SUBSTANCJE

POMOCNICZE

• SUBSTANCJA LECZNICZA

- Substancja lecznicza jest to związek
chemiczny stosowany w celu
wywołania określonego działania
leczniczego.

• Substancji leczniczej jako takiej

stosować jednak nie można, trzeba
jej nadać odpowiednią postać
umożliwiającą dawkowanie i
wprowadzanie do organizmu
odpowiednimi drogami w celu
wywołania działania miejscowego
(nie wchłania się do krwiobiegu) lub
ogólnego.

• Może być podawana także podawana

w celach diagnostycznych i
profilaktycznych.

• POSTAĆ LEKU – preparat nadający

się do bezpośredniego użycia
- Preparat składa się z substancji
leczniczej i substancji pomocniczych
(sacharozy, glukozy, laktozy, skrobi
pszenicznej), które służą do nadania
substancji leczniczej odpowiedniej
postaci.

• SUBSTANCJE POMOCNICZE:
- nadają właściwą postać leku
- decydują o właściwościach fizycznych

produktu leczniczego

- mają wpływ na szybkość uwalniania i

wchłaniania substancji leczniczniczej

- zwiększają trwałości substancji

aktywnej

- poprawiają wygląd i smak leku
- pozbawione własnego działania

farmakologicznego

- pochodzenia naturalnego lub

syntetyczne

• Substancje pomocnicze lub ich

mieszaniny nie mogą w
zastosowanych ilościach wywierać
własnego działania
farmakologicznego, ani też wchodzić
w niepożądane reakcje wpływające
na trwałość leku.

• Niektórych substancji (np. sacharoza,

glukoza, skrobia pszeniczna,
galaktoza, laktoza, aspartam) nie
można stosować w określonych
jednostkach chorobowych (lub w
ograniczonych ilościach).

• Substancje wypełniające i

adsorbujące:

– laktoza, skrobia ziemniaczana,

pszenicza, ryżowa, kukurydziana,
sacharoza, glukoza,mannitol, celuloza
mikrokrystaliczna, kaolin, krzemionka
koloidalna, bentonit

• Substancje wiążące (zwilżające,

lepiszcza):

– woda, etanol, izopropanol, kleik

skrobiowy, gumy (arabska, xantan), PVP,
PVA,HPMC, etyloceluloza, celuloza i jej
pochodne

• Substancje rozsadzające:

– organiczne: skrobia ziemniaczana,

glikolan sodu, skrobia modyfikowana,
celuloza mikrokrystaliczna, pochodne
celulozy, pektyny, PVP, agar

– nieorganiczne: bentonit, aerosil,

NaHCO3, CaCO3, kwasy organiczne

• Substancje utrzymujące wilgoć:

– skrobia, sorbitol, syrop cukrowy, mleczan

sodowy, glicerol, glikol propylenowy

• Substancje przyspieszające wchłanianie

substancji leczniczej (promotory sorpcji)

– kwasy tłuszczowe i glicerynowe, sole

kwasów żółciowych, związki chelatujące ,
(EDTA), IV-rzędowe sole amoniowe,
salicylany, cyklodekstryny,

• Substancje antystatyczne:

– talk, stearynian magnezu i wapnia,

laurylosiarczan sodu, makrogole (PEG
4000),laktoza, mannitol, IV-rzędowe sole
amoniowe

• Substancje poślizgowe i

antyadehzyjne

– talk, skrobia

• SUROWCE POPRAWIAJĄCE SMAK

I ZAPACH:

• surowce pochodzenia naturalnego i

syntetycznego

• więcej ilości grup -OH – bardziej

słodki smak

• aminy, amidy

• Surowce poprawiające smak:

– olejki eteryczne: miętowy, cytrynowy
– drażetki powleka się cukrem i czekoladą

• Surowce słodzące:

– laktoza, mannitol, glicerol, sorbitol,

maltoza, glukoza, ksylitol, sacharoza,
fruktoza,cukier inwertowany

• Surowce poprawiające zapach:

