Kultura i religia a zdrowie

Kultura i religia a zdrowie

Cel analizy

Cel analizy



Celem analizy problematyki zdrowia

Celem analizy problematyki zdrowia

w kontekście kultury i religii jest

w kontekście kultury i religii jest

przybliżenie problemów, z jakimi

przybliżenie problemów, z jakimi

personel medyczny spotyka się w

personel medyczny spotyka się w

pracy z pacjentem pochodzącym

pracy z pacjentem pochodzącym

spoza naszego kręgu kulturowego i

spoza naszego kręgu kulturowego i

wyznającym odmienną religię.

wyznającym odmienną religię.

Islam

Islam



Należy do religii monoteistycznych. Nazwa

Należy do religii monoteistycznych. Nazwa

„islam” pochodzi od arabskiego słowa

„islam” pochodzi od arabskiego słowa

„salama”i oznacza pogodzenie się z wolą

„salama”i oznacza pogodzenie się z wolą

Bożą. Główne zasady islamu zawarte są w

Bożą. Główne zasady islamu zawarte są w

Koranie, tradycji i prawie muzułmańskim.

Koranie, tradycji i prawie muzułmańskim.

Każdego wyznawcę tej religii obowiązuje:

Każdego wyznawcę tej religii obowiązuje:

wyznanie wiary [szahada], modlitwa [salat],

wyznanie wiary [szahada], modlitwa [salat],

jałmużna [zakat], post [saum] oraz

jałmużna [zakat], post [saum] oraz

pielgrzymka do Mekki.

pielgrzymka do Mekki.



Islam wskazuje na potrzebę równowagi w

Islam wskazuje na potrzebę równowagi w

życiu człowieka

życiu człowieka

Islam

Islam



Zdrowie i choroba

Zdrowie i choroba

-zadaniem zasad islamu jest przede wszystkim

-zadaniem zasad islamu jest przede wszystkim

zapobieganie samym chorobom poprzez

zapobieganie samym chorobom poprzez

codzienną czystość oraz zakaz spożywania

codzienną czystość oraz zakaz spożywania

pokarmów i napojów szkodliwych.

pokarmów i napojów szkodliwych.

- wskazane jest, aby usługi medyczne i

- wskazane jest, aby usługi medyczne i

pielęgnacyjne świadczone były przez osoby tej

pielęgnacyjne świadczone były przez osoby tej

samej płci. W przypadku świadczenia kobietom

samej płci. W przypadku świadczenia kobietom

usług medycznych i pielęgnacyjnych przez

usług medycznych i pielęgnacyjnych przez

personel płci męskiej wskazana jest obecność

personel płci męskiej wskazana jest obecność

męża lub ojca.

męża lub ojca.

Islam

Islam



Pożywienie, diety, używki

Pożywienie, diety, używki

- Muzułmanie przestrzegają ścisłych zasad

- Muzułmanie przestrzegają ścisłych zasad

żywieniowych, dotyczących zarówno posiłków

żywieniowych, dotyczących zarówno posiłków

zakazanych, jak również samego sposobu

zakazanych, jak również samego sposobu

przygotowania.

przygotowania.

- Posiłki przygotowane według zasad religijnych

- Posiłki przygotowane według zasad religijnych

określane jako „halal”- oznacza to, że zwierzęta powinny

określane jako „halal”- oznacza to, że zwierzęta powinny

być zabijane przez poderżnięcie naczyń krwionośnych i

być zabijane przez poderżnięcie naczyń krwionośnych i

dobrze wykrwawione, gdyż krew jest siedliskiem chorób.

dobrze wykrwawione, gdyż krew jest siedliskiem chorób.

- Produkty takie jak: wieprzowina, krew, owoce morza i

- Produkty takie jak: wieprzowina, krew, owoce morza i

alkohol są zabronione. Z tłuszczów dopuszczalne są tylko

alkohol są zabronione. Z tłuszczów dopuszczalne są tylko

oleje roślinne i masło.

oleje roślinne i masło.

