała,

• nagroda finansowa,

• zainteresowanie,

• uznanie w grupie,

• twórczość,

• poczucie rozwoju, sukcesy innych

Proces psychiczny jest stanem, dzięki któremu zdajemy sobie sprawę z tego, co dzieje się wokół nas lub
w nas; widzimy przedmioty, słyszymy dźwięki, myślimy, przeżywamy marzenia, pragnienia, odczuwamy potrzeby. Niezależnie od tego czy są one świadome czy nieświadome, zawsze wpływają na nasze postępowanie i warunkują zachowanie.

Procesy psychiczne możemy ująć w 3 odrębne grupy:

• procesy poznawcze, do których zalicza się: wrażenia, spostrzeżenia, pamięć, wyobrażenia, myślenie
  i mowa.

• procesy pobudzeniowe, do których należą emocje, uczucia i motywacje;

• procesy wykonawcze, wchodzące w skład działania.

Do podstawowych procesów w psychologii zalicza się:

• Procesy percepcji (spostrzeganie),

• Procesy emocji (to, co czujemy) i motywacji (to, co popycha nas do działania),

• Procesy nabywania pojęć (myślenie pojęciowe),

• Procesy rozumowania (myślenie),

• Procesy uczenia się i pamięci.

W Behawioryźmie przyjęto następujący schemat:

S → R, bodziec → reakcja

Określony bodziec wywołuje określoną reakcję. Jednak ludzie różnie reagują na ten sam bodziec. Reakcja ich zależy od doświadczeń, myśli, układu nerwowego itp.

S - O - R (bodziec - osoba - reakcja)

Od momentu zadziałania bodźca do reakcji na ten bodziec upływa czas jest to czas reakcji. Im silniejszy bodziec - tym czas reakcji jest krótszy.

Stadia przetwarzania informacji:

1. Detekcja - inicjowanie przetwarzania informacji, osoba musi być świadoma, by odebrać sygnał.

2. Kategoryzacja - rozpoznanie, identyfikacja sygnału, nadawanie znaczenia. Człowiek rozpoznaje sygnał, ponieważ posiada wcześniejsze doświadczenia w tym zakresie.

3. Stadium wyboru reakcji - decyzja, co zrobić.

4. Reakcja.

Detekcja - odpowiada - spostrzeganiu, kategoryzacja - uczeniu się i pamięci, wybór - procesom decyzyjnym.

Procesy percepcyjne (spostrzeganie)

Percepcja jest procesem twórczym, polegającym na aktywnym odbiorze, analizie oraz interpretacji zjawisk zmysłowych.

W badaniach nad percepcją uczeni zajmują się:

1. bodźcowymi wyznacznikami percepcji (konfiguracja bodźców, ich złożoność, siła sygnału, stosunek sygnału do zakłóceń);

2. aparatem fizycznym, służącym do wykrywania sygnałów (receptory, neurony, analizatory);

3. innymi czynnikami związanymi z daną osobą, która spostrzega (doświadczenie, osobowość, motywacja, emocje).

Dla spostrzegania ważne są trzy podstawowe rzeczy:

• bodziec - o jakiej jest sile; o jakiej wyrazistości; jakiego typu: wzrokowy, słuchowy, węchowy, czuciowy, smakowy; jak często się pojawia; czy jest złożony, itp.

• tło, sytuacja spostrzegania - czy jest duża złożoność sytuacji, czy są jakieś czynniki zakłócające proces spostrzegania.

• osoba spostrzegająca - jej uczucia, motywy, sprawność receptorów.

Informacje odbieramy przez zmysły ( wzroku, słuchu, smaku, węchu). Wrażenie trafia do oka, ucha - to są receptory, a następnie drogami nerwowymi do mózgu. Cała ta droga to analizator. Czyli:

Bodziec → receptor → część korowa analizator

Oczywiście osoba musi być wrażliwa na ten bodziec. Każda osoba posiada pewien próg wrażliwości - pewna wielkość bodźca, która powoduję zmianę reakcji osoby.

Występują pewne prawidłowości w spostrzeganiu różnych figur:

1. podobieństwo - elementy podobne widzimy jako należące do siebie.

2. bliskość - elementy, które są fizycznie bliskie, widzimy jako należące do siebie nawzajem.

3. zamykanie - jesteśmy skłonni spostrzegać figury niekompletne, tak jakby tworzyły całość.

4. kontynuacja (ciągłość) - widzimy elementy jako należące do siebie nawzajem, jeśli zdają się być kontynuacją kierunku poprzednich elementów.

5. wspólny los . Elementy, które poruszają się w tym samym kierunku, spostrzegamy jako należące do siebie nawzajem.

6. odwracalność figury i tła. Niekiedy bodziec wzorcowy jest tak zorganizowany, że można spostrzec więcej niż jedną relację figura - tło.

7. dobroć figury. Układ nerwowy preferuje i spostrzega regularne, proste figury.

Podczas spostrzegania można doświadczyć złudzeń. Złudzenia są to fałszywe doznania percepcyjne. Kształtują się poprzez doświadczenie. Spostrzeganie zależy też od różnych czynników np. doświadczenia kulturowego, doświadczenia osobistego, nastawień, motywów, oczekiwania, emocji. Okazuje się, że nawet, gdy warunki wizualne są dobre, wzorce bodźcowe wyraźne, nasze spostrzeżenia mogą być zniekształcone przez nasze pragnienia, obawy, nawyki, emocje.

Nastawienie to gotowość do spostrzegania czy reagowania w pewien sposób. Nastawienie może opierać się na oczekiwaniach wynikających z doświadczeń lub też może być wytworzone sytuacyjnie. Dane nastawienie może być chwilowe lub być stałym elementem zachowania osoby. Nastawienie wpływa na spostrzeganie np. na szybkość i łatwość spostrzeżeń.

Popęd (motyw) jest to stan wewnętrzny ukierunkowujący dany organizm ku określonemu celowi.

Wyobraźnia - to proces psychiczny polegający na odtwarzaniu przedmiotów dawniej spostrzeganych lub tworzeniu nowych z połączenia znanych elementów.

Wyobrażeniami nazywamy obrazy powstające w wyobraźni, będące odzwierciedleniem w świadomości spostrzeganych poprzednio przedmiotów i zjawisk, które w danej chwili nie oddziałują na nasze
narządy zmysłowe.

Uwaga jest to proces sterowania zakresem i jakością przetwarzania informacji. Uwagę możemy podzielić
na mimowolną ( pozwala rejestrować szereg informacji, o których nie wiemy czy są nam potrzebne)
i na dowolną (ukierunkowana, aby coś zapamiętać). Cechy uwagi:

1. Fluktuacja - przerzutność - przesuwanie się uwagi z przedmiotu na przedmiot.

2. Podzielność - możliwość koncentracji na wielu czynnościach na raz.

3. Zakres uwagi - ilość elementów, które są objęte uwagą.

4. Trwałość - zdolność skupienia uwagi przez dłuższy czas na przedmiocie lub czynności.

5. Koncentracja uwagi.

Myślenie - jest czynnością obejmującą różne procesy: planowanie, przewidywanie, projektowanie, odkrywanie, ocenianie, rozumienie, wnioskowanie.

Myślenie to czynność umysłowa, w której bierze udział łańcuch operacji umysłowych. Za pomocą nich człowiek przetwarza informacje o przedmiotach i zjawiskach. Informacje te zawarte są
w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach.

Pojęcia są produktem myślenia. Spostrzegając - uzyskujemy informacje, myśląc - przetwarzamy je. W myśleniu posługujemy się pewnymi operacjami umysłowymi np. analizą ( polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnieniu cech przedmiotów, zjawisk), syntezą (łączenie w myśli różnych części w całość), abstrahowaniem (polega na wyodrębnieniu pewnych cech przedmiotu, a pomijaniu innych), uogólnieniem (łączenie cech wspólnych dla klasy przedmiotów), porównywaniem.

W myśleniu posługujemy się:

• Algorytmami - to niezawodne przepisy, które określają jaki skończony ciąg czynności, operacji należy wykonać kolejno, aby rozwiązać zadanie. Są to reguły nie zawodne, dobrze określone, porządkujące życie. (np. kodeks drogowy, książka kucharska)

• Heurystykami - to zawodne, mało określone zasady, reguły, taktyki i informacje, które nie gwarantują rozwiązania zadania. Ale za to twórcze, produktywne.

Myślenie dzielimy na konkretne (sensoryczno - motoryczne) i abstrakcyjne (wyobrażeniowo - pojęciowe).

Pamięć - to proces zachodzący w układzie nerwowym, który składa się z trzech etapów: zapamiętywania, przechowywania, przypominania. Czyli pamięć to właściwość psychiczna polegająca na gromadzeniu informacji, przechowywaniu ich, odtwarzaniu w formie rozpoznania lub reprodukcji.

Zapamiętywanie to rejestrowanie informacji, wrażeń, spostrzeżeń dostarczanych z otoczenia, bądź wnętrza organizmu. Proces ten jest wybiórczy. Nie wszystko, co zostanie spostrzeżone zostanie zapamiętane.
Na zapamiętywanie wpływa:

• sytuacja zapamiętywania,

• właściwości jednostki,

• aktywność jednostki dla procesu zapamiętania.

Na lepsze zapamiętywanie wpływa: znaczenie materiału (gdy ma dla nas znaczenie - szybciej i lepiej zapamiętujemy), sposób przedstawienia materiału (słowo, obraz, a my jesteśmy wzrokowcami czy słuchowcami), koncentracja uwagi, przedstawienie materiału jednocześnie obrazowo i słownie, właściwe pogrupowanie i zorganizowanie materiału, wewnętrzna spójność materiału, zaznaczanie w sposób szczególny głównych rzeczy (to przyciąga uwagę mimowolną).

Rodzaje pamięci
pamięć gatunkowa		pamięć osobnicza
obrazowa	epizodyczna	mechaniczna	dowolna	bezpośrednia	ultrakrótkotrwała	rozpoznawcza
słowna	semantyczna	logiczna	mimowolna	odroczona	krótkotrwała	odtwórcza
uczuć					długotrwała

Pamięć gatunkowa - pamięć dziedziczona (np. dziedziczona jest czynność ssania). Pamięć osobnicza jest zdobywana w trakcie własnego życia. Dzieli się ze względu na przedmiot zapamiętania na: pamięć obrazową, uczuć, słowną oraz epizodyczną (dotyczącą faktów) i semantyczną (dotyczącą uogólnień).
Ze względu na rozumienie dzieli się na pamięć logiczną i mechaniczną (za pomocą niej zapamiętujemy
np. numer telefonu). Ze względu na udział woli mamy pamięć dowolną (chcemy się czegoś nauczyć, wkładamy w to wysiłek) i pamięć mimowolną (zapamiętujemy różne informacje, choć się nad nimi nie zastanawiamy). Ze względu na trwałość przechowywania mamy pamięć bezpośrednią (odtwarzamy zaraz po zapamiętaniu) oraz pamięć odroczoną (po jakimś czasie), pamięć ultrakrótkotrwałą (trwa kilka milisekund), pamięć krótkotrwałą (trwa do 0,5 godziny), pamięć długotrwałą. Ze względu na rodzaj przypomnienia wyróżniamy pamięć rozpoznawczą (gdy materiał rozpoznajemy np. na fotografii) oraz
pamięć odtwórczą ( musimy sami odtworzyć materiał).

Cechy pamięci to:

• Szybkość zapamiętywania - ile powtórzeń potrzeba, by dana osoba coś zapamiętała. Szybkość zapamiętywania zależy od doświadczenia jednostki, treningu w zapamiętywaniu, trudności materiału.

• Zakres pamięci - ile materiału może być zapamiętane

• Trwałość - jak długo jednostka będzie pamiętać.

• Gotowość - jak szybko zaczniemy reprodukcję, jak szybko przypomnimy sobie materiał. To zależy od stanu emocjonalnego, temperamentu, wcześniejszego opracowania materiału, dostępności psychicznej materiału.

• Wierność - jak dokładnie jednostka przypomni sobie zapamiętany materiał.

Uczenie się:

Zauważymy, że ktoś się czegoś nauczył, gdy wystąpią zmiany w jego zachowaniu lub wykonywaniu jakiejś czynności. Podczas uczenia ważne są kary i nagrody( pochwały). Wzmocnienie może być ciągłe
lub nieregularne.

Kara jest skuteczna tylko wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

• Występuje zaraz po złym zachowaniu,

• Pokazane jest alternatywne zachowanie,

• Osoba udzielająca kary jest dla karanego autorytetem,

• Osoby te mają podobny system wartości.

Pozytywny wpływ na uczenie wywiera:

1. Powtórzenia - im częściej coś występuje w naszej świadomości, tym większe szanse na to, że utrwali się to w pamięci.

2. Wzmocnienia - pozytywne, negatywne.

3. Informacje o wynikach - zaraz po wydarzeniu mówimy, co jest dobrze a co źle.

4. Organizacja percepcji - im więcej kanałów tym lepiej (np. czytamy na głos - uruchamiamy kanał wzrokowy i słuchowy.

5. Aktywność osoby uczącej się - im bardziej aktywna tym szybsze i lepsze wyniki.

6. Efekt pierwszeństwa i efekt świeżości - to uczymy się na początku i końcu pamiętamy najlepiej.

Podejmowanie decyzji - postanowienie o wyborze działania ze zbioru działań możliwych. W węższym znaczeniu decyzją nazywamy świadomy wybór poprzedzony fazą namysłu. W ujęciu szerszym decyzja
jest utożsamiana z wszelkim wyborem działania, a więc również wyborem zautomatyzowanym.

Decyzję możemy podjąć w sytuacji:

• pewnej - tu działanie jednoznacznie determinuje wynik i człowiek może z absolutną pewnością stwierdzić co osiągnie po dokonaniu wyboru.

• ryzykownej - tu człowiek nie jest pewny, jaki wynik osiągnie po wyborze działania.

Większość sytuacji w rzeczywistości to sytuacje ryzykowne. Wtedy pojawiają się dylematy, ponieważ
nie możemy kontrolować części zmiennych, staramy się jedynie przewidzieć, pewności nie mamy.

Procesy emocjonalne

Emocja - znaczy poruszać, powoduje poruszenie organizmu, zmienia funkcje różnych organów. Emocja
to proces regulacyjny, który polega na wykrywaniu tych właściwości, zdarzeń, które powodują
mobilizację organizmu do wykonywania określonych reakcji wobec nich (emocja popycha do działania). Emocja wyzwala pewne zachowania, które skłaniają do podjęcia pewnych zachowań.

Każda emocja powoduje, w organiźmie stan swoistego napięcia, który ujawnia się na trzech poziomach:

• funkcjonowania autonomicznego układu nerwowego (np. w układzie mięśniowym - napięcie mięśni
  przy gniewie - przygotowanie do walki). Jednym z przejawów niekontrolowanego napięcia mięśniowego są tiki, jąkanie.

• zmian endokrynalnych (np. w miłości - zmiana zabarwienia skóry, wyrazu oczu).

• w zakresie funkcjonowania procesów poznawczych (np. pustka w głowie).

Wyrażenie emocji powoduje rozładowanie napięcia, komunikowanie się, przystosowanie do wymogów.

Istnieje sześć emocji wrodzonych, wspólnych dla wszystkich ludzi: strach, gniew, smutek, radość, zdziwienie, wstręt. Pozostałe uczucia są kombinacją tych wrodzonych.

