ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

III. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

1. CHARAKTER PRAWA ZOBOWIĄZAŃ I JEGO MIEJSCE W SYSTEMIE PRAWA CYWILNEGO

CHARAKTER prawa zobowiązań

Prawo zobowiązań jest tą częścią prawa cywilnego, która reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej, odnosi się ono do:

• źródeł, z których wynikają stosunki wymiany dóbr i usług,

• do treści stosunków, których istotę stanowi wymiana lub które taką wymianę przygotowują,

• wreszcie do zmiany i ustalania stosunków wymiany,

• prawo zobowiązań normuje obrót majątkowy między podmiotami prawa cywilnego.

Podstawowe cechy zobowiązań:

• są prawem względnym (dotyczą tylko stron danego stosunku prawnego);

• odznaczają się dużą dynamiką i elastycznością, zawdzięczają to kreatywnej postawie podmiotów prawa cywilnego;

• są obliczone na to, że po jakimś czasie wygasną (prawo własności nie ma określonego terminu), zobowiązania muszą zostać wykonane;

• system zobowiązań jest otwarty tzn., że ustawodawca opisuje tylko niektóre typy zobowiązań i pozostawia podmiotom swobodę w tworzeniu innych typów praw obligacyjnych (prawa rzeczowe - zamknięta lista);

• o otwartości tego systemu stanowi zasada swobody kształtowania stosunków, zwłaszcza umownych wynikająca z [art.353¹ Kc]; czy też postanowienia przepisu [art.58 w zw. z art.56 Kc],

• postanowienia umowy mają taką samą moc jak postanowienia ustawy, tylko strony danej umowy są władne zmienić jej treść i umowa podlega podobnie jak ustawa ochronie państwa,

• pośredniość zobowiązania - przy zobowiązaniach muszą wystąpić określone zachowania stron stosunku obligacyjnego (patrz - pyt.25):

• jeżeli umowa dotyczy rzeczy oznaczonej co do tożsamości to ma ona podwójny charakter zobowiązująco-rozporządzający, tzn. że z chwilą zawarcia umowy własność rzeczy zostaje przeniesiona bez względu na to czy rzecz została faktycznie przekazana (np. samochód - o określonym nr nadwozia),

• jeżeli umowa dotyczy rzeczy oznaczonej co do gatunku to ma ona jedynie charakter zobowiązujący, tzn. że do przeniesienia własności wymagane jest fizyczne przekazanie rzeczy (kilogram ziemniaków)

MIEJSCE prawa zobowiązań w systemie prawa cywilnego

Prawo zobowiązań jest jednym z działów prawa majątkowego w systemie prawa cywilnego, podobnie jak prawo rzeczowe, prawo na dobrach niematerialnych i prawo spadkowe.

1. Prawo zobowiązań a prawo rzeczowe (kryterium przedmiotu i charakteru więzi prawnej):

• prawo rzeczowe normuje społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych uznanych za „rzeczy”, przy czym formy tego korzystania są ujmowane przez ustawę pod postacią praw podmiotowych „bezwzględnych” - skutecznych „erga omnes” (wobec wszystkich), natomiast

• prawo zobowiązań normuje społeczne formy korzystania z wszelkich w ogóle dóbr (w tym także i „rzeczy”) i usług o wartości majątkowej, przy czym formy korzystania z nich są ujmowane przez ustawę pod postacią praw podmiotowych „względnych”, skutecznych między ściśle określonymi osobami.

1. Prawo zobowiązań a prawo na dobrach niematerialnych (kryterium przedmiotu i charakter unormowania) - prawa na dobrach niematerialnych (prawo autorskie, do wynalazku, do wzoru i znaku towarowego) odnoszą się do osobnej kategorii dóbr i są unormowane w osobnych aktach ustawowych, bez względu na to, czy społeczne formy korzystania z tych dóbr są prawami podmiotowymi „względnymi” czy „bezwzględnymi”.

2. Prawo zobowiązań a prawo spadkowe (kryterium celu):

• prawo spadkowe normuje przejście praw majątkowych mortis causa (zarówno względnych jak i bezwzględnych), czyli z osób zmarłych na osoby żyjące, natomiast

• prawo zobowiązań normuje stosunki odnoszące się do wymiany dóbr i usług inter vivos i są to prawa podmiotowe „względne”.

3. Prawo zobowiązań a część ogólna Kodeksu cywilnego - część ogólna jest podstawą dla prawa zobowiązań.

4. Prawo zobowiązań a prawo rodzinne:

• prawo rodzinne stanowi przedmiot osobnego unormowania, w tych stosunkach przeważa element niemajątkowy, a

• prawo zobowiązań normuje stosunki w zasadzie wyłącznie majątkowe.

2. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1. Kodeks cywilny z dnia 23.04.1964 r. (wszedł w życie z dniem 1.01.1965r.) - w szczególności chodzi o Księgę trzecią, która zawiera 37 tytułów i stanowi trzon przepisów regulujących prawo zobowiązań.

Umownie księga trzecia dzieli się na:

• część ogólną (od tytułu 1 do 10) - zespół przepisów regulujących instytucje mające zastosowanie do większości stosunków zobowiązaniowych;

• część szczególną (od tytułu 11 do 37) - zespół przepisów regulujących poszczególne umowy, które powodują powstanie określonych stosunków zobowiązaniowych (np. umowa sprzedaży, najmu, o dzieło itd.).

2. Inne ustawy - zawierające przepisy szczególne z zakresu zobowiązań, wśród nich można wymienić:

1. ustawy pochodzące z okresu międzywojennego:

• prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym (24.10.1934r.);

2. ustawy pochodzące z okresu powojennego:

• prawo autorskie (10.08.1953r.);

• Kodeks Morski (01.12.1961r.);

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (25.02.1964r.);

• prawo o wynalazczości (19.10.1972r.);

• ustawa o księgach wieczystych i hipotece (06.07.1982r.);

• prawo przewozowe (15.11.1984r.);

• ustawa o znakach towarowych (06.07.1985r.);

• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (16.04.1993r.);

• Kodeks spółek handlowych (15.09.2000r.);

• ponadto są także inne liczne przepisy, do których Kodeks cywilny wprost (lub pośrednio) się odwołuje.