– owocowe: malinowe, pomarańczowy
– korzenne: anyżkowy
– specyficzne: mięta pieprzowa

• ALGINIANY (sole Na, K, Mg, NH4 –

kwasu alginowego):

– Wielocząsteczkowe substancje o charakterze

anionowym

– Stosowane są zewnętrznie i wewnętrznie, jako

substancje zwiększające lepkość,

zagęszczające, jako solubilizatory zawiesin i

emulsji oraz emulgatory koloidowetypu o/w w

stężeniu powyżej 1%. W tabletkach w postaci

roztworu (1%) jako substancje wiążąca oraz w

postaci suchej jako substancja rozsadzająca.

– Sól Na występuje w błonach

komórkowych wielu glonów.

• ŚRODKI SŁODZĄCE:
• ASPARTAM:nazwa systematyczna: ester

metylowy N-[amino-(karboksyloamino)-
acetylo]-fenylalaniny, organiczny związek
chemiczny z grupy estrów peptydowych

– stosowany masowo jako sztuczny środek słodzący
– (200x słodszy od sacharozy).
– oznaczany w produktach spożywczych kodem E951
– P/wskazany u dzieci <3 r.ż. i osób z

fenyloketonurią.

• SACHARYNA

– imid kwasu a-sulfobenzoesowego
– 500x słodsza od sacharozy.

• KSYLITOL – NF19

– w syropach, tabletkach, otoczkach,

pastach do zębów (działanie
p/próchnicze,pomaga w przyswajaniu
wapnia), wlew dożylny substancja
odżywcza i izotonizująca.

• ROZPUSZCZALNIKI (dotyczy

aerozoli):

– Etanol, izopropanol, woda

• SUBSTANCJE POMOCNICZE:

– Środki powierzchniowo czynne
– Izotonizujące
– Bufory
– Związki zwiększające lepkość (w

zawiesinach)

– laktoza jako substancja zwiększająca

masę i poprawiająca właściwości
dyspergujące proszku

• AEROZOLE: GAZY WYTŁACZAJĄCE

(PROPELENTY):

• sprzężone: azot, CO2, powietrzem

podtlenek azotu

• skroplone: chloro- i fluoropochodne

metanu i etanu (CFC-freony), nasycone

węglowodory alifatyczne, eter

dimetylowy, wodorofluorowęglowodory

(hydrofluoroalkany, HFA – norfluran)

• zastosowanie chloro- fluoropochodnych

metanu i etanu (freonów) maleje, ale
nadal dopuszcza się ich zastosowanie z
uwagi na trudną do osiągnięcia
zgodność fizyczną z innymi gazami w
aerozolach donosowych i inhalacyjnych
ze steroidami, broncholitykami i
niektórymi antybiotykami

• NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE

„PROMOTORY” WCHŁANIANIA:

• Etanol:

– Estradiol
– Kortykosterydy
– Diklofenak

• Glikol propylenowy:

– Propranol

– 5-Fluorouracyl

• Mocznik:

– Kortykosterydy

– Ditrazol

– Lidokaina

– Kofeina

• Azon:

– Nitrogliceryna
– Klonidyna
– Antybiotyki
– Morfina
– Insulina
– Ibuprofen

• Terpeny:

– Nikotyna
– Testosteron

• Kwas olejowy:

– 5-Fluorouracyl

• Sulfotlenki:

– 5-Fluorouracyl
– Skopolamina
– Testosteron

• SUBSTANCJE POMOCNICZE

( SOLUBILIZATORY) do iniekcji:

– Salicylan sodu – zwiększa rozpuszczalność

kofeiny (także benzoesan sodu) oraz
ryboflawiny (Wit. B

2

).

– Dietyloamid kwasu octowego – solubilizuje

pochodne kwasu barbiturowego.

– Amid kwasu nikotynowego – ułatwia

rozpuszczanie kwasu foliowego w wodzie

– Etylenodiamina z teofiliną

(Aminophyllinum).

