Katedra Medycyny Sądowej

Akademii Medycznej we

Wrocławiu

Zasady odpowiedzialności cywilnej i

opiniowania lekarskiego w

sprawach cywilnych.

MEDYCYNA SĄDOWA

Podstawą prawną odpowiedzialności cywilnej jest art.

415 k.c.:

„Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę,

obowiązany jest do jej naprawienia.”

Obowiązek udowodnienia zaistnienia i zakresu szkody

spoczywa na poszkodowanym.

Odpowiedzialność cywilna

[proces cywilny rozpoczyna

pozew

wniesiony do sądu z

żądaniem odszkodowania lub zadośćuczynienia od sprawcy

strat materialnych lub spowodowania uszczerbku na

zdrowiu, prowadzącego do strat materialnych.
•Uuczestnicy postępowania:

powód

– poszkodowany.

pozwany

(osoba fizyczna lub prawna)

•Oobie strony mogą mieć swych pełnomocników.

Zzasada konstytucyjna:
Aart. 45.: Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego

rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki przez właściwy,

niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Odpowiedzialność cywilna

• Odpowiedzialność cywilna jest niezależna od

odpowiedzialności karnej, zawodowej,

administracyjnej i służbowej.
• Celem tej odpowiedzialności jest naprawienie

szkody pacjenta.
• Szkodą jest każdy uszczerbek na dobrach prawnie

chronionych.
Wyróżnia się dwa rodzaje szkody:
•

szkodę majątkową

(uszczerbek materialny na

osobie lub mieniu),
•

szkodę niemajątkową

(doznaną krzywdę, czyli

cierpienie fizyczne i kalectwo).

Odpowiedzialność cywilna

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie

zobowiązania powoduje odpowiedzialność
kontraktową w rozumieniu art. 471 k.c.

Wyrządzenie szkody spowodowane czynem

niedozwolonym powoduje odpowiedzialność
deliktową w rozumieniu art. 415 k.c.

Jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez

dłużnika (sprawcę) istniejącego zobowiązania jest
jednoczenie czynem niedozwolonym np.
wyrządzeniem szkody pacjentowi, uszkodzeniem
ciała lub powstaniem rozstroju zdrowia, to może
on odpowiadać z odpowiedzialności kontraktowej
bądź deliktowej. W tej sytuacji zachodzi zbieg
odpowiedzialności w rozumieniu art. 443 k.c.

Odpowiedzialność cywilna

•

Odpowiedzialność cywilna jest

odpowiedzialnością majątkową dłużnika.

•

W zasadzie jest to odpowiedzialność

nieograniczona. Ograniczenia występują przy

egzekucji.

•

Dłużnik odpowiada za dług całym swoim

majątkiem obecnym i w przyszłości.

Przesłanki odpowiedzialności cywilnej:
•

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie

zobowiązania,

•

Powstanie szkody o charakterze majątkowym

(na osobie lub mieniu) lub niemajątkowym

(krzywda),

•

Związek przyczynowy pomiędzy działaniem a

wyrządzoną szkodą.

Odpowiedzialność cywilna

Wysokość pieniężnego odszkodowania

odpowiadać musi wartości

materialnej szkody w znaczeniu art.

444 k.c.

Odszkodowanie obejmuje wszelkie

wynikłe wydatki poniesione przez

poszkodowanego lub jego rodzinę.

Odpowiedzialność cywilna

Zwrot kosztów za poniesione wydatki

przysługuje m.in. za:

• utracone zarobki podczas leczenia i

rehabilitacji,

• koszty pobytu w szpitalu,
• koszty zabiegów rehabilitacyjnych,
• nabycie protez i sprzętu rehabilitacyjnego,
• koszty dodatkowej opieki pielęgniarskiej,
• koszty konsultacji specjalistycznych,
• koszty niezbędnej diety,
• koszty przejazdów chorego na leczenie.

Odpowiedzialność cywilna

Jeżeli poszkodowany stał się inwalidą i

zachodzi ew. konieczność

przyuczenia poszkodowanego do

innego zawodu, sprawca

zobowiązany jest do pokrycia

kosztów kursów zawodowych,

praktyk oraz np. zakupu

odpowiednich podręczników.

Ponadto poszkodowany ma prawo do

czasowej lub stałej renty

wyrównawczej (z tytułu utraconych

zarobków do wysokości jak przed

szkodą).

Odpowiedzialność cywilna

Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub doznania

rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć

poszkodowanego, z tytułu art. 446 k.c. rodzinie

poszkodowanego przysługuje zwrot kosztów

leczenia i pochówku.

Dzieciom osoby zmarłej (i innym osobom będącym na

jej utrzymaniu, np. współmałżonkowi) wypłacana

jest również renta do czasu uzyskania przez nie

zdolności do pracy zarobkowej. Na sprawcę

przechodzą również ew. obowiązki alimentacyjne.

Odpowiedzialność cywilna

Sąd w myśl art. 445 k.c. może przyznać

poszkodowanemu odpowiednią sumę

tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za

doznaną krzywdę.

Przysługuje prawo do zadośćuczynienia za

cierpnie fizyczne i moralne, tzw. nawiązka

za ból. Sąd ustala wysokość tego

odszkodowania biorąc pod uwagę m.in.:

stopień oraz czas trwania cierpień

fizycznych i psychicznych (w tym zabiegi

operacyjne), trwałość skutków, rokowanie

na przyszłość, wiek (im młodszy

poszkodowany, tym wyższy stopień

krzywdy).

Odpowiedzialność cywilna

Poszkodowani mają również prawo do

zadośćuczynienia także w

przypadkach, gdy występuje

niemożność lub znaczne utrudnienie

w sferze aktywności społecznej, np.:

• wykonywania pracy twórczej,
• zawarcia związku małżeńskiego,
• posiadania dzieci,
• utrzymywania kontaktów

towarzyskich,

• uprawiania sportu itp.

Odpowiedzialność cywilna

Inną formą odpowiedzialności jest tzw.
odpowiedzialność solidarna w rozumieniu
art. 441 § 1 i § 2 k.c. W myśl tego artykułu
jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za
szkodę spowodowaną czynem
niedozwolonym, ich
odpowiedzialność jest solidarna np.
świadczenie zdrowotne udzielone było przez
zespół np. dwóch lekarzy, pielęgniarkę lub
innego pracownika ochrony zdrowia.

Odpowiedzialność cywilna

Pracownika zatrudnionego w zakładzie
leczniczym nie łączy z pacjentem żaden
stosunek umowny. Pracownik zakładu
leczniczego, realizujący działalność tego
zakładu, jest wobec pacjenta osobą trzecią. Za
szkody wyrządzone przez niego
odpowiedzialność cywilną ponosi zakład.
Zakład leczniczy ponosi odpowiedzialność
zarówno w przypadku, gdy został popełniony
błąd, jak i gdy szkoda jest wynikiem np. błędu
organizacyjnego.
Zakład leczniczy może wystąpić z
roszczeniem regresowym skierowanym do
pracownika, który szkodę zawinił.
Postępowanie takie wynika z przepisów
kodeksu pracy (art. 120 k.p.).

Odpowiedzialność cywilna

Zakład leczniczy ponosi odpowiedzialność za

następujące uchybienia w stosunku do
pacjenta:

• odmowę udzielenia pomocy medycznej,

• nie skierowanie pacjenta do specjalisty,

• brak odpowiednich kwalifikacji (decyzji)

personelu,

• zaniedbania dotyczące bezpieczeństwa

oraz higieny pacjenta,

• zarażenie pacjenta chorobą zakaźną,

• złe warunki sanitarne i złe warunki

leczenia,

• pozostawienie narzędzi lub materiałów w

polu operacyjnym,

Odpowiedzialność cywilna

Zakład leczniczy ponosi odpowiedzialność za

następujące uchybienia w stosunku do
pacjenta c.d.:

• postępowanie niezgodne z zasadami

aseptyki,

• działanie bez zgody pacjenta lub jego

opiekunów prawnych (w przypadku, gdy
uzyskanie takiej zgody było konieczne i
możliwe),

• przepisanie lub podanie niewłaściwego

leku,

• nie poinformowanie pacjenta o grożącym

mu, a możliwym do przewidzenia ryzyku
wykonywanych zabiegów operacyjnych lub
inwazyjnych metod diagnostycznych.