Islam

Islam

-

Wyznawcy są zobowiązani do przestrzegania

Wyznawcy są zobowiązani do przestrzegania

religijnych postów (kobiety w ciąży, chorzy,

religijnych postów (kobiety w ciąży, chorzy,

dzieci i osoby będące w podróży są

dzieci i osoby będące w podróży są

zwolnione z z postu lub obowiązuje ich

zwolnione z z postu lub obowiązuje ich

odbycie postu w terminie późniejszym).

odbycie postu w terminie późniejszym).

-

Miesiąc postu określany jest jako Ramadan i

Miesiąc postu określany jest jako Ramadan i

przypada w dziewiątym miesiącu kalendarza

przypada w dziewiątym miesiącu kalendarza

arabskiego, w tym czasie obowiązuje

arabskiego, w tym czasie obowiązuje

całkowity zakaz spożywania pokarmów i

całkowity zakaz spożywania pokarmów i

płynów od wschodu do zachodu słońca.

płynów od wschodu do zachodu słońca.

Islam

Islam



Antykoncepcja, ciąża, poród

Antykoncepcja, ciąża, poród

-

Antykoncepcja jest indywidualną sprawą jednostki

Antykoncepcja jest indywidualną sprawą jednostki

czy też pary małżeńskiej. Sztuczne zapłodnienie

czy też pary małżeńskiej. Sztuczne zapłodnienie

jest dopuszczalne pod warunkiem, że nasienie

jest dopuszczalne pod warunkiem, że nasienie

pochodzi od męża

pochodzi od męża

-

Aborcja jest niedopuszczalna, tylko sytuacje

Aborcja jest niedopuszczalna, tylko sytuacje

zagrożenia zdrowia lub życia matki dopuszczają

zagrożenia zdrowia lub życia matki dopuszczają

wyjątki w tym zakresie

wyjątki w tym zakresie

-

Poronienie płodu poniżej 130 dnia jest usuwane jak

Poronienie płodu poniżej 130 dnia jest usuwane jak

każde inne tkanki, natomiast płód z ciąży trwającej

każde inne tkanki, natomiast płód z ciąży trwającej

ponad 130 dni jest traktowany jak istota ludzka

ponad 130 dni jest traktowany jak istota ludzka

Islam

Islam

-

Poród jest ważnym wydarzeniem w życiu

Poród jest ważnym wydarzeniem w życiu

muzułmanina, obecność męża lub kuzynki przy

muzułmanina, obecność męża lub kuzynki przy

porodzie jest wskazana

porodzie jest wskazana

-

Po urodzeniu noworodek jest natychmiast kąpany,

Po urodzeniu noworodek jest natychmiast kąpany,

a następnie ojciec lub matka wypowiada słowa

a następnie ojciec lub matka wypowiada słowa

modlitwy do każdego ucha noworodka. Słowa

modlitwy do każdego ucha noworodka. Słowa

pochodzą z Koranu, są zarazem wyznaniem wiary.

pochodzą z Koranu, są zarazem wyznaniem wiary.

-

U chłopców przeprowadza się obrzezanie w ciągu

U chłopców przeprowadza się obrzezanie w ciągu

pierwszych siedmiu dni życia. Jeśli z poważnych

pierwszych siedmiu dni życia. Jeśli z poważnych

względów jest to niemożliwe, zabieg ten powinien

względów jest to niemożliwe, zabieg ten powinien

nastąpić nie później niż do okresu dojrzewania.

nastąpić nie później niż do okresu dojrzewania.

Islam

Islam



Umieranie i śmierć

Umieranie i śmierć

-

Eutanazja jest zakazana.

Eutanazja jest zakazana.

-

Badania pośmiertne dozwolone tylko w

Badania pośmiertne dozwolone tylko w

uzasadnionych przypadkach medycznych i

uzasadnionych przypadkach medycznych i

prawnych. Amputowane części ciała są zabierane

prawnych. Amputowane części ciała są zabierane

przez rodzinę i chowane razem z ciałem

przez rodzinę i chowane razem z ciałem

-

Zasady przygotowania pogrzebu: członek rodziny

Zasady przygotowania pogrzebu: członek rodziny

tej samej płci co zmarły myje ciało zmarłego.

tej samej płci co zmarły myje ciało zmarłego.

