Autorzy: Pawlak
Marta

Pietras
Paulina

Cyrkulacja atmosfery

charakteryzuje się dużą zmiennością, mimo

to zauważa się pewne typowe jej cechy, które powtarzają się co
jakiś czas w danym rejonie lub nad całą półkulą. Dlatego
podejmowane są próby sklasyfikowania procesów atmosferycznych
dążące do wydzielenia tzw. typów cyrkulacji.

Jedną z

klasyfikacji typów cyrkulacji zaproponowała B. Osuchowska

- Klein

. Autorka wydzieliła typy cyrkulacji dla rejonu Europu i

północnego Atlantyku na podstawie materiału synoptycznego
obejmującego lata 1901-1990. W przedstawionej typologii
zastosowała metodę klasyfikacji bezpośredniej, która polega na
bezpośrednim przyporządkowaniu sytuacji cyrkulacyjnych do
wybranych wzorców zwanych typami cyrkulacji.

Typ cyrkulacji

w przyziemnych warstwach atmosfery analizowanego

regionu cyrkulacyjnego to cyrkulacja odpowiadająca określonemu
rozkładowi ciśnienia na poziomie morza charakteryzująca się
określonym położeniem głównych ukł. ciśnienia nad Europą i płn.
Atlantykiem warunkujących określony kierunek napływu mas
powietrza nad Polskę w określonej sytuacji cyklonalnej lub
antycyklonalnej. Warunkiem koniecznym, który musi być spełniony
dla typu cyrkulacji jest jego duża powtarzalność.

Klasyfikacja typów cyrkulacji

atmosferycznej

wg B. Osuchowskiej- Klein

Osuchowska- Klein wyznaczyła 13 typów wzorcowych, które są oznaczone symbolami:

Typ A

zachodnia cyrkulacja cyklonalna

Typ CB

północno- zachodnia cyrkulacja cyklonalna

Typ D

południowo- zachodnia cyrkulacja cyklonalna

Typ B

południowa cyrkulacja cyklonalna

Typ F

południowo- wschodnia cyrkulacja cyklonalna

Typ C

2

D

zachodnia cyrkulacja antycyklonalna

Typ D

2

C

południowo-zachodnia i południowa cyrkulacja antycyklonalna

Typ G

centralna cyrkulacja antycyklonalna

Typ E

2

C

północno- zachodnia cyrkulacja antycyklonalna

Typ E

0

północno- wschodnia i wschodnia cyrkulacja cyklonalna

Typ E

północno- wschodnia cyrkulacja antycyklonalna

Typ E

1

południowo- wschodnia i wschodnia cyrkulacja antycyklonalna

Typ BE

południowa cyrkulacja pośrednia między cyrkulacją cyklonalną a antycyklonalną

Ciśnienie

– wyż azorski i lewantyński są w położeniu normalnym zaś niż islandzki i niż nad morzem

Białym zimą są dobrze rozwinięte w kierunku równoleżnikowym a latem słabiej. Izobary w strefie 40° –
60° N mają kierunek przybliżony do równoleżnikowego,

Typ A

charakteryzuje się dużym gradientem ciśnienia, co jest przyczyną silnych wiatrów; typ A dla Polski

wystąpi, gdy będzie ona znajdować się w cyrkulacji cyklonalnej w obszarze izobar równoleżnikowych o
dużym gradiencie ciśnienia przy zachowaniu charakterystycznego ogólnego rozkładu ciśnienia; typ ten
występuje zimą, latem i jesienią, a wiosną prawie w ogóle, średni czas trwania to ok. 4 - 5 dni, max
jesienią – 15 dni,

Pogoda

– na ogół duże zachmurzenie z przejaśnieniami, latem i zimą przeważają chmury Ns i Sc, Cu, Cb,

które dają przelotny, rzadziej ciągły opad w postaci deszczu lub mokrego śniegu zimą(2mm/dobę);
jesienią i wiosną występują chmury St, Sc i Ns; w zimie typ A przynosi nad Polskę ocieplenie i gwałtowne
odwilże, dominuje temp. powyżej 0 °C a wiatry są na ogół silne (4 - 6m/s) z kierunków W i SW; Latem
występują burze.

TYP A

Ciśnienie

– na poziomie morza wyż azorski jest silnie rozbudowany na północ i łączy się w wyżem

kontynentalnym zalegającym nad Grenlandią; Europa jest pod wpływem głębokiego i rozległego
niżu islandzkiego, którego centrum jest nad Skandynawią, nad płn. Rosją zalega często słaby
wyż.