3. Umowy międzynarodowe - postanowienia umów międzynarodowych w ich cywilnoprawnym zakresie po ich ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP.

4. Niepisane źródła prawa (stanowi to kwestię sporną):

1. prawo zwyczajowe - chodzi tu o taki sposób postępowania, który wskazuje na pewną powtarzalność zachowania się podmiotów lub ich grup, co nie zostało przez nikogo wydane czy też ustanowione; poprzez to powtarzanie rodzi się przyzwyczajenie, rutyna, czyli tendencja do zachowywania się w ten sposób.

2. zwyczaje - to pewne wzorce postaw czy zachowań potrzebnych dla oceny pewnego grona ludzi, środowiska.

W odniesieniu do zobowiązań ważne jest także prawo międzyczasowe, które wyjaśnia konflikty między nowym a dawnym uregulowaniem prawnym.

3. STOSUNEK ZOBOWIĄZANIOWY (pojęcie, elementy)

POJĘCIE zobowiązania [art.353 Kc]:

§1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

ELEMENTY zobowiązania - zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, w którym wyróżniamy 3 elementy:

1. podmioty (osoby), strony między którymi ten stosunek istnieje;

1. przedmiot - świadczenie;

2. treść zobowiązania - uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika.

Ad.1) PODMIOTY stosunku zobowiązaniowego - podmiotami stosunku zobowiązaniowego mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz niepełne osoby prawne (wkrótce), czyli po prostu podmioty prawa cywilnego.

W każdym stosunku zobowiązaniowym występują dwie strony:

• wierzyciel czyli podmiot uprawniony oraz

• dłużnik, czyli podmiot zobowiązany.

Zobowiązanie ze strony wierzyciela to „wierzytelność”, zaś ze strony dłużnika to „dług”.

Oznaczenie stron powinno nastąpić najpóźniej przy spełnieniu świadczenia:

• wierzyciel ma prawo wiedzieć, wobec kogo może kierować swoje roszczenie, a

• dłużnik do czyich rąk ma świadczyć;

• tylko wyjątkowo może się zdarzyć, iż dłużnik nie będzie miał możliwości określenia wierzyciela, wskutek czego zmuszony będzie świadczyć do depozytu sądowego.

Zasadniczo świadczenie ma miejsce między dwoma podmiotami, ale może się zdarzyć że:

• do stosunku zostanie włączona osoba trzecia [art. 393 Kc - umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej]:

§1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia. (osoba trzecia nie uzyskuje statusu strony).

7. WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW W ZOBOWIĄZANIU

• w miejsce wierzyciela czy dłużnika wystąpi więcej podmiotów - wielość podmiotów, np. kilka osób będących współwłaścicielami rzeczy wynajmuje tę rzecz - wówczas umowa najmu zostaje zawarta przez dwie strony, ale po stronie wynajmującego wystąpi kilka podmiotów.

WAZNE! Pojęcie stron i podmiotów nie jest tożsame - po jednej stronie może występować kilka podmiotów, w tym kontekście można mówić o:

• zobowiązaniu solidarnym (wierzycielach lub dłużnikach solidarnych) - wykonaniem takiego zobowiązania rządzą szczególne zasady, w jego ramach można wyróżnić (więcej - pyt 22):

• solidarność bierną - występuje po stronie dłużników,

• solidarność czynną - występuje po stronie wierzycieli;

• zobowiązaniu wielostronnym - przykładem jest zobowiązanie, którego źródłem jest umowa spółki cywilnej, rodzi ona zobowiązanie mające tyle stron ilu jest wspólników.

Ad.2) PRZEDMIOT stosunku zobowiązaniowego: odpowiada świadczeniu.

Więcej - patrz pyt 8

Ad.3) TREŚĆ stosunku zobowiązaniowego - treść zobowiązania odpowiada treści świadczenia, którą stanowią zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.

Więcej - patrz pyt 8

4. ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ

Zobowiązania jako stosunki prawne miedzy podmiotami prawa cywilnego powstają ze zdarzeń prawnych. Zarówno nauka (doktryna), jak i akty legislacyjne dokonują pewnej klasyfikacji tych zdarzeń, albowiem ich charakter nie pozostaje bez wpływu na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego.

W doktrynie prawa cywilnego od dawna poszukiwano pewnej symetrii w podziale klasyfikacyjnym zdarzeń stanowiących źródło zobowiązań:

1. Pod wpływem tradycji rzymskiej, odróżniano dwie przeciwstawne grupy źródeł zobowiązań:

1. zobowiązania powstające z umów,

2. zobowiązania powstające z deliktu,

3. dołączając do tych obu grup tzw. grupy pośrednie.

2. Podział ten został częściowo zmodyfikowany w Kodeksie Napoleona przez wprowadzenie grupy dodatkowej:

3. zobowiązania powstające wprost z ustawy, jak np. wynikających z sąsiedztwa lub z opieki;

3. W nowszej doktrynie Europy kontynentalnej wyróżniano:

1. zobowiązania wynikające z czynności prawnych dwustronnych (zależne od woli podmiotu);

2. zobowiązania wynikające z czynności prawnych jednostronnych (niezależne od woli podmiotu).

4. Legislacja polska okresu międzywojennego (Kodeks zobowiązań) opowiadała się za systematyką odróżniającą w dziedzinie źródeł zobowiązań:

1. oświadczenia woli,

2. czyny,

3. inne zdarzenia prawne.

5. Biorąc pod uwagę czynnik praktycznej doniosłości pewnych wyróżnień, podział źródeł zobowiązań, które odpowiadałyby naszym stosunkom, powinien by uwzględniać:

1. umowy (pełnią szczególną rolę),

2. jednostronne czynności prawne (podobnie jak umowy),

3. bezpodstawne wzbogacenie,

4. czyny niedozwolone,

5. decyzje administracyjne (straciły na znaczeniu w gospodarce rynkowej - muszą mieć zawsze wyraźne upoważnienie ustawowe),

6. inne zdarzenia prawne (nie dające się zaklasyfikować do ww. grup).