Niedopuszczalne jest dotykanie ciała zmarłego

Niedopuszczalne jest dotykanie ciała zmarłego

przez inne osoby nie będące wyznawcami islamu

przez inne osoby nie będące wyznawcami islamu

(dopuszczalne jest dotykanie ciała w

(dopuszczalne jest dotykanie ciała w

rękawiczkach)

rękawiczkach)

Islam

Islam



Transplantacja narządów, tkanek,

Transplantacja narządów, tkanek,

komórek

komórek

-

Transplantacja jest akceptowana,

Transplantacja jest akceptowana,

wymaga to zawsze poinformowania

wymaga to zawsze poinformowania

rodziny i uzyskania jej zgody

rodziny i uzyskania jej zgody

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy



Wyznanie chrześcijańskie, opierające

Wyznanie chrześcijańskie, opierające

wiarę na Biblii, ma własną strukturę

wiarę na Biblii, ma własną strukturę

organizacyjną, etykę i zasady

organizacyjną, etykę i zasady

postępowania. Za prekursora wyznania

postępowania. Za prekursora wyznania

uznawany jest Charles Russel, który w

uznawany jest Charles Russel, który w

1870 roku założył „klasę studiów

1870 roku założył „klasę studiów

biblijnych”, której celem było

biblijnych”, której celem było

pogłębianie rozumienia Biblii. Doktryny

pogłębianie rozumienia Biblii. Doktryny

wiary opracował sam założyciel.

wiary opracował sam założyciel.

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy



Zdrowie i choroba

Zdrowie i choroba

-

Są indywidualną sprawą i

Są indywidualną sprawą i

odpowiedzialnością jednostki, przy

odpowiedzialnością jednostki, przy

czym społeczność Świadków Jehowy

czym społeczność Świadków Jehowy

wspiera osoby chore w różny sposób

wspiera osoby chore w różny sposób

-

Obowiązuje całkowity zakaz

Obowiązuje całkowity zakaz

przyjmowania krwi i jej produktów

przyjmowania krwi i jej produktów

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy



Pożywienie, dieta, używki

Pożywienie, dieta, używki

-

Zakaz spożywania posiłków, które zawierają krew

Zakaz spożywania posiłków, które zawierają krew

-

Inne zasady dotyczące żywności są kwestią

Inne zasady dotyczące żywności są kwestią

osobistego wyboru, zalecane jest

osobistego wyboru, zalecane jest

zdroworozsądkowe podejście

zdroworozsądkowe podejście

-

Podkreśla się rolę wczesnej profilaktyki i edukacji

Podkreśla się rolę wczesnej profilaktyki i edukacji

zdrowotnej

zdrowotnej

-

Dość jednoznaczne stanowisko dotyczy używek.

Dość jednoznaczne stanowisko dotyczy używek.

Nie wolno palić, upijać się, używać narkotyków.

Nie wolno palić, upijać się, używać narkotyków.

