ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003
III. ELEMENTY PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO (IREK K.)
Znaczenie pojęcia „rodzina” można wysnuć z kilku przepisów KRO : (tj.art.10§1;art.23 i 27;art91§1).
Na podst. przywołanych regulacji możemy stwierdzić, że „RODZINA” to:
sformalizowana wspólnota oparta na zawartym związku małżeńskim, (ale nie konkubinacie) ,
w skład której zaliczamy również dzieci małżonków, co ostatecznie nadaje jej kształt małej, dwupokoleniowej wspólnoty.
ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
Realizując zasadę laicyzacji do niedawna uznawano za normatywnie doniosłe wyłącznie małżeństwa zawierane przed świeckim organem.
Nowelizacja KRO z 24.07.1998 (Dz.U.117poz757) wprowadziła zmiany polegające na dopuszczeniu możliwości dodatkowego trybu zawierania małżeństw. W aktualnym stanie prawnym, zawierając związek wyznaniowy, nupturienci mogą jednocześnie wstąpić w związek małżeński podlegający prawu
polskiemu (małżeństwo o podwójnym skutku). Oba tryby- jako równorzędne mogą być wykorzystywane według uznania samych zainteresowanych.
Procedura zawierania małżeństwa
Analiza przepisów KRO regulujących procedurę zawierania małżeństw pozwala wyróżnić trzy etapy:
I. CZYNNOŚCI PRZYGOTOWAWCZE - polegające na obowiązku (art3§1KRO) złożenia lub przedstawienia kierownikowi USC niezbędnych dokumentów określonych w art.54-56 PrASC. Najistotniejszym z nich jest pisemne zapewnienie, w którym każdy z nupturientów oświadcza, że nie wie o istnieniu okoliczności, które wyłączałyby zawarcie małżeństwa
Zawarcie małżeństwa według ceremoniału świeckiego może nastąpić w każdym urzędzie stanu cywilnego, według swobodnego wyboru nupturientów (art.12ust.1PrASC), którzy składają wymienione dokumenty temu kierownikowi USC, przed którym zdecydowali się zawrzeć swój związek.
W przypadku małżeństw o podwójnym skutku dokumenty powinny być złożone w USC miejsca zamieszkania jednej ze stron.(art12.ust2PrASC), a kierownik tego urzędu sporządza zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających - w świetle polskiego prawa - zawarcie małżeństwa.(art4 1§1KRO)
Małżeństwa zawierane przed kierownikiem USC mogą być zawarte nie wcześniej niż po upływie miesiąca od złożenia wymienionego zapewnienia, chyba że zachodzą „ważne względy” (np. ciąża kobiety), kierownik USC może zezwolić na wcześniejsze zawarcie małżeństwa.(art4zd.2KRO).Termin ten nie dotyczy małżeństw zawieranych z wykorzystaniem formy wyznaniowej, gdyż regulowany jest wewnętrznym prawem poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.
II. CEREMONIA ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTWA
Przebieg świeckiego ceremoniału regulują przepisy art7KRO;art.57-58PrASC.
-sprawdzenie przez kierownika USC tożsamości osób wstępujących w związek małżeński
-sprawdzenie tożsamości i pełnoletności świadków
-zapytanie stron przez kierownika USC, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo
-w wypadku twierdzącej odpowiedzi kierownik USC wzywa zainteresowanych do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.
-ogłoszenie przez kierownika USC, że małżeństwo zostało zawarte.
Ustawodawca nakazuje zachowanie uroczystej formy ceremonii i podkreśla jej publiczny charakter.
Ceremoniał składania oświadczeń o zawarciu małżeństwa sakramentalnego ze skutkiem cywilnym reguluje właściwe prawo wewnętrzne danego kościoła lub związku wyznaniowego, jednak treść art.8.§2KRO nakłada obowiązek uczestnictwa co najmniej dwóch pełnoletnich świadków.
III. REJESTRACJA MAŁŻEŃSTWA
Przepis art61ust.1PrASC nakazuje sporządzenie aktu małżeństwa niezwłocznie po jego zawarciu z wykorzystaniem ceremonii świeckiej.(jedynie ważne przyczyny mogą usprawiedliwić zwłokę)
W celu rejestracji zawartego jednocześnie z małżeństwem wyznaniowym związku cywilnego, duchowny-celebrans obowiązany jest do sporządzenia - (niezwłocznie po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński) zaświadczenia potwierdzającego tę okoliczność, które podpisuje duchowny, świadkowie i małżonkowie. Zaświadczenie to (wraz z zaświadczeniem z art.4 1 §1KROstwierdzającym „brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa „ - stanowi w zasadzie jeden ale dwustronny dokument) powinno być przekazane w terminie 5-ciu dni do właściwego USC ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa o podwójnym skutku, gdzie sporządzony zostanie przez kierownika USC akt małżeństwa cywilnego , zawartego wespół z małżeństwem wyznaniowym.
UWAGI;
W przypadku zaistnienia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron procedura zawierania małżeństwa ulega znacznemu skróceniu i to w obu trybach. Skróceniu podlegają zarówno czynności przygotowawcze, jak i sam ceremoniał. Zmianom tym nie podlegają jedynie czynności rejestracji.
Przesłanki konstytuujące małżeństwo
I. Przesłanki wspólne dla obu trybów zawarcia małżeństwa.
PŁEĆ NUPTURIENTÓW.
Polskie prawodawstwo hołduje klasycznej koncepcji małżeństwa, jako sformalizowanego związku kobiety i mężczyzny wychodząc z założenia, że tylko tak stworzona rodzina gwarantuje wypełnianie podstawowych funkcji: prokreacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej. Również Konstytucja RP ujmuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny.(art18)
Problemy powstają w wypadku obojnactwa oraz transseksualizmu.
Obojnactwo (hermafrodytyzm) czyli stwierdzenie w organizmie człowieka cech charakterystycznych dla obojga płci. Osobę taką należy uznać za przedstawiciela płci , której cechy u niej przeważają. Ustalenie tego faktu następuje na podstawie orzeczenia sądowego, wydanego w oparciu o opinię rzeczoznawcy.
W przypadku niemożliwości ustalenia przewagi cech którejś płci danej osoby, nie może ona skutecznie zawrzeć żadnego małżeństwa.
Transseksualizm (zjawisko o podłożu psychologicznym) występuje w razie trwałego, niezmiennego przekonania człowieka o przynależności do płci przeciwnej w stosunku do cech biologicznych.
Transseksualista może zawrzeć małżeństwo z osobą odmiennej płci (z jego punktu widzenia) dopiero po przejściu pełnego procesu terapeutycznego dostosowania cech fizycznych do psychicznego odczucia własnej płciowości oraz udokumentowania skutków tego procesu (a więc wtedy gdy przestaje być transseksualistą.)
JEDNOCZESNA OBECNOŚĆ.
Doniosłość małżeństwa wymaga obecności obojga bezpośrednio zainteresowanych w akcie jego zawierania.
Wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa (w obu trybach) - przy udziale pełnomocnika.(art6.KRO).
Wykorzystanie pełnomocnictwa zostało jednak uzależnione od występowania ważnych powodów.
Przyjmuje się, iż za ważny powód należy uznać niemożliwość stawienia się obojga nupturientów w jednym miejscu i w tym samym czasie, w celu zawarcia małżeństwa. Dodatkowym wymogiem jest szczególna forma pełnomocnictwa.(tj. na piśmie, urzędowo poświadczony podpis, a także wymieniać osobę z którą mocodawca zamierza zawrzeć małżeństwo) - pod rygorem nieważności.
C. ZGODNOŚĆ OŚWIADCZEŃ
Jako dobrowolny związek, małżeństwo może zostać zawarte wyłącznie, gdy nupturienci wyrażą jednoznacznie zgodną wolę związania się tym normatywnym węzłem.(zawarcie małżeństwa o podwójnym skutku wymaga w zasadzie dwóch oświadczeń: jedno, że zawierają ze sobą małżeństwo sakramentalne, a drugie wyrażające jednoczesną wolę zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu-art1§2,art8§1 w zw.z art.2KRO)
Oświadczenie to obie strony zazwyczaj powtarzają (jedna po drugiej) za kier. USC lub uprawnionym celebransem.
Forma tego oświadczenia nie ma większego znaczenia :
osoby nieme wyrażają wolę zawarcia małżeństwa podpisując akt małżeństwa.
głusi potrzebują dodatkowo pośrednictwa biegłego w zakresie języka migowego
obcokrajowcy - istnieje wymóg obecności tłumacza
Prawodawca unika w KRO tradycyjnego, cywilistycznego określenia „oświadczenia woli”, przyjąć jednak trzeba że oświadczenia nupturientów mają charakter zbliżony do tej właśnie klasycznej kategorii.( potwierdzają to zmiany normatywne z 1998r. dotyczące wprowadzenia do KRO wad oświadczeń o zawarciu małżeństwa.
UDZIAŁ UPRAWNIONEGO CELEBRANSA.
Organem uprawnionym do odbioru oświadczeń o zawarciu małżeństwa jest kierownik USC(art1§1KRO)
Urzędy stanu cywilnego stanowią strukturalna część urzędów gmin, chociaż podlegają nadzorowi (także instancyjnemu) organów administracji rządowej.(art9.PrASC)
Kierownikiem USC jest wójt burmistrz lub prezydent miasta.(art6 ust2PrASC), bywa jednak, że rady gminy- (zwłaszcza tych dużych) korzystając z kompetencji art6ust3PrASC powołują innego kierownika USC.
Poza granicami kraju, obywatele polski mogą złożyć oświadczenia przed polskim konsulem ( lub osobą wyznaczoną do tej funkcji).
Oświadczenia w toku ceremonii wyznaniowej powinny być złożone w obecności duchownego celebrującego ów związek. Osobę duchownego określa wewnętrzne prawo Kościoła lub związku wyznaniowego, jednak wykaz tych stanowisk określa obwieszczenie MSWiA z1998r(M.P.40poz554) ( w celu uniknięcia asystowania przez osoby nieuprawnione)
II. Dodatkowe uwagi dotyczące zawierania małżeństw o podwójnym skutku
Nie każdy związek wyznaniowy może (nawet potencjalnie) - wywołać skutki prawne. Za skuteczne na gruncie polskiego prawa trzeba uznać każde małżeństwo cywilne zawarte jednocześnie z małżeństwem sakramentalnym ( z zachowaniem przesłanek konstytutywnych), o ile ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa - regulująca stosunki między państwem a Kościołem lub innym związkiem wyznaniowym - przewidują możliwość wywołania skutków prawnych.
W odniesieniu do Kościoła katolickiego podstawę normatywną daje konkordat, a w pozostałych przypadkach: przepisy ustaw regulujących stosunki naszego państwa z tymi Kościołami i związkami wyznaniowymi.Ograniczenie to pozwala wyeliminować uznawanie małżeństw zawieranych w ramach organizacji posługujących się nazwą kościoła (związku), abedących de facto sektami.
III. Nieistnienie małżeństwa
W wypadku niezachowania któregokolwiek z przedstawionych wyżej wymogów małżeństwo nie jest zawarte, lecz jeśli mimo to sporządzono akt małżeństwa, stwierdzenie nieistnienia takiego związku dokonuje sąd.
PRZESZKODY DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA
Polski ustawodawca wymienia następujące okoliczności - dotyczące obojga nupturientów - których istnienie uruchamia zakaz zawierania małżeństwa:
brak przepisanej granicy wieku (zasadniczo 18 lat w odniesieniu do obojga nupturientów, niezależnie od płci) - art.10.KRO.
całkowite ubezwłasnowolnienie - art11 KRO
choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (także wówczas, gdy spowodowała częściowe ubezwłasnowolnienie nupturienta) - art.12KRO
pozostawanie w już skutecznie zawartym małżeństwie - art13KRO
stosunek pokrewieństwa (w linii prostej - bez ograniczenia stopnia, w linii bocznej zakaz dotyczy tylko rodzeństwa) - art.14 KRO
stosunek powinowactwa (jedynie w linii prostej) - art14KRO
istniejący stosunek adopcji, lecz wyłącznie między przysposabiającym a adoptowanym - art15KRO
Wymienione sytuacje muszą istnieć w momencie zawierania małżeństwa. Nie można jednak mówić o zakazie, gdy któraś z tych okoliczności ustanie - (poza biologicznym pokrewieństwem)
Niektóre z tych zakazów są usuwalne. Zatem mimo istnienia tych okoliczności, małżeństwo można zawrzeć (niewadliwie), ale wyłącznie za zezwoleniem sądu rejonowego.(jest nim również sąd opiekuńczy.)
Możliwość taką dopuszczono w przypadku:
wieku
choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego
występującego między stronami stosunku powinowactwa.
Materialnoprawne podstawy zgody sądu ujęto różnie.
W przypadku przeszkody wieku i powinowactwa - są to ważne powody.
Przesłanka ta została ograniczona do trzech sytuacji (w piśmiennictwie i praktyce sądów):
ciąża kobiety
urodzone dziecko stron
istniejące już i trwałe, faktyczne pożycie.
Decydując o wyrażeniu zgody na wcześniejsze zawarcie małżeństwa sąd powinien przestrzegać dolnej ustawowej granicy wieku (zezwolenie można udzielić wyłącznie kobiecie, która ukończyła co najmniej 16lat), przyjmując tzw. dodatnią prognozę.(przekonanie, że zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem założonej rodziny i z interesem społecznym)
W przypadku choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego wymogiem udzielenia zezwolenia sądowego jest ustalenie , że stan zdrowia lub umysłu nupturienta nie zagraża ani małżeństwu, ani
zdrowiu przyszłego potomstwa.(przy jednoczesnym braku przesłanki negatywnej w postaci całkowitego ubezwłasnowolnienia takiej osoby.)
USTANIE I UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA
Unieważnienie małżeństwa
Zgodnie z art. 17KRO małżeństwo może być unieważnione z przyczyn określonych w art.1-22KRO.
Przyczyny te można podzielić na trzy kategorie:
naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa (art10-15KRO)
oświadczeniu o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem wady (art.151 KRO)
nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnictwa(art16KRO)
AD1) Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa (art10-15KRO)
Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa stanowi jedynie podstawę do unieważnienia związku, gdyż polskie prawo nie przewiduje w takich przypadkach sankcji bezwzględnej nieważności, ale wyłącznie potencjalną.
Małżeństwo zawartewbrew zakazowi może być bowiem pozbawione przypisanej mu cechy wzruszalności.
Stan ten określa się mianem konwalidacji. Generalnie można stwierdzić, że związek zawarty mimo istniejącego zakazu podlega „uzdrowieniu” z chwilą wyeliminowania okoliczności, której powołanie mogło stanowić podstawę jego unieważnienia.(np. uleczenie chorego psychicznie, ustanie poprzedniego małżeństwa bigamisty e.t.c.) W zasadzie tylko małżeństwo biologicznych krewnych nie może być konwalidowane.
AD2) Zawarcie małżeństwa pod wpływem wady oświadczenia woli.
Rozszerzenie zakresu podstaw unieważnienia małżeństwa o wady oświadczeń zostało dokonane nowelizacją prawa rodzinnego w 1998r.
Małżeństwo może być unieważnione (art15 1 §1 KRO) jeżeli oświadczenia zostały złożone :
a). Przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli.