6. Współcześnie obowiązujący w Polsce Kodeks cywilny w zasadzie pominął sprawę systematyzacji źródeł zobowiązań (pozostawiając to nauce), zajął się wszelako unormowaniem przypadków, które uznał za najważniejsze (w tytułach księgi III - Zobowiązania), a mianowicie:

1. umowa (tytuł III),

2. bezpodstawne wzbogacenie (tytuł V),

3. czyny niedozwolone (tytuł VI),

4. jednostronne czynności prawne - tylko przyrzeczenie publiczne (tytuł XXXVI), natomiast zobowiązania powstające z wystawienia dokumentów zawierających przyrzeczenie zapłaty, weksla i czeku, pozostają poza przepisami Kodeksu cywilnego,

5. inne zdarzenia prawne - rozsiane są w całym prawie cywilnym w różnych jego działach, istotne znaczenie ma np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (tytuł XXII).

5. UMOWY ZAWIERANE NA ODLEGŁOŚĆ (ustawa z dn. 2000-03-02 Dz.U. Nr 22, poz.271)

Rozdział 2 - ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności:

• formularza zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego,

• reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalogu, radia, telewizji, wideotekstu,

• telefonu, automatycznego urządzenia wywołującego, wizjofonu, poczty elektronicznej, telefaksu (w tych przypadkach - wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta),

są umowami na odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność.

Konsument, który zawarł umowę na odległość może (...): tak samo jak w pyt.6 - patrz akapit .

Umowa o świadczenie ciągłe lub okresowe może być zawarta na czas oznaczony albo nieoznaczony:

• umowę zawartą na czas dłuższy niż rok poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony,

• jeżeli czas trwania umowy nie jest oznaczony, każda ze stron może ją wypowiedzieć bez wskazania przyczyn, z zachowaniem terminu miesięcznego, chyba że strony zastrzegły krótszy termin wypowiedzenia.

Konsument powinien być poinformowany, przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, najpóźniej w chwili złożenia mu propozycji zawarcia umowy (na piśmie w chwili rozpoczęcia świadczenia), o:

1. imieniu i nazwisku (nazwie), adresie zamieszkania (siedziby) przedsiębiorcy oraz organie, który zarejestrował działalność gospodarczą przedsiębiorcy i pod jakim numerem,

2. istotnych właściwościach świadczenia i jego przedmiotu,

3. cenie lub wynagrodzeniu obejmujących wszystkie ich składniki, a w szczególności cła i podatki,

4. zasadach zapłaty ceny lub wynagrodzenia,

5. kosztach oraz terminie i sposobie dostawy,

6. prawie odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni, ze wskazaniem wyjątków, o których mowa poniżej,

7. kosztach wynikających z korzystania ze środków porozumiewania się na odległość, jeżeli są one skalkulowane inaczej niż wedle normalnej taryfy,

8. terminie, w jakim oferta lub informacja o cenie albo wynagrodzeniu mają charakter wiążący,

9. minimalnym okresie, na jaki ma być zawarta umowa o świadczenia ciągłe lub okresowe,

10. miejscu i sposobie składania reklamacji,

11. prawie wypowiedzenia umowy na czas nieoznaczony w terminie miesiąca.

TERMIN dziesięciodniowy, w którym konsument może odstąpić od umowy, liczy się:

• od dnia wydania rzeczy, a

• gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia.

W razie braku pisemnego potwierdzenia informacji, o której mowa powyżej:

• termin, w którym konsument może odstąpić od umowy, wynosi trzy miesiące i liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia,

• jeżeli jednak konsument po rozpoczęciu biegu tego terminu otrzyma potwierdzenie, termin ulega skróceniu do dziesięciu dni od tej daty.

Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w wypadkach:

1. świadczenia usług rozpoczętego, za zgodą konsumenta, przed upływem dziesięciodniowego terminu,

2. dotyczących nagrań audialnych i wizualnych oraz zapisanych na nośnikach programów komputerowych po usunięciu przez konsumenta ich oryginalnego opakowania,

3. umów dotyczących świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy wyłącznie od ruchu cen na rynku finansowym,

4. świadczeń o właściwościach określonych przez konsumenta w złożonym przez niego zamówieniu lub ściśle związanych z jego osobą,

5. świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu,

6. dostarczania prasy,

7. usług w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych.

Umowa zawarta na odległość:

• nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia,

• powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji, nie powodujące nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumenta,

• jeżeli strony nie umówiły się inaczej, przedsiębiorca powinien wykonać umowę zawartą na odległość najpóźniej w terminie trzydziestu dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli o zawarciu umowy,

• jeżeli przedsiębiorca nie może spełnić świadczenia z tego powodu, że przedmiot świadczenia nie jest dostępny, powinien niezwłocznie, najpóźniej jednak w terminie trzydziestu dni od zawarcia umowy, zawiadomić o tym konsumenta i zwrócić całą otrzymaną od niego sumę pieniężną.

W wypadku gdy przedsiębiorca nie może wykonać zobowiązania z powodu choćby przejściowej niemożności spełnienia świadczenia o właściwościach zamówionych przez konsumenta, przedsiębiorca może:

• jeżeli zawarto takie zastrzeżenie w umowie, zwolnić się z zobowiązania przez spełnienie świadczenia zastępczego, odpowiadającego tej samej jakości i przeznaczeniu oraz za tę samą cenę lub wynagrodzenie,

• informując zarazem konsumenta na piśmie o jego prawie nieprzyjęcia tego świadczenia i odstąpienia od umowy, ze zwrotem rzeczy na koszt przedsiębiorcy.

W wypadku odstąpienia od umowy przez konsumenta:

• przedsiębiorca ma obowiązek poświadczyć na piśmie zwrot świadczenia,

• jeżeli świadczenie konsumenta ma być spełnione z wykorzystaniem kredytu lub pożyczki udzielonych przez przedsiębiorcę albo gdy umowa przewidywała wykorzystanie kredytu udzielonego na podstawie porozumienia kredytodawcy z przedsiębiorcą, odstąpienie od umowy zawartej na odległość jest skuteczne także wobec umowy kredytu lub pożyczki zawartej przez konsumenta.