Używki niszczą struktury społeczne, zniewalają

Używki niszczą struktury społeczne, zniewalają

człowieka

człowieka

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy



Antykoncepcja, ciąża, poród

Antykoncepcja, ciąża, poród

-

Antykoncepcja jest indywidualnym wyborem,

Antykoncepcja jest indywidualnym wyborem,

religijne zasady dopuszczają wszelkie środki

religijne zasady dopuszczają wszelkie środki

-

Brak akceptacji sztucznego zapłodnienia

Brak akceptacji sztucznego zapłodnienia

plemnikami pochodzącymi nie od męża

plemnikami pochodzącymi nie od męża

-

Aborcja niedopuszczalna

Aborcja niedopuszczalna

-

Narodzone dzieci nie są chrzczone, chrzest

Narodzone dzieci nie są chrzczone, chrzest

odbywa się w wieku dorosłym

odbywa się w wieku dorosłym

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy



Umieranie i śmierć

Umieranie i śmierć

-

Eutanazja zakazana

Eutanazja zakazana

-

Badania pośmiertne, gdy wymaga

Badania pośmiertne, gdy wymaga

tego prawo

tego prawo

-

Nie istnieją religijne rytuały podczas

Nie istnieją religijne rytuały podczas

choroby i śmierci

choroby i śmierci

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy



Transplantacja narządów i tkanek

Transplantacja narządów i tkanek

- Dawstwo jest indywidualną sprawą

- Dawstwo jest indywidualną sprawą

każdej osoby, pod warunkiem, że

każdej osoby, pod warunkiem, że

zabiegi będą wykonane bez użycia

zabiegi będą wykonane bez użycia

krwi lub użyje się płynów nie

krwi lub użyje się płynów nie

krwiopochodnych, a w przypadku

krwiopochodnych, a w przypadku

krążenia pozaustrojowego nie

krążenia pozaustrojowego nie

przerwie się tego krążenia

przerwie się tego krążenia

Judaizm

Judaizm



Najstarsza monoteistyczna religia i

Najstarsza monoteistyczna religia i

jednocześnie narodowa religia

jednocześnie narodowa religia

Żydów. Zasady religii, będące

Żydów. Zasady religii, będące

jednocześnie surowo przestrzeganym

jednocześnie surowo przestrzeganym

prawem, zapisane są w Talmudzie,

prawem, zapisane są w Talmudzie,

który jest uzupełnieniem Starego

który jest uzupełnieniem Starego

Testamentu.

Testamentu.

Judaizm

Judaizm



Zdrowie i choroba

Zdrowie i choroba

-

Zdrowie i życie stanowią najwyższe wartości

Zdrowie i życie stanowią najwyższe wartości

dla wyznawców. Procedury chirurgiczne,

dla wyznawców. Procedury chirurgiczne,

wyjąwszy przypadki zagrożenia życia, należy

wyjąwszy przypadki zagrożenia życia, należy

przeprowadzać poza dniami świąt religijnych.

przeprowadzać poza dniami świąt religijnych.

Nie zabrania się przyjmowania leków i krwi.

Nie zabrania się przyjmowania leków i krwi.

-

Ortodoksyjni wyznawcy nie akceptują dotyku

Ortodoksyjni wyznawcy nie akceptują dotyku

osób przeciwnej płci, świadczących usługi

osób przeciwnej płci, świadczących usługi

medyczne

medyczne

Judaizm

Judaizm



Pożywienie, dieta, używki

Pożywienie, dieta, używki

-

Nieczyste produkty w równej mierzę szkodzą ciału i duszy

Nieczyste produkty w równej mierzę szkodzą ciału i duszy

-

Zalecane są posiłki koszerne- przygotowane według zasad

Zalecane są posiłki koszerne- przygotowane według zasad

religijnych

religijnych

-

Inne zakazy dotyczą spożywania wieprzowiny, królików,

Inne zakazy dotyczą spożywania wieprzowiny, królików,

małży i ryb bez łusek i płetw

małży i ryb bez łusek i płetw

-

Istnieją też zakazy dotyczące łączenia pewnych

Istnieją też zakazy dotyczące łączenia pewnych

produktów, niedopuszczalne jest spożywanie mleka i

produktów, niedopuszczalne jest spożywanie mleka i

mięsa w czasie tego samego posiłku.

mięsa w czasie tego samego posiłku.

-

Żydów obowiązuje ścisły post podczas święta Yom Kippur,

Żydów obowiązuje ścisły post podczas święta Yom Kippur,

bardziej ortodoksyjni Żydzi mogą odmówić przyjmowania

bardziej ortodoksyjni Żydzi mogą odmówić przyjmowania

leków drogą doustną.

leków drogą doustną.

Judaizm

Judaizm



Antykoncepcja, ciąża, poród

Antykoncepcja, ciąża, poród

-

Antykoncepcja dopuszczalna z wyjątkiem

Antykoncepcja dopuszczalna z wyjątkiem

ortodoksyjnych wyznawców

ortodoksyjnych wyznawców

-

Sztuczne zapłodnienie dopuszczalne

Sztuczne zapłodnienie dopuszczalne

nasieniem męża

nasieniem męża

-

Aborcja zakazana, czasem dopuszczana ze

Aborcja zakazana, czasem dopuszczana ze

względu na zagrożenie życia matki

względu na zagrożenie życia matki

-

Płód z poronienia traktowany jako istota

Płód z poronienia traktowany jako istota

ludzka, podlega pochówkowi

ludzka, podlega pochówkowi

Judaizm

Judaizm



Umieranie i śmierć

Umieranie i śmierć

-

Badania pośmiertne przeciwskazane, chyba, że

Badania pośmiertne przeciwskazane, chyba, że

wymaga tego prawo lub ważne względy medyczne,

wymaga tego prawo lub ważne względy medyczne,

konieczna jest zgoda rodziny

konieczna jest zgoda rodziny

-

Podczas sekcji zwłok na żądanie rodziny może w niej

Podczas sekcji zwłok na żądanie rodziny może w niej

uczestniczyć rabin, lekarz musi wykazać dla zmarłego

uczestniczyć rabin, lekarz musi wykazać dla zmarłego

szacunek, nie rozmawiać o innych sprawach.

szacunek, nie rozmawiać o innych sprawach.