Stany emocjonalne innych ludzi poznajemy po słowach oraz niewerbalnej ekspresji. Natężenie emocji zależy od cech bodźców emocjonalnych (od ich siły) oraz od nagłości pojawienia się.

W emocji możemy wyróżnić trzy komponenty:

1. Pobudzenie - zarówno na zewnątrz np. układ ruchowy, jak i wewnątrz - w mózgu np. pustka w głowie, natłok myśli.

2. Składnik afektywny (przyjemność, przykrość).

3. Składnik treściowy (czy dotyczy potrzeb organizmu: bezpieczeństwa, sukcesu).

Czyli w emocjach ważny jest:

1. znak emocji (dodatni, ujemny)

2. intensywność emocji,

3. treść emocji.

Ważne jest, by uświadomić sobie, jakie emocje przeżywamy i je umiejętnie kontrolować.
Dla samokontroli konieczne jest nie tylko to, żeby człowiek zdał sobie sprawę ze swych emocji, lecz także
to, aby się do nich ustosunkował.

Człowiek może wpływać na przebieg swoich emocji. Może oddziaływać na sytuacje, które są źródłem emocji (np. unikać sytuacji wzbudzających lęk), bądź może oddziaływać na swoje procesy wewnętrzne (myśli, marzenia, które mogą modyfikować emocje) lub może podejmować czynności mające na celu zredukowanie lub wzmożenie napięcia emocjonalnego.

Procesy motywacyjne

Psychologowie zajmują się również wewnętrznymi mechanizmami, dzięki którym człowiek gospodaruje swoją energią przy podejmowaniu i wykonywaniu czynności. Dokonuje to dzięki procesowi regulacyjnemu - motywacji. Dzięki motywacji tworzą się w umyśle człowieka dążenia (czyli tendencje do podejmowania ukierunkowanych na cel czynności. Cel to stan rzeczy, który tworzy się w umyśle człowieka i uzyskuje zdolność do sterowania jego czynnościami. Realizacja wymaga odpowiedniego zorganizowania czynności skupienia energii.

Poziom wykonania czynności zależy od:

1. Organizacji czynności - składanie w myśli poszczególnych operacji praktycznych w całość. Co po kolei należy robić.

2. Ilości czasu poświęconego na wykonanie zadania.

3. Intensywności czynności.

Człowiek formułuje cel (dążenie), fantazjuje, myśli, ustala plan działania. Ustala kierunek i siłę dążenia. Wytwarza napięcie motywacyjne, które jest redukowane przez osiągnięcie celu. Gdy cel nie zostanie osiągnięty pojawia się frustracja i dyskomfort psychiczny.

Źródłem motywów mogą być: niezaspokojone potrzeby organizmu, niezaspokojone potrzeby psychiczne, działanie czynników zakłócających czynności praktyczne czy umysłowe, sformułowanie zadań, zainteresowania.

Osobowość

Cechy osobowości - są trwałymi sposobami spostrzegania, ustosunkowania się i myślenia o otoczeniu
i sobie, ujawniają się one w wielu ważnych społecznie i personalnie sytuacjach.

Osobowość - to umiejętność, zręczność w kontaktach społecznych; Osobowość - charakteryzuje daną jednostkę; jest to ogólna suma sposobów reagowania na innych ludzi i wchodzenia z nimi w interakcje,
które są charakterystyczne dla danej jednostki. Osobowość jest organizującym całość życia psychicznego, złożonym z różnych struktur systemem, który ujawnia się w działaniu podporządkowanemu realizacji wartości, które jednostka uważa za najważniejsze, i które pragnie realizować.

W rozważaniach nad osobowością istotne są dwa zagadnienia:

1. Co sprawia, że ludzie zachowują się podobnie - wyjaśnienie mechanizmów, tworzenie typów,

2. Co sprawi, że ludzie zachowują się różnie - różnice indywidualne, genetyka, środowisko.

Co charakteryzuje osobowość?

1. Jest uwarunkowana środowiskowo,

2. Typowa dla ludzi,

3. Kształtuje się w toku życia (od około 2 roku życia),

4. Można ją oceniać.

Składniki osobowości to - temperament, zdolności i uzdolnienia, potrzeby, zainteresowania, postawy.

Psychologowie stworzyli wiele teorii osobowości. Przykładowo Freud uważał, że wszelkie zachowania są aktywizowane przez dwa popędy (życia i śmierci). Energia nosi nazwę libido. Według Freuda osobowość składa się z trzech części:

• Id - magazyn popędów, jest nieświadome, kieruje się zasadą przyjemności (np. szybka jazda),
  nie przestrzega zasad logiki.

• Ego - kieruje się zasadą rzeczywistości, jest odpowiedzialne za rozwiązywanie problemów,
  motywuje do działań.

• Superego - sumienie, kieruje się zasadą wartości (co jest dobre, a co złe).

Temperament - to zespół charakterystycznych dla jednostki poza intelektualnych właściwości psychicznych w istotnym stopniu zdeterminowanych genetycznie. Temperament - obejmuje cechy znamionujące sferę pożądań i uczuć. W temperamencie ujawnia się żywotność organizmu, a w związku z tym szybkość reagowania, głębokość i trwałość uczuć i pożądań.

1. Jest wrodzony, genetycznie uwarunkowany,

2. Nie determinuje osobowości, ale w sposób pośredni wpływa na nią,

3. Typowy dla ludzi i zwierząt,

4. Nie można go oceniać.

Są dwie podstawowe właściwości temperamentu:

1. Reaktywność - to względnie stała skłonność do reagowania na bodźce (sytuacje) z określoną intensywnością. Współdeterminuje zapotrzebowanie jednostki na stymulację.

2. Aktywność - przejawia się w działaniu o określonej wartości stymulującej, stanowi główny regulator tego zachowania.

Cechy temperamentu, a przede wszystkim reaktywność nabierają szczególnego znaczenia dla zachowania się jednostek w sytuacjach ekstremalnych, stresowych. Osoby charakteryzujące się wysokim poziomem reaktywności funkcjonują efektywniej w sytuacjach o małej wartości stymulacyjnej (deprywacja), podczas gdy jednostki niskoreaktywne funkcjonują lepiej w sytuacjach przeciążenia stymulacyjnego.

Hipokrates wyróżnił cztery typy ludzi w zależności od soków, które przeważają w człowieku.

1. Sangwinik - (krew) człowiek szybki, łatwo dostosowujący się do zmiennych warunków życia, odporny, zrównoważony, ruchliwy.

2. Flegmatyk - (flegma) człowiek zrównoważony, ale powolny, spokojny, wykazujący niechęć do zmiany otoczenia.

3. Choleryk - (żółta żółć) człowiek niezrównoważony, o dużej energii, ale braku opanowania, gwałtowny
   i wybuchowy.

4. Melancholik - (czarna żółć) człowiek bierny, zahamowany, słaby, rozmyślający, romantyczny.

Zainteresowania i skłonności. Jedną z ważnych właściwości charakteryzujących osobowość jest zespół zainteresowań i skłonności. W zainteresowaniach znajdują wyraz dotychczasowe życiowe doświadczenia, które kierują jednostką do poszukiwania sytuacji leżących właśnie w kręgu jej zainteresowań. Jest to kierowanie uczuć, uwagi i myśli na jakiś przedmiot. Zainteresowanie to dążność do poznania czegoś, posiadanie różnych zainteresowań sprowadza się do zaspokojenia ciekawości, dokładnego poznania
i interesowania się przedmiotem zainteresowania. Natomiast skłonnością nazywamy tendencję do działania ukierunkowanego.

Uzdolnienia i zdolności - nie należy ich utożsamiać z wiedzą i umiejętnościami.

Zdolności możemy podzielić na zdolności ogólne i specjalne. Pierwsze z nich odpowiadają inteligencji - czyli względnie stałym wewnętrznym warunkom człowieka, współdeterminującym efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych, takich jak: rozumowanie, wnioskowanie.
Do podstawowych zdolności (wg Thurstone`a) składających się na strukturę inteligencji należą: rozumienie słów, płynność słowna, zdolności liczbowe, zdolności przestrzenne, rozumowanie, pamięć, szybkość spostrzegania.

Zdolności specjalne (uzdolnienia) - to względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka współdeterminujące efektywność wykonywania czynności w specyficznej sferze działalności. Np. uzdolnienia muzyczne, malarskie.

Potrzeba to stan braku, którego uzupełnienie jest niezbędne dla równowagi psychicznej czy też zadowolenia z życia. Są potrzeby podstawowe bez których funkcjonowanie człowieka było by niemożliwe; są też metapotrzeby - wyższe poziomem potrzeby, które nie każdy człowiek odczuje i zaspokoi.

Według Maslowa wrodzone potrzeby człowieka tworzą hierarchię ważności. Gdy potrzeby na jednym poziomie są zaspokojone, wówczas zaczynają dominować potrzeby znajdujące się na poziomie następnym. Jeśli zatem zaspokojone są potrzeby fizjologiczne, takie jak głód i pragnienie, to wówczas zaspokojenia żądają potrzeby należące do następnego poziomu - potrzeby bezpieczeństwa, itd.

Transcendencji

Samorealizacji

Szacunku

Przynależności

Miłości

Bezpieczeństwa

Potrzeby fizjologiczne

Psychologia transcendentna to nowa dziedzina badań nad wyższymi stanami świadomości oraz poszukiwaniami duchowymi jako podstawowymi aspektami ludzkiego życia.

Postawy to sposoby zachowania się wobec przedmiotów, osób i sytuacji. W każdej postawie można wyróżnić następujące składniki:

• elementy poznawcze - przekonania, poglądy, opinie,

• elementy uczuciowe - dodatnia lub ujemna ocena przedmiotu,

• elementy wykonawcze, czyli czynności i zachowania będące realizacją postawy w działaniu.

Charakter - zespół kształtowanych w określonych warunkach i określonym podłożu zadatków anatomicznych i fizjologicznych cech psychicznych i sposobów reagowania jednostki ujawniających się głównie w stosunku do siebie i w postępowaniu z innymi. Czyli pewne trwałe i charakterystyczne sposoby postępowania. Mówimy, że człowiek ma charakter, gdy w podobnych sytuacjach zewnętrznych podobnie postępuje.

Umiejętności - określa się najczęściej jako gotowość do świadomego działania, opartą na wiedzy oraz konkretnym ruchowym opanowaniu elementów czynności. W przypadku kształcenia zawodowego wyróżniamy umiejętności intelektualne, których treścią jest określenie różnic i podobieństw, tworzenie pojęć, formułowanie sądów na podstawie abstrahowania, dowodzenia i sprawdzania, oraz umiejętności praktyczne (manualne) stanowiące możliwość sprawnego i celowego wykonywania określonej czynności.

Nawyki - są to czynności wykonywane automatycznie, będące elementami umiejętności złożonych, a tym samym świadomej działalności człowieka. Rozróżniamy nawyki: ruchowe, werbalne, myślowe, uczuciowe. Te ostatnie pojawiają się w postawach, przekonaniach, poglądach. Nawyki zawodowe są jakościowo odmiennym rodzajem nawyków. Wyodrębnia się nawyki zawodowe ze względu na ich znaczenie dla sprawnego wykonywania zadania zawodowego.

Wiadomości - to świadomie przyjęte przez człowieka informacje a następnie przechowywane
w jego pamięci. To ogół treści nauczania (informacji) utrwalonych w umyśle ludzkim, będących
wynikiem kumulowania doświadczenia oraz procesu nauczania - uczenia się.

Predyspozycja - prawdopodobieństwo, że u danej osoby pod wpływem sprzyjających warunków
ujawnią się rzeczy, zdolności, które drzemią w jednostce.

Grupa i procesy społeczne

Psychologia społeczna jest nauką o zachowaniu się jednostek w sytuacjach społecznych.

Socjologia - jest nauką o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem jej badań są:

• zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi,

• struktury tych zbiorowości,

• zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi
  na siebie,

• siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

Człowiek prowadzi społeczny tryb życia. Potrzeba bycia z ludźmi jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka w warunkach jego normalnego funkcjonowania. Każdy człowiek od dzieciństwa żyje wśród
ludzi i cała jego działalność jest uwarunkowana społecznie.

Ludzie różnią się między sobą zachowaniem uwarunkowanym różnicami ich osobowości. Obiektywne sytuacje czy status organizacyjny wiążą ludzi, wyciskają piętno na danej grupie, a równocześnie sami członkowie grupy mogą ulegać pewnym zmianom właśnie przez współistnienie w tej grupie.

Ogół zachowań w relacjach jednostka - grupa nazywamy interakcjami. Bada się strukturę grupy, układy sympatii, antypatii, przywódcy, kozła ofiarnego itd.

Komunikowanie się jest jedną z zasadniczych postaci interakcji. Jego istotą jest przekazywanie informacji. Od spełnienia warunków optymalnego komunikowania się zależy w wielu aspektach życie człowieka
i funkcjonowanie w grupie. Jeżeli grupa ma wykonać jakieś zadanie zespołowe, to wynik zależy od jednostek wchodzących w skład grupy (ich zdolności, reakcji na obecność innych osób) i od rodzaju komunikacji.
Przy wykonywaniu zadania zespołowego konieczne jest przekazywanie informacji, potrzebnych do rozwiązania i uwag o postępach w pracy. Wykonanie zadania zależy od sposobu przekazywania informacji.

Komunikacja międzyludzka - jest to proces, dzięki, któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje.

Wyróżniamy:

1. Komunikację niewerbalną, jest to sposób, w jaki ludzie się komunikują, intencjonalnie, bądź nieintencjonalnie, bez słów. Wskaźniki niewerbalne obejmują: mimikę, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk, wzrok.

2. Komunikację werbalna.

Podstawowy schemat tej komunikacji jest następujący:

Nadawca - osoba, która formułuje przekaz.

Kanał - narzędzie za pomocą, którego przesyłamy przekaz.

Odbiorca - osoba, która spostrzega przekaz.

nadawca

kanał (przekaz)

odbiorca

Funkcje mowy ciała:

• przekazywanie informacji,

• ekspresja stanów uczuć,

• regulacyjna - obserwując wiemy jak się zachować,

• kontrola społeczna,

• ułatwienie realizacji pewnych zadań,

• ilustracja, zastąpienie słów.

Jak się skutecznie komunikować?

Z punktu widzenia nadawcy

1. Mówić jasno:

• uporządkować myśli, które chce się przekazać,

• streścić to, co chce się przekazać

2. Mówić precyzyjnie:

• używać właściwych słów,

• upewnić się, że współrozmówca nadaje danemu słowu to samo znaczenie,

• udzielić wskazówki, która pozwoli uniknąć nieporozumienia (nie mówić „to pilne” tylko „to musi być na jutro”',

• dostarczyć maksymalną liczbę niezbędnych szczegółów,

3. Mówić krótko:

• ograniczyć liczbę różnych elementów w informacji (przyjmuje się, że jedna informacja nie powinna zawierać więcej niż trzy różne elementy),

4. Kontrolować czy zostało się dobrze zrozumianym :

• uzyskiwać informacje zwrotne (feed - beck) poprzez:

• zadawanie pytań,

• zaczynania zdania i pozwalanie rozmówcy na jego dokończenie,

• zachęcanie współrozmówcy do zadawania pytań,

Z punktu widzenia odbiorcy

1. Być uważnym:

• starannie notować elementy informacji,

• wyobrazić sobie działanie, które powinno być wykonane zgodnie z otrzymaną informacją,

• szybko sprawdzić jakich dodatkowych informacji potrzebujemy,

2. Chcieć się dowiedzieć:

• słuchać uważnie,

• umiejscowić zawartość komunikatu we właściwej mu dziedzinie,

• uważać na sygnały poza słowne (spojrzenie, mimika, postawa ciała),

• ustalić związki między zawartością komunikatu, a tym, co już wiemy,

3. Zadawać pytania:

• żeby uzyskać potwierdzenie, że to co zrozumieliśmy odpowiada myślom nadawcy,

• żeby uzupełnić elementy informacji jeśli była ona niewystarczająca,

Z punktu widzenia nadawcy i odbiorcy

Postawić się na miejscu kogoś innego:

• poznać wzajemne rozumienie poszczególnych słów, aby nadać im ten sam sens

• spróbować wyobrazić sobie, w miarę możliwości system wspólnych punktów odniesienia.

Stres

Określony poziom natężenia stresu jest niezbędny i chroni przed uczuciem znużenia i znudzenia. Groźny natomiast jest zbyt wysoki poziom stresu, zwłaszcza, jeżeli towarzyszy nam przez długi okres.

Skupię się teraz na omówieniu tych symptomów, które są skutkiem zbyt długo utrzymującego się stresu. Symptomy o których mowa poniżej występujące pojedynczo nie świadczą o pozostawaniu pod wpływem stresu, jeżeli natomiast zauważamy obecność konstelacji kilku z nich jednocześnie może to prowadzić
do niebezpiecznych zmian. Należy zauważyć, że im dłużej pozostajemy pod działaniem stresu, tym mniejszą mamy zdolność rozpoznawania go.

Symptomy te można poklasyfikować w następujący sposób:

• Krótkotrwałe objawy fizyczne,

• Krótkotrwałe obniżenie efektywności pracy,

• Długotrwałe objawy fizyczne

• Symptomy emocjonalne,

• Symptomy na poziomie zachowania.

Krótkotrwałe objawy fizyczne

Są skutkiem zwiększonego wydzielania adrenaliny, pojawiają się zazwyczaj w sytuacji fizycznego zagrożenia. Obejmują one m.in.:

• Przyspieszone bicie serca,

• Wzrost aktywności gruczołów potowych,

• Zimna skóra,

• Zimne kończyny- dłonie i stopy,

• Mdłości,

• Przyspieszony oddech,

• Napięcie mięśni,

• Suchość ust,

• Potrzeba oddania moczu,

• Biegunka.

Wymienione powyżej objawy stanowią symptomy stresu biologicznego.

Krótkotrwałe obniżenie efektywności pracy

Przejawów tego stanu jest wiele, oto niektóre z nich:

• Trudności w podjęciu decyzji,

• Utrata satysfakcji z pracy,

• Postrzeganie sytuacji jako zagrożenia nie wyzwania,

• Zmiana funkcjonowanie umysłu:

• Generowanie negatywnych myśli,

• utrata/ załamanie pewności siebie,

• Zawężenie uwagi,

• Upośledzenie zdolności koncentracji

• Obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami,

• Utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji.

Długotrwałe objawy fizyczne

Pojawiają się wskutek długotrwałej ekspozycji na podwyższony poziom adrenaliny. Jednym ze skutków działania adrenaliny jest usprawnienie zaopatrywania mięśni w substancje energetyczne. Odbywa się
to kosztem niedoboru tych substratów w innych organach, w konsekwencji dochodzi do zaburzeń
wewnątrz organizmu. Może się to przejawiać na wiele sposobów, m.in.:

• Zmianą apetytu,

• Uczuciem zimna,

• dolegliwościami:

• astma,

• bóle pleców,

• problemy trawienne,

• bóle głowy,

• wysypka skórna,

• zaburzeniami w aktywności seksualnej,

• bólami,

• uczuciem zmęczenia

Symptomy emocjonalne

Jeżeli przez długi okres doświadczasz stresu, może to prowadzić do trudności w procesach myślenia
i rozwiązywania problemów. Konsekwencją mogą być następujące stany emocjonalne:

• lęk, niepokój,

• chaos myślowy, niemożność koncentracji uwagi,

• złe samopoczucie,

• poczucie utraty kontroli i przygnębienie,

• zmiany nastroju:

• Depresja,

• Frustracja,

• Wrogość,

• Bezradność,

• rozdrażnienie, poirytowanie,

• niepokój, nerwowość,

• ospałość,

• trudności ze spaniem,

• sięganie po alkohol i papierosy,

• zmiana nawyków żywieniowych,

• obniżenie popędu seksualnego,

• sięganie po leki.

Symptomy na poziomie zachowania

Często długotrwałe oddziaływanie stresu przejawia się:

• głośnym i szybkim sposobem mówienia,

• ziewaniem,

• małostkowością, tikami nerwowymi, obgryzaniem paznokci, uderzaniem palcami o blat stołu, nerwowym przemierzaniem pokoju, etc.

• Złymi nastrojami:

• Irytacją,

• Obronnością,

• Krytycyzmem,

• Agresja,

• Irracjonalnością,

• Przesadą w sposobie reagowania,

• Spadkiem efektywności:

• Negatywnym nastawieniem,

• Utartą obiektywizmu,

• Niezdolnością do koncentracji i podejmowania decyzji,

• Kłopotami z pamięcią,

• Popełnianiem licznych błędów,

• Zwiększoną podatnością na wypadki,

• Wzrostem absencji,

• Brakiem troski o własny wygląd.

Symptomy, o których mowa powyżej nie powinny być rozpatrywane pojedynczo ponieważ mogą mieć
inną etiologię , nie wskazywać na obecność stresu. Jeżeli natomiast dostrzeżesz u siebie kilka z nich,
być może pomocne okazałoby ci się opanowanie kilku technik radzenia sobie ze stresem.

Czym jest wypalenie?

O wypaleniu można mówić wówczas, kiedy osoby zaangażowane w określone przedsięwzięcie tracą motywację do działania. Osoby takie doświadczają uczucia emocjonalnego, psychicznego, jak i fizycznego wyczerpania. Wypalenie zagraża wówczas, kiedy:

• Nie potrafisz odmówić przyjęcia na siebie dodatkowych zadań, obowiązków,

• Przez długi czas działałeś pod wpływem silnej presji,

• Przyjęte przez ciebie standardy nakazują ci wykonywać wszystko samodzielnie, bez delegowania zadań swoim podwładnym czy współpracownikom,

• Stawiasz sobie zbyt wiele zadań na długi okres,

• Przez długi czas udzielałeś zbyt wielkiego wsparcia emocjonalnego.

Niekiedy wypalenie przejawia się w postaci obniżenia efektywności, jakości pracy, braku satysfakcji lub wycofania się z dotychczasowej aktywności.

Objawy wypalenia

Zazwyczaj objawy wypalenia pojawiają się i narastają powoli, przez długi okres. Mogą obejmować sferę fizyczną lub psychiczną. Oto najczęstsze objawy wypalenia:

• Poczucie braku kontroli,

• Nieuzasadnione przekonanie o utracie zdolności,

• Narastająca tendencja do negatywnego myślenia,

• Utrata celu, sensu i energii,

• Wyłączanie się z życia społecznego, które może jeszcze bardziej nasilać istniejące problemy.

Jak zapobiegać wypaleniu?

Aby uniknąć wypalenia w wymiarze psychicznym, powinieneś często upewniać czy się to co robisz nadal jest ciekawe, czy nadal sprawia ci przyjemność. Musisz pamiętać o tym, że zasoby twojej energii psychicznej są ograniczone- nie dopuść zatem do ich wyczerpania. Pomocne w tym zakresie są zachowanie asertywne- inni chętnie obarczają nas dodatkowymi zadaniami, konsumując tym samym naszą energię. Aby uchronić się przed tym, niezbędna jest umiejętność mówienia “nie” kiedy nie masz ochoty angażować się w jakieś kolejne przedsięwzięcia, w przeciwnym wypadku nieuchronnie grozi ci niebezpieczeństwo wypalenia.

Jeśli jesteś w grupie ryzyka....

Jeżeli masz poczucie, że zagraża ci wypalenie lub utraciłeś już zdolność odczuwania przyjemności ze swojej pracy, pomocne mogą być dla cienie następujące rady:

• Poddaj weryfikacji swoje cele i priorytety;

• Oceń czy wymagania, które stoją przed tobą, korespondują z twoimi celami;

• Przeanalizuj swoje możliwości w zakresie sprostania tym wymaganiom;

• Jeżeli odczuwasz nadmiar obowiązków, dokonaj ich redukcji poprzez wycofanie się z pewnych zadań;

• Jeżeli kontakty z otaczającymi ludźmi kosztują cię zbyt wiele energii, postaraj się zwiększyć dystans wobec otoczenia. Masz prawo bronić się przed nadmierną eksploatacją emocjonalną czy psychiczną;

• Usprawnij swoje umiejętności w zakresie radzenia sobie ze stresem;

• Sprawdź, które obszary twoje życia- praca, rodzina, etc.- generują stres i postaraj się to zmienić, rozwiązać istniejące problemy, zredukować stres;

• Skorzystaj z pomocy rodziny lub przyjaciół w uporaniu się ze stresem;

• Upewnij się czy prowadzisz zdrowy styl życia:

• Dostarczasz sobie odpowiednią ilość snu i wypoczynku;

• Czy twoja dieta jest właściwa, zrównoważona, dostarcza ci niezbędnych składników;

• Dostarczasz sobie wystarczająco dużo aktywności fizycznej;

• Czy nie nadużywasz kawy lub alkoholu;

• Poszukaj odpowiedniego dla siebie hobby- to doskonale regeneruje umysł;

• Przyznaj sobie prawo do wypoczynku, relaksu, przyjemności.

Zaawansowane fazy wypalenia

Jeżeli poczucie wypalenia jest już bardzo nasilone- odczuwasz brak motywacji, wycofałeś się z życia towarzyskiego, zawodowego, zachęcam cię do konsultacji u dobrego psychologa

Jeżeli poczucie utraty motywacji uniemożliwia ci kontynuowanie dotychczasowych zajęć, zrób przerwę na pewien czas. Spróbuj na przykład zmienić swój obszar zainteresowań, zaangażuj się w inne przedsięwzięcie ale nadal pozostając na tym samym stanowisku. Jeżeli pozwolisz sobie na taką przerwę w dotychczasowych zajęciach, po powrocie znów mogą przynosić ci przyjemność.

Jeżeli jednak jesteś absolutnie pewien, że wygasło już jakiekolwiek zainteresowanie dotychczas wykonywanym zajęciem, pomóc może całkowita zmiana zainteresowań i charakteru pracy. Jeżeli dokonasz zmiany obszaru aktywności, możesz odzyskać energię i pasję. Będzie to oznaczać, że utrata motywacji
i apatia dotyczyły poprzedniej pracy, w której doszło do wypalenia.

Jeżeli znów kiedykolwiek zaczniesz odczuwać niepokojące cię symptomy, będziesz potrafił je rozpoznać wystarczająco wcześnie by zapobiec całkowitemu wypaleniu. To doświadczenie pozwoli ci efektywniej zarządzać swoją energią , skuteczniej rozwiązywać problemy, redukować stres do takiego poziomu,
który zapewnia optymalne wyniki pracy.

„Załamanie”

Załamanie może być następstwem długo utrzymującego się wysokiego poziomu stresu, doświadczenie poważnego kryzysu życiowego lub stanu wyczerpania. Fizycznym przejawem tego stanu może być np. udar mózgu, zawał, choroba psychiczna. W tym ostatnim przypadku symptomy początkowo mogą być dostrzegane tylko przez daną osobę, otoczenie natomiast w początkowej fazie może nie obserwować żadnych zmian. Mogą narastać powoli, nasilać się, pojawiać się z większą częstotliwością.

Inaczej jest w przypadku fizycznych skutków załamania- są gwałtowne i niezwykle niebezpieczne dla życia. Symptomami świadczącymi o załamaniu nerwowym, mogą być na przykład:

• Nietypowe, irracjonalne, pozbawione kontroli zachowanie;

• Niezwykle nasilony lęk;

• Ciężka depresja;

• Obsesyjna aktywność- uporczywe, irracjonalne działanie;

• Następujące po sobie okresy depresji i euforii;

• Zachowania autodestrukcyjne:

• Szlochanie,

• Wrzaski,

• Krzyki,

• Przemoc,

• Samookaleczenie,

• Samobójstwo

• nieracjonalne postępowanie:

• Porzucenie pracy,

• Zerwanie związku,

• Kompulsywne zakupy,

• Zażywanie narkotyków,

• schizofrenia

W przypadku załamania niezbędna jest profesjonalna pomoc!

Przystąpię teraz do omówienia zagadnień określanych mianem zarządzanie czasem. Zarządzanie czasem to określone techniki, które pozwalają efektywne wykorzystywać czas.

Korzystając z tych technik, uczysz się:

• określać, które z wykonywanych przez ciebie czynności są ważne, a które możesz zaniechać,

• efektywnie dysponować czasem,

• wydłużyć czas pracy,

• kontrolować wszelkie zakłócenia, które odgrywają cię od pracy

• zwiększyć efektywność i zredukować stres

Zwiększając swoją efektywność obniżasz poziom stresu ponieważ:

• lepiej kontrolujesz swoją pracę,

• widząc skutki swojej pracy odczuwasz zadowolenie,

• zyskujesz czas na wypoczynek.

Podstawowa zasada: Planuj wyniki, nie czynności

Wiele osób spędza całe dnie na pracy, za efekty, które osiągają nie są zadowalające. Powodem jest koncentrowanie się na niewłaściwych sprawach. Zjawisko to najlepiej wyjaśnia zasada 80/20.

(Pareto Principle) Zgodnie z tą zasadą 80% nie ukierunkowanego wysiłku przynosi 20% rezultatów,
za pozostałe 80% osiągamy przy 20% wysiłku. Poprzez zastosowanie strategii zarządzania czasem,
można sprawić by maximum wysiłku koncentrować na właściwych działaniach.

Dlaczego nie zarządzamy własnym czasem?

Pomimo niewątpliwych korzyści wynikających ze stosowania tych strategii, wielu z nas nie robi tego na co dzień. Przyczyn może być wiele:

• nie wszyscy wiedzą o takich strategiach,

• jesteśmy zbyt leniwi by planować,

• podnoszenie poziomu adrenaliny poprzez zostawianie spraw na ostatnia chwile daje uczucie przyjemności.

Złe gospodarowanie czasem, pozostawianie pracy na ostatnią chwilę być może pozwala odczuć dreszcz emocji, ale nie ulega wątpliwości, że również podnosi poziom stresu, wywołuje przemęczenie, dezorganizuje prywatne życie, a niekiedy jest przyczyną niepowodzeń.

Umysłowe narzędzia do zarządzania czasem

Szczególne znaczenie dla wzrostu efektywności zarządzania czasem mają następujące czynności:

• dokonuj oceny wykorzystania czasu,

• skupiaj się na zadaniach priorytetowych,

• sporządzaj plan działania,

• efektywnie wykorzystuj czas,

• staraj się wyeliminować to co zakłóca twoją pracę.

Omówię teraz kilka spośród narzędzi stosowanych do zarządzania czasem:

• dziennik pracy,

• Delegacja,

• SWOT,

• Umiejętność czytania,

• Umiejętność pisania ,

• Umiejętność prowadzenia rozmów telefonicznych,

• Ustalanie priorytetów,

• Szacowanie czasu i PERT,

Jak cenny jest twój czas?

Zanim skupimy się na rezultatach zastanówmy się ile kosztuje nasz czas.