Odpowiedzialność cywilna

Odpowiedzialność cywilna

Zadaniem biegłego jest określenie rozmiaru i
rodzaju poniesionych szkód zdrowotnych, stopnia
obniżenia sprawności psychofizycznej i zdolności
do pracy, wpływu danego zdarzenia na
pogorszenie się istniejących wcześniej schorzeń
(obecnie i w przyszłości) oraz stopnia nasilenia się
dolegliwości bólowych , konieczności ponoszenia
dodatkowych wydatków na leki, rehabilitację,
specjalne odżywianie itd.
W opiniowaniu cywilnym (w przeciwieństwie do
karnego) należy również uwzględnić to, co tylko
częściowo było następstwem zdarzenia, np.
pogorszenie istniejącej choroby, ale również np.
przyczynienie się powoda, np. przez nieleczenie
lub niewłaściwe leczenie się, do obecnego
rozmiaru szkody zdrowotnej.

Opinię o stanie zdrowia powoda i stopniu doznanego przez
niego uszczerbku na zdrowiu poprzedza część formalna
(ustalenie tożsamości badanego) i opisowa: opis okoliczności
zdarzenia na podstawie akt sprawy, wywiad zebrany od pacjenta
oraz analiza dokumentacji lekarskiej dotyczącej przebiegu jego
leczenia, a także wcześniejszego stanu zdrowia powoda!
Badanie lekarskie przeprowadza się zwykle z udziałem
konsultantów – specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny.
W razie konieczności przeprowadza się również lub zleca
konieczne badania dodatkowe (np. EKG, EEG, TK, RTG,
audiogram, badanie pola widzenia, badania laboratoryjne).
W razie potrzeby można zlecić obserwację szpitalną
poszkodowanego (najczęściej obserwację psychiatryczną), który
może się na nią nie zgodzić, ale będzie to miało wpływ na
stopień orzeczonego uszczerbku.

Odpowiedzialność cywilna

Odpowiedzialność cywilna

Opinia zawiera konkluzję o tym, które ze
stwierdzonych u badanego schorzeń i patologii
stanowią następstwo przebytego zdarzenia.
Określa się również czy były inne urazy i jakie są ew.
ich następstwa oraz które ze stanów chorobowych
mają podłoże samoistne.
Tylko następstwa zdrowotne (niewątpliwie lub z
wystarczającym prawdopodobieństwem) związane z
przedmiotowym zdarzeniem zostają zakwalifikowane
jako uszczerbek na zdrowiu.
Kategorie uszczerbku:
Stały – upośledzenie sprawności organizmu nie
rokujące poprawy nigdy (np. amputowana kończyna)
Długotrwały – upośledzenie sprawności organizmu
na okres dłuższy niż 6 miesięcy, rokujący poprawę.

Odpowiedzialność cywilna

Stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu określa się
w wartości procentowej od 0% (brak uszczerbku) do
100% (całkowity uszczerbek).
Dla ustalenia wartości uszczerbku korzysta się z
pomocy odpowiednich tabel zawartych w
(najczęściej używane):

• Załącznika do Rozporządzeniu Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r., Dz. U.
Nr 234 poz. 1974. (tzw. tabela ministerstwa lub
ZUS)

• Tabeli Norm Oceny Procentowej Trwałego
Uszczerbku na Zdrowiu” Powszechnego Zakładu
Ubezpieczeń S.A., załącznik do Zarządzenia Prezesa
Zarządu PZU S.A. nr 26/2003 z dn. 22 grudnia 2003
r. (tabela PZU)
Wartości procentów dla poszczególnych następstw
mają przedział (tzw. widełki) zależny od stopnia
ciężkości uszczerbku.