-

Po sekcji ciało zmarłego i wszystkie jego części muszą

Po sekcji ciało zmarłego i wszystkie jego części muszą

być przekazane rodzinie, aby pochować je razem

być przekazane rodzinie, aby pochować je razem

-

Po śmierci rodzina dokonuje toalety ciała, ciało nie

Po śmierci rodzina dokonuje toalety ciała, ciało nie

może zostać pozostawione bez opieki do pogrzebu

może zostać pozostawione bez opieki do pogrzebu

Judaizm

Judaizm



Transplantacja

Transplantacja

-Dawstwo organów i transplantacja

-Dawstwo organów i transplantacja

dopuszczalne pod warunkiem, że

dopuszczalne pod warunkiem, że

zmarły wyraził zgodę przed śmiercią

zmarły wyraził zgodę przed śmiercią

- Transplantacja zakazana, gdy może

- Transplantacja zakazana, gdy może

zdeformować ciało zmarłego, gdy

zdeformować ciało zmarłego, gdy

stanowi źródło dochodu dla innych

stanowi źródło dochodu dla innych

Romowie

Romowie



Grupa etniczna, której korzenie

Grupa etniczna, której korzenie

wywodzą się z Indii. Polska społeczność

wywodzą się z Indii. Polska społeczność

Romów wyznaje religię chrześcijańską

Romów wyznaje religię chrześcijańską

z pewnymi odrębnościami- duże

z pewnymi odrębnościami- duże

znaczenie magii i tradycji. Rodzina jest

znaczenie magii i tradycji. Rodzina jest

najważniejszą instytucją, silne więzy

najważniejszą instytucją, silne więzy

rodzinne i klanowe. Rodziny są liczne,

rodzinne i klanowe. Rodziny są liczne,

wielopokoleniowe.

wielopokoleniowe.

Romowie

Romowie



Zdrowie i choroba

Zdrowie i choroba

-Choroba jest postrzegana jako wpływ złych duchów

-Choroba jest postrzegana jako wpływ złych duchów

-

Procedury inwazyjne i zabiegi operacyjne związane ze

Procedury inwazyjne i zabiegi operacyjne związane ze

znieczuleniem ogólnym stanowią źródło wysokiego poziomu

znieczuleniem ogólnym stanowią źródło wysokiego poziomu

lęku, gdyż sen kojarzy się ze śmiercią

lęku, gdyż sen kojarzy się ze śmiercią

-

Medycyna jest akceptowana, ale duchowy przywódca

Medycyna jest akceptowana, ale duchowy przywódca

(zwykle starsza kobieta z rodziny) może przynieść choremu

(zwykle starsza kobieta z rodziny) może przynieść choremu

zioła i leki. Ten sam lek jest często dzielony z innymi

zioła i leki. Ten sam lek jest często dzielony z innymi

członkami rodziny

członkami rodziny

-

Duża część społeczności cygańskiej to analfabeci,

Duża część społeczności cygańskiej to analfabeci,

uzyskanie pisemnej zgody na zabieg może być problemem

uzyskanie pisemnej zgody na zabieg może być problemem

-

Brak zaufania do młodego personelu i mężczyzn do

Brak zaufania do młodego personelu i mężczyzn do

personelu płci żeńskiej

personelu płci żeńskiej

Romowie

Romowie



Pożywienie, dieta, używki

Pożywienie, dieta, używki



Posiłki muszą być przygotowane w

Posiłki muszą być przygotowane w

sposób „czysty”-z podziałem na naczynia

sposób „czysty”-z podziałem na naczynia

przeznaczone do różnych posiłków,

przeznaczone do różnych posiłków,

naczynia używane przez nie Romów są

naczynia używane przez nie Romów są

uważane za nieczyste.Wskazane jest by

uważane za nieczyste.Wskazane jest by

w szpitalach były naczynia jednorazowe.

w szpitalach były naczynia jednorazowe.