• SUBSTANCJE POMOCNICZE –

P/UTLENIACZE:

• Substancje o niższym potencjale

oksydoredukcyjnym niż chronione przez
nie substancje lecznicze:

– Do roztworów wodnych – połączenia

siarki: siarczyny, wodorosiarczyny
sodu,pirosiarczyn sodu, a także kwas as
korbowy oraz inne jak np. z czynną grupą
sulfhydrylową (-SH) (np. Cysteina).

– Do roztworów olejowych –

tokoferole, dobrze rozpuszczają się
w tłuszczach (do Wit. A, emulsji
tłuszczowych do żywienia
pozajelitowegoE

– Wersenian disodu – tworzy

kompleksy chelatowe z jonami
metali wielowartościowych.

• SUBSTANCJE P/BAKTERYJNE:

– Są to: chlorek benzalkoniowy, tiomersal,

chlorokrezol, alkohol benzylowy, estry kwasu

p/hydroksybenzoesowego: metylowy i

propylowy.

– FP VI wymaga dodawania substancji

działających p/bakteryjnie do leków dozowanych

do pojemników wielodawkowych (nie więcej jak

10 dawek, a zawartość powinna być zużyta w

ciągu 72 h od pobrania pierwszej dawki. Płyny

nie zawierające substancji p/bakteryjnych – do

12 h, przechowywane w temp. +5°C).

• SUBSTANCJE WZMACNIAJĄCE

DZIAŁANIE P/BAKTERYJNE:

• Alkohol b-fenyloetylowy – składnik

mieszanin związków konserwujących
(zwiększa przepuszczalność błony
komórkowej bakterii). Związki
konserwujące mogą być stosowane w
mniejszych ilościach.

• ALKOHOL POLIWINYLOWY

( Alcohol polyvinylicus ):

– Otrzymuje się przez hydrolizę octanu

poliwinylowego działaniem zasad

– Stosowany w technologii tabletek do

granulacji w postaci suchej lub 5%
roztwór daje bardzo twardy granulat i
łatwo rozpadające się tabletki

– Jako błonotwórczy środek powlekający,

oraz substancja zwiększająca lepkość
(kropledo oczu i roztwory do
wstrzykiwań) – przedłuża ich działanie

– W technologii plastrów na skórę

• GLIKOLE (diwodorotlenowe

alkohole):

– Stosowane jako rozpuszczalniki

substancji nierozpuszczalnych w wodzie
(w tym olejków eterycznych, barwników,
gum i żywic)

– Zastosowanie ogranicza ich toksyczność
– Glikol propylenowy otrzymuje się

syntetycznie z propylenu

– Jako rozpuszczalnik lub

współrozpuszczalnik w preparatach do
wstrzykiwań, w maściach, hydrożelach,
kremach o/w jako substancja
zapobiegająca wysychaniu,ułatwiają
wchłanianie, w lekach błonotwórczych

– 50% wodny roztwór w aerozolu do

dezynfekcji powietrza

• GLUKOZA (cukier gronowy, dekstroza):

– Otrzymuje się przez hydrolizę skrobi

ziemniaczanej

– Spełnia funkcję substancji wypełniającej w

granulatach oraz tabletkach do ssania,

dopochwowych (dodatkowo jako pożywka dla

flory bakteryjnej pochwy)

– W technologii leków pozajelitowych jako środek

izotonizujący

– Wymagane jest oznakowanie, jeżeli dawka

dobowa przekracza 5g

• LAKTOZA ( Lactosum ), cukier

mlekowy:

– Otrzymuje się z mleka ssaków, w którym

występuje

– Jako substancja wypełniająca w

granulatach oraz tabletkach także do
ssania i dopochwowych

– W tabletkach do sporządzania roztworów

do wstrzyknięć (sama laktoza)

– w aerozolach DPI (inhalatory suchego

proszku)

– Może pełnić funkcję środka

hydrofilizującego, stosowana w procesie
tabletkowania bezpośredniego (także z
celulozą mikrokrystaliczną, skrobią i
stearynianem magnezu)

• MANNITOL ( Mannitolum ) – alkohol

cukrowy z manny wytwarzanej
przez drzewo Fraxinus ornus:

– Na skalę przemysłową produkowany

syntetycznie, obok sorbitolu, przez
katalityczne bądź elektrolityczne
uwodornienie

– Dobry środek wypełniający w tabletkach

do ssania, podjęzykowych i do
sporządzania roztworów do wstrzykiwań

– Do tabletkowania substancji wrażliwych

na wilgoć

– Jako środek izotonizujący
– Substancja pokrywająca w procesie

drażowania tabletek

– Pośrednik rozpuszczania trudno

rozpuszczalnych związków

• SORBITOL ( Sorbitolum ), alkohol

sześciowodorotlenowym:

– Występuje w jagodach jarzębiny
– Na skalę przemysłową otrzymywany

syntetycznie

– Stosowany jako środek wiążący i

wypełniający w procesie sporządzania
tabletek na drodze granulacji i w
tabletkowaniu bezpośrednim w tabletkach
do ssania

– W kapsułkach żelatynowych jako

plastyfikator

– Jako środek izotonizujący w roztworach

elektrolitów, aminokwasów i fazy wodnej
emulsji tłuszczowych (ma większą
wytrzymałość termiczną niż glukoza)

• GUMY:
• ARABSKA Guma akacjowa – stężała

wydzielina pochodzenia roślinnego.
Wodne roztwory (10 – 20%) jako
lepiszcza w procesie granulacji na
mokro, oraz jako tzw. emulgator
koloidalny o/w do użytku wewnętrznego
(emulsje, oleje tłuste, olejki eteryczne,
tłuszcze, woski, żywice)

• GUAR: 10% wodny roztwór jako

środek wiążący i rozsadzający w
procesie sporządzania tabletek, w
tabletkach zmniejszających łaknienie
i preparatach na błonę śluzową jamy
ustnej

• XANTAN (polisacharyd o m.cz.

2000000): Stosowany do
sporządzania tabletek o
spowolnionym uwalnianiu, jako
substancja wiążąca

• KARAYA: Główny składnik klejów do

protez zębowych, do past do zębów
(zapobiega osadzaniu się kamienia
nazębnego)

• KAOLIN (Kaolinum), glinka biała:

Stosowany jak adsorbent w produkcji
granulatów i tabletek, także jako
środek poślizgowy, Do produkcji
pudrów, stabilizowania zawiesin i
past.

• CYKLODEKSTRYNY ( a , b , g ) – różnią

się rozpuszczalnością w wodzie
(oligosacharydy powstające w wyniku
enzymatycznej degradacji skrobi):

• PROSTAVASIN 20, 60 (alprostadic) –

liofilizat do przygotowywania roztworu
dożylnego lub dotętniczego

• ALPROSTADIL – w ampułce znajduje się w

formie kompleksu inkluzyjnego z a-
cyklodekstryną

• ZASTOSOWANIE KOMPLEKSÓW

INKLUZYJNYCH
CYKLODEKSTRYNY:

• Zwiększenie trwałości substancji

leczniczych (poprawa stabilności
prostaglandyn i prostacyklin).
Prostavasin – wlew dotętniczy

• Zwiększenie rozpuszczalności i

szybkości rozpuszczania bardzo
trudno rozpuszczalnych w wodzie
substancji leczniczych (Brexidol –
komplex piroksikamu z b-CD; szybciej
się wchłania w jelicie cienkim i nie
drażni błony śluzowej)

• Maskowanie nieprzyjemnego zapachu

i smaku (Tegra: drażetki zawierające
olejek czosnkowo – cebulowy)

• Zapobieganie utlenianiu substancji

zapachowych i aromatycznych (olejki
eteryczne)

• Zastosowanie jako pośredników

rozpuszczania