Przepisów o umowach zawieranych na odległość nie stosuje się do umów:

1. z wykorzystaniem automatów sprzedających,

2. z wykorzystaniem innych automatów umieszczonych w miejscach prowadzenia handlu,

3. dotyczących inwestycji kapitałowych,

4. ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,

5. związanych z wykonywaniem czynności bankowych oraz takichże czynności dokonywanych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe,

6. rent,

7. dotyczących terminowych operacji finansowych i opcji,

8. zawartych z operatorami telekomunikacji przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych,

9. dotyczących nieruchomości, z wyjątkiem najmu,

10. sprzedaży z licytacji.

6. UMOWY ZAWIERANE POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA (ustawa z 2000-03-02 Dz.U. Nr 22, p.271)

Rozdział 1 - ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, okazuje przed zawarciem umowy:

• dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz

• dokument tożsamości;

• w razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje ponadto dokument potwierdzający swoje umocowanie.

Przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej.

Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się także do umowy zawartej w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu:

• w miejscu pracy konsumenta,

• w jego mieszkaniu albo

• w innym miejscu jego prywatnego pobytu.

Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa (tak samo w pyt.5 w akapicie ):

• może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy,

• nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne),

• w razie odstąpienia umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań,

• to, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu,

• jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty.

Kto zawiera z konsumentem umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, powinien:

• przed jej zawarciem poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w ww. terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy i

• wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby);

• obowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę.

Jeżeli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia od umowy:

• bieg ww. terminu, nie rozpoczyna się,

• w takim wypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie dziesięciu dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia,

• konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania.

Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów:

1. o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób:

• jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a

• zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia,

2. sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta,

3. powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 EURO,

4. o prace budowlane,

5. dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych,

6. ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,

7. dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne).

7. WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW W ZOBOWIĄZANIU - patrz pytanie 3

8. ŚWIADCZENIE (pojęcie, treść, przedmiot świadczenia, rodzaje świadczeń)

POJĘCIE świadczenia - obrazuje schemat:

PRZEDMIOT zobowiązania

=

ŚWIADCZENIE

=

zachowanie mające na celu zadośćuczynienie godnemu ochrony interesowi wierzyciela, zgodnie z treścią zobowiązania

=

zachowanie polegające na działaniu lub zaniechaniu [art.353 §2 Kc]

Obowiązuje monistyczna koncepcja stosunku cywilnoprawnego tzn. przedmiotem tych stosunków są określone zachowania się podmiotów stosunku, podział zawarty w [art.353 §2 Kc] jest zupełny i wyczerpujący, w praktyce można jednak te zachowania podzielić bardziej szczegółowo, a mianowicie:

• Działanie - czynne zachowanie się może przybierać różne postacie:

• danie (dawać) - np. umowa sprzedaży zgodnie, z którą sprzedawca zobowiązuje się dać swoją sytuację prawną właściciela rzeczy, zaś kupujący zobowiązuje się dać swoją sytuację prawną jako właściciela określonej kwoty pieniędzy,

• czynienie - np. za zaśpiewanie piosenki jej wykonawca otrzymuje określona kwotę pieniędzy (występuje zwłaszcza przy usługach);

• Zaniechanie - bierne zachowanie się może przybierać różne postacie:

• nie czynienie - np. płacimy sąsiadowi za to aby nie ćwiczył gry na fortepianie od godz. 16-18 bo wtedy my chcemy odpoczywać,

• znoszenie - np. właściciel wynajmujący swoje mieszkanie musi znosić to, że ktoś inny (najemca) z niego korzysta,

• zaprzestanie - np. umowa o zaprzestanie (natychmiastowe) głośnej imprezy w zamian za określoną kwotę pieniędzy.

Inne rozróżnienie - wywodzi się z doktryny prawa francuskiego, jednak biorąc pod uwagę aktualnie obowiązujący polski system prawa, podział ten w zasadzie nic wnosi:

• staranne zachowanie się dłużnika - np. umowa zlecenie;

• osiągnięcie oznaczonego rezultatu - np. umowa o dzieło.

Jeżeli świadczenie zostanie zaspokojone w inny sposób niż w wyniku wykonania przez dłużnika zobowiązania, to zobowiązanie także wygasa dzięki np.:

• spełnieniu innego świadczenia [art.453 Kc] - Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa (tzw. świadczenie w miejsce wypełnienia),

• innemu wykonawcy świadczenia [art. 356 §2 Kc]: Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

TREŚĆ świadczenia (stosunku zobowiązaniowego) - treścią świadczenia są zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika, a mianowicie:

• uprawnienia wierzyciela - skierowane wobec dłużnika (tylko wobec niego), polegające na możliwości żądania, by spełnił on świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, przy czym:

• wszelkie uprawnienia (np. roszczenia) wierzyciela mogą być realizowane na drodze przymusu,

• wierzyciel może dochodzić swoich uprawnień przed władza państwową w trybie przewidzianym w przepisach Kpc;

• obowiązki dłużnika - spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania, obowiązek ten jest niejako drugą stroną uprawnień wierzyciela i składa się na treść długu:

• dopiero całość obowiązków po stronie długu równoważy treść zobowiązania od strony wierzyciela,

• od tego obowiązku dłużnik nie może się zwolnić bez zgody wierzyciela np. dając odszkodowanie;

Z treścią stosunku zobowiązaniowego łączy się ponadto:

Wierzytelność - od strony wierzyciela można ją traktować jako prawo podmiotowe, w którym może mieścić się jedno lub kilka uprawnień, którym odpowiadają obowiązki dłużnika, zatem jest to:

• przyznana przez normę prawną podmiotowi, a wynikająca ze stosunku prawnego sfera działań, których

• realizacja zabezpieczona została przez obowiązujący system prawny, w ostateczności w postaci możliwości skorzystania z przymusu państwowego.

Odpowiedzialność dłużnika (nie zależy od jego woli) - odnosi się do kwestii pokrycia długu, która jest związana z przymusową realizacją świadczenia, można wyróżnić następujące rodzaje odpowiedzialności za dług:

• osobista - nieograniczona (dłużnika odpowiada całym swoim majątkiem) lub ograniczona;

• rzeczowa - jest niezależna od osobistej i oznacza dla uprawnionego prawo bezwzględnego i bezpośredniego zaspokojenia się z przedmiotu poddanego w tym zakresie jego władzy.