Odpowiedzialność cywilna

Tabela jest narzędziem biegłego a nie biegły
„dodatkiem” do tabeli!!! Niektóre firmy
ubezpieczeniowe nie korzystają z tabel.
Biegły może przekroczyć „widełki” dla danego
uszczerbku, zarówno „w górę” jak i „w dół” po
odpowiednim uzasadnieniu.
W razie braku pozycji w tabeli – odnosi się
uszczerbek do najbardziej „zbliżonego” następstwa i
jego ciężkości.
Uszczerbek łączny określony przez biegłego może
przekroczyć 100% - nie oznacza to, że poszkodowany
„stracił więcej zdrowia, niż miał”, stanowi jedynie
podstawę dla Sądu do ustalenia wysokości
zadośćuczynienia pieniężnego.
Wartość 1% uszczerbku (określonego w Ustawie o
ubezpieczeniu społecznym) = 20% przeciętnego
wynagrodzenia.
Firmy ubezpieczeniowe – wartość ustalają
indywidualnie.

Odpowiedzialność cywilna

Ocenie podlega również:

• całkowita utrata zdolności do pracy – niezdolny
do jakiejkolwiek pracy: wtedy do końca życia renta
w wysokości jak zarobki np. przed wypadkiem,

• częściowa utrata zdolności do pracy – utrata w
znacznym stopniu zdolności do wykonywania pracy
w związku z posiadanymi kwalifikacjami (nerw
krtaniowy → nauczyciel): wtedy refundacja
kosztów przekwalifikowania i renta „wyrównująca”
różnice zarobków,
Ww. istotne zwłaszcza w orzecznictwie
ubezpieczeniowym (ZUS, KRUS, KIZ) – orzekanie o
stopniu niepełnosprawności (dawne „grupy
inwalidzkie)

Odpowiedzialność cywilna

Ocenie podlega również rokowania na
przyszłość: możliwość „późnych”
następstw obrażeń – w przyszłości powód
będzie mógł się starać o dodatkowe
odszkodowanie – o ile wystąpią (np.
przyspieszone zmiany zwyrodnieniowe
złamanego stawu).
W określonych okolicznościach większa
jest wówczas również „wartość” 1%.

Odpowiedzialność cywilna

Odszkodowanie:

• za zniszczone np. w czasie wypadku ubranie, sprzęt
(telefon komórkowy) i inne przedmioty, będące
własnością poszkodowanego,

• koszty prywatnego leczenia i rehabilitacji (jeśli było
uzasadnione), prywatnej opieki pielęgniarskiej,
dojazdów na i z leczenia (np. koszty taksówki na
podstawie faktur, ale też koszty używania
prywatnego samochodu),

• koszty leczenia (faktury na leki z aptek i hurtowni)
– czy konieczne?

• koszty dodatkowego lub specjalnego żywienia
(bardzo rzadko konieczne),
…oraz wszystko inne, co tylko powodowi przyjdzie do
głowy, że „musiał” mieć i robić. Ocena lekarska – co
było zasadne.

Ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej
Art. 19 a.
1. W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta, o

których mowa w art. 18. ust. 2 [

Ochrona danych

zawartych w dokumentacji medycznej

] i ust. 3

pkt. 1 [

Udostępnienie dokumentacji osobom nie

upoważnionym

] oraz w art. 19 ust.1. pkt. 1 – 4 i

ust. 3 [

Złamanie praw pacjenta

], sąd może

przyznać poszkodowanemu odpowiednia sumę
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę na podstawie art. 448 k.c.

2. W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta

do

umierania w spokoju i godności

sąd może, na

żądanie najbliższego członka rodziny, innego
przedstawiciela ustawowego lub opiekuna
faktycznego, zasądzić odpowiednia sumę
pieniężną na wskazany przez nich cel społeczny
na podstawie art. 448 k.c.

Odpowiedzialność cywilna

Kodeks cywilny.
Art. 448.:
W razie naruszenia

dobra osobistego

, sąd

może przyznać temu, czyje dobro osobiste
zostało naruszone odpowiednią sumę
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznana krzywdę lub na jego żądanie
zasądzić odpowiednia sumę pieniężną na
wskazany przez niego cel społeczny,
niezależnie od innych środków
potrzebnych do usunięcia skutków
naruszenia.

Odpowiedzialność cywilna