Zasady pobierania

próbek wody do badań

mikrobiologicznych

Pobór próbek

– uwagi ogólne



Definicja: wykonanie serii czynności, które umożliwiają
pobranie części matrycy, przeznaczonej do analizy; pobór
próbek jest częścią tzw. etapu przedanalitycznego
obejmującego również transport oraz przechowywanie.



Technika pobrania materiału do badań ma istotny wpływ na
wiarygodność końcowych wyników danej analizy
mikrobiologicznej.



Dobór odpowiedniej techniki poboru jest uzależniony od
rodzaju badanego materiału, jak również poszukiwanego
mikroorganizmu/grupy mikroorganizmów

Podstawowym celem jest uzyskanie próbki, która jest, tak dalece jak to

możliwe, reprezentatywna dla badanej wody. Dlatego należy stosować
pewne środki zapobiegawcze wspólne dla wszystkich sposobów pobierania
próbek do badań bakteriologicznych.

W celu określenia parametrów jakościowych wody i ich zmian zachodzących

w czasie próbki reprezentatywne dla rzeczywistych warunków jakościowo-
ilościowych występujących w matrycy mogą być pobierane zgodnie z
planami pobierania próbek, dla których przyjmuje się następujące
założenia :



określenie punktów poboru próbek



częstotliwość poboru próbek



metody manipulowania próbką i jej przechowywania



kryteria oceny i zarządzania danymi

Pobieranie próbek wody do badań
mikrobiologicznych

Ogólne wytyczne

Próbki powinny być pobierane z miejsc, które są reprezentatywne dla danego źródła wody, tj.:



oczyszczalnie ścieków



zbiorniki do przechowywania wody



sieci dystrybucji



punkty, w których woda dostarczana jest do konsumenta



punkty użytkowania

Punkty poboru próbek powinny być starannie wybrane i obejmować te miejsca, z których

możliwe jest pobranie próbek reprezentatywnych dla warunków w najbardziej zagrożonych
źródłach i miejscach, w szczególności w punktach, gdzie może potencjalnie dojść do
zanieczyszczenia, takich jak:



niechronione źródła



obiegi zamknięte wody



zbiorniki



strefy instalacji pod niskim ciśnieniem



strefy na skraju systemu

Punkty poboru próbek powinny być rozłożone równomiernie w systemach wodociągowych,

mając również na względzie rozmieszczenie terytorialne ludności.

Pobieranie próbek wody do badań
mikrobiologicznych

Ogólne wytyczne

Wymagania Normy PN-EN ISO 19458: 2006

Pobieranie próbek wody do badań mikrobiologicznych

Pojemniki do pobierania prób



Pojemniki czyste i sterylne o pojemności odpowiedniej do analizy wszystkich

potrzebnych parametrów.



W przypadku konieczności zanurzenia pojemnika w pobieranej (czystej)

wodzie, należy korzystać z butelek, które są sterylne nie tylko od wewnątrz ale

i na zewnątrz, oraz są zabezpieczone zewnętrznym opakowaniem.



Zewnętrzne opakowanie np. plastikowe torebki otwarte tuż przed pobieraniem

mogą również służyć jako rękawiczka przy trzymaniu butelki, aby zapewnić

maksymalną aseptyczność, zanim zostanie umieszczona sterylnym aparacie

do pobierania.



Alternatywnie zewnętrzna strona butelki do pobierania może być

zdezynfekowana bezpośrednio przed użyciem przy pomocy odpowiedniego

środka dezynfekcyjnego takiego jak izopropanol, który przed jej użyciem

winien odparować. Taki sposób postępowania nie jest odpowiedni w badaniach

dot. bakterii tworzących spory.

Pojemność pojemników :



w większości przypadków do 500 ml



dla wód butelkowanych – po 250 ml na każdy parametr



do oznaczenia Legionella spp. lub Salmonella spp.- 1 litr



do badania wirusów, ameb w wodach czystych – od 10 do kilkuset litrów*

*Zazwyczaj zagęszczanie jest przeprowadzone w miejscu pobierania przy wykorzystaniu odpowiedniego

sprzętu.



Butelki do pobierania próbek powinny zawierać środek neutralizujący
jakąkolwiek pozostałość środka dezynfekującego w wodzie. Środek
neutralizujący nie powinien wpływać na zdolność do życia lub namnażania
się poszukiwanych organizmów. W przypadku chloru do każdej butelki
dodać na każde 100 mi pojemności butelki 0,1 mi sterylnego 1,8 % (mim)
roztworu tiosiarczanu(VI) sodu (Na

2

S0

3

x5H

2

0);

Wymagania Normy PN-EN ISO 19458: 2006

Pobieranie próbek wody do badań mikrobiologicznych

Pojemniki do pobierania prób



Butelki mogą być szklane lub z tworzyw sztucznych takich jak polipropylen,

polistyren, polietylen, poliwęglany.



Szkło jest preferowane przy wielokrotnym wykorzystaniu.



Zamknięciami mogą być :

 korki szklane lub z tworzyw sztucznych w przypadku butelek szklanych

 pokrywki na wcisk do plastikowych pojemników

 plastikowe lub metalowe zakrętki do pojemników szklanych i z tworzywa

sztucznego



Wyloty z butelek zamknięte plastikowymi lub szklanymi korkami powinny być

ponadto chronione przed zanieczyszczeniem przez np. folię aluminiową



Nie całkowite i po zamknięciu go korkiem należy pozostawić przestrzeń z powietrzem.



Należy unikać zanieczyszczenia korka.



Próbki powinny być szczelnie zamknięte, aż do momentu otwarcia w laboratorium i

dodatkowo opakowane w ceku zabezpieczenia przed zanieczyszczeniem.

Wymagania Normy PN-EN ISO 19458: 2006

Pobieranie próbek wody do badań mikrobiologicznych

Pojemniki do pobierania prób

Sprzęt do pobierania próbek
– przyrządy (łącznie z pompami i ich osprzętem) powinny być
dokładnie oczyszczone i nie powinny wprowadzać do wody obcych

mikroorganizmów.



przed poborem próbek – kurki probiercze należy wysterylizować płomieniem lub
innymi sposobami o równorzędnej skuteczności, np. przez zamoczenie w 70%
roztworze alkoholu,



kurki powinny być utrzymane w dobrym stanie technicznym,



woda spuszczana do pojemnika probierczego powinna wypływać swobodnym
strumieniem, wprost do pojemnika,



przewód doprowadzający wodę do kurka probierczego powinien być jak
najkrótszy,



jeśli to możliwe, próbki należy pobierać ze strefy turbulentnego przepływu w
przewodzie (miejsce tuż za zaworem lub innym urządzeniem powodującym
turbulencję),



przewód do pobierania próbek nie powinien być zagłębiony w rurociągu,

Wymagania Normy PN-EN ISO 19458: 2006

Pobieranie próbek wody do badań mikrobiologicznych

Warunki poboru

•

Z powierzchni wody tj. z warstwy do 50 cm poniżej powierzchni.

•

Bezpośrednio przed pobraniem próbki wyjmuje się korek z butelki poprzez
kapturek papierowy (folię aluminiową) i trzyma go w ręce. Należy uważać aby ręką
nie zanieczyścić korka lub szyjki butelki.

•

Następnie butelkę napełnia się bez przepłukiwania i niezwłocznie zamyka korkiem.

•

Próbki pobiera się trzymając butelkę za jej podstawę i zanurzając szyjkę pod wodą,
na głębokość ok. 0,3 m pod powierzchnię. Następnie butelkę odwraca się w taki
sposób aby szyjka była zwrócona nieznacznie ku górze, a otwór wlotowy zwrócony
był w kierunku przepływu („od” rynny przelewowej).

•

W większości przypadków woda wpływająca do butelki na ogół nie styka się z ręką
chociaż przy turbulentnym przepływie zanieczyszczenie może się zdarzyć.

•

W tym przypadku pobrane próbki należy odrzucić i wybrać inny, lepszy punkt
pobierania o mniejszej turbulencji bądź też butelkę umieścić w sterylnym
uchwycie lub na żerdzi.