Jeżeli pracujesz w jakiej firmie, spróbuj zsumować wszystkie koszty jakie firma ponosi zatrudniając ciebie,
a zatem wynagrodzenie, podatek, wynajem biura, które zajmujesz, urządzenia, na których pracujesz, administracja, etc.

Prowadząc takie obliczenia, z łatwością oszacujesz koszt każdej godziny twojej pracy. Wartość ta może okazać się zadziwiająco duża!

Jak zazwyczaj upływa twój dzień?

Pamięć jest dość zawodnym narzędziem, jeżeli chcemy się nią posłużyć dla oszacowania czasu poświęconego na rozmowy z kolegami, przyrządzanie kawy, spożywanie obiadu, etc. Być może nie jest świadom faktu, iż na przestrzeni dnia zmienia się poziom twojej energii, a co za tym idzie
efektywności pracy. Przyczyny mogą być różne- zmiana poziomu cukru we krwi, czas, który upłynął
od ostatniej przerwy, czynniki zakłócające, stres, dyskomfort, etc.

Czym jest dzienniczek pracy?

Prowadzenie dzienniczka przez wiele dni, może okazać się niezwykle użyteczne. Ważne jest
aby skrupulatnie notować czas rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych czynności. Notuj godzinę zawsze, kiedy rozpoczynasz nową czynność, np. czytanie poczty, odbieranie telefonu, rozmowę z kolegami
i rób to samo, kiedy czynność tę kończysz.

Ponadto prowadź również dziennik samopoczucia, zawsze ilekroć zmienia ci się nastrój- zanotuj to podając godzinę.

Analizowanie dzienniczka

Po kilkunastu dniach prowadzenia dzienniczka, rozpocznij analizę jego zawartości. Może cię zaskoczyć ilość czasu poświęcasz na czytanie poczty czy rozmowę z kolegami.

Możesz również dostrzec, jakim wahaniom ulega w ciągu dnia poziom twojej energii- w określonych godzinach jesteś bardzo sprawny, w innych natomiast zupełnie wyczerpany. Zestawienie jakiego
dostarcza ci dziennik może stanowić bodziec do wprowadzenia pewnych zmian w rozkładzie aktywności.

Jak powinieneś wykorzystywać swój czas?

Ważnym etapem pracy w nauce zarządzania czasem jest selekcja zadań do wykonania. Pozwala ona uniknąć spędzania długich godzin nad zadaniami, które nie są istotne.

Selekcja dotyczy trzech obszarów- należy określić czynności,

• których wykonywanie sprawia nam przyjemność,

• które wykonujemy dobrze, które wykonujemy zbyt słabo,

• które stanowią twoją pracę.

Jak chciałby spędzać swój czas?

Zadowolenie z pracy wywiera duży wpływ na nasze życie- im bardziej lubimy pracę, tym bardziej jesteśmy zadowoleni i szczęśliwi w życiu. Jeżeli uwiadomisz sobie jakie zadania lubisz, a jakich nie, pozwoli ci to
w taki sposób przeorganizować swoją pracę by dominowały w niej takie czynności, których
wykonywanie sprawia ci przyjemność. Efektywność twoich działań jest znacząco wyższa wówczas,
kiedy wykonujesz pracę, którą lubisz.

Jakie zadania wykonujesz dobrze?

Ważną informacja jest wiadomość swoich mocnych i słabych stron. Dobra metoda na ustalenie tego
jest analiza SWOT.

Na czym polega twoja praca?

W tym celu możesz posłużyć się następującymi pytaniami:

• Jaki jest cel pracy?

• Co jest miarą sukcesu?

• Co stanowi dodatkowe czynności?

• Jakie są priorytety?

• Jakimi zasobami dysponujesz?

Dlaczego planowanie sprzyja efektywności?

Planowanie jest rodzajem inwestowania w sukces. Jest to proces, który pozwala ci określić, co chcesz osiągnąć, a następnie ustalić wszystkie cele krótkoterminowe, które stanowią etapy pośrednie w drodze
do celu zasadniczego. Dzięki planowaniu możesz upewnić się czy koncentrujesz się na właściwych czynnościach - czyli tych, które zbliżają cię do celu, czy nie tracisz czasu na zajadania mało istotne.

Przystąpię teraz do omówienia praktycznych technik, które pozwolą ci zredukować stres do poziomu zapewniającego optymalną efektywność pracy. Dobór techniki zależy od przyczyny, która wywołał stres
oraz od sytuacji, w której to nastąpiło. Zanim zdecydujesz się na wybór określonej techniki, powinieneś zadać sobie pytanie skąd ten stres pochodzi? Jeżeli wywołały go czynniki zewnętrzne, np. ważne wydarzenie, czy kłopoty z partnerem, wówczas zastosujesz inne techniki niż w sytuacji, kiedy stres
jest konsekwencja wyczerpania, przemęczenia.

Psychologiczne techniki redukcji poziomu stresu

Omówię w tym miejscu metody kontroli stresu wywołanego sytuacją, np. czekającym nas publicznym wystąpieniem, egzaminem, lub jakimkolwiek innym nieprzyjemnym wydarzeniem.

Przewidywalność sytuacji & możliwość uniknięcia

Jeżeli przyczyną narastającego w nas nieprzyjemnego napięcia (stresu) jest mające nadejść wkrótce określone zdarzenie, dysponujemy mniej lub bardziej skutecznymi technikami, które pozwalają nam przygotować się psychicznie na tę sytuacje a tym samym ujarzmić (poddać kontroli) towarzyszący
temu stres.

Kontrolę poziomu stresu możemy osiągnąć na wiele sposobów, m.in.:

• Powtarzanie:
  Uczestnicząc w pewnym zdarzeniu wiele razy, np. idąc kolejny raz na rozmowę kwalifikacyjną,
  czy publicznie zabierając głos, możemy osiągnąć określony poziom swobody, pewności siebie,
  który pozwoli na pełną ekspresje naszych możliwości.

• Planowanie:
  Dokonując analizy wyimaginowanych przyczyn wywołujących stres, możemy dokonać również analizy możliwych sposobów odpowiedzi, reakcji na te zdarzenia. Na przykład wyobraziwszy sobie rozmowę
  z szefem, który stawia zarzuty wobec mojej osoby, mogę zastanowić się nad optymalnym dla
  siebie sposobem poprowadzenia tej rozmowy, by nie ulec dezorganizującemu uczuciu stresu,
  lecz konstruktywnie ustosunkować się do krytycznych uwag.

• Unikanie:
  Jeżeli określone zdarzenie na pewno będzie miało dla nas nieprzyjemny przebieg a jednocześnie
  nie przyniesie jakichkolwiek korzyści, próba uniknięcia go jest optymalnym rozwiązaniem. Przykładem może być awantura, która wywiązała się wśród kibiców na stadionie. Jakakolwiek próba mediacji
  nie może przynieść pozytywnych skutków, dlatego lepiej jest nie włączać się do akcji.

Obniżanie rangi zdarzenia

Wielokrotnie zdarza się, że z powodu pewnych czynników nadajemy określonej sprawie niewspółmiernie dużą rangę, powodując tym samym wzrost poziomu stresu. Dzieje się tak wówczas, kiedy:

• Wyolbrzymiamy znaczenie sytuacji,

• Wiążemy z danym wydarzeniem nieproporcjonalnie duże nadzieje na awans lub korzyści finansowe,

• Ranga wydarzenia wzrasta z powodu obecności ważnych dla nas osób- rodziny, przyjaciół, etc.

Jeżeli stres staje się problemem właśnie w takich okolicznościach, zastanów się dokładnie, jakimi dysponujesz zasobami, które pozwoliłyby ci obniżyć wartość zdarzenia, redukując tym samym poziom stresu.

• Jeżeli zdarzenie postrzegasz jako bardzo znaczące, spróbuj usytuować go na drodze do osiągnięcia określonych przez siebie celów życiowych. Porównaj go z innymi ważnymi wydarzeniami, w których
  już uczestniczyłeś lub mógłbyś uczestniczyć.

• Jeżeli oczekujesz pewnej nagrody finansowej, wyobraź sobie lub przywołaj w pamięci inne sytuacje, które również dają taką możliwość- ta nie jest jedyną. Skoncentruj swoją uwagę na zadaniu. Myślenie
  o nagrodzie może jedynie nasilić stres a poprzez to zdezorganizować twoje działanie i obniżyć jego efektywność

• Jeżeli zależy ci by dobrze zaprezentować się przed rodziną, pamiętaj, że są to osoby życzliwe,
  które kochają cię i chcą twojego dobra. Podobnie jest w przypadku przyjaciół, jeżeli są wobec ciebie szczerzy i oddani, będą z tobą bez względu na okoliczności.

• Jeżeli twojemu działaniu przyglądają się inne ważne osoby, pamiętaj, że nie jest to jedyna okazja
  by zrobić na nich dobre wrażenie.

Jeżeli twoja uwaga skupiona jest na działaniu, na właściwym wykonaniu zadania, na dalszy plan
schodzi ranga zdarzenia.

Obniżanie stopnia niepewności

Niepewność jest jednym z wielu czynników wywołujących stres. Przyczyny niepewności mogą być różne, np.:

• Niemożność przewidzenia przyszłości:

• Niepewność o losy firmy,

• Brak perspektyw rozwoju zawodowego,

• Nieznajomość oczekiwań wobec swojej osoby,

• Nieznajomość opinii szefa na temat moich umiejętności,

• Otrzymanie niespójnych instrukcji, wskazówek.

W powyższych przypadkach brak danych, nieznajomość zamierzeń innych osób wpływa na obniżenie efektywności naszych działań.

Najlepszą metodą jest wystąpienie do właściwych osób o niezbędne informacje. Wszystkie wspomniane przykłady deficytów informacyjnych wywołują dyskomfort i w konsekwencji budują napięcie, stres. Poznanie chociażby oczekiwań twojego szefa pozwoli ci na projektowanie własnej kariery- łączenie swojej
przyszłości z dana firmą lub próba poszukiwania innej, która stworzy ci możliwość realizacji swoich ambicji.

Wyobraźnia w walce ze stresem

Uruchamianie wyobraźni pozwala na zredukowanie stresu, zwłaszcza, kiedy jest połączona z fizyczną relaksacją np. poprzez metodę głębokich oddechów. Zamysł, który leży u podłoża tej metody polega
na wykorzystaniu wyobraźni w celu wykreowania takiej scenerii, w której osiągniemy dobre samopoczucie. W im większym stopniu angażujesz swoją wyobraźnię do zaprojektowania otoczenia, tym bardziej sugestywny i satysfakcjonujący uzyskujesz rezultat.

Świadomość, racjonalne myślenie, pozytywne myślenie

Trzy wymienione narzędzia pozwalają nam przeciwstawiać się negatywnemu myśleniu. Negatywne myślenie, jak każdy z nas wie, generuje stres i obniża wiarę w siebie, wiarę w sens jakichkolwiek
działań. Pojawia się wówczas, kiedy poddajemy w wątpliwość własne umiejętności, zdolności,
kiedy obwiniamy się za porażki, błędy, przewidujemy niepowodzenia. Negatywne myślenie jest
rodzajem autosugestii- programujemy własny umysł na porażki. Widząc siebie, choćby tylko w wyobraźni, upokorzoną, zawstydzoną wskutek popełnionych błędów, tracimy wiarę w siebie, pewność siebie
i w konsekwencji doświadczamy niepowodzeń.

Świadome myślenie

Postaraj się by mimo napięcia, stresu uświadamiać sobie myśli, które powstają w twoim umyśle.
Zazwyczaj dzieje się tak, że myśli niepostrzeżenie dla naszej świadomości pojawiają się i znikają.
Wśród nich są zarówno myśli pozytywne, jak i negatywne. Oto kilka przykładów negatywnych myśli:

• Poczucie niekompetencji,

• Samokrytycyzm,

• Niezadowolenie ze swojego wyglądu,

• Troska o to by dobrze wypaść przed innymi.

Negatywne myśli wywierają destrukcyjny wpływ na nasze zachowanie. Dlatego tak ważne jest by skierować strumień świadomości- a może nawet notować- te wszystkie myśli, które pojawiają się w naszym
umyśle. Uświadomienie sobie tych negatywnych myśli jest pierwszym krokiem, który umożliwi nam wyeliminowanie ich.

Racjonalne myślenie

Kiedy pojawi się jakakolwiek negatywna myśl, zapisz ją a następnie zastanów się czy rzeczywiście
istnieją dla niej racjonalne podstawy. Jeżeli będziesz postępował tak za każdym razem ilekroć
uświadomisz sobie negatywne myśli, z pewnością zauważysz, że większość z nie ma jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia.

Pozytywne myślenie i afirmacja

Zapewne wiesz, że bardzo skuteczną metodą jest przeciwstawianie negatywnym myślom pozytywnych afirmacji. Dzięki temu możesz osiągnąć większa pewność siebie a przede wszystkim zmienić
swój dotychczasowy negatywny wzorzec postępowania w nowy- pozytywny. Podstawą afirmacji jest racjonalna ocena. W oparciu o nią możesz zmienić destrukcyjny obraz siebie.

Oto kilka przykładów afirmacji:

• Potrafię to zrobić.

• Potrafię osiągnąć swój cel.

• Jestem sobą i ludzie lubią mnie za to, jaka jestem.

• Kontroluje swoje życie.

• Czerpie naukę ze swoich błędów. Błędy ubogacają doświadczenie, z którego mogę czerpać.

• Jestem wartościowym człowiekiem.

Niekiedy ludzie stosują pozytywne myślenie w sposób lekkomyślny, wierząc, że jest ono skuteczne
w każdej sytuacji. Otóż pamiętać należy, że samo pozytywne myślenie jest niewystarczające! Aby przyniosło ono efekt, należy przede wszystkim realistycznie określić swoje cele, stworzyć staranny plan pracy,
a pozytywne myślenie traktować jako wsparcie dla swoich działań!

Autohipnoza i autosugestia

Czym jest autohipnoza?

Hipnoza, podobnie jak medytacja, ma swych zwolenników i przeciwników. Hipnoza jest pewnym stanem umysłu, w którym:

• Odczuwasz relaksację,

• Całą swoją uwagę koncentrujesz na sugestiach, które chcesz zrealizować,

• Akceptujesz czynione sugestie i wyzbywasz się wszelkiego krytycyzmu wobec nich.

Autohipnoza jest oddziaływaniem na podświadomość, dzięki temu afirmacje, które mają zostać przyjęte
nie zostaną odrzucone przez naszą świadomość. Autohipnoza jest prostą i skuteczną metodą.
Cały czas sprawujesz kontrole nad dokonującym się procesem. W przeciwieństwie do hipnozy,
która wymaga obecności hipnotyzera. Jego obecność niekiedy może granicząc skuteczność metody.
Osoba stara się zachować czujność i kontrole nad stanem swojego umysłu.

Autohipnoza

Kiedy zaczynasz dopiero stosować autohipnozę, zadbaj o to by znaleźć sobie miejsce, w którym nikt i nic
nie będzie ci przeszkadzać. Usiądź wygodnie, wycisz się i postaraj się zrelaksować. Jeżeli stosowałeś
już autohipnozę, na pewno wiesz, że można to robić w dowolnym miejscu. Oczywiście nie w czasie prowadzenia auta czy obsługi jakiegoś urządzenia.

Pierwszym krokiem jest relaks- zamknij oczy i wyobraź sobie jak twoje ciało ogarnia uczucie lekkości, uwalniając cię z całego napięcia, które ograniczało swobodę. Pozwól by to kojące uczucie wniknęło
do twego oddechu a z nim rozprzestrzeniło się po całym ciele- od głowy, poprzez szyję, tułów, ręce,
nogi aż do stóp. Poczuj jak twoje mięśnie rozluźniają się.

Innym sposobem wykorzystywanym w celu osiągnięcia uczucia relaksacji jest zafiksowanie wzroku
w dowolnym punkcie na ścianie, to ułatwi ci uwolnić się od natłoku wszystkich myśli, powoli wyciszysz się osiągając stan relaksacji.

Kolejnym krokiem w procesie autohipnozy- po uzyskaniu relaksacji- jest pogłębianie tego stanu.
Osiągniesz to z łatwością wypowiadając zdanie, np. „czuje się rozluźniona, jest mi przyjemnie. Z każdym wdechem czuję się lepiej, uczucie odprężenia staje się pełniejsze”.

Stan autohipnozy osiągniesz wówczas, kiedy poczujesz pełną relaksację i skoncentrujesz się na tych sugestiach, które chcesz wprowadzić do swojego umysłu.

Sugestia i hipnoza

Zanim przystąpisz do procesu hipnozy, pomyśl o tych sugestiach, które chcesz zastosować. Sugestiami mogą być afirmacje, które pozwolą ci wzmocnić swoją samoocenę i wiarę w siebie. Kiedy już wiesz,
jakie sugestie, chcesz sobie przekazać, zastanów się nad tym jak wyrazić je w postaci krótkich, ale trafnych zdań. Powtarzaj je, kiedy wprowadzisz się wstań autohipnozy.

Efektywna autosugestia może:

• Zbudować wiarę w siebie, pewność siebie;

• Wzmocnić cele poprzez “odciśnięcie” ich w umyśle;

• Zredukować poziom stresu;

• Zwiększyć motywacje i energię, kiedy czujesz się ociężały.

Sugestie możesz stosować niezależnie od hipnozy, np. możesz nagrać sobie na kasetę i odsłuchiwać
w czasie jazdy samochodem.

Stosując sugestie w połączeniu z autohipnozą, zwiększasz ich efektywność i siłę oddziaływania.

„Biofeedback” jako wskazówka w kontroli poziomu stresu

Biofeedback jest rodzajem urządzenia złożonego z szeregu elektronicznych czujników, które służą do pomiaru poziomu stresu. Osoba wyposażona w taki zestaw jest przez cały czas informowana o poziomie natężenia stresu. Wynik pomiaru może mieć postać graficzną lub dźwiękową.

W oparciu o wynik można ocenić efektywność zastosowanej metody redukcji stresu. Porównując
wyniki, jakie daje użycie różnych technik redukcji stresu, osoba odnajduje tę technikę, która w jej przypadku przynosi najlepsze efekty, tzn. najskuteczniej obniża poziom stresu.

Biofeedback może funkcjonować w oparciu o trzy rodzaje pomiarów:

• Metoda pomiaru temperatury skóry:

Adrenalina powoduje skierowanie krwi zawierającej substraty energetyczne do organów mających strategiczne znaczenie w procesie radzenia sobie ze stresem. Konsekwencją jest słabsze ukrwienie skóry i obniżenie jej temperatury.

• Metoda elektrycznego przewodnictwa skóry:

Pod wpływem stresu zwiększa się wydzielanie gruczołów potowych. Wilgotna skóra stanowi lepszy przewodnik prądu niż skóra sucha.

• Metoda elektrycznej aktywności mięsni:

Opiera się na pomiarze elektrycznego przewodnictwa mięsni pod powierzchnią skóry. Jest przydatna do pomiaru napięcia mięsni.

Tłum - w socjologii zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki
w tłumie zawsze przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania.

Tłum może też przejawiać wspólnie ukierunkowane spontaniczne działania. W takiej sytuacji w tłumie dochodzi często do naśladownictwa i wyzbywania się (chwilowego) indywidualizmu. Często też uczestnicy tłumu czują się silniejsi i tracą zdalność obiektywnej oceny sytuacji. Jedną z pierwszych socjologicznych interpretacji tego zjawiska zaproponował Gustave Le Bon w pracy pt. Psychologia tłumu (1895, pol. wyd. 1899 i 1986).

Herbert G. Blumer w swojej pracy pt. Collective Behavior (1969) wyróżnił następujące rodzaje tłumu:

• Tłum przypadkowy charakteryzuje się słabą interakcją pomiędzy uczestnikami lub wręcz jej brakiem. Są to jednostki, które przyciągnęło jakieś (często przypadkowe) wydarzenie. Przykładem takiego tłumu są osoby przyglądające się wypadkom czy też osoby zgromadzone wokół stoiska w hipermarkecie.

• Tłum konwencjonalny to jednostki zebrane w jakimś celu, który to cel jest jednak osiągany przez każdą z nich z osobna. Przykładem takiego tłumu są pasażerowie na przystanku, lub widzowie w kinie.
  Tłum konwencjonalny czasem nazywany jest publicznością. Publiczność charakteryzuje to, że zdania
  na temat osiąganego celu mogą być różne.

• Tłum ekspresyjny to taki, w którym szczególną rolę ma jakiś ładunek emocjonalny i na nim oparta
  jest interakcja. Przykładem takiego tłumu są uczestnicy karnawału w Rio, parady miłości w Berlinie
  czy zabaw sylwestrowych na rynkach miast. Publiczność na koncertach rockowych często ma cechy tłumu ekspresyjnego. Tłum taki może przejawiać zachowania normalnie niedopuszczalne.

• Tłum aktywny jest nastawiony na działalność niszczycielską, której celem jest rozładowanie emocji
  i/lub zniszczenie jakiegoś zła czy przeciwnika. Przykładem takiego tłumu są agresywni kibice
  na meczach piłkarskich.

Z kolei Clark McPhail i Ronald T. Wohlstein w pracy Individual and Collective Behavior Within Gatherings, Demonstrations, and Riots (1983) uzupełnili typologię tłumu o piaty rodzaj:

• tłum protestujący jest szczególnym przykładem tłumu, który wykazuje cechy tłumu konwencjonalnego (dość dobra organizacja) oraz tłumu aktywnego (działalność destruktywna).

Rozwój technologii komunikacyjnych, w tym zwłaszcza pojawienie się internetu i telefonii komórkowej, pozwala na zaistnienie form zachowań zbiorowych, w których zachowanie tłumu może być w większym stopniu zorganizowane (tzw. bystry tłum, j. ang. smart mob). Przykładem takiego zjawiska jest
tzw. błyskawiczny tłum (j. ang. flash mob).

Psychologia tłumu

Psychologia tłumu to gałąź psychologii zajmująca się zjawiskiem zachowania jednostek w wielkiej
masie ludzkiej. Masa ta może być rozumiana dwojako: 1. jako krótkotrwałe zgromadzenie jednostek
(np. manifestacja uliczna); 2. jako synonim społeczeństwa masowego.

Psychologia tłumu narodziła się w XIX wieku. Za jej ojca uważa się francuskiego lekarza, antropologa
i socjologa Gustava Le Bona (1841-1931), który jako pierwszy zwrócił uwagę na błąd oświeceniowych
i pozytywistycznych nauk o człowieku, które badają go zawsze jako wyalienowaną jednostkę, atom oderwany od innych ludzi (Psychologia tłumu, 1895, wyd. pol. 1986). Le Bon zauważył i opisał
zjawisko odmiennego zachowania się ludzi, gdy są badani pojedynczo i innego, gdy są badani w masie ludzkiej. Jako szczególnie interesujący przypadek uznał „tłum” ludzi, który - jako zbiorowość - w danej sytuacji zachowuje się zupełnie odmiennie, niż suma poszczególnych jednostek tłum ten tworzących,
gdy stają w samotności przed identycznymi problemami.

We współczesnej nauce psychologii panuje swoisty redukcjonizm w interpretacji psychologii tłumu,
która została ograniczona do badania zachowań ludzkich w czasie wieców, manifestacji i zebrań. Tymczasem u Le Bona, tak pojęta psychologia społeczna jest tylko jednym z wyrazów psychologii człowieka nowoczesnego. W istocie, bowiem, Le Bonowi chodzi o opisanie mentalności człowieka doby masowej, mieszkającego w wielkim mieście i żyjącego w epoce politycznej emancypacji. Uprzemysłowienie,
powstanie wielkich miast, demokratyzacja powodują stworzenie wielkich mas ludzkich stłoczonych w jednym miejscu. Te ludzkie tłumy mają swoją specyficzną psychologię, czyli sposoby zachowań i reakcji.
Wbrew redukcjonistycznej interpretacji współczesnej psychologii, nie chodzi tylko o opis zachowań ludzkich na wiecu, lecz w ogóle zachowań wyemancypowanych politycznie mas w wielkich metropoliach.
Tłum oznacza tu dużą liczbę ludzi, niekoniecznie stłoczonych na jednym placu lub w jednej sali. Le Bon pisze np. o tłumie miejskim, czyli w znaczeniu skupiska ludzi przypadkowych, którzy żyją w jednym
mieście i nie słyszą się i nie widzą równocześnie, będąc od siebie oddaleni.

Le Bon jest przerażony powstaniem społeczeństwa masowego, którego wyrazem jest tłum.
Jego Psychologię tłumu należy interpretować jako wyraz trwogi elitarysty wobec pojawienia się na scenie politycznej bezmyślnej masy prymitywnych ludzi niszczącej na swojej drodze wszystko, co szlachetne
i wzniosłe, wdzierającej się jak potop we wszystkie dziedziny życia politycznego i społecznego. Pierwszym historycznym wydarzeniem ukazującym wyjście tłumów na arenę polityczną jest, dla Le Bona, rewolucja francuska (La Révolution française, 1912), co wyraźnie pokazuje, że celem jego opisu nie jest redukcjonistyczne uznanie za tłum chwilowego zgromadzenia, lecz chodzi o opis całej, współczesnej
mu epoki.

Nie mniej wyraźnie widać to przy opisie samego tłumu: jest on zaprzeczeniem tradycji i tradycyjnej hierarchii. Celem tłumów jest egalitaryzm i destrukcja, rezultatem tej destrukcji będzie zapewne zmierzch cywilizacji zachodniej, gdyż to, co twórcze reprezentuje elita. Tłum kieruje się najniższymi podnietami, instynktami;
nie myśli, jest pozbawiony logiki; popada w skrajności - może być w jednej chwili patriotyczny, aby za
chwilę stać się zbrodniczym. W tłumie uwidaczniają się najbardziej atawistyczne instynkty, dotychczas ukryte pod grubym płaszczem tradycyjnej kultury. Tłum to zwycięstwo barbarzyństwa i prymitywizmu. Masy są czymś przerażającym, ciemnym i irracjonalnym. Masa to element czysto destrukcyjny, godzący
we wszystkich, którzy wystają ponad przeciętność. Społeczeństwo masowe niszczy każdą wielkość,
także intelektualną. Standaryzacja i uniformizacja są istotą społeczeństwa demokratycznego, które jest wyrazem panowania tłumu. Jednak demokratyzm jest tylko fazą przejściową czasów emancypacji ludzi
z tradycyjnych struktur i ich wyradzania się w tłum. Skoro bowiem podstawową namiętnością tłumu
jest obniżanie wszystkiego, co wyższe, do poziomu przeciętnego, to celem tłumu jest socjalizm. Le Bon postrzega tę ideologię jako nowe wyznanie, które zastąpiło tradycyjną religię, a która to ideologia
obiecuje tłumom panowanie liczby nad rozumem i zrównanie wszystkich do poziomu przeciętnego człowieka z tłumu (Psychologia socjalizmu, 1898, wyd. pol. 1997).

U Le Bona dostrzegamy skrajny pesymizm, co do przyszłości kultury. Jest on przekonany o ostatecznym upadku „wszystkich dogmatów religijnych, społecznych i politycznych, na których wyrosła nasza dotychczasowa cywilizacja” (Psychologia tłumu. Warszawa 1986). Le Bon jest przekonany, że mądrość narodu jest produktem historii, powstaje przez stulecia i magazynuje się w formie tradycji, a jej wyrazicielem jest elita, będąca twórczą częścią społeczeństwa: „Naród to synteza niebędąca tworem tylko teraźniejszości, lecz także i minionych stuleci; naród, podobnie jak i organizm, może się zmieniać jedynie przez powolne kumulowanie tego, co dziedziczne. Gwałtowny skok w rozwoju narodu może przyprawić go o zgubę,
nigdy zaś nie przyczynił się do jego dobra” (ibidem). Czas tworzy cechy narodowe, daje fundament pod wszystko to, co stabilne i trwałe. Czas zapisany jest w tradycji - zbiorowej mądrości pokoleń. Dlatego też psycholog ten sprzeciwiał się wszelkim zmianom rewolucyjnym, uchwalaniu nowych konstytucji, wszelkiej abstrakcji i ideologii w polityce. Cenił zaś to, co trwałe, gdyż istotą cywilizacji jest zachowanie ciągłości
i stabilizacji. Le Bon cenił, więc wszystko to, co - w jego przekonaniu - jest przez tłum postrzegane jako wrogie i godne destrukcji.

Celem Le Bona było, więc opisanie społeczeństwa masowego pojętego jako degeneracja cywilizacji, ukazanie fatalnych skutków emancypacji politycznej mas niezdolnych do posługiwania się rozumem,
które reagują na najbardziej prymitywne bodźce, hasła i uczucia demagogów ulicznych i socjalistów parlamentarnych. Le Bon nie był jednak krytykiem demokratyzacji z punktu widzenia konserwatywnego
czy kontrrewolucyjnego. Był liberałem, jednak takim, który uważał, że prymitywne masy nie są zdolne docenić wolności, gdyż masa wyznaje ideologie kolektywistyczne (socjalizm). Wolność jest czymś, czym umieją się cieszyć wyłącznie elity. Ponieważ to przekonanie Le Bona jest czytelne we wszystkich jego pracach, także w najsłynniejszej Psychologii tłumu, jego teorie naukowe spotkały się z dezaprobatą, a wręcz z bojkotem środowisk naukowych ulegających ideologiom demokratycznym. Psychologia społeczna została uznana za antydemokratyczną i reakcyjną, ponieważ podważała przekonanie, że każdy człowiek jest
istotą kierującą się rozumem, a tym samym zasługującą na posiadanie praw politycznych, szczególnie wyborczych. Środowiska naukowe końca XIX wieku znakomicie rozumiały, że opis tłumu jest straszliwą krytyką społeczeństwa masowego, ideologii demokratycznych i lewicowych i dlatego próbowały prace
Le Bona przemilczeć. Jednak rzeczywistość wymusiła ich uznanie, przynajmniej w jakiejś mierze,
gdyż nie udało się utrzymać przekonania, że człowiek jest istotą racjonalną, szczególnie w czasie wieców
i demonstracji. Dorobek Le Bona został tedy przyjęty, ale w, sygnalizowanym już, ujęciu redukcjonistycznym, czyli jako opis zachowań tłumu ulicznego, a nie kondycji cywilizacji epoki masowej.

Psychologia tłumu zrobiła prawdziwą karierę dopiero w wieku XX, pod wpływem doświadczeń państw totalitarnych (faszyzm i komunizm), które posługiwały się środkami manipulacji i propagandy żywo przypominającymi opisy Le Bona. W przypadku Adolfa Hiltera, który najprawdopodobniej czytał Psychologię tłumu, można wręcz mówić o prostym zapożyczeniu metod opisanych przez francuskiego lekarza. Tyle tylko, że to, co Le Bon opisał jako krytykę epoki masowej, Hitler uznał za instruktaż manipulowania tłumami. Komuniści radzieccy do podobnych umiejętności manipulowania tłumami doszli najprawdopodobniej
w wyniku własnych obserwacji, a ich skuteczność w tej dziedzinie dowodzi, że analizy Le Bona były słuszne.

W dzisiejszych czasach Le Bon jest już chętnie czytany i analizowany, a jego teorie dotyczące tłumu stały się podstawą dla rozwoju nowoczesnej psychologii (psychologia społeczna), a także technik manipulowania ludźmi (socjotechnika). Analizy Le Bona stanowią podstawę współczesnego marketingu handlowego
i politycznego, public relations i teorii reklamy. Wszystkie te dziedziny wiedzy opierają się na przekonaniu
o irracjonalnym charakterze mas ludzkich i możliwości manipulowania nimi za pomocą symboli, nazw i haseł, a nie przekonywania ich za pomocą racjonalnej argumentacji. Równocześnie jedynie nauki polityczne trwają w oporze wobec teorii Le Bona, gdyż nie śmią wyprowadzić z nich logicznego wniosku, jakim jest zakwestionowanie racjonalnego charakteru wyborów powszechnych i demokratycznych głosowań, choć nawet i tutaj teorie te przenikają, skoro do nauk politycznych włączono marketing polityczny, oparty,
w znacznej mierze, na psychologii tłumu. Jednak politologia państw demokratycznych cofa się przed wyprowadzeniem z psychologii tłumu logicznych wniosków dotyczących ustroju nowoczesnego państwa.

Tłum jest doraźnym zgromadzeniem dużej liczby ludzi na przestrzeni umożliwiającej bezpośrednie kontaktowanie się, działających w sposób jednolity, w wyniku jednakowego lub podobnego stosunku do przyczyn, które spowodowały zgromadzenie i do konkretnej sytuacji, w jakiej zgromadzenie przebiega. Działanie tłumu ma silne zabarwienie emocjonalne, łatwo przeradzające się w zachowanie wybuchowe. Wpływ tłumu na jednostkę jest tak silny, że może wywołać zachowanie nawet niezgodne z jej własnymi zasadami. w tłumie występuje zjawisko dezindywidualizacji, czyli zatracenia poczucia własnej indywidualności i swoich cech odrębnych, odrębności własnych dążeń i postaw. Ludzie w tłumie mają wzmożone poczucie solidarności, wzmożoną skłonność do naśladowania i sugestywność; łatwiej ulegają sugestiom. Mają też wzmożone poczucie, że ich dążenia są absolutnie słuszne, poczucie moralnego uniesienia.

Tłum stanowi rodzaj zbiorowości społecznej połączonej tylko więzią emocjonalno - popędową. Nie ma tu zasad organizacji poza emocjonalnym podnieceniem, gotowością do naśladowania przywódców, uniesieniem i przekonaniem o własnej słuszności. Dlatego w działaniach tłumu zanika poczucie ważności norm moralnych i prawnych, których ludzie słuchają indywidualnie poza tłumem. Dochodzą natomiast do głosu emocje, uczucia nienawiści, popędy i skłonności prymitywne, zazwyczaj tłumione w codziennych uporządkowanych sytuacjach.

Wyróżniamy tłumy: linczujące - polujące na jednego człowieka podejrzanego o dokonanie czynu budzącego gniew czy nienawiść, zagrażającego istotnym wartościom, w obronie których staje tłum; terroryzujące - kierujące gwałt, zniszczenie i zabijanie przeciwko całym zbiorowościom. Cele tłumu agresywnego są zawsze zdefiniowane społecznie. Określa się je przez przerzucenie odpowiedzialności
za jakieś niepowodzenia na określone osoby, grupy, instytucje. Tłum jest złożony z osób szukających wyładowania wewnetrznego napięcia, wywołanego niepowodzeniem, na tych, którzy są rzeczywistymi
lub urojonymi sprawcami niepowodzenia. Są też tłumy ekspresywne czyli demonstrujące, dające
wyraz postawą i emocjom.

Ostatnio zwraca się również uwagę na tłumy ogarnięte paniką. Wyróżnia się panikę w jednostkach zorganizowanych np. w oddziale żołnierzy, oraz w zbiorowościach niezorganizowanych np. w teatrach, cyrkach. Tłum ogarnięty paniką zachowuje się bez rozeznania sytuacji. Pole świadomości zostaje zacieśnione tylko do jednej emocji - strachu.

Czym jest grupa?

W swojej najbardziej podstawowej formie grupę stanowią dwie osoby lub więcej osób przebywających
w tym samym miejscu w tym samym czasie. Zgodnie z szeroką definicją ludzie nie muszą współdziałać
ze sobą; muszą po prostu przebywać ze sobą.

Pięć kryteriów stanowi podstawę do klasyfikacji grup:

4. typ więzi łączącej członków grupy (tu wyróżniamy grupy formalne - przeważa w nich więź o charakterze bezosobowym i nieformalne - przeważa więź o charakterze osobistym),

5. stopień trwałości tej więzi (grupy krótkotrwałe, sporadyczne, ciągłe)

6. wielkość grupy (małe - w niej wszyscy członkowie są w stanie wchodzić w osobiste stosunki i duże -
   tu komunikowanie się po między poszczególnymi członkami wymaga pośredników),

7. charakter członkostwa w grupie (dobrowolne, automatyczne),

8. typ solidarności członków grupy (wewnętrzne i zewnętrzne - obce).

Pozycja jednostki w grupie to nic innego, jak całość praw i obowiązków jednostki. Z tą pozycją wiąże się ściśle rola społeczna jednostki, to jest wzór zachowania, który grupa uważa za słuszny i obowiązujący daną jednostkę.

Wyróżniamy:

1. Grupę niespołeczną - grupa, w której dwie osoby lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu,
   w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (np. kibice na meczu),

2. Grupę społeczną - grupa, w której dwie osoby lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy
   od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać.

Czyli dwie właściwości odróżniają te grupy:

1. współpraca ludzi,

2. uzależnienie od siebie ludzi.

Zadaniem grup społecznych jest działanie na rzecz wspólnego dobra - np. poprzez podejmowane decyzje. Czy zawsze decyzje podejmowane w grupie będą lepsze od decyzji podjętych przez jednostkę? Pytanie to dotyczy problemu współdziałania ludzi posiadających wspólny cel. Czasem jednak mamy do czynienia
z sytuacjami, gdy członkowie grupy maja odmienne cele, co może prowadzić do wzajemnych konfliktów.

Grupy niespołeczne - skutki fizycznej obecności innych.

Facylitacja społeczna, czyli wpływ fizycznej obecności innych osób na poziom działania jednostek. Fizyczna obecność innych osób może oznaczać albo wykonywanie zadania takiego samego, jakie wykonują inni,
albo wykonywanie zadania samemu, podczas gdy inni tworzą widownię - obserwują ciebie, sami nic nie robiąc. W obu sytuacjach nie współpracujesz z nikim - inne osoby jedynie przebywają w tym samym pomieszczeniu co ty, tworząc grupę niespołeczną. Czy obecność innych ma dla ciebie jakieś znaczenie? Czy zdając egzamin w zatłoczonej sali będziesz miał trudności z przypomnieniem sobie materiału?
A może obecność kolegów zmobilizuje cię do lepszej pracy w porównaniu z sytuacją zdawania egzaminu
w samotności?

Facylitacja społeczna - napięcie wynikające z obecności innych osób i z możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonywanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonywanie zadań trudnych.

Istnieje też coś takiego jak - próżniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem,
ze przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych.

Jak więc z góry dowiedzieć się, czy obecność innych polepszy czy pogorszy wykonanie członków grupy? Czyli jak działają w danej sytuacji dwie zmienne: możliwość indywidualnego wartościowania
oraz prostota względnie trudność danego zadania. Jeśli twe wysiłki mogą zostać ocenione, wówczas obecność innych osób uczyni cię czujniejszym i pobudzonym. Doprowadzi to do efektów społecznej facylitacji, czyli lepszego wykonywania zadań prostych, gorszego - trudnych. Jeśli inni są obecni, ale nie daje się ocenić twoich wysiłków (tzn. jesteś tylko trybikiem w maszynie) wówczas prawdopodobnie staniesz się bardziej odprężony. Doprowadzi to do próżniactwa społecznego. Te ustalenia są bardzo przydatne przy organizowaniu grup. Jako kierownik powinieneś pamiętać, że wskazane jest, aby podwładni wykonujący stosunkowo proste zadanie odczuwali niewielki lęk przed oceną - powinno to przyczynić się do podwyższenia poziomu działania. Nie należy organizował grup pracowniczych w taki sposób,
który utrudniałby oszacowanie indywidualnego wkładu pracy każdego z pracowników, gdyż wówczas
może wystąpić zjawisko próżniactwa społecznego (gorsze działanie przy rozwiązywaniu prostych zadań).
Z drugiej strony, jeżeli będziesz chciał podnieść poziom działania pracowników wykonujących trudne zadanie, możesz obniżyć lęk przed oceną poprzez taka organizację pracy grupy, która uniemożliwi ocenę indywidualnego wkładu pracy każdego z nich.

Jeżeli dążysz do uczynienia ludzi bardziej anonimowymi, to powinieneś poznać konsekwencje
bycia w bezimiennym tłumie. Obecność innych może też doprowadzić do deindywiduacji i utraty poczucia własnego „ja”, co może spowodować utratę normalnej kontroli nad własnym zachowaniem, a w rezultacie zwiększyć impulsywność i patologiczność postępowania. Mówiąc inaczej, zagubienie w tłumie może wyzwalać zachowania, o które nawet siebie nie podejrzewamy. W tłumie za nasze naganne zachowanie możemy uniknąć odpowiedzialności. W miarę wzrostu prawdopodobieństwa przyłapania nas na robieniu czegoś nieakceptowanego tracimy na to ochotę. W tłumie też mamy ograniczoną samoświadomość (skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i wartościach). Tłum to taki twór społeczny,
w którym został wyłączony element racjonalny.

Przebywając w grupie społecznej już nie jesteśmy tylko obserwatorami, ale nawiązujemy kontakty, poznajemy innych, dyskutujemy, kłócimy się. Czyli współdziałamy z innymi. Jednym z następstw interakcji społecznych jest konformizm (gdy inni ludzie wywierają nacisk na zmianę naszego punktu widzenia). Konformizm - zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi. Jest też inny aspekt interakcji społecznych - podejmowanie decyzji w grupie. Czy rzeczywiście, „co dwie głowy to nie jedna” Większość osób zgadza się z tą tezą. Pojedyncza osoba może mieć dziwaczne pomysły inni je weryfikują. Efektywność decyzji podjętej przez grupę zależy od typu zadania, które ma ona rozwiązać.

Są trzy typy zadań:

1. Zadania addytywne polegają na tym, że wszyscy członkowie grupy wykonują w zasadzie ten sam rodzaj pracy, a produkt końcowy (lub działalność grupowa) jest sumą wkładu pracy wszystkich
   jej członków. Grupy te tak długo są lepsze w pracy w porównaniu z pojedynczymi osobami, jak długo każdy z członków wnosi odpowiedni wkład pracy.

2. Zadania koniunktywne, w których działanie grupy jest uzależnione od najmniej sprawnego jej członka, „słabego ogniwa łańcucha”. Praca każdego członka zespołu jest uzależniona od innych osób.
   W zadaniach koniunktywnych cecha charakterystyczną jest gorsze wykonanie zadania przez grupę
   niż przez pojedyncze jednostki, ponieważ najsłabszy członek będzie obniżał działanie grupy do
   swojego poziomu.

3. Zadanie dysjunktywne (najczęściej spotykane). Tutaj grupowe działanie określane jest poprzez
   pracę najlepszego członka grupy. Utalentowana jednostka uzyskuje przewagę nad resztą grupy, podwyższając wynik możliwy do uzyskania przez osoby przeciętne i słabe.

Grupy mają przewagę nad jednostkami przy rozwiązywaniu zadań dysjunktywnych, a nie przy zadaniach koniunktywnych i addytywnych. Musimy jednak pamiętać, że ludzie nie są komputerami składającymi informacje w jedną logiczną, lecz beznamiętną całość. Grupy są zjawiskiem społecznym. Ich członkowie wnoszą do nich swoje postawy, uczucia, potrzeby. Grupa rozwiązująca zadanie dysjunktywne będzie efektywna tylko wtedy, gdy jej najzdolniejszy członek potrafi przekonać resztę do swoich racji - nie jest to łatwe, biorąc pod uwagę fakt, że wielu z nas gdy ma przyznać się do popełnionej pomyłki, przypomina upartego osła. Gdy najbardziej kompetentny członek grupy będzie miał niski status w zespole - nikt go nie będzie chciał go słuchać, więc tracimy jego wkład - jest to tzn. strata ponoszona w toku procesu (każdy rodzaj współoddziaływania w grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu). Innym powodem gorszego działania grup jest niepowodzenie w dzieleniu się z drugimi unikatową informacją, znaną tylko jednej osobie. Członkowie grup często są ekspertami z innych dziedzin, i muszą podzielić się informacjami, by połączyć cząstkową wiedzę.

Istnieje też burza mózgów - technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu.

Istnieje też myślenie grupowe - rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnienie faktów.

Interakcja w grupie: konflikt i współpraca.

Przyczyny konfliktów:

• współzależność,

• różnice celów,

• konkurencyjne zasoby,

• dynamika interpersonalna

Jeżeli dochodzi do interakcji między ludźmi, mogą zdarzyć się konflikty interpersonalne - napięcia między dwoma osobami lub większą liczbą osób. Przeciwieństwem jest konflikt intrapersonalny - napięcie występujące u osoby dążącej do sprzecznych celów.

Istnieją dwa typy konfliktów interpersonalnych: konflikt o sumie zerowej (konflikt, w którym wygrana jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony) oraz konflikt motywów mieszanych (konflikt,
w którym strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu, a jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem)- tych więcej i są ciekawsze.

Jedną z form konfliktu mieszanego jest „Dylemat więźnia” - gra zmuszająca dwóch uczestników
do dokonania wyboru, czy dbać wyłącznie o własne interesy, czy również liczyć się z interesami przeciwnika. np. Mamy dwóch więźniów, aresztowanych za rozbój z bronią w ręku, jednak policja nie ma dostatecznych dowodów, dlatego oskarżono ich o włamanie i naruszenie cudzej własności. Policja umieszcza podejrzanych w dwu osobnych pokojach i proponuje każdemu z nich zawarcie następującej umowy: jeśli zgodzi się zeznawać przeciwko partnerowi, to zostanie zwolniony. Jak powinni obaj postąpić? Jeżeli obaj będą
milczeć, wówczas zostaną oskarżeni o włamanie i naruszenie cudzej własności i pozbawieni wolności na trzy lata. W tym przypadku obaj oskarżeni są w stosunkowo dobrej sytuacji. Jeżeli jeden się przyzna, a drugi będzie milczał to pierwszy zostanie zwolniony, a drugi dostanie 25 letni wyrok. Jeżeli obaj się przyznają, policja nie będzie miała uzasadnienia, aby wykorzystać ich jako świadków i otrzymają jednakowe wyroki, każdy po 10 lat. Wiele konfliktów rozwiązywanych jest pokojowo i pozostawiają one niewielkie urazy.

Negocjację określa się jako formę porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwiązany pod warunkiem, że obie strony osiągną zgodę.