Typ CB

występuje niezbyt często zimą, średni czas trwania ok. 5 dni, najczęściej na wiosnę,

Pogoda

– zachmurzenie średnie i duże z przejaśnieniami, występują chmury Ac, Sc i Ns, Cu, Cb;

opady umiarkowane, przelotne lub ciągłe: mżawka i deszcz a jesienią i zimą także śnieg (ok.
1mm/dobę); temperatura dość niska, na ogół poniżej wartości średnich dla danego m-ca; wiatr
umiarkowany lub silny (3-5 m/s); mogą występować zawieje i zamiecie, występują zamglenia i
mgły; w ciepłej porze roku burze.

TYP CB

TYP D

Ciśnienie

- na poziomie morza wyż azorski podzielony na 2 części , z których jedna znajduje się

na zach. od jego normalnego położenia a druga położona jest nad południową częścią Europy i
łączy się z wyżem lewantyńskim przesuniętym na północ; niż islandzki przesunięty na
południowy wschód posiada centrum w pobliżu Anglii, może on rozpaść się na kilka centrów,

Typ D

powoduje, że Polska znajduje się w obszarze przejściowym między niskim a wysokim

ciśnieniem; typ ten występuje bardzo rzadko, średni czas trwania ok. 4 dni,

Pogoda

– zachmurzenie duże z rozpogodzeniami, przeważają chmury Sc, Cu, Cb, zimą przynosi

ładną pogodę; opady niewielkie (mniej niż 1mm/dobę), przelotne w postaci śniegu, deszczu,
mżawki; typ ten jest na ogół ciepły, temperatura utrzymuje się 4°C powyżej średnich wartości;
wiatry słabe lub umiarkowane (ok. 3m/s)z kierunków SW i S, mogą występować zamglenia.
Wiosną i latem często burze.

TYP B

Ciśnienie

– na poziomie morza wyż azorski i lewantyński są silnie rozbudowane w kierunku N,

wyż azorski sięga po wyspy Brytyjskie a wyż lewantyński do północnych skrajów Ukrainy; niż
islandzki silnie rozwinięty i przesunięty na wschód tworzy w ten sposób nad Europą środkową
bruzdę niskiego ciśnienia sięgającą do morza Śródziemnego, nad zatoką Genueńską może
utworzyć się oddzielne centrum niżowe.

Typ B

jest charakterystyczny dla chłodnej pory roku, średnio trwa ok. 3 dni, prawie nie

występuje latem,

Pogoda

– zachmurzenie na ogół duże, z przejaśnieniami, dominują chmury St, Sc i Ns; opady ok.

2 mm/dobę w postaci śniegu, deszczu lub mżawki, temp średnia ok. 3°C powyżej normalnej dla
poszczególnych m-cy; wiatry na ogół słabe (do 3 m/s) z przewagą kierunków południowych,
występują mgły i zamglenia.

TYP F

Ciśnienie

– obszar niżowy zalega nad centralną Europa, złożony jest z 1 lub

kilku ośrodków, otoczony od zachodu, północy i wschodu wyżami tworzącymi
kształt podkowy, niż islandzki jest w normalnym położeniu, wyż azorski jest
przesunięty na płn. - wschód

Pogoda

– w typie F nad Polskę napływają chłodne masy powietrza z północnego

wschodu.

TYP C

2

D

Ciśnienie

– na poziomie morza wyż azorski podzielony na 2 części, jedna znajduje się na zachód

od normalnego położenia, druga zalega nad Europą środkową; niż islandzki również
rozczłonkowany, jedna jego część znajduje się na płn. od normalnego położenia i zajmuje
rozległy obszar, druga słabiej rozwinięta przesunięta na południe sięga po wyspy Azorskie,

Typ C

2

D

zaliczany jest do grupy typów stacjonarnych (antycyklonalnych), najczęściej występuje

latem i jesienią, często też występuje zimą, na ogół trwa 3-11 dni,

Pogoda

– zachmurzenie duże z rozpogodzeniami, typowe chmury to: Sc, St, Ns, Ac, Cb i Cu,

Ci(tylko latem); opady ciągłe w postaci śniegu, rzadko deszczu, niewielkie (do 0,5
mm/dobę)latem większy i przelotny (1,5 mm/dobę), temperatura zbliżona do wartości średnich
lub nieco wyższa; w tym typie Polska znajduje się w centrum wyżu, w związku z tym wiatry są
słabe lub umiarkowane z kierunków zach., występują mgły i zamglenia.