•

Do pobierania próbek z głębokości można też używać specjalnie
wysterylizowanych przyrządów

Wymagania Normy PN-ISO 5667-6: 2003

Pobieranie próbek wód powierzchniowych do badań
mikrobiologicznych

Technika poboru



Czas pomiędzy pobraniem próbki a jej analizą powinien być jak

najkrótszy



Dla wód do spożycia analizy mikrobiologiczne powinny być rozpoczęte

tego samego dnia w którym były pobrane.



Bezpośrednio po pobraniu próbki należy umieścić w warunkach

chłodniczych (idealnie 5-3

o

C), nie wolno ich zamrozić.



Próbki należy chronić przed światłem słonecznym.



Dla próbek transportowanych ponad 8 godzin, konieczne jest

monitorowane i zapisywanie temperatury.



Warunki transportu należy dokumentować.

Wymagania Normy PN-EN ISO 19458: 2006

Pobieranie próbek do badań mikrobiologicznych

Transport i przechowywanie

Pobieranie próbek wody wg. Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Dz.U. Nr.61, poz. 417 z roku 2007 - Procedura pobierania

próbek do oznaczania bakterii rodzaju Legionella



Miejsca pobierania próbek ciepłej wody w celu wykrywania bakterii

Legionella sp. są zlokalizowane w:



Wypływie ze zbiornika ciepłej wody lub najbliższym punkcie czerpalnym.



Punkcie czerpalnym najdalej położonym od zbiornika ciepłej wody.



Miejscu powrotu wody do podgrzewacza.



Wybranych punktach pośrednich, których liczba zależy od wielkości

systemu.



Pojemniki do poboru próbek powinny być szklane i sterylne. Należy zwrócić

szczególną uwagę podczas poboru próbek na temperaturę wody. Aby

uniknąć poparzeń rąk należy korzystać z rękawic ochronnych.



Próbki wody do oznaczania bakterii z rodzaju Legionella należy

przechowywać i transportować w temperaturze 6-18

o

C

Organizmy

zalecany (dopuszczalny)

czas przechowywania [h]

▫

dające się hodować drobnoustroje w t.22°C lub 36°C 8 (12)

▫

Escherichia coli / bakterie z grupy coli

12 (18)

▫

Enterokoki

12 (18)

▫

Spory Clostridia

24 (72)

▫

Komórki clostridia (komórki wegetatywne) 12 (18)

▫

Salmonella i Enterobacteriaceae12 (18)

▫

Enterowirusy i bakteriofagi

48 (72) [1 miesiąc, - 70°C]

▫

Cysty / oocysty Giardia/Cryptosporidium

24 (96)

▫

Ameby

24 (96)

▫

Staphylococcus

8 (12)

▫

Pseudomonas aeruginosa

8 (12)

▫

Legionella

24 (48)

▫

Cyjanobakterie

48 (72)

▫

Campylobacter

24 (24)

▫

Jaja helmintów (przy pH 2.0)

48 (72)

Wymagania Normy PN-EN ISO 19458: 2006

Pobieranie próbek do badań mikrobiologicznych

Transport i przechowywanie



Protokoły poboru powinny być wypełnione w sposób czytelny i poprawny stosownie do zawartego w
nim opisu z uwzględnieniem podania dokładnych danych dotyczących m.in. miejsca poboru,
warunków meteorologicznych, temperatury próby, sposobu utrwalenia, warunków fizyko-
chemicznych próbek oraz powinny być w sposób czytelny podpisane przez próbobiorcę.



Każda próba odbierana od klienta a nie pobierana przez próbobiorcę powinna posiadać w momencie
dostarczenia do laboratorium zbiorczy raport poboru wraz z adnotacja przez kogo była pobrana,
datą i czytelnym podpisem zleceniodawcy.



Wszystkie przyrządy pomiarowe wykorzystywane w procedurze poboru próby muszą posiadać
kontrolne karty pracy. Dotyczy to m.in. następujących urządzeń:



pH-metry



konduktometry



termometry



chłodziarki



elektrody do pH-metrów



elektrody do konduktometrów

Pobieranie prób

Dokumentacja – protokoły poboru i karty kontrolne