Rozwiązania integrujące: rozwiązania konfliktów z korzyścią dla obu stron.

Jednym z najlepszych sposobów zachęcania przeciwnika do współdziałania w „Dylemacie więźnia”
jest strategia coś za coś, polegająca na doprowadzeniu do pojawienia się własnych działań rywalizacyjnych oraz takich samych działań drugiej strony i do współwystąpienia działań nastawionych na współpracę. Podobną strategią jest zasada wzajemności. Jeżeli ty w czymś ustępujesz, skłaniasz także do ustępstw drugą stronę. W oficjalnych negocjacjach należy czynić to ostrożnie i w sposób uporządkowany, posługując się specjalną procedurą, zwaną stopniowym i odwzajemnianym skłanianiem do obniżenia napięcia (GRIT).

Strategia ta składa się z czterech etapów:

1. poinformuj o swojej chęci do współpracy;

2. tak współpracuj z partnerem, aby zauważył, że postępujesz zgodnie z tym, co mówisz;

3. poczekaj na działania świadczące o współpracy drugiej strony, a potem szybko odwzajemnij się tym samym działaniem;

4. jeśli konkurent podejmuje próbę niekorzystnego dla ciebie działania rywalizacyjnego, odpowiedz tak samo, działając rywalizacyjnie, zgodnie ze strategią coś za coś.

GRIT, ponieważ nie wymaga dokładnego przekazywania własnych intencji przeciwnikowi, jest użyteczna
w warunkach bezpośredniego komunikowania się zainteresowanych np. negocjacje policji z terrorystami, którzy przetrzymują zakładników.

Czasami dochodzi do zablokowania porozumienia i sprowadzenia go do gróźb i wyzwisk. Jeżeli zaistnieje taka sytuacja, warto skorzystać z udziału trzeciej strony, aby ułatwić proces wzajemnego porozumiewania się. Możliwa jest poprawa współdziałania, jeżeli możliwe będzie porozumiewanie się. Można korzystać z mediatorów. Nie mogą oni narzucać stronom własnego stanowiska, to jednak często pomagają rozwiązać zaistniały problem, wskazując na istnienie wzajemnie akceptowanych rozwiązań.
Ich działanie polega na skłanianiu jednej lub obu stron do ograniczenia żądań oraz określeniu warunków,
w których partnerzy negocjacji będą omawiali istniejące nieporozumienia. Jeśli mediacja (wyrażanie zgody na udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu zaistniałego konfliktu) okazuje się nieskuteczna, strony mogą zgodzić się na arbitraż, w którym kontrpartnerzy prezentują swoje racje trzeciej, neutralnej stronie
i akceptują takie rozwiązanie, jakie ona zaproponuje.

Są różne style negocjacji:

1. styl czerwony - wiąże się z agresywnymi, manipulacyjnymi i nastawionymi na zastraszanie zachowaniami. Gdy korzystamy z tego stylu chcemy wykorzystać drugiego negocjatora. Wynik do którego dążymy, ma być zgodny z tym, co uważamy za najlepsze dla nas samych, ponieważ nie odczuwamy żadnej potrzeby podtrzymywania wzajemnych stosunków.

2. styl niebieski - podejście wygrany - wygrany. Z tym stylem wiąże się postawy współpracy, zaufania
   i pojednania.

Głównym dylematem dotyczącym sposobu postępowania podczas negocjacji jest to, czy współpracować (styl niebieski), czy unikać współpracy (styl czerwony). Jego rozstrzygnięcie determinuje nasze zachowanie, a zatem także sposób, w jaki traktujemy inną osobę oraz jesteśmy przez nią traktowani. Chodzi o zaufanie. Zaufanie jednak zawsze wiąże się z ryzykiem. Nadmiar zaufania wskazuje na naiwność, jego całkowity brak prowokuje drugą osobę do niegodnych zachowań. Kluczem do rozwiązania dylematu wzajemnego zaufania i ryzyka nie jest wcale przechodzenie od czerwonej podejrzliwości do nadmiernej, niebieskiej ufności, lecz ich połączenie w postaci stylu fioletowego. Zachowania w stylu fioletowym polegają na dwukierunkowej wymianie, a nie działaniach zorientowanych wyłącznie w jednym kierunku.

Inny podział rodzajów negocjacji:

• styl kooperacyjny (miękki),

• styl rywalizacyjny (twardy),

• styl rzeczowy (zasadniczy).

Etapy negocjacji:

Etap Zadanie

Propozycje Czego my chcemy?

Debata Czego oni chcą?

Proponowanie Co z tego, czego chcą strony, można przeznaczyć na wymianę?

Rozwiązanie przetargowe Co z tego, czego chcą strony, rzeczywiście przeznaczymy na wymianę?

Fazy negocjacji:

• przygotowanie,

• otwarcie negocjacji,

• przedstawienie propozycji,

• kontrakt końcowy.

Negocjacja to proces za pomocą, którego poszukujemy warunków uzyskania tego, czego chcemy
od kogoś, kto chce czegoś od nas.

Najlepsza to fioletowa negocjacja. Negocjacje to dobrowolna wymiana dokonywana po miedzy osobami, które chcą wzajemnie coś uzyskać.

Kiedy negocjować?

• Gdy potrzebujemy czyjejś zgody.

• Gdy potencjalny wynik uzasadnia czas i wysiłek poświęcony na negocjację.

• Gdy wynik nie jest pewny.

Rywalizujące osoby lub grupy.

Ludzie chętniej współdziałają, gdy grają przeciwko pojedynczej osobie niż przeciwko grupie. Jesteśmy bardziej skłonni uwierzyć w naturalną chęć współpracy takiej jednostki, której można zaufać. Z kolei uznajemy, że większość grup jest wrogo nastawiona i każda użyłaby najniecniejszego podstępu, by nas pokonać.

Cztery główne źródła wpływu grupy:

1. współuczestniczenie w procesie podejmowania decyzji,

2. publiczne zaangażowanie się w zalecany kierunek działania,

3. społeczne poparcie ze strony innych członków grupy,

4. standardy normatywne (normy społeczne), które określają, jakie zachowanie jest właściwe.

W zależności od wielkości grupy mamy cztery kategorie:

1. Diada. Występuje wiele napięć, które są maskowane - partnerzy nie chcą by wystąpiła niezgoda. Jednak prędzej czy później dochodzi do załamania się diady, chyba, że zacznie prawdziwie funkcjonować - otwartość i empatia.

2. Triada. Niesie wiele zagrożeń, bo występuje wiele napięć i następuje zachwianie równowagi. W triadzie jest dążenie do władzyi są planowane bądź nie koalicje.

3. Małe grupy 4 - 15 osób. Współdziałanie jest lepsze gdy są grupy nieparzyste i liczą mniej niż 10 osób.

4. Duże grupy. Skutki związane z większą grupą - zagrożenia:

• mniejsza sposobność do uczestniczenia w zadaniach grupy,

• spadek spójności grupy - są różnice w zakresie postaw, zainteresowań.

• spadek satysfakcji z przynależności do tej grupy.

• wzrost formalizmu - zmniejsza spójność i atrakcyjność grupy.

Ze względu na cele wyróżniamy trzy grupy:

• grupy odniesienia - stanowią punkt odniesienia w kształtowaniu postaw, wartości.

• grupy społeczne (towarzyskie) - dostarczają relaksu.

• grupy zadaniowe - mają wykonać jakieś zadanie

Ze względu na sposób tworzenia wyróżniamy dwie grupy:

• grupy formalne - charakteryzują się tym, że mają:

• hierarchiczną strukturę

• z góry postawione cele,

• określoną procedurę dochodzenia do celów,

• reguły, normy, zasady,

• jakąś politykę,

• są przez kogoś powołane.

• grupy nieformalne, powstają w sposób spontaniczny, wyrastają z indywidualnych postaw
  i atrakcyjności osób. Charakteryzują się:

• odchodzeniem od obowiązujących norm i zasad,

• wzmocnienie władzy członków w stosunku do władzy formalnej.

Grupy tworzą się według następujących czynników:

1. cechy osobowe (charakterologiczne) - łączą osoby, które maja podobne postawy, poglądy, wartości. Jednostki znajdują potwierdzenie swoich przekonań - to stanowi wzmocnienie, i prowadzi do minimalizowania konfliktów.

2. wspólne cele,

3. wpływy - jednostka należąca do grupy może korzystać z tego, że grupa mając politykę, zabezpiecza jednostkę przed zagrożeniem i dostarcza wiele okazji do podejmowania działań, które mogły by być niemożliwe, gdyby jednostka była sama.

4. fizyczna bliskość - wzajemne interakcje, koleżeństwo.

Fazy rozwoju grupy:

1. Stadium orientacji - zorientowanie się jakie w grupie są cele; podstawowe formy działań, co jest ważne; jakie są zadania; jakie procedury, reguły, zadania, typ władzy.

2. Stadium konfliktu - pojawia się , bo uświadamiamy sobie co jest w tej grupie ważne i możemy się
   z tym zgadzać, bądź nie. Jest to moment kryzysu, po zwalczeniu, którego osoba zaczyna przyłączać się do grupy.

3. Stadium spójności z grupą - osoba stara się zintegrować z grupa.

4. Stadium, które ma po części charakter negatywny. Po części okres iluzji i po części pozbawienia się iluzji. Jednostka może zbyt pochopnie coś zaakceptować i teraz pozbawia się iluzji. Ale występuje akceptacja i osoba przejmuje zadania grupy. Jednostka uzyskuje poczucie pewności, pozbawia się obaw, osiąga pewną dojrzałość przynależności do grupy.

Dojrzałość grupowa - gdy osoby tworzą grupę. Dojrzałość przejawia się tym, że rzeczy przekazywane są
w sposób nie oceniający (nie boimy się, że zostaniemy wyśmiani, gdy z czegoś się zwierzymy) oraz jednostki mogą się nie zgadzać - mogą być pewne rozbieżności, co do oceny, wyboru zadań. To stanowi
o dojrzałości. Chodzi o zgodność, ale nie dla samej zgodności. Grupa też jest świadoma swoich procesów, osoby rozumieją naturę swojej grupy (to też stanowi o dojrzałości).

Struktura grupy uzależniona jest od wielkości danej grupy, ale i też od funkcji i ról pełnionych w grupie.

Struktura grupy jest gorsza, gdy jest wieloznaczność, ambiwalencja ról, ponieważ to prowadzi do konfliktu ról. A to może doprowadzić do rozłamu grupy.

Ważna jest atrakcyjność grupy, silne pragnienie, by pozostać w grupie. Na spójność grupy wpływa sposobność do współdziałania, wspólne cele. To wszystko może się zmieniać w czasie. Ważne czynniki spójności to:

• trudność wejścia do grupy (im trudniej dostać się do grupy, tym są one spójniejsze);

• zgodność statusowa - jednostki uzyskują taki status w grupie jaki im przysługuje, gdy jest to przestrzegane to grupy są spójne:

• podział nagród (wyróżnień), by był sprawiedliwy dla układu.

• ocena sukcesu. Gdy grupa osiąga jakieś cele wspólne, to spójność wzrasta, wzrasta zadowolenie, duma. Gdy sukces odniesiony wspólnie, ale przypisany jednej osobie, u innych występuje frustracja.

• stałość członkostwa - jednostka musi być pewna, że będzie członkiem grupy, szczególnie gdy dochodzą nowi członkowie.

• zagrożenie wpływa na spójność, szczególnie gdy zagrożony jest cel - wzrasta solidarność członków.

• wielkość grupy. Im mniejsza tym większa spójność.

Charakterystyka grupy:

Współpraca - współdziałanie, dostarczanie wsparcia, pomocy, dzielenie się czasem. Najczęściej polega na łącznej pracy zmierzającej do określonego celu.

O współzawodnictwie mówimy, gdy jednostka jest bardziej zainteresowana swoim dobrem, korzyścią często kosztem innych. Współzawodnictwo - ktoś traci, ktoś zyskuje. Choć ten, co traci też może zyskać,
np. doświadczenie. Jedne osoby są bardziej nastawione na współpracę inne na współzawodnictwo - zależy to od cech indywidualnych, płci (mężczyźni - współzawodnictwo, kobiety współpraca), od motywacji,
gdy wyższa potrzeba osiągnięć - współzawodnictwo; potrzeby władzy, mocy, znaczenia - współzawodnictwo.

Przystosowanie - to pojęcie szerokie, używane dla określenia specyficznej relacji pomiędzy jednostka,
a środowiskiem. Polega ona na spełnianiu przez jednostkę wymogów środowiska, w którym żyje,
przy akceptowaniu ich. Akceptacja taka jest możliwa wtedy, gdy społeczeństwo zapewnia jednostce
warunki do realizacji jej ważnych życiowych potrzeb i dążeń. Jednostka dąży do homeostazy (równowagi) pomiędzy procesami adaptacji. Adaptacja tendencja do dostosowania się do środowiska w sposób sprzyjający przetrwaniu. Składają się na nią dwa procesy asymilacja i akomodacja. Akomodacja polega
na dostosowywaniu się do środowiska - skrajnie prowadzi do konformizmu. Asymilacja polega na
zmianach środowiska, by je dostosować do siebie - skrajnie prowadzi do egoizmu.

Warunki psychofizyczne niezbędne do wykonywania poszczególnych zadań pracownika ochrony:

Analiza stanowiska pracy - systematyczne procedury zbierania i rejestrowania informacji dotyczących poszczególnych stanowisk pracy. Są dwie części:

1. Opis stanowiska pracy (obowiązki, warunki, sprzęt)

2. Specyfika zatrudnienia (umiejętności, kwalifikacje, wymagania).

Analiza stanowiska pracy to:

1. Identyfikacja stanowiska pracy.

2. Ogólna charakterystyka wykonywanej pracy.

3. Relacje do innych stanowisk pracy, zależność służbowa.

4. Zakres obowiązków.

5. Wymagane kwalifikacje (wykształcenie, doświadczenia, predyspozycje)

6. Warunki zatrudnienia

7. Warunki pracy.

Etapy doboru pracowników:

1. Rekrutacja - zbieranie informacji o osobach chętnych do pracy (np. list motywacyjny, życiorys).

2. Selekcja - badanie przydatności osób poprzez stosowanie różnych metod np. wywiad - panelowy - 3osoby, lub twarzą w twarz. W wywiadzie można stosować metodę lejka: szerokie, otwarte pytania, potem obszary ważne, następnie zachowania kandydata, potem pytania kontrolne, następnie motywacja.

Rekrutacja (nabór) - proces przyciągania jednostek do ubiegania się o wolne stanowisko pracy.

Rekrutacja wewnętrzna (nabór wewnętrzny) - rozważanie już zatrudnionych pracowników jako kandydatów na wyższe stanowiska w organizacji.

Selekcja. Są dwa podejścia:

1. uwiarygodnienie przewidujące - polega na punktacji pracowników lub kandydatów wg danego narzędzia i porównywaniu jej z faktycznymi wynikami pracy.

2. uwiarygodnienie treści wykorzystuje logikę i dane analizy stanowiska pracy w celu ustalenia,
   czy dany mechanizm doboru pracowników pozwala na dokładnie zmierzyć kwalifikacje niezbędne
   do pomyślnego funkcjonowania na danym stanowisku.

Pierwszy krok to:

1. Formularze podania o przyjęcie do pracy (formularze nie powinny zawierać pytań nie związanych
   z pracą np. religia.)

2. Sprawdziany - najlepsze narzędzie prognozowania przyszłych sukcesów pracownika (sprawdziany zdolności, kwalifikacji, umiejętności, wiedzy).

3. Rozmowy kwalifikacyjne - trzeba uważać na pierwsze wrażenie - bo wpływa na nasze późniejsze spostrzeżenia i ocenianie kandydata.

4. Ośrodki oceny. Stymulacja głównych elementów pracy (2 - 3 dni).

Nabór kandydatów - jego celem jest przygotowanie grupy kandydatów zgodnie z planem zasobów ludzkich. Kandydatów zazwyczaj wyszukuje się za pośrednictwem ogłoszeń w gazetach, agencji zatrudnienia, ustnych informacji.

Dobór wiąże się z oceną i wyborem spośród kandydatów do pracy. Najczęściej stosowanymi środkami pomocniczymi są kwestionariusze podań, życiorysy, wywiady, testy osobowe, zawodowe oraz sprawdzenie referencji.

Metody psychologii

specyficzne

niespecyficzne

obserwacja

eksperyment

test

wywiad

ankieta

innych

samoobserwacja

kwestionariusz

naturalny

laboratoryjny

Testy

indywidualne

zbiorowe

sprawności

osobowości

spostrzegawczości

analityczne

syntetyczne

uwagi

zainteresowań

inwentarze osobowości

wyobraźni

postaw

projekcyjne

pamięci

charakteru

inne

inteligencji

temperamentu

inne

inne

wiadomości

ogólne

specjalne

Podstawowe metody sprawdzania funkcji psychicznych:

• wywiad,

• obserwacja,

• testy (sprawności umysłowej, uwagi, spostrzegawczości, osobowości itp.)

W charakterystyce osobowości stosuje się - system 7 punktowy - sprawdzanie: kondycja fizyczna, osiągnięcia, ogólna inteligencja, specjalne zdolności, talent, zainteresowania, okoliczności lub 5 punktowy: wpływ na innych, kwalifikacje, wrodzone zdolności, motywacja, umiejętność przystosowania się.

Wskaźniki efektywnej pracy (co pozwoli przewidzieć efektywność pracy nowych pracowników?)

L.P.	Wskaźnik	Korelacja z efektywnością pracy
1.	Standaryzowane testy zdolności	0,53
2.	Praca w okresie próbnym	0,44
3.	Sprawdzenie referencji kandydata	0,26
4.	Uprzednie doświadczenie	0,18
5.	Wywiad z kandydatem	0,14
6.	Osiągnięcia (stopnie) akademickie	0,11
7.	Liczba szkoleń	0,10
8.	Zainteresowanie pracą	0,10
9.	Wiek kandydata	-0,01

Atrybucja wewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość.

Atrybucja zewnętrzna - wnioskowanie, że dana osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby podobnie.

Dokonując atrybucji, wykorzystujemy rozmaite skróty poznawcze - schematy i teorie. Jednym z takich skrótów jest podstawowy błąd atrybucji. Jest to tendencja do przeceniania w postępowaniu ludzi roli wewnętrznych, dyspozycyjnych właściwości. Jest tak, dlatego, że zachowanie człowieka ma często dla spostrzegania większą wyraźność niż kontekst sytuacyjny. Różnica pomiędzy aktorem a obserwatorem jest istotą podstawowego błędu atrybucji: jesteśmy bardziej skłonni popełniać ten błąd, gdy wyjaśniamy zachowanie innych, niż wówczas, gdy wyjaśniamy własne zachowanie. Błąd atrybucyjny polega na tym,
że prowadzący rozmowę zakłada, że zachowanie kandydata w tych okolicznościach rzeczywiście odzwierciedla jego osobowość i kwalifikacje, a to pozwala przewidywać, jak efektywna będzie jego praca. Jeżeli osoba zachowuje się nerwowo, wówczas skłania to do wniosku, iż jest osoba pobudliwą, której brakuje cech potrzebnych do radzenia sobie klientami czy nabywcami. Atrybucja ta może być całkowicie błędna. Być może kandydat staje się nerwowy z powodu sytuacji - rozmowa taka wywołuje w nas daleko większą nerwowość, niż gdybyśmy wykonywali dana pracę. Być może to prowadzący rozmowę jest sprawcą nerwowego zachowania, ponieważ zadaje krępujące pytania i zachowuje się w sposób mało życzliwy.

Na dokonywane atrybucje wywiera również wpływ potrzeba ochrony swej samooceny (atrybucje
w służbie ego) wraz z potrzebą unikania poczucia własnej śmiertelności (atrybucje ochronne). Jedną z form atrybucji ochronnej jest, dotyczący przyszłości, nierealistyczny optymizm, który każe nam sądzić, że raczej nam niż innym ludziom sprzyjać będzie szczęście. Inną jest wiara w sprawiedliwy świat, w to, że zło przydarza się złym ludziom, dobro zaś dobrym.

Warunki psychofizyczne niezbędne do wykonywania poszczególnych zadań pracownika ochrony:

Cechy psychofizyczne wspólne dla wszystkich pracowników ochrony:

• sprawność intelektualna

• sprawność procesów poznawczych:

• spostrzegania,

• uwagi,

• pamięci

• cechy osobowości:

• odporność psychiczna,

• szybkość i trafność podejmowania decyzji w sytuacjach zagrożenia,

• umiejętności interpersonalne:

• umiejętność nawiązywania kontaktu,

• umiejętność słuchania,

• umiejętność pracy w zespole,

• umiejętność radzenia sobie z agresją własną i innych,

• umiejętność rozwiązywania konfliktów,

• umiejętność negocjowania.

Już Platon wyodrębnił 3 funkcje psychiczne: intelekt, wolę i emocje. Ten podział utrzymuje się nadal
w tradycyjnej psychologii. Na podstawie obserwacji zachowania się osób w sytuacjach codziennych bez trudu stwierdzamy, że pod względem skuteczności rozwiązywania problemów życiowych (w domu, pracy) występują wyraźne różnice indywidualne. To znaczy, że w sytuacjach problemowych jedni radzą sobie lepiej niż inni, co przejawia się m.in. w szybkości i jakości uzyskanych wyników. Często stwierdzamy, że osoby
o tym samym poziomie wykształcenia wykazują różne możliwości w rozwiązywaniu zadań angażujących umysł. Nierzadko zdarza się, że osoba mająca jedynie wykształcenie podstawowe wykazuje w sytuacjach problemowych większą efektywność działania niż człowiek mający wyższe wykształcenie. Te różnice
w efektywności działania angażującego procesy umysłowe, których nie potrafimy wyjaśnić ani poziomem wykształcenia, ani stopniem doświadczenia, zwykliśmy przypisywać inteligencji człowieka. Za bardziej inteligentnych uznajemy tych, którzy zadania i problemy rozwiązują lepiej i szybciej, mimo braku różnic
w wykształceniu i doświadczeniu.

Inteligencja to względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka, współdeterminujące efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych takich jak: rozumowanie, wnioskowanie.

Do podstawowych zdolności (wg Thurstone`a) składających się na strukturę inteligencji należą: rozumienie słów, płynność słowna, zdolności liczbowe, zdolności przestrzenne, rozumowanie, pamięć, szybkość spostrzegania.

Cattell podzielił inteligencję na płynną (zależy od czynników genetycznych i ujawnia się przede wszystkim w rozwiązywaniu zadań niewerbalnych) i skrystalizowaną (jest wynikiem interakcji inteligencji płynnej
i nabywanego doświadczenia. Zdeterminowana kulturowo. Przejawia się głównie w testach werbalnych).

Inteligencję można mierzyć, stosując odpowiednie testy psychologiczne (Stanford - Bineta, Wechslera -
6 testów słownych i 5 wykonaniowych. Testy słowne obejmują: wiadomości, rozumienie, arytmetykę, powtarzanie liczb, podobieństwa i słownik. W skład testów wykonaniowych: porządkowanie obrazków,
braki w obrazkach, układanki, klocki, symbole cyfr). Są testy indywidualne i grupowe (Skala matryc Ravena - nastawiona na pomiar myślenia logicznego, polegającego na ujmowaniu stosunków między przedmiotami). Testy werbalne zawierają głównie materiał słowny i rozwiązywanie ich wymaga posługiwania się mową. Testy wykonaniowe nie zawierają materiału słownego. Polegają na rozwiązywaniu zadań intelektualnych
i psychoruchowych na takim materiale jak: klocki, rysunki, układanki. Przeznaczone są do badania zdolności wrodzonych.

Cechy psychofizyczne specyficzne dla poszczególnych zadań pracownika ochrony.

Wykonywanie czynności nadzorczych:

• umiejętności organizacyjne,

• elastyczność w stosowaniu różnych stylów kierowania w zależności od sytuacji,

• umiejętności koordynacyjne,

• umiejętności rozwiązywania konfliktów.

Przez kierowanie rozumiemy pobudzanie i koordynację działalności zespołowej, zmierzającej do realizacji stojących przed zespołem celów.

Uwarunkowania sukcesów kierowniczych dzielą się na dwie klasy:

1. Czynniki zewnętrzne, tylko częściowo od danego kierownika zależne,

2. Zachowanie się kierownika.

Psychologia kierownictwa zajmuje się przede wszystkim uwarunkowaniami drugiego rodzaju i rozważa następujące pytania podstawowe:

1. Jak działają kierownicy mniej i bardziej efektywni?

2. Jakie zdolności i inne cechy osobowości kryją się za różnicami w sposobach działania kierowników?

3. Jak przebiega i od czego zależy proces doskonalenia się w kierowaniu?

Z badań wynika, że osoba zajmująca pozycję kierowniczą przewyższa przeciętnego członka swojej grupy pod względem:

1. inteligencji,

2. wiedzy,

3. odpowiedzialności w spełnianiu swych obowiązków,

4. aktywności i uczestnictwa w życiu społecznym,

5. pozycji społecznej i ekonomicznej,

Również przywódcy przewyższają członków swych grup:

1. towarzyskością,

2. inicjatywą,

3. wytrwałością,

4. wiedzą, jak kazać robić różne rzeczy,

5. pewnością siebie,

6. wrażliwością i wnikliwością wobec powstających sytuacji,

7. uspołecznieniem,

8. popularnością,

9. przystosowaniem się do różnych sytuacji,

10. elokwencją.

Inni autorzy wyróżnili 3 cechy organizatorskie:

1. psychologiczne ukierunkowanie umysłu, pozwalające najbardziej wszechstronnie i głęboko poznać psychikę innych ludzi,

2. praktyczna inteligencja psychologiczna, przejawiająca się w wykorzystywaniu właściwości psychologicznych jednostek stosownie do wymagań działalności praktycznej. Jest to, więc zdolność czynienia optymalnego użytku z możliwości każdego człowieka, zdolność uwzględnienia jego cech indywidualnych w interesie zespołowej realizacji zadań.

3. Takt psychologiczny w obcowaniu z ludźmi, wyrażający się między innymi w uwzględnianiu w toku współdziałania stanu psychicznego i cech indywidualnych partnerów.

Zdolnych organizatorów cechuje ponadto:

• stawianie ludziom wysokich wymagań,

• krytycyzm, wyrażający się w dostrzeganiu i komunikowaniu innym braków w ich postępowaniu,

• skłonność do pracy organizacyjnej i znajdowanie w niej zadowolenia.

Czynności kierownicze to:

• formułowanie celów i zadań,

• dbałość o realizację celów grup czy organizacji,

• wpływanie na opinie i przekonania grupy,

• planowanie i uzgadnianie wspólnych działań,

• dokonywanie podziału pracy,

• interpretowanie planów, instrukcji i posunięć,

• instruowanie - rozkazywanie,

• kontrolowanie działań,

• nagradzanie i awansowanie,

• karanie,

• przyjmowanie nowych ludzi i usuwanie nieprzydatnych,

• rozstrzyganie sporów,

• reprezentowanie interesów danej grupy wobec innych grup i utrzymywanie z nimi kontaktów oraz prowadzenie pertraktacji,

• przemawianie w imieniu grupy.

Czyli ogólnie:

1. planowanie,

2. organizowanie,

3. kontrolowanie,

Wykonywanie obowiązków konwojenta:

• odporność psychiczna,

• umiejętność działania w sytuacjach ekstremalnych,

• sprawność funkcji psychofizycznych związanych z kierowaniem pojazdami samochodowymi:

• podzielność uwagi,

• czas reakcji,

• koordynacja pracy rąk,

• koordynacja wzrokowo ruchowa,

• sprawność narządów zmysłów, głównie wzroku i słuchu.

Czas reakcji to czas jaki upływa od momentu zadziałania bodźca do reakcji na ten bodziec.

Wykonywanie obowiązków związanych z ochroną osób:

• spostrzegawczość,

• pamięć (głównie umiejętność tworzenia portretu pamięciowego),

• podzielność uwagi,

• myślenie logiczne, głównie przewidywanie,

• umiejętność działania w sytuacjach ekstremalnych.

Wykonywanie czynności związanych z dozorem sygnałów alarmowych:

• koncentracja i podzielność uwagi,

• spostrzegawczość,

• szybkość podejmowania decyzji w sytuacjach zagrożenia,

• odporność psychiczna.

Pytania z zakresu psychologii:

1. Czym zajmuje się psychologia?

2. Czym się zajmuje psychologia pracy?

3. Jakie wartości związane są z pracą, co motywuje do pracy i co ważne jest w pracy?

4. Na dowolnie wybranym przykładzie proszę omówić proces przetwarzania informacji.

5. Wyjaśnić termin „percepcja” oraz omówić czynniki wpływające na spostrzeganie.

6. Bodziec, tło, osoba w spostrzeganiu - omówić.

7. Wpływ uczuć, popędów i nastawień na spostrzeganie.

8. Omówić fazy pamięci.

9. Wymienić i omówić rodzaje pamięci.

10. Od czego zależy efektywne zapamiętywane?

11. Omówić czynniki wpływające na uczenie.

12. Komunikacja międzyludzka - omówienie i podział.

13. Komunikacja niewerbalna - przykłady oraz funkcja.

14. Co to jest osobowość i co ją charakteryzuje?

15. Wymienić i omówić składniki osobowości.

16. Czym zajmuje się socjologia?

17. Pojęcie i struktura grupy społecznej.

18. Klasyfikacje grupy społecznej.

19. Omówić zbiorowość zwaną tłumem - cechy charakterystyczne.

20. Proszę zanalizować procesy zachodzące w społeczeństwie.

21. Omówić proces przystosowania.

22. Współpraca, współzawodnictwo i konflikty.

23. Omówić przyczyny konfliktów i sposoby ich rozwiązywania..

24. Wyjaśnić termin negocjacje.

25. Style i etapy negocjacji.

26. W jakich warunkach powinniśmy negocjować?

27. Inteligencja - omówienie i podział.

28. Omówić etapy doboru pracowników.

29. Omówić podstawowe metody sprawdzania funkcji psychicznych przy doborze kadry pracowniczej.

30. Omówić niezbędne cechy psychofizyczne wspólne dla wszystkich pracowników ochrony.

31. Omówić cechy psychofizyczne niezbędne dla wykonywania czynności nadzorczych.

32. Omówić cechy psychofizyczne niezbędne dla wykonywania obowiązków konwojenta.

33. Omówić cechy psychofizyczne niezbędne dla wykonywania obowiązków związanych z ochroną osób.

34. Omówić cechy psychofizyczne niezbędne dla wykonywania czynności związanych z dozorem sygnałów alarmowych.

Blok: Podstawowe zagadnienia z psychologii - 1 -

---