TYP D

2

C

Ciśnienie

– na poziomie morza wyż azorski podzielony na 2 części, jedna znajduje się na zachód

od normalnego położenia, druga zalega nad Europą, obie te części tworzą pas wysokiego
ciśnienia sięgający do środkowej części Sahary; niż islandzki jest dobrze rozbudowany i
przesunięty na zachód od normalnego położenia, zajmuje rozległy obszar nad Grenlandią,
Europą płn. i sięga aż po biegun, we wschodniej części Europy tworzy się bruzda niskiego
ciśnienia sięgająca europejskiej części Rosji,

Typ D

2

C

występuje rzadko, najczęściej zimą i ma długi okres trwania (4 - 5 dni),

Pogoda

– zachmurzenie małe wiosną i latem, duże z rozpogodzeniami jesienią i zimą ,

najczęściej występują chmury warstwowe a dla lata charakterystyczne są Cu, Cb i Ci; opady są
niewielkie (0,5 mm/dobę), ciągłe w postaci deszczu , śniegu, mżawki; typ ten jest jednym z
najcieplejszych typów cyrkulacji dla wszystkich pór roku; średnia temp. wynosi 4°C powyżej
średnich wartości; wiatry słabe i umiarkowane z kierunku W i SW, często występują mgły.

Ciśnienie

– cały obszar Europy jest pod wpływem rozbudowanego wyżu,

którego centrum znajduje się nad Polską, otoczony jest z północnego wschodu
i płn-zachodu ośrodkami niskiego ciśnienia, niż islandzki przesunięty jest na
południowy wschód w stosunku do normalnego położenia, natomiast nad
Grenlandią znajduje się centrum słabego wyżu

Pogoda

– w Polsce w tym typie jest bezchmurna, słoneczna, bez opadów ze

słabym lub brakiem wiatru.

TYP G

TYP E

2

C

Ciśnienie

– nad Skandynawia znajduje się zimny antycyklon rozbudowany daleko na północ, niż

islandzki jest przesunięty od swego normalnego położenia na płd.-zach., poza tym obszar niżowy
rozciąga się nad Uralem,

Typ E

2

C

występuje często zimą, trwa ok. 5 dni; nad obszar Polski napływają wtedy masy

powietrza arktycznego powodując duże spadki temp.,

Pogoda

– zachmurzenie zmienne, zimą maksymalne w grudniu, jest jednym z najpogodniejszych

typów, występują chmury Sc; opady bardzo małe (max 0,5 mm/dobę); temperatury bardzo niskie,
nawet do (-30°C) zimą; wiatry słabe lub umiarkowane, przeważnie z północy.

  

Ciśnienie

– nad Skandynawią dobrze rozwinięty wyż, Polska jest w obszarze

cyklonalnym, który znajduje się na skraju wyżu skandynawskiego, niż islandzki jest w
normalnym położeniu,
  

Ttyp E

0

wystepuje we wszystkich m-cach od wiosny do jesieni, jest dość długotrwały,

ok 6 dni, jest to najzimniejszy i najbardziej dżdżysty typ dla powyższego okresu, wiosną i
jesienią może przynosić opady śniegu,
   

Pogoda

– zachmurzenie bardzo duże, przeważają chmury Ns i Cb; opady obfite (ok. 4

mm/dobę), ciągłe lub przelotne, w lecie występują burze, przy długotrwałym E0 istnieje
groźba powodzi, na przełomie zimy i wiosny oraz jesienią opady w postaci śniegu;
temperatura średnio o 3,5°C niższa od normalnej; wiatry dość silne (4m/s) z kierunków
N, NE i NW, jesienią mogą wystąpić mgły.

TYP E

0

TYP E

  Ciśnienie

– na poziomie morza nad północną Europą znajduje się duży antycyklon z centrum

nad Skandynawią połączony często z rozbudowanym w kierunku płn. Wyżem azorskim a wyż
lewantyński przesunięty jest daleko na wschód; nad morzem Śródziemnym i Czarnym znajduje
się obszar niskiego ciśnienia,
   

Typ E

powoduje, że Polska znajduje się na krańcu układu wysokiego ciśnienia znad

Skandynawii i w zależności jak daleko znajduje się centrum tego wyżu, tym mamy większe lub
mniejsze zachmurzenie w Polsce, typ ten występuje najczęściej wiosną, latem i jesienią, w zimie
dość rzadko, średni czas trwania to 4 dni,

Pogoda

– typ ten należy do najpogodniejszych, zachmurzenie jest umiarkowane lub małe,

dominują chmury Sc, Cu, Ac i Ci; opady są ciągłe lub przelotne w postaci deszczu i śniegu,
bardzo małe (ok. 0,5mm/dobę); dla wiosny i jesieni jest to najchłodniejszy typ, zimą pogoda jest
mroźna; temperatura jest ok. 3°C niższa od wartości średnich z wyjątkiem lata; wiatry są słabe
lub umiarkowane z kierunku NE i NW, mogą występować mgły.

TYP E

1

   

Ciśnienie

– wyż azorski w swym normalnym położeniu, wyż syberyjski zajmuje bardzo

duży obszar i obejmuje Polskę; niż islandzki znajduje się nieco na zachód od normalnego
położenia, dodatkowo obszar niskiego ciśnienia rozciąga się nad morzem Śródziemnym,
   

Typ E

1

występuje najczęściej wiosną, rzadziej latem i jesienią, średni czas trwania to 5

dni,

Pogoda

– na ogół pogodnie, zachmurzenie bardzo małe, występują chmury Sc, St, Cu,

Ac; opady bardzo małe, ciągłe, głównie śniegu; temperatura od 2 - 4°C powyżej wartości
średnich; wiatry słabe i umiarkowane z kierunków SE i E, możliwe wystąpienie mgieł,
latem burze.

TYP BE

Ciśnienie

- na poziomie morza silnie rozbudowany wyż syberyjski przesunięty daleko na zachód

od swego normalnego położenia, krańcami sięga obszaru Polski; silnie rozwinięty niż islandzki
przesunięty jest na płd. od normalnego położenia i zajmuje bardzo rozległy obszar, swym
zasięgiem obejmuje Europę Zach. i część środkowej, dla Polski w tym typie charakterystyczny
jest południkowy układ izobar o dużym gradiencie ciśnienia,

Typ BE

rzadko występuje w zimie, charakterystyczny dla jesieni, został wyróżniony ze względu na

charakterystyczny rozkład ciśnienia, jego dużą stacjonarność przez cały okres trwania i
charakterystyczną pogodę; czas trwania tego typu to 5 dni,

Pogoda

– zachmurzenie duże z przejaśnieniami, chmury Sc, St i Ns; opady niewielkie

(0,7mm/dobę) w postaci deszczu i śniegu – ciągłe; średnie temperatury są o 1-6°C wyższe od
wartości typowych, w Polsce typ ten charakteryzuje się dużą różnicą temp. między wsch. a zach.
( 2°C); występują silne wiatry z S i SE (nawet 12 m/s) a w Polsce pojawia się wtedy halny,
występują zamglenia.

W Polsce najczęściej występują, (wg danych z lat 1961-

1970) następujące typy cyrkulacji:

północno- wschodnia antycyklonalna (E)

obejmuje

15%

dni w roku, z maksimum w czerwcu, maju i sierpniu

północno- zachodnia cyklonalna (CB)

13%

dni w roku, z maksimum w lipcu i grudniu

zachodnia antycyklonalna (C

2

D)

13%

dni w roku, z maksimum w lecie

południowo- wschodnia i wschodnia antycyklonalna (E

1

)

10%

dni w roku, z maksimum w styczniu, jesienią i wiosną

zachodnia cyklonalna (A)

9%

dni w roku, z maksimum we wrześniu, listopadzie, styczniu i sierpniu.

W Polsce największy udział maja układy wyżowe (antycyklonalne), które
występują przez połowę dni w roku, a zwiększona ich częstością odznacza się
głównie czerwiec

(59%)

i październik

(61% dni w miesiącu).

Najmniej wyżów

obserwuje się w listopadzie

(40%)

i w kwietniu

(42%).

Typologia cyrkulacji Osuchowskiej – Klein znajduje

praktyczne zastosowanie przy opracowywaniu prognoz 5 -

dniowych.

BIBLIOGRAFIA:

• Osuchowska – Klein B., 1987, Zmienność cyrkulacji

atmosferycznej w Europie w bieżącym stuleciu, (w:)

Przegląd geograficzny, IMGW - Warszawa, XXXII z.1, s. 49 –

55;

• Osuchowska – Klein B., 1991, Katalog typów cyrkulacji

atmosferycznej (1976 – 1990), IMGW, Warszawa;

• Lityńska Z., Lityński J., Morozowska I., Osuchowska B.,

Wodzińska M., 1958, Typy cyrkulacji atmosferycznej w

Europie i ich zastosowanie przy opracowywaniu prognoz 5-

dniowych dla Polski., (w:) Wiadomości Służby

Hydrologicznej i Meteorologicznej., Wydawnictwo

Komunikacyjne, Warszawa, VI z.3;

• Lityńska Z., Lityński J., Morozowska I., Osuchowska B.,

Wodzińska M., 1961, Typy cyrkulacji atmosferycznej w

Europie z zastosowaniem do pięciodniowych prognoz

pogody dla Polski. Cz. II, (w:) Wiadomości Służby

Hydrologicznej i Meteorologicznej., Wydawnictwo

Komunikacji i Łączności, Warszawa, VIII z.5;