Brak ograniczeń co do spożywania

Brak ograniczeń co do spożywania

pokarmów.

pokarmów.

Romowie

Romowie



Antykoncepcja , ciąża poród

Antykoncepcja , ciąża poród



Problem antykoncepcji i sztucznego zapłodnienia

Problem antykoncepcji i sztucznego zapłodnienia

jest indywidualną sprawą jednostki

jest indywidualną sprawą jednostki



Dziecko po urodzeniu powinno być jak

Dziecko po urodzeniu powinno być jak

najwcześniej zawinięte i tylko matka może

najwcześniej zawinięte i tylko matka może

je nosić aby pozostało „czyste”. Jak

je nosić aby pozostało „czyste”. Jak

najmniej ludzi powinno mieć kontakt z

najmniej ludzi powinno mieć kontakt z

dzieckiem ponieważ niektórzy mają

dzieckiem ponieważ niektórzy mają

Romowie

Romowie



„

„

złe oczy” (krzaczaste brwi i mocno

złe oczy” (krzaczaste brwi i mocno

owłosione ciało) i przynoszą dziecku

owłosione ciało) i przynoszą dziecku

choroby, w tym wypadku należy zrobić

choroby, w tym wypadku należy zrobić

znak krzyża na ze śliny na czole dziecka

znak krzyża na ze śliny na czole dziecka



Śmierć dziecka jest znakiem „złego

Śmierć dziecka jest znakiem „złego

szczęścia” rodzice muszą unikać ciała

szczęścia” rodzice muszą unikać ciała

zmarłego dziecka – dziadkowie dokonują

zmarłego dziecka – dziadkowie dokonują

pochówku dziecka w miejscu nieznanym

pochówku dziecka w miejscu nieznanym

rodzicom. Często zmarłe dziecko jest

rodzicom. Często zmarłe dziecko jest

pozostawiane w szpitalu.

pozostawiane w szpitalu.

Romowie

Romowie



Umieranie i śmierć

Umieranie i śmierć



Osoba umierająca może być zaniepokojona ,

Osoba umierająca może być zaniepokojona ,

gdyż oczekuje ze wszystkie sprawy dotyczące

gdyż oczekuje ze wszystkie sprawy dotyczące

śmierci i pogrzebu zostały ustalone. Konieczne

śmierci i pogrzebu zostały ustalone. Konieczne

staje się poinformowanie „starszego”

staje się poinformowanie „starszego”

społeczności lub rodziny. Moment śmierci i

społeczności lub rodziny. Moment śmierci i

ostatnie słowa są ważne dla rodziny. Rodzina

ostatnie słowa są ważne dla rodziny. Rodzina

może prosić o otwarcie okna co ma pozwolić

może prosić o otwarcie okna co ma pozwolić

na odejście ducha zmarłej osoby. Ciało zmarłego

na odejście ducha zmarłej osoby. Ciało zmarłego

stanowi źródło duchowego niebezpieczeństwa

stanowi źródło duchowego niebezpieczeństwa

dla rodziny aż do momentu pochówku.

dla rodziny aż do momentu pochówku.

Romowie

Romowie



Ciało zmarłego stanowi źródło

Ciało zmarłego stanowi źródło

duchowego niebezpieczeństwa dla

duchowego niebezpieczeństwa dla

rodziny aż do momentu pochówku

rodziny aż do momentu pochówku



Badania pośmiertne są

Badania pośmiertne są

nieakceptowane, dopuszczalne

nieakceptowane, dopuszczalne

jedynie w przypadku nakazów

jedynie w przypadku nakazów

prawnych.

prawnych.

Romowie

Romowie



Transplantacja narządów

Transplantacja narządów



Silnie zakorzenione kulturowo są

Silnie zakorzenione kulturowo są

postawy braku akceptacji dawstwa

postawy braku akceptacji dawstwa

organów i transplantacji , często

organów i transplantacji , często

wymaga to wielokrotnych wyjaśnień

wymaga to wielokrotnych wyjaśnień

wyjaśnień i uzasadnień.

wyjaśnień i uzasadnień.