Zobowiązanie niezupełne - ma miejsce wówczas kiedy nastąpi upływ terminu przedawnienia zobowiązania, w takim wypadku:

• przymusowa realizacja wierzytelności zależna będzie już nie tylko od żądania wierzyciela, lecz

• przede wszystkim od tego, czy dłużnik (w trakcie postępowania) podniesie zarzut przedawnienia, jeżeli tak się stanie mówimy wtedy o zobowiązaniu niezupełnym (o osłabionej sankcji - osłabiony element odpowiedzialności).

PRZEDMIOT świadczenia:

Pod pojęciem przedmiotu stosunku przyjmuje się także przedmiot tego świadczenia - czyli pewne dobra (materialne, niematerialne), na które to zachowanie jest nakierowane:

• trudno wskazać, że przedmiotem sprzedaży jest wyłącznie zachowanie, bo znaczną rolę odgrywa ta sprzedana rzecz, ale

• nie we wszystkich sytuacjach można wskazać te dobra, np. nauka języka obcego, zatem

• w każdym stosunku zobowiązaniowym występuje jego przedmiot (świadczenie), nie w każdym natomiast można wskazać przedmiot świadczenia.

CECHY charakterystyczne świadczenia:

• musi być dozwolone (nie jest świadczeniem działanie przestępcze, podobnie jak świadczenie nieobyczajne);

• musi być oznaczone (wierzyciel wie czego może żądać, a dłużnik do czego jest zobowiązany) i to oznaczenie musi poprzedzać wykonanie zobowiązania;

• musi być obiektywnie możliwe - w przeciwnym wypadku może wystąpić (patrz - pyt.9):

• niemożliwość świadczenia pierwotna,

• niemożliwość świadczenia następcza;

• powinno mieć wartość majątkową - w tej kwestii można wyróżnić dwa stanowiska, a mianowicie, że:

• zawsze musi mieć wartość majątkową (popierana przez wykładowcę) lub

• w zasadzie powinno mieć wartość majątkową (czyli dopuszcza się także sytuację, gdy takiej wartości mieć nie będzie);

• charakteryzuje się podwójną konkretnością (konkretne strony - w odniesieniu do stron; konkretne świadczenie - w odniesieniu do zobowiązania)

RODZAJE świadczeń

1. kryterium przedmiotu świadczenia:

• przemienne - pyt.10;

• oznaczone indywidualnie (co do tożsamości) lub rodzajowo (co do gatunku) - pyt.13;

• pieniężne - pyt.14;

2. kryterium sposobu (czasu) świadczenia - pyt.11:

• jednorazowe,

• okresowe i

• ciągłe.

3. kryterium właściwości przedmiotu świadczenia: - pyt.12:

• podzielne lub niepodzielne.

9. KONSEKWENCJE PRAWNE PIERWOTNEJ I NASTĘPCZEJ NIEMOŻLIWOŚCI ŚWIADCZENIA

Niemożliwość - polega na tym, że w sposób trwały z przyczyn faktycznych lub prawnych nikt, czyli nie tylko dłużnik, ale żadna inna osoba w jego sytuacji nie może spełnić świadczenia:

• świadczenie musi być niemożliwe do spełnienia przedmiotowo (obiektywnie) - dla każdego, nie tylko dla oznaczonego dłużnika;

• niemożliwość podmiotowa (subiektywna) nie podważa ważności zobowiązania, lecz jedynie może mieć wpływ na jego wykonanie;

• kwestia, czy niemożliwość świadczenia ma charakter faktyczny czy prawny, nie ma znaczenia, istotne jest, by niemożliwość miała charakter trwały.

Przykłady niemożliwości:

• faktycznej:

• gdy strona zobowiązała się do wykonania czynności sprzecznej z prawami natury, a więc niewykonalnej,

• gdy strona zbyła rzecz oznaczoną co do tożsamości, która nie istnieje lub została zniszczona;

• prawnej:

• gdy strona zobowiązała się do zbycia przedmiotu wyjętego z obrotu,

• gdy strona ustanowiła prawo rzeczowe ograniczone, którego nie uznaje dany system prawny.

Niemożliwość można podzielić na:

1. Niemożliwość PIERWOTNA - powstaje wtedy, gdy świadczenie od samego początku nie jest możliwe do spełnienia (zobowiązanie w ogóle nie powstaje).

[Art. 387 Kc] §1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

Przykłady:

• umowa o zbycie użytkowania, które z woli ustawodawcy jest niezbywalne,

• sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi bez zgody Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Konsekwencje:

[Art.387 Kc] §2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia. (np. koszty związane z zawarciem umowy)

2. Niemożliwość NASTĘPCZA - powstaje wtedy, gdy świadczenie staje się niemożliwe do spełnienia dopiero po powstaniu zobowiązania, samo zobowiązanie jest nadal ważne jednak albo wygaśnie, albo utrzyma się w mocy, a dłużnik będzie obowiązany do odszkodowania.

Konsekwencje:

• jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności - zobowiązanie wygasa (np. nie wykonał zobowiązania na skutek choroby) [art.475 Kc]:

§1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

§2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody (surogaty).

• dłużnik będzie więc zwolniony z obowiązku świadczenia, powinien natomiast wydać wierzycielowi surogaty.

• jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność - zobowiązanie przemienia się w obowiązek naprawienia szkody (np. nie namalował obrazu wskutek niedbalstwa); jest to wina w formie niedbalstwa i kwalifikuje się jako niewykonanie zobowiązania - oznacza to, że wierzyciel może:

• dochodzić odszkodowania zgodnie z [art.471 Kc] - dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• żądać wydania surogatów świadczenia.

W przypadku ZOBOWIĄZAŃ WZAJEMNYCH:

• wina strony zobowiązanej [art.493 Kc]:

§1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe (całościowo) wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru:

• albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania,

• albo od umowy odstąpić.

§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia:

• ze względu na właściwości zobowiązania albo

• ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

• brak winy strony zobowiązanej [art.495 Kc]:

§1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe (całościowo) wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić:

• nie może żądać świadczenia wzajemnego, a

• w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

§2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta:

• traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego.

Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia:

• ze względu na właściwości zobowiązania albo

• ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

10. ZOBOWIĄZANIE PRZEMIENNE A UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE

Zobowiązanie PRZEMIENNE - [art.365 Kc]:

§1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.

§2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.

§3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na drugą stronę.

Reguła ta nie ma zastosowania, gdy wyboru ma dokonać osoba trzecia - w takim wypadku strony wspólnie powinny skonkretyzować świadczenie, jeżeli tego nie zrobią, to każda ze stron może wystąpić do sądu, by dokonał on konkretyzacji.

Świadczenie w zobowiązaniach przemiennych może być tak ukształtowane, że:

• dłużnik w celu zaspokojenia interesu wierzyciela może spełnić jedno z kilku świadczeń,

• te świadczenia mogą się różnić:

• charakterem np. jedno powinno być spełnione osobiście przez dłużnika, przy innym może korzystać z pomocy innych osób,

• miejscem i czasem ich spełnienia, a także wartością.

• w każdym razie zobowiązanie takie tworzy po stronie wierzyciela jedną wierzytelność, a

• jego konkretyzacja musi nastąpić najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia.

Upoważnienie PRZEMIENNE (nie mylić ze zobowiązaniem przemiennym):

• przedmiot świadczenia jest tu wyraźnie określony i wierzyciel ma możliwość domagania się od dłużnika tylko tego świadczenia,

• mimo tego dłużnik może się uwolnić od świadczenia w wyniku innego zachowania niż to, które wyznacza treść zobowiązania,

[Art.897 Kc - obowiązek obdarowanego] Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brakuje do otrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełniania ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

• wierzycielem jest tu darczyńca, ale może on wystąpić tylko ze wskazanym roszczeniem, obdarowany ma więc możliwość uwolnić się od zobowiązania poprzez zwrot wartości wzbogacenia,

• wierzyciel może zaproponować dłużnikowi inny sposób spełnienia świadczenia, niż to wynika z jego treści, ale dłużnik może tę propozycję przyjąć lub odrzucić,

• jeżeli dłużnik propozycję przyjmie, to zaspokoi interes wierzyciela i zobowiązanie wygaśnie, mamy wówczas do czynienia ze świadczeniem w miejsce wypełnienia:

[art.453 Kc] Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.

11. ŚWIADCZENIA JEDNORAZOWE, OKRESOWE, CIĄGŁE (objaśnij, podaj przykłady)

W tym podziale podstawowe znaczenie odgrywa czynnik czasu.

1. Świadczenie JEDNORAZOWE - gdy jego spełnienie wymaga jednorazowego w zasadzie zachowania się dłużnika, choćby miało się na nie składać kilka czynności odległych w czasie; np.:

• wykonanie czynności objętej umową o dzieło czy umową przewozu,

• przeniesienie własności (np. samochodu) i wydanie rzeczy w ramach zwykłej umowy sprzedaży,

• zapłata pieniężna.

2. Świadczenie OKRESOWE - gdy dłużnik powinien spełnić na rzecz wierzyciela wiele świadczeń jednorazowych, w określonych regularnych odstępach czasu, przy czym suma tych świadczeń nie jest z góry określona, wymagalność poszczególnych świadczeń częściowych następuje bowiem z nadejściem kolejnego ustalonego terminu; np.:

• zapłata rent, zapłata alimentów,

• zapłata czynszów w umowach najmu czy dzierżawy,

• zapłata odsetek od kapitału.

3. Świadczenie CIĄGŁE - gdy dłużnik nie ma sposobności wykonać świadczenia przez jednorazową czynność, lecz wymagane będzie ustawiczne zachowanie się (najczęściej znoszenie) dłużnika trwające przez pewien czas; np.:

• wykonywanie umowy najmu (wynajmujący jako dłużnik najemcy w zakresie korzystania z rzeczy zmuszony jest udostępnić przedmiot najmu i nie przeszkadzać mu w czasie obowiązywania tego stosunku prawnego),

• wykonywanie umowy przechowania,

• z reguły wszelkie świadczenia polegające na zaniechaniu.

12. ŚWIADCZENIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie przy tym podziale odgrywają właściwości przedmiotu świadczenia.

O podzielności lub niepodzielności świadczenia decyduje sam wierzyciel, który stwierdza, czy wskutek podzielonych świadczeń uzyska ten sam efekt, który zapewni mu świadczenie zrealizowane przez dłużnika w całości.

1. Świadczenie PODZIELNE - [art.379 §2 Kc]: §2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Przykłady:

• zapłata sumy pieniężnej,

• dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych rodzajowo.

2. Świadczenie NIEPODZIELNE - jest przeciwieństwem świadczenia podzielnego i ma miejsce wówczas gdy wskutek podzielenia przedmiotu świadczenia wierzyciel nie uzyska tego, co może i powinien uzyskać. Przykłady:

• wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości (maszyny, samochodu, lokalu itp.),

• przeniesienie własności takiej rzeczy.

KONSEKWENCJE prawne takiego podziału świadczeń:

[Art.379 Kc - równy podział długu i wierzytelności]

§1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

[Art. 380 Kc - odpowiedzialność dłużników]

§1. Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

§2. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

§3. Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

[Art. 381 Kc - uprawnienia wierzycieli]

§1. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia.

§2. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

[Art. 382 Kc - ochrona dłużników]

§1. Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli.

§2. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego ma skutek względem pozostałych wierzycieli.

[Art. 383 Kc - regres między wierzycielami]

Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego przyjął świadczenie, jest on odpowiedzialny względem pozostałych wierzycieli według tych samych zasad co wierzyciel solidarny.

13. ŚWIADCZENIA OZNACZONE INDYWIDUALNIE I RODZAJOWO (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie przy tym podziale odgrywa przedmiot świadczenia.