Stan ten może być wywołany różnymi przyczynami: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, a także inne powody wywołujące krótkotrwałe zaburzenia, jak nadużycie alkoholu, narkotyków, e.t.c..
b). Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony (partnera), czyli sytuacji gdy jeden z małżonków jest przekonany, że zawarł związek z inną ( niż wybraną) osobą, niż ta , która w rzeczywistości złożyła drugie, uzupełniające oświadczenie woli. Błąd taki (błąd co do tożsamości psychofizycznej partnera) najczęściej powstaje w odniesieniu do bliźniaczego rodzeństwa, nie można go też wykluczyć w wypadku posłużenia się pełnomocnikiem, kiedy ten złoży oświadczenie wobec osoby o tych samych personaliach na które opiewało pełnomocnictwo, ale nie tej , z którą mocodawca zamierzał zawrzeć małżeństwo.
c). pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Takie ujęcie groźby jest zbliżone do jej pierwowzoru z art87KC. Musi być ona bezprawna oraz poważna, a więc wywołująca obawę. Nieistotne jest źródło zagrożenia oraz osoba. Stan zagrożenia sprowadzono jednak do poziomu niebezpieczeństwa wyłącznie natury osobistej.(a nie np. majątkowej)
Konwalidacja małżeństwa zawartego wskutek wady oświadczenia woli.
Stosownie do art15 1 §3KRO, nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od : ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, wykrycia błędu, ustania obawy wywołanej grożbą, a w każdym z tych przypadków - po upływie trzech lat od zawarcia małżeństwa.(obydwa terminy są zawite), a więc po ich upływie nie można żądać unieważnienia małżeństwa.( miarodajna jest więc chwila wniesienia powództwa, a nie orzekania).
AD3). Nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnika. art16KRO może również doprowadzić do unieważnienia małżeństwa.(.brak zgody sądu, nieważność pełnomocnictwa ze względu na niezachowanie formy, odwołanie pełnomocnictwa przed zawarciem małżeństwa)
Żądanie unieważnienia małżeństwa zawartego przez pełnomocnika nie może być skutecznie zgłoszone po podjęciu przez małżonków wspólnego pożycia.
Konwalidacja dokonywana jest więc przez porównanie momentu rozpoczęcia pożycia i terminu wniesienia powództwa.
Sprawy o unieważnienie małżeństwa należą do właściwości sądów okręgowych.
Z powództwem mogą wystąpić niemal zawsze oboje małżonkowie oraz prokurator, a w przypadku małżeństwa wbrew zakazowi bigamii i pokrewieństwa także każda osoba , która wykaże swój prawny
interes (np. współmałżonek bigamisty w związku z dziedziczeniem).
W przypadku naruszenia wieku nupturientów, z żądaniem unieważnienia małżeństwa ma prawo wystąpić jedynie kobieta.
Unieważnić można małżeństwo nawet po jego ustaniu, niezależnie od powołanej w pozwie podstawy,
o ile powództwo zostało wytoczone jeszcze za życia obojga małżonków, z których jeden zmarł w toku postępowania, ale powództwo może dotyczyć tylko zakazu bigamii i małżeństwa przez krewnych.
Skutki unieważnienia małżeństwa.
1.Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunków małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy rozwodowe (art21KRO) z tym, że sąd orzeka, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze.(w chwili zawierania związku wiedział o istnieniu przeszkody -art20KRO)
Wyrok unieważniający małżeństwo powinien zawierać analogiczne orzeczenia dodatkowe, jakie zawiera wyrok rozwodowy.(wywołując skutki na przyszłość).
2.Domniemanie z art.62§1KRO powoduje przez okres trzystu dni, że dzieci urodzone w czasie unieważnionego małżeństwa nie tracą statusu dzieci pochodzących z tego związku.
3.Małoletni, który uzyskał pełnoletność zawierając małżeństwo, nie traci tego statusu po unieważnieniu związku.(choć jeśli nie ukończył 18lat - podlega rygorom art10KRO)
4.W zakresie pozostałych spraw (nie uregulowanych) trzeba przyjęć wsteczne działanie wyroku unieważniającego małżeństwo eliminujące skutki jakie wywołał ten związek (małżonkowie powracają do poprzedniego stanu cywilnego, ten kto zmienił nazwisko wraca do poprzedniego, tracą wreszcie uprawnienia do dziedziczenia po współmałżonku -chodzi o ustawowe powołanie do spadku)
3.2. Ustanie małżeństwa
Prawny stosunek małżeństwa może być zniesiony :
w naturalny sposób (śmierć jednego z małżonków)
w efekcie ingerencji sądu (orzeczenie rozwodu, unieważnienie małżeństwa)
1)Śmierć małżonków
W KRO brak unormowań nawiązujących do rzeczywistej, biologicznej śmierci małżonków.Obowiązują więc ogólne zasady prawa cywilnego, w świetle których śmierć człowieka (dowodem jest akt zgonu w sytuacjach typowych) stanowi o końcu jego zdolności prawnej, kładąc kres stosunkom prawnym o charakterze osobistym, których był stroną ( także małżeństwa).
W wypadku uznania za zmarłego przyjmuje się domniemanie, iż małżeństwo ustało z chwilą uznania tego małżonka za zmarłego. Domniemanie upadnie w wypadku uchylenia postanowienia o uznaniu osoby za zmarłą (wskutek przeprowadzenia dowodu, że osoba uznana za zmarła zyje.)
Jeżeli współmałżonek osoby uznanej za zmarłą zawrze ponownie małżeństwo, związek nie może być unieważniony z tego powodu, że uznany za zmarłego - żyje, chyba że obydwaj nupturienci wiedzieli, że uznany za zmarłego pozostaje przy życiu.
2)Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód
Każdy z małżonków może żądać rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jeśli spełnione są określone przesłanki.(Wzajemne powództwo jest niedopuszczalne, ale strona pozwana również może żądać rozwodu.)
Przesłanki rozwodowe dzielimy na pozytywne i negatywne ( w zależności czy uzasadniają, czy stoją na przeszkodzie wydania orzeczenia rozwodowego).
Rozwodu można żądać jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia (przesłanki pozytywne - muszą istnieć łącznie)
Stan zupełnego rozkładu - stan w którym zerwane zostały wszystkie więzi charakteryzujące prawidłowe pożycie małżeńskie (duchowa, fizyczna, ekonomiczna), ale nie przeczy temu zachowanie więzi gospodarczej w postaci wspólnego zamieszkania.
Trwałość rozkładu to nieodwracalność tego procesu, oceniana przez sąd.
Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia , rozwód nie jest dopuszczalny : (przesłanki negat)
jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci rozwodzących się małżonków, a więc hipotetyczny stan po rozwodzie który pogorszy majątkową lub niemajątkową sytuację małoletniego dziecka obojga małżonków (lub związanych węzłem adopcji)
jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ( np. wyrok nie będzie wywoływać sprzeciwów natury moralnej)
jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że współmałżonek zgodzi się na rozwód albo odmowa wyrażenia zgody zostanie w danych okolicznościach uznana przez sąd za sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (powoda należy uznać za wyłącznie winnego rozkładu pożycia , gdy tylko jego obciążają zawinione przyczyny- np. zdrada małżeńska)
Instrumenty ochrony integralności rodziny stosowane w toku postępowania rozwodowego to:
a)posiedzenie pojednawcze - poprzedzające rozprawę, w czasie którego sędzia nakłania strony do pojednania
b)zawieszenie z urzędu postępowania jeżeli istnieje przekonanie sądu o możliwości utrzymania pożycia małżeńskiego ( po roku sąd umarza postępowania jeżeli żadna ze stron nie wnosi o podjęcie postępowania) Podobnie jest w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda.
W toku postępowania sąd może wydać tymczasowe orzeczenia zabezpieczające.(dot. np. pieczy nad dziećmi, wydania małżonkowi potrzebnych mu przedmiotów jeżeli opuścił mieszkanie e.t.c.)
Treść rozstrzygnięcia w sprawie rozwodowej i dopuszczalność jego zmiany.
1.Oddalenie powództwa następuje z braku pozytywnej przesłanki rozwodowej lub zaistnienia przesłanki negatywnej.
2.Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód następuje w przypadku uzasadnionego powództwa.
Wyrok taki zgodnie z zasadą jego integralności winien zawierać dodatkowo rozstrzygnięcia dot. kwestii dotychczasowych członków rodziny. Rozstrzygnięcia te dzielimy na :
obligatoryjne -dotyczą winy małżonków, władzy rodzicielskiej, obowiązków alimentacyjnych, sposobów korzystania z mieszkania po rozwodzie
fakultatywne - dotyczą one innych rozstrzygnięć kwestii mieszkaniowych, podziału wspólnego majątku, dostarczania byłemu małżonkowi środków utrzymania.
Sąd może zaniechać orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków, skutki wtedy są takie jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.(ma to znaczenie dla alimentacji)
Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając jednocześnie władzę drugiego.
Rozstrzygając kwestię mieszkaniową sąd ma trzy możliwości:
eksmisji jednego z małżonków (który uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie )
podział mieszkanie na dwa odrębne lokale jeśli jest to możliwe (konstrukcyjnie)
przyznanie mieszkania jednemu małżonkowi, jeśli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego.
„Alimentacja” postmałżeńska.
Małżonek może dochodzić środków utrzymania od współmałżonka na wypadek orzeczenia rozwodowego, składając ustny (lub pisemny) wniosek na rozprawie w obecności drugiego małżonka.
Wyróżniamy „alimentację” podstawową i uprzywilejowaną.(art60KRO)
Typową podstawą żądania środków na utrzymanie jest stan niedostatku jednego z małżonków.(nie przysługuje małżonkowi uznanemu za wyłącznie winnego rozkładu pożycia.
Wysokość zasądzonej kwoty zależy od potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego art60§1KRO)
Uprzywilejowany jest małżonek niewinny rozkładu pożycia. Może on żądać środków na utrzymanie od wyłącznie winnego współmałżonka , nawet jeśli nie znajduje się w niedostatku.(wystarczy , że wykazanie istotnego pogorszenia się jego sytuacji materialnej wskutek rozwodu)
Obowiązek ten wygasa z chwilą zawarcia przez uprawnionego ponownego małżeństwa.
Nowy związek zobowiązanego (obarczonego więc nowym obowiązkiem) może natomiast, najwyżej ograniczyć jego możliwości płatnicze.
Obowiązek zobowiązanego nie uznanego winnym rozkładu wygasa z upływem pięciu lat.(przedłużyć ten obowiązek może sąd ze względu na szczególne okoliczności)
Należy pamiętać, że obowiązek dostarczenia środków utrzymania byłemu małżonkowi wyprzedza obowiązek wszystkich krewnych uprawnionego.
Nazwiska małżonków po rozwodzie.
Rozwód nie wpływa automatycznie na nazwiska byłych małżonków. Jeśli któryś z nich zmienił wcześniej nazwisko, może do niego powrócić, składając stosowne oświadczenie przed kierownikiem dowolnego USC, w terminie 3 miesięcy (upływ terminu powoduje wygaśnięcie prawa) od daty uprawomocnienia wyroku rozwodowego.
Ewentualna zmiana nazwiska jest wówczas możliwa na podst. przepisów ustawy z 1956r o zmianie imion i nazwisk.
SEPARACJA
Separacja ujmowana jest (od 16.12.1999.) w dwóch płaszczyznach:
jako zjawisko faktyczne o pewnej doniosłości prawnej
jako sformalizowana instytucja prawa rodzinnego, wprowadzona w życie stosownym orzeczeniem sądowym.
Separacja faktyczna uzależnia wykorzystanie prawnorodzinnych instrumentów od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu(art.28 i 29 KRO), czy też żyją w rozłączeniu.(art107§2KRO)
Separacja faktyczna wywołuje skutki w prawie spadkowym:
spadkodawca , który nie mieszkał ze zmarłym do dnia jego śmierci, nie uzyska uprawnienia do korzystania (w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku) z mieszkania zajmowanego przez spadkodawcę i urządzenia domowego(art923KC)
ustanie wspólnego pożycia pozbawia też dziedziczącego po zmarłym współmałżonku tzw. zapisu naddziałowego (art939§2KC)
Separacja sądowa wprowadzona została formalnie nowelą kodeksową (art61 1 - 61 6 KRO.)do porządku prawnego w 1999r., nie eliminując jednak w/w przepisów.
Obecnie małżonkowie mogą więc według uznania pozostawić kwestię separacji (zerwania pożycia) -
tylko w sferze faktu, bądź sformalizować ten stan orzeczeniem sądowym.
Separacja a rozwód.
W polskim ustawodawstwie przyjęto model konkurencyjnego (alternatywnego) traktowania instytucji rozwodu i separacji, a więc możliwość wykorzystania jednej (zwłaszcza rozwodu), nie jest warunkiem wcześniejszego skorzystania z drugiej (separacji) instytucji. W toku tego samego postępowania małżonkowie mogą zgłaszać odmienne żądanie: jeden -rozwodu, drugi _ separacji.(art612KRO;439§3KPC.)
Przesłanki separacji.
Przesłanka pozytywna orzeczenia separacji - stan zupełnego rozkładu pożycia(nie trzeba dowodzić trwałości rozkładu pożycia)
Przesłanki negatywne(wyłączające dopuszczalność orzeczenia separacji) to: niezgodność takiego rozstrzygnięcia z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków, oraz sprzeczność (odseparowania małżonków) z zasadami współżycia społecznego.
Kwestie proceduralne.
W sprawach o separację rozróżniamy dwa tryby:
procesowy -wszczynany z powództwa jednego z małżonków(436-446KPC)
nieprocesowy - wymaga wystąpienia przez obu małżonków ze zgodnym wnioskiem o orzeczenie separacji(art567 1 KPC), pod warunkiem że nie mają wspólnych małoletnich dzieci.
Skutki orzeczonej separacji
Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba , że ustawa stanowi inaczej(art61 4§1KRO).(stosujemy te przepisy „wprost” a nie „odpowiednio”)
Rozwinięcie reguły podstawowej w postaci przepisów szczegółowych:
a) nakaz odpowiedniego stosowania przepisów rozwodowych dot.:
winy małżonków w rozkładzie pożycia
alimentowania wspólnych małoletnich dzieci
władzy rodzicielskiej
rozwiązania kwestii mieszkaniowej
środków utrzymania separowanemu małżonkowi
b) przesądzenie przez ustawodawcę, że dziecko urodzone po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji nie jest objęte domniemaniem pochodzenia od męża matki
c)obowiązek dostarczania środków utrzymania współmałżonkowi wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych
d)małżonek pozostający w separacji nie jest powołany do dziedziczenia z ustawy (ale może na podstawie rozrządzenia testamentowego)
e) do wyłączenia dziedziczenia ustawowego może również dojść , gdy spadkodawca jeszcze za życia wystąpił o orzeczenie separacji z winy spadkobiercy, a żądanie to było uzasadnione.
Treść prawnego stosunku małżeństwa po orzeczeniu separacji.
Orzeczenie separacji wywołuje odmienne niż rozwód skutki
a)zakaz zawierania małżeństwa przez separowanych małżonków (nadal pozostaje węzeł prawny, choć o zmienionej treści)
b)zakaz wykorzystania art59KRO czyli powrotu do nazwiska noszonego przed zawarciem separowanego małżeństwa
c)obowiązek niesienia wzajemnej pomocy
d)wyłączenie stosowania art60§3KRO czyli brak czasowego ograniczenia obowiązku dostarczenia środków utrzymania
e)przymusowa rozdzielność majątkowa separowanych małżonków.
Zniesienie separacji
Orzeczona separacja może okazać się trwałą instytucją (np. powrót do wspólnego pożycia okaże się niemożliwy, a ze względów światopoglądowych małżonkowie nie wystąpią o rozwód).
Wykorzystując natomiast separację jako okres próby, małżonkowie mogą :
wystąpić o rozwód
wnieść o zniesienie separacji.
Zniesienie separacji wymaga złożenia przez separowanych małżonków wspólnego wniosku o zniesienie separacji (który rozpatruje sąd okręgowy w trybie nieprocesowym).Wniosek ten jest wiążący dla sądu, który ma obowiązek wydać stosowne postanowienie.
Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki (art616§2KRO), a więc następuje powrót do stanu przed orzeczeniem separacji.
Wydanie orzeczenia znoszącego separację nie jest uzależnione od wykazania przez małżonków , że podjęli oni wspólne pożycie.
USTALENIE POCHODZENIA DZIECKA (MACIERZYŃSTWO, OJCOSTWO)
Biologiczne pokrewieństwo powinno być potwierdzone w sposób normatywnie określony.
Regulacje tytułu II KRO ograniczają się do ustalenia pochodzenia dziecka.
5.1. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa
Kodeks nie normuje tej kwestii - mater semper certa est.
Kierownik USC w sprawach typowych zarejestruje jako matkę dziecka kobietę, o której poweźmie
nie budzącą wątpliwości informację (zgłoszenie samych rodziców, lekarzy, położnych - art39PrASC), że to ona właśnie urodziła dziecko.
W sytuacjach wątpliwych (porzucenie dziecka przez nieznaną matkę, zamianie noworodków w szpitalu, fingowanych porodach) do normatywnego ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa można wykorzystać art189KPC, który przewiduje możliwość sądowego ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa , przez każdy podmiot, który ma w tym interes prawny. Chodzi więc o ustalenie lub zaprzeczenie przez sąd rejonowy stosunku pokrewieństwa między określoną kobietą , a dzieckiem.
Dopiero przesądzenie kwestii macierzyństwa stwarza podstawy do ustalenia ojcostwa.
W wypadku nie ustalenia macierzyństwa mówimy o dziecku nieznanych rodziców, a dane do aktu urodzenia ustala sąd opiekuńczy( są to dane fikcyjne)
5.2. Ustalenie ojcostwa.
Przepisy prawa rodzinnego przewidują trzy wykluczające się sposoby ustalenia ojcostwa:
domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ( kobiety która urodziła dziecko)
dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca
sądowe ustalenie ojcostwa
Ad1) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ( kobiety która urodziła dziecko
Jeżeli dziecko urodzi się w ramach trwania małżeństwa lub przed upływem trzystu dni od jego ustania ( niezależnie od przyczyny), unieważnienia lub sądowego separowania małżeństwa - domniemywa się, że jego ojcem jest mąż (były mąż) matki tego dziecka (art62§1KRO)
Urodzenie dziecka może nastąpić przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia jednego małżeństwa (działa pierwsze domniemanie), lecz już po zawarciu przez matkę dziecka - drugiego związku (uruchamiającego drugie domniemanie). W wypadku takiej kolizji domniemywa się, że ojcem dziecka jest drugi mąż matki (art62§2KRO)
Domniemania z art.62KRO mogą być obalone jedynie po uwzglądnieniu przez sąd rejonowy powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. (nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka).Powództwo to powinno być wniesione w terminach:
mąż, w ciągu 6 miesięcy od dnia w którym dowiedział się o urodzeniu przez żonę dziecka
matka, w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka
dziecko, w ciągu 3 lat od uzyskania pełnoletności
prokurator - bezterminowo
Podstawową przesłanką, której wykazanie może skutecznie obalić domniemanie jest niepodobieństwo, żeby maż matki mógł być ojcem dziecka.(np. dowody biologiczne).
Ad2) dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca.
Uznanie polega na osobistym złożeniu przez mężczyznę, który uważa się za ojca dziecka , oświadczenia przyznającego istnienie łączącego go z dzieckiem pokrewieństwa.
Oświadczenie to nie podlega w zasadzie żadnej weryfikacji i jest jednostronnym aktem woli.
Aktu uznania dokonuje się ustnie (do protokołu) przed:
kierownikiem USC lub sądem opiekuńczym
za granicą przed konsulem (lub osobą) wyznaczoną)
przed notariuszem - w razie zagrożenia życia uznającego
Do uznania konieczna jest zgoda matki (lub przedstawiciela ustawowego dziecka)
Dokonane skutecznie uznanie można unicestwić, unieważniając je wyrokiem sądu rejonowego (niedopuszczalne po śmierci dziecka).
Mężczyzna, który dziecko uznał, ( i osoby które wyraziły na to zgodę, a także samo dziecko po osiągnięciu pełnoletności) mogą żądać unieważnienia uznania wykazując, że złożyły swoje oświadczenia pod wpływem wady oświadczenia woli. Obowiązuje roczny termin (liczony od daty złożenia oświadczenia), a w przypadku dziecka - 3 lata od osiągnięcia pełnoletności.
Ad3) sądowe ustalenie ojcostwa.
Często zachodzi konieczność przymusowego ustalenia ojcostwa. Sprawy te mogą być wszczęte dopiero po urodzeniu dziecka, a toczą się z powództwa:
matki dziecka (uprawnienie to traci po uzyskaniu pełnoletności przez dziecko)
dziecka ( pełnoletniego)
prokuratora.
W sprawach o ustalenie ojcostwa przez sąd pozwanym jest mężczyzna , który obcował z matką dziecka w okresie : między 300-tnym, a 181-szym dniem przed jego urodzeniem (z obu krańcowymi dniami włącznie) za którym przemawia domniemanie.
Pozwany mężczyzna ma kilka możliwości obrony:
udowodnić, że w zakreślonym okresie koncepcyjnym nie obcował z matką dziecka (wyłączenie domniemania)
wykazać, iż kobieta utrzymywała w tym czasie stosunki płciowe również z innym mężczyzną
(i dodatkowo, że ojcostwo owego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne)
wykluczyć ojcostwo przy pomocy dowodów biologicznych.
Stosowanymi do niedawna dowodami biologicznymi były badania krwi, badania antropologiczne, badanie śliny e.t.c.
Obecnie stosowane badanie właściwości polimorfizmu DNA pozwala nie tylko wykluczyć ojcostwo, ale także pozytywnie je ustalić niemal ze 100% pewnością.
Ewentualne obalenie przez pozwanego domniemania powoduje oddalenie powództwa.
NAZWISKO I IMIĘ DZIECKA
Imię i nazwisko identyfikują człowieka, między innymi jako podmiot prawa.
Uprawnienie rodziców do nadania dziecku imienia (imion)wynika z art50 i 51 PrASC.
Nazwisko dziecka jest z kolei pochodną sposobu ustalenia jego pochodzenia.
Ustawodawca przyjął wyjściową zasadę ( z pewnymi wyjątkami) iż dziecko nosi nazwisko ojca ( niezależnie od sposobu ustalenia pochodzenia dziecka od mężczyzny).Jeśli do tego nie doszło, dziecko nosi nazwisko matki, chyba, że i ta jest nieznana.
W takiej sytuacji sąd opiekuńczy nadaje dziecku imię i nazwisko (art52PrASC)
Do prawnorodzinnych przyczyn zmian imienia lub nazwiska człowieka należą:
zawarcie, rozwiązanie lub unieważnienie małżeństwa
ustalenie pochodzenia dziecka lub dokonane w tym zakresie zmiany
nadanie dziecku nazwiska ojczyma
orzeczenie i rozwiązanie adopcji
Imię i nazwisko można również zmienić na podst ustawy o zmianie imion i nazwisk
MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE (USTAWOWY, UMOWNY)
Relacje majątkowe między małżonkami zalezą od obowiązującego ich w tym zakresie ustroju.
Ustrój to zespół zasad ustawowych lub umownych określających wzajemne pozycje małżonków z punktu widzenia różnych mas majątkowych oraz ich odpowiedzialność za zobowiązania.
Przepisy regulujące te zasady mogą mieć charakter przepisów :
bezwzględnie obowiązujących ( wprowadzają przymusowy ustrój majątkowy danego typu)
względnie obowiązujące (ustroje tak określone znajdą zastosowanie jedynie w wypadku braku odmiennego uregulowania w intercyzie czyli małżeńskiej umowie majątkowej)
W KRO przewidziano przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej w wypadku:
ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków (całkowitego lub częściowego)
zniesienia wspólności przez sąd (art. 54KRO)
orzeczenia separacji (art61 5 KRO)
Ustrój rozdzielności zakłada zachowanie przez każdego z małżonków majątku nabytego przed zawarciem małżeństwa , jaki w okresie obowiązywania tego ustroju.(majątkiem tym małżonek zarządza i rozporządza samodzielnie)
W innych aktach prawnych ustawodawca poddał niektóre prawa majątkowe reżimowi przymusowego ustroju wspólności.( aktualnie dotyczy to przede wszystkim prawa najmu do lokalu na potrzeby mieszkaniowe)
Jeżeli w rachubę nie wchodzą ustroje przymusowe, a nupturienci nie sporządzili intercyzy w formie aktu notarialnego (art47KRO), z chwila zawarcia małżeństwa powstaje między nimiustrój kodeksowy, zwany wspólnością ustawową (art31KRO) (występuje obecnie w większości polskich małżeństw)
Ustrój wspólności ustawowej
A. ogólna charakterystyka
Wspólność ustawową charakteryzują dwie cechy: wspólność dorobku i to wspólność o charakterze łącznym.
Dorobek małżonków stanowią przedmioty majatkowe nabyte indywidualnie lub wspólnie przez małżonków w czasie trwania wspólności (art32§1KRO) (Pojęcie to obejmuje wyłącznie „aktywa”).
W art32§2 art34 KRO ustawodawca doprecyzował definicję dorobku, wymieniajac przykładowo trzy rodzaje przedmiotów majątkowych wchodzących w jego skład:
pobrane już wynagrodzenie za pracę lub inne usługi świadczone przez któregokolwiek z małżonków
dochody jakie przynosi majątek wspólny i majatki odrębne małżonków
przedmioty zwykłego urządzenia domowego, służące obojgu małżonkom
O charakterze wspólności łącznej dorobku przesądzają dwie podstawowe więzi :
małżeństwa
ustroju wspólności (przyjętego umownie przez małżonków, lub narzuconego przez ustawodawcę)
B. zakres odrębnego majątku każdego z małżonków
Do przedmiotów nie objętych wspólnością (art33KRO.) należą następujące przedmioty odrębnego majątku każdego z małżonków:
przedmioty majątkowe /pm/ nabyte przez małżonka przed powstaniem wspólności
pm uzyskane w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny (chyba że spadkodawca, darczyńca postanowił inaczej)
pm nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w punktach poprzedzających
pm służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków
pm służące do wykonywania zawodu nabyte z majątku odrębnego małżonka ( za wyjątkiem przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa, które są objete wspólnością niezależnie od pochodzenia środków na ich nabycie)
prawa niezbywalne (np. użytkowanie)
odszkodowania ( np. za uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju, - ale z wyłączeniem rent)
wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub usługi świadczone osobiście przez małzonka
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągniecia każdego z małzonków
majątkowe prawa autorskie i wynalazcze ( ale nie korzyści uzyskane z tych praw)
C. zarządzanie majątkiem dorobkowym .
Zarząd majątkiem wspólnym obejmuje ogół czynności małżonków; faktycznych i prawnych odnoszących się do tego majątku.
Oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzaniu majątkiem wspólnym (art36§1KRO)
Formuła ta ma jednak znaczenie tylko w odniesieniu do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, bowiem powinny być one wykonywane albo przez obu małżonków wspólnie, albo przez jedego z nich za zgodą drugiego wyrażoną w wymaganej formie.
Natomiast czynności w ramach zarządu zwykłego, każdy z małżonków może dokonywać samodzielnie.
Skutki dokonania czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu przez jednego z małżonków bez zgody drugiego mogą być różne. Tylko czynności jednostronne są bezwzględnie nieważne art37§3KRO.
Jeżeli umowa okaże się czynnością kulejącą (art37§1KRO), kontrahent jednego z małżonków może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin jej potwierdzenia. ( zgoda małżonka uchyla stan zawieszenia skuteczności umowy, a odmowa , upływ terminu lub milczenie współmałżonka powoduje nieważność umowy.
D. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania
W tym zakresie brak specjalnych reguł powoduje zatem pełne zastosowanie przepisów KC regulujących odpowiedzialność w sytuacji wielości wielu dłużników (art366 - 383).
Jeżeli zaciągną oni zobowiązanie dotyczace ich wspólnego majątku , w rachubę wejdzie często solidarna odpowiedzialność małżonków (art370KC)
Jeżeli natomiast jeden z małżonków zaciągnął dług, odpowiada co prawda sam, ale jego wierzyciel może żądać zaspokojenia z jego majątku odrębnego, jak również z majątku dorobkowego.
Zasada ta doznaje dwojakiego ograniczenia w zależności, :
czy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności
czy też dotyczy majątku odrębnego (np. zapłata za remont samochodu nabytego przed zawarciem małżeństwa)
Wierzyciel może się wtedy zaspokoić z majątku odrębnego.
E. Ustanie wspólności
Wspólność ustawowa ( a także umowna) ustaje z chwilą: ustania, unieważnienia lub sądowego separowanie małżeństwa.
W czasie trwania związku może być zniesiona z następujących przyczyn :
wskutek umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej
z momentem uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu (całkowitym, lub częściowym) jednego z małżonków (art53KRO)
z dniem oznaczonym w wyroku sadowym znoszącym wspólność ( z ważnych powodów - na wniosek jednego z małżonków)
Podstawowym skutkiem ustania wspólności jest zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego majątku - ze wspólności typu łącznego staje się wspólnością w częściach ułamkowych (art42KRO)
Zmiana charakteru majątku dorobkowego powoduje :
ustalenie wysokości małżeńskich udziałów ( są równe, chyba że sąd uwzględni stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku z uwzględnieniem np. pracy przy wychowaniu dzieci)
każdy z małżonków uzyskuje prawo do rozporządzania całym własnym udziałem oraz za zgodą współmałżonka - do rozporządzania udziałem należącym do majątku wspólnego.
Dopuszczalne jest już zaspokojenie się wierzyciela z udziału małżonka, który jest dłużnikiem
Może dojść do podziału wspólnego majątku ( wg przepisów o dziale spadku i o współwłasności w częściach ułamkowych - art210-220KC w zw.z art. 42 i 46KRO oraz art1035KC)
Przy podziale majątku powinno nastąpić rozliczenie wydatków poniesionych z majątku wspólnego na majątek odrębny każdego z nich.
ustroje umowne ( odrębności)
Małżonkowie mogą wprowadzić umową ustrój:
wspólności rozszerzonej (w stosunku do wspólności ustawowej),
wspólności ograniczonej
rozdzielności majątkowej
Skuteczność powoływania się względem osób trzecich na którykolwiek z wymienionych ustrojów umownych zależy od tego czy fakt zawarcia intercyzy oraz jej rodzaj był tym osobom znany.
W odniesieniu di obu ustrojów wspólności umownej ustawa nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności ustawowej.(art48KRO), wprowadzając następujace zmiany dotyczące wyłącznie umownej wspólności rozszerzonej :
zakaz rozszerzania zakresu wspólności na prawa niezbywalne, odszkodowania za szkody na osobie i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie
wprowadzono regułę interpretacyjną, ze w razie wątpliwości przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.(art49§2KRO).
Przewidziano możliwość zaspokojenia z majątku wspólnego wierzytelności przysługującej względem jednego tylko z małżonków, a powstałej jeszcze przed zawarciem małżeństwa (art50pkt1 KRO)
Dopuszczono możliwość umownego określenia wysokości udziałów w chwili ustania wspólności (art50pk2 KRO).
PRZYSPOSOBIENIE (POJĘCIE , RODZAJE, SKUTKI)
Przysposobienie (adopcja) ma na celu stworzenie zastępczego środowiska opiekuńczo - wychowawczego, upodobnionego maksymalnie - w zakresie normatywnych skutków jego funkcjonowania - do środowiska naturalnego.
Przesłanki adopcji
Przesłanki dotyczące dziecka.
adoptować można jedynie małoletniego (osobę , która nie ukończyła jeszcze 18 lat i nie zawierała wcześniej małżeństwa)
przysposobienie ma na celu dobro dziecka ( adopcja spowoduje korzystne zmiany w dotychczasowej sytuacji psychicznej i materialnej małoletniego)
uzyskanie zgody dziecka na przysposobienie, o ile ukończyło 13 lat (albo wysłuchanie młodszego, jeśli pojmuje znaczenie adopcji) Od tego wymogu sąd może zwolnić , gdy przysposabiany uważa się za naturalne dziecko przysposabiajacego)
Są to przesłanki pozytywne.
Przesłanką negatywną jest śmierć dziecka przed orzeczeniem adopcji.
Przesłanki dotyczące przysposabiającego.
przysposabiający musi złożyć do sądu wniosek o przysposobienie (właściwy jest sąd opiekuńczy którym jest sąd rejonowy; w trybie nieprocesowym)
adoptujący musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, a jego osobiste kwalifikacje powinny gwarantować należyte wypełnienie przyjmowanych obowiązków (art114 1 §1KRO)
odpowiednia różnica wieku pomiędzy przysposabiającym , a przysposobionym (art114 1 §1KRO)
Negatywną przesłanką adopcji jest śmierć przysposabiającego.
Zgoda rodziców .
Przysposobienie może nastąpić za zgodą naturalnych rodziców (art. 119§1KRO)
Wymóg jest obligatoryjnie pomijany w wypadku :
pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej
gdy są nieznani
porozumienie z nimi napotyka przeszkody (ustalenie miejsca pobytu)
Zgoda rodziców jest pomijana fakultatywnie, jeżeli postawa rodziców o ograniczonej zdolności do czynności prawnych pozostaje w oczywistej sprzeczności z dobrem dziecka.(art119§2KRO)
Zgoda rodziców ( jeśli jest wymagana) może nastąpić po upływie 6-u tygodni od urodzenia dziecka (karencja ma zapobiec pochopnym decyzjom)
Zgoda rodziców może przybierać jedną z następujących form:
w toku toczącego się postępowania (dotyczy wówczas konkretnych przysposabiających)
„zgoda blankietowa” ( zgoda poprzedzająca złożenie wniosku adopcyjnego)
Zgoda innych podmiotów .
w wypadku przysposobienia dokonywanego przez osobę pozostającą w związku małżeńskim, wymagana jest na ogół zgoda współmałżonka wnioskodawcy;
jeżeli dziecko pozostaje pod opieką - zgodę powinien wyrazić opiekun.( sąd może pominąć brak zgody ze względu na okoliczności - np. adopcji sprzeciwiają się dziadkowie-opiekunowie nie radzący sobie z pełnieniem tej funkcji, a wnuk jest bardzo zżyty z przysposabiającym).
Rola sadu opiekuńczego
Postanowienie sądu opiekuńczego kreuje ostatecznie stosunek adopcji.
Sąd może określić sposób i okres nadzorowanej styczności dziecka z adoptującym (uzyskanie pewności wykształcenia się prawidłowych więzi).(art120 1 KRO).Taka faktyczna preadopcja jest obowiązkowym wymogiem przysposobienia zagranicznego.
Rodzaje przysposobienia
Podmiotowe typy adopcji.
Wspólnie mogą dokonać przysposobienia jedynie małżonkowie (art115KRO) ( najbardziej pożądany wariant, zapewniający dziecku wychowanie w pełnej rodzinie).Możliwa jest „na raty” tzn. dziecko zostaje przysposobione najpierw przez jedna osobę, a następnie przez współmałżonka.
Adopcja singularna - występuje również w rozmaitych wariantach (adoptować może osoba samotna, ale też pozostająca w związku małżeńskim - szczególny przypadek jak ponizej)
Adopcja biologicznego dziecka współmałżonka (nie ustają dotychczasowe więzi normatywne dziecka z rodzicem)
Innym rodzajem jest adopcja zagraniczna, czyli powodująca zmianę miejsca zamieszkania poza granicami Polski. Ma ona charakter subsydiarny (orzeczenie może być wydane wyłącznie wówczas, gdy tylko w ten sposób dziecko ma szanse na odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.)
Kwalifikacji dziecka do adopcji zagranicznej dokonuje ośrodek adaptacyjno-opiekuńczy.
Zasada subsydiarności przysposobienia zagranicznego nie obowiązuje, gdy o adopcję ubiega się zamieszkały za granica krewny lub powinowaty dziecka, albo gdy osoba obca przysposobiła wcześniej kogoś z kręgu rodzeństwa.
W wypadku adopcji zagranicznej obowiązuje preadopcja odbywana wyłącznie w naszym kraju.
Przedmiotowe rodzaje przysposobienia
Adopcja pełna zwykła stanowi podstawową postać przysposobienia i wywołuje dwojakie następstwa : -- ustają prawne konsekwencje wynikające z naturalnego pokrewieństwa
powstają w to miejsce stosunki łączące od tej pory dziecko (i jego zstępnych) z adoptującym (i jego krewnymi).
Uwaga! poniżej dotyczy również pyt.6.
Odmienności są widoczne w uregulowaniu kwestii nazwiska i imienia adoptowanego. Zasadniczo otrzymuje on nazwisko przysposabiającego, oraz nowe wnioskowane przez niego imię. Na własne żądanie przysposobiony może jednak zachować poprzednie nazwisko, z dodaniem nazwiska adoptującego.
( zmiana imienia wymaga ponadto zgody dziecka, które ukończyło 13lat, lub wysłuchania opinii młodszego, jeżeli pojmuje znaczenie adopcji)
Przysposobienie pełne skutkuje wpisaniem do aktu urodzenia dziecka dodatkowej wzmianki, a w odpisach skróconych wymienia się adoptujących jako rodziców dziecka.( sąd może też nakazać sporządzenia nowego aktu urodzenia, w którego treści osoby przysposabiające będą figurowały jako rodzice dziecka.)
Przysposobienie całkowite
Podstawę jego orzeczenia stanowi wspomniana wcześniej zgoda udzielona w formie blankietowej.
Stwarza większe szanse na utajnienie (rodzice naturalni i adopcyjni z reguły się nie znają)
- Powoduje dalej idące konsekwencje szczegółowe (niż omówiona adopcja pełna)
Niedopuszczalne jest przede wszystkim ani ustalanie, ani też kwestionowanie ustalonego wcześniej
pochodzenie dziecka.
Przysposobienia tego nie można rozwiązać.
Z urzędu sporządza się nowy akt urodzenia adoptowanego, podlegający utajnieniu
Adopcja niepełna
Przysposabiający może żądać ograniczenia skutków ( w porównaniu do adopcji pełnej) jedynie do poziomu nawiązania stosunków między nim samym, a dzieckiem, z wyłączeniem innych krewnych adoptującego.
Prawodawca dopuścił taką możliwość przewidując możliwość nieporozumień między osobą adoptującą, a jej bliskimi niezainteresowanymi tym zdarzeniem na które nie mają zresztą wpływu (zgoda nie jest potrzebna.)
Takie ograniczenie następstw przysposobienia jest możliwe za przyzwoleniem wszystkich podmiotów, których zgoda jest wymagana.
Nie można jednak żądać skutecznie orzeczenia adopcji niepełnej, jeśli rodzice dziecka wyrazili zgodę blankietową.
W okresie małoletności dziecka możliwa jest transformacja tej formy przysposobienia na adopcję pełną.
Adopcję niepełną charakteryzuje również to, że nie wszystkie więzi normatywne łączące dziecko z biologicznymi rodzicami ulegają zerwaniu.
W akcie urodzenia dziecka przysposobionego w tym trybie czyni się wyłącznie dodatkową wzmiankę o adopcji (sąd opiekuńczy może wyeliminować możliwość wymienienia adoptującego jako rodzica)
Zniesienie przysposobienia
Rozwiązanie adopcji
Rozwiązanie węzła adopcyjnego może nastąpić wyrokiem sadu rejonowego, wydanym na ządanie przysposobionego, przysposabiającego lub prokuratora.
Jedyną pozytywną przesłankę stanowią ważne powody.( na ogół przez analogię rozwodu: stan zupełnego i trwałego rozkładu więzi między przysposabiającym a przysposobionym).
Rozwiązanie przysposobienia jest niedopuszczalne (przesłanki negatywne):
jeśli wskutek rozwiązania miałoby ucierpieć dobro małoletniego adoptowanego
przysposobienie powstało w oparciu o blankietową zgodę rodziców
śmierć przysposobionego (lub przysposabiającego - chyba ,że zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie adopcji )
Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązanie adopcji (jeśli nastąpiło to po śmierci przysposabiającego - z chwilą jego śmierci) ustają jej skutki.
Przysposobiony zachowuje nabyte przez przysposobienie nazwisko i imię (chyba że sąd na wniosek stron postanowi inaczej).
Po rozwiązaniu adopcji wygasa obowiązek alimentacji (chyba , że sąd utrzyma go w mocy)
W sporach o skutki rozwiązania adopcji przeważa pogląd, w myśl którego automatycznie „odżywa” wówczas władza rodzicielska biologicznych rodziców dziecka, jeżeli spełniają wymogi ustawowe.
OPIEKA
Przepisy Tytułu III KRO wyróżniają dwie postacie opieki :
1)nad małoletnim (można ten typ zaliczyć do więzi prawnorodzinnych)
2)nad osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną (instytucja cywilnoprawna)
ad1. Opiekę dla małoletniego ustanawia się we wszystkich sytuacjach, w których (niezależnie od przyczyn) żadnemu z jego rodziców nie przysługuje w ogóle władza rodzicielska, lub gdy rodzice dziecka są nieznani.
Opieka jest zatem instytucją subsydiarną względem władzy rodzicielskiej. Podkreślono to dodatkowo w art.155§2KRO nakazując odpowiednie stosowanie do sprawowania opieki przepisów o władzy rodzicielskiej.
Instytucjonalne podobieństwo obu postaci opieki , wyrażające się koniecznością zapewnienia pełnej, zastępczej pieczy osobom potrzebującym (chociaż z różnych przyczyn), spowodowało, że ustawodawca szczegółowo regulując opiekę nad małoletnim, ograniczył się zasadniczo do nakazu odpowiedniego stosowania tych przepisów (art145-174KRO) również do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.
Tryb ustanowienia opieki
Postępowanie o ustanowienie opieki prowadzone jest w trybie nieprocesowym, przy czym sąd opiekuńczy powinien podjąć je z urzędu jeżeli poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.
Opieka może być sprawowana jednoosobowo, a wspólnie - tylko przez małżonków (art146KRO)
Temu samemu opiekunowi można powierzyć kilku podopiecznych (zwłaszcza rodzeństwo)
Etapy postępowania o ustanowienie opieki :
typowanie kandydata na opiekuna (mogą go wskazać sami rodzice małoletniego (np. w testamencie, jeżeli jest to niemożliwe sąd winien szukać kandydata w kręgu krewnych lub bliskich małoletniemu, w przypadku ubezwłasnowolnionego rozważa się kandydaturę małżonka tej osoby, a w jego braku - ojca lub matki.)
weryfikacja wytypowanego kandydata polega na sprawdzeniu , czy kandydat spełnia określone wymagania (pełna zdolność do czynności prawnych konieczna do reprezentowania pupila, brak negatywnej przesłanki w postaci wcześniejszego pozbawienia praw publicznych albo praw rodzicielskich lub opiekuńczych)- nie może to być osoba nie dająca rękojmi należytego wywiązania się z obowiązków.
wydanie postanowienia o ustanowieniu opieki (w zasadzie wiąże dotychczasowego kandydata)
złożenie przez opiekuna przyrzeczenia po którym otrzymuje on stosowne zaświadczenie.
Prawna treść opieki .
W zakres opieki wchodzi :
piecza nad osobą i majątkiem pupila
reprezentowanie pupila
obowiązek wychowywania ( małoletniego - nie dotyczy ubezwłasnowolnienia.
Sprawowanie opieki
Opieka sprawowana jest pod nadzorem sądu opiekuńczego. Jest to nadzór bieżący i kreatywny .
Elementy nadzoru:
obowiązek sporządzenia inwentarza majątku podopiecznego i przedstawienie sądowi;
składanie wyjaśnień we wszystkich sprawach z zakresu opieki;
sprawozdania opiekuna składane wraz z rachunkami
sądowy nadzór w zakresie zarządzania majątkiem pupila
Kreatywność zarządu zarządu polega na udzielaniu opiekunowi wskazówek i poleceń co do sposobu wykonywania opieki.
Opiekun jest w mniejszym stopniu niż rodzice - samodzielny.
Na opiekunie ciąży obowiązek wysłuchania zdania pupila (jeśli pozwala stan umysłowy), ale i uwzględnienia - w miarę możności - rozsądnych życzeń pozostającego pod opieką.
Opieka jest w zasadzie funkcją honorową .(bezpłatna, ale sąd może przyznać okresowe lub jednorazowe wynagrodzenie).
Zwolnienie opiekuna .
Obligatoryjnie :
przeszkody faktyczne (np. bardzo zły stan zdrowia )
przeszkody prawne (pozbawienie władzy rodzicielskiej nad własnym dzeckiem)
gdy dopuszcza się czynów lub zaniedbań naruszających dobro pupila
ustanie opieki (vide pkt poniżej)
Fakultatywnie:
na jego własne żądanie ( jeśli sąd uzna powagę przyczyn)
Podstawowym skutkiem zwolnienia opiekuna jest konieczność ustanowienia nowego.
Przyczyny i skutek ustania opieki .
Opieka jako instytucja ustaje z mocy prawa z chwilą ustąpienia przyczyn jej ustanowienia :
małoletni uzyska pełnoletność
przywrócona zostanie władza rodzicielska co najmniej jednego z rodziców
uchylenie ubezwłasnowolnienia lub zamiana na częściowe
śmierć pupila.
Ustanie opieki (zwolnienie opiekuna) powoduje skutki w zakresie praw majątkowych -np.
wydanie majątku pupila
obowiązek złożenia rachunku końcowego z zarządu majątkiem pupila
możliwość podnoszenia wzajemnych roszczeń z tytułu nakładów ( pupila jak i opiekuna)
KURATELA
DZIAŁ III - KURATELA.
Art. 178. [Odesłanie do innych przepisów] § 1. Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych.
§ 2. W zakresie nie uregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych.
Art. 179. [Odpłatność] § 1. Organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego żądanie stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Wynagrodzenie pokrywa się z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, na czyje żądanie kurator został ustanowiony.
§ 2. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
Art. 180. [Ustanie] § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, organ państwowy, który ustanowił kuratora, uchyli kuratelę, gdy odpadnie jej cel.
§ 2. Jeżeli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy.
Art. 181. [Ubezwłasnowolnienie częściowe] § 1. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi.
§ 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.
Art. 182. [Dziecko poczęte] Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.
Art. 183. [Osoba ułomna] § 1. Osoba ułomna może żądać ustanowienia kuratora, jeżeli potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.
§ 2. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby ułomnej, dla której była ustanowiona.
Art. 184. [Osoba nieobecna] § 1. Dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia się kuratora. To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je wykonywa nienależycie.
§ 2. Kurator powinien przede wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw.
Prawo Cywilne - ELEMENTY PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO / / BUSH®
12