1. Świadczenie oznaczone INDYWIDUALNIE - przedmiotem świadczenia może być rzecz oznaczona co do tożsamości, czyli wyróżniona spośród wszystkich innych według jej indywidualnych, niepowtarzalnych cech; np. gdy przedmiotem sprzedaży jest rzecz jedyna w swoim rodzaju, taka jak:

• zabudowana działka gruntowa w miejscowości X, przy ul. Y, pod nr 10;

• maszyna do pisania firmy Z, o nr fabrycznym 000;

• samochód osobowy Fiat 126p, o nr rejestracyjnym BIM 1111;

2. Świadczenie oznaczone RODZAJOWO - przedmiotem świadczenia może być rzecz oznaczona co do gatunku, tzn. wskażemy takie jej cechy, dzięki którym będzie możliwe wskazanie innych jeszcze rzeczy należących do tego samego gatunku; np. gdy przedmiotem sprzedaży jest:

• 1 wagon żwiru;

• 10 ton buraków cukrowych;

• 20 worków cementu;

• 3 m materiału w cenie 15 zł za metr.

Istota i możliwe konsekwencje tego podziału:

• przy świadczeniach oznaczonych rodzajowo najpóźniej w chwili wykonania zobowiązania musi nastąpić konkretyzacja świadczenia,

• gdy zniszczona zostanie rzecz oznaczona rodzajowo, to jest to wierzycielowi obojętne, gdyż dłużnik może przecież świadczyć inną rzecz o podobnych cechach,

• gdy zniszczona zostanie rzecz oznaczona indywidualnie, to wierzyciel może na tym stracić, jeżeli dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za zniszczenie lub utratę rzeczy.

14. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE

Przedmiotem świadczenia w zobowiązaniu pieniężnym jest określona wartość ekonomiczna pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w jakichś jednostkach pieniężnych (pieniądz jest szczególnym przedmiotem świadczenia). Cechy pieniądza w rozumieniu prawa cywilnego:

• jest miernikiem wartości świadczeń, czyli reprezentuje określoną wartość i przekazuje ją z majątku dłużnika do majątku wierzyciela;

• ma moc umarzania zobowiązań (służy przymusowemu umarzaniu);

• jest środkiem umożliwiającym dokonanie zapłaty (jako ekwiwalent wszystkich dóbr), wskutek czego istniejące zobowiązanie wygasa,

• ogólnie pieniądz pełni funkcje zamiany lub zapłaty zobowiązania.

ZASADY OGÓLNE - związane ze świadczeniem pieniężnym:

1. Zasada WALUTOWOŚCI - jest wyrażona w [art.358 Kc]:

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim.

2. Zasada NOMINALIZMU - jest wyrażona w [art.358¹ §1 Kc]:

Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy stanowią inaczej.

• zasada to dotyczy tylko takich zobowiązań, w których świadczenie pieniężne było wyrażone w treści od samego początku (zobowiązanie pieniężne),

• nie stosuje się jej natomiast, gdy konieczność zapłaty kwoty pieniężnej pojawia się jako świadczenie zastępcze (zobowiązanie niepieniężne ze świadczeniem pieniężnym - np. zwrot bezpodstawnego wzbogacenia),

• wartość nominalna pieniądza jest stała, np., jeśli zaciągnę dług 10 tys. zł, to tę kwotę zwracam

3. Zasada WALORYZACJI - przepisy przewidują trzy sposoby waloryzacji świadczeń pieniężnych:

1. ustawowa waloryzacja - wynika bezpośrednio z przepisów ustawy;

2. umowna waloryzacja [art.358¹ §2 Kc]:

Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenie pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.

• pozwala to uniknąć deprecjacji pieniądza, co dla wierzyciela byłoby uszczerbkiem majątkowym,

• zgodnie z nią w umowie można zawrzeć tzw. klauzulę waloryzacyjną:

• klauzula waluty - świadczenie odnosi się do równowartości kwoty w danej walucie (np. w USD);

• klauzula złota - świadczenie odnosi się do równowartości danej ilości kruszcu,

• klauzula indeksowa - świadczenie odnosi się do indeksu wybranych produktów żywnościowych np. do równowartością 1 tony zboża.

1. sądowa waloryzacja [art.358¹ §3 Kc]:

W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

• najczęściej chodzi tu o inflację, np. sąd może podnieść dług z 10 tys. do 15 tys. zł odpowiednio do stopnie inflacji,

• jednak ocenę pozostawiono sądowi, a więc nie musi to być wcale inflacja - sądowa waloryzacja jest uprawniona nawet wtedy, gdy nie ma inflacji, ale wskutek upływu czasu zobowiązanie jest wykonywane w innych jakościowo warunkach,

• ponadto sąd może dokonać ponownej waloryzacji oraz zmienić sposób spełnienia świadczenia (np. zmiana terminu, rozłożenie na raty).

Ograniczenia sądowej waloryzacji - przewiduje [art.358¹ §4 Kc]:

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Zasada waloryzacji nie ma zastosowania w odniesieniu do:

• kredytów bankowych,

• kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych,

• kredytów i pożyczek socjalnych.

ZASADY SZCZEGÓLNE (cechy) - związane ze świadczeniem pieniężnym:

• świadczenie pieniężne ma charakter długu oddawczego (wszystkie pozostałe są długiem odbiorczym), czyli jeżeli dłużnik ma świadczyć w pieniądzach to operacja ta odbywa się na jego koszt i jego ryzyko;

• przy świadczeniu pieniężnym zawsze są należne odsetki ustawowe zarówno:

• przy zwłoce - czyli przekroczeniu terminu z winy dłużnika, jak i

• przy opóźnieniu - czyli przekroczeniu terminu bez winy dłużnika,

• świadczenia pieniężne są doskonale podzielne tzn., że jeżeli świadczenie jest wymagalne to wierzyciel nie może odmówić przyjęcia np. kwoty 10,- zł gdy cały dług wynosi 1000,- zł,

• świadczenie pieniężne jest zastrzegalne na korzyść dłużnika - tzn. że dłużnik może przed ustalonym terminem wykonać zobowiązanie w całości lub w części, w przeciwieństwie do tego wierzyciel nie może żądać od dłużnika wykonania zobowiązania przez ustalonym terminem.

15. ODSETKI

POJĘCIE odsetek:

Odsetki - jest to wynagrodzenie za korzystanie:

• z cudzych pieniędzy lub

• z cudzych rzeczy oznaczonych co do rodzaju,

które zostaje obliczone według pewnej stopy procentowej, czyli w stosunku do wartości sumy, od której są pobierane i w stosunku do czasu użycia tej sumy.

Odsetki są świadczeniem akcesoryjnym (ubocznym), czyli wiążą się zawsze z jakimś świadczeniem głównym (bez którego nie istnieją).

FORMY (rodzaje) odsetek - można wyróżnić następujące:

1. Odsetki umowne - zgodnie z [art.359 §1 Kc]:

Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z:

• czynności prawnej (np. pożyczka),

• ustawy (np. art. 481 Kc),

• orzeczenia sądu,

• decyzji innego właściwego organu.

Często strony zawierając umowę określają, w jakich wypadkach i w jakiej wysokości wierzyciel może dochodzić odsetek i takie umowne zastrzeżenie ma pierwszeństwo przed tytułem ustawowym także, gdy idzie o wysokość odsetek.

2. Odsetki ustawowe - zgodnie z [art.359 Kc]:

§2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.

§3. Wysokość odsetek ustawowych określa rozporządzenie Rady Ministrów. Rozporządzenie to może zakazać zastrzegania, jak również pobierania odsetek wyższych od tych, które określa się jako maksymalne.

3. Odsetki za opóźnienie - zgodnie z [art.481 Kc]:

§1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Wniosek - dłużnik nie może zwolnić się od zapłaty nawet wtedy, gdy wykaże, że to nie z jego winy.

§2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

ZAKAZ anatocyzmu - zgodnie z [art.482 §1 Kc]:

Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie:

• dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że

• po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.

TERMIN zapłaty odsetek - może być określony np. w samej umowie lub w orzeczeniu sądu, w przeciwnym razie stosuje się przepisy [art.360 Kc]:

W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.

ROSZCZENIE - należność z tytułu odsetek:

• staje się wymagalne z każdym dniem opóźnienia,

• przedawnia się z upływem 3 lat.

16. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ (w myśl koncepcji z wykładu)

Mówimy o przesłankach odpowiedzialności w tym sensie, że bez ich istnienia odpowiedzialność nie powstaje, warunkują one tym samym:

• powstanie obowiązku naprawienia szkody w rozumieniu przepisów reżimu deliktowego, czyli

• powstanie u podmiotu uprawnionego (poszkodowanego) roszczenia o naprawienie szkody.

Wyróżniamy trzy przesłanki odpowiedzialności:

1. SZKODA - jest to każdy uszczerbek, jakiego pokrzywdzony doznaje w swych dobrach chronionych prawem; gdy nie ma szkody nie ma mowy o odpowiedzialności cywilnej , która ma się wyrazić w obowiązku jej naprawienia. Wyróżniamy szkodę:

1. majątkową - na mieniu, dotyczy bezpośrednio składników majątkowych (szkoda => odszkodowanie),

2. niemajątkowa - na osobie, dotyczy bezpośrednio osoby, ale ma to też konsekwencje w majątku (krzywda moralna => zadośćuczynienie); naprawienie to zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę, polega na pokryciu kosztów, jakie osoba poniosła na skutek doznanej szkody.

Zadośćuczynienia można żądać z powoduku:

• uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności,

• gdy kobietę skłoniono za pomocą podstępu, gwałtu bądź też nadużycia do poddania się nierządnemu,

• naruszenia dóbr osobistych, szkody prenatalnej.

Roszczenia z tytułu szkody na osobie są niezbywalne (wiążą się z określoną osobą), chyba że stały się:

• wymagalne,

• uznane na piśmie,

• przyznane prawomocnym orzeczeniem.

• FAKT wywołujący szkodę - DZIAŁANIE lub ZANIECHANIE (musi być zawinione), z którymi ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy; ta przesłanka jest spełniona, gdy występują dwa elementy:

• obiektywny - działanie sprzeczne z zasadami prawa lub z zasadami współżycia społecznego,

• subiektywny - gdy występuje wina umyślna lub nieumyślna.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania stanowi uchybienie podstawowemu obowiązkowi wynikającemu z treści zobowiązania [art.354 Kc], i tak:

• szkodę w wypadku niewykonania zobowiązania - wyznacza wartość uszczerbku, zaś

• szkodę w wypadku nienależytego wykonania zobowiązania - określa wartość dodatkowego uszczerbku, który dotyka wierzyciela (chociaż zobowiązanie zostało ostatecznie wykonane).

3. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY między szkodą a faktem - brak lub przerwanie takiego związku wyłącza odpowiedzialność, w dziedzinie prawa cywilnego rozwinęły się dwie teorie związku przyczynowego, a mianowicie:

1. teoria adekwatnego związku przyczynowego [art.361 Kc]:

§1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

§2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

• zakres odpowiedzialności poszkodowanego ustala się oceniając następstwa zdarzenia wyrządzającego szkodę,

• dłużnik zatem zmuszony jest naprawić szkodę w wysokości następstwa, które jest normalne, typowe w stosunku do jego przyczyny sprawczej,

• jeżeli skutki są nietypowe, to nie wpływają na wysokość odszkodowania,

[Art.6 Kc - ciężar dowodu] Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

• osobą, która musi udowodnić istnienie związku przyczynowego jest poszkodowany.

1. teoria równowartości przyczyn związku przyczynowego - wszystkie zdarzenia, których zaistnienie wywołuje w ostatecznym rezultacie skutek (np. w postaci szkody), są równowartościowe o tyle, o ile eliminacja któregokolwiek z tych zdarzeń jako przyczyny wyłączałaby zaistnienie danego skutku.

17. REŻIMY ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej - prawo do naprawienia szkody rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą; Kodeks cywilny zna dwa rodzaje odpowiedzialności:

1. Odpowiedzialność KONTRAKTOWA (ex contracto) - podstawowe znaczenie ma [art.471 Kc]:

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zakres tej odpowiedzialności został więc ujęty szeroko, może ona powstać w każdym przypadku naruszenia istniejącego zobowiązania (np. umowy).

Postanowienia dotyczące odpowiedzialności kontraktowej normują ponadto:

• przesłanki odpowiedzialności dłużnika [art.471-474 Kc],

• niemożliwość świadczenia [art.474 Kc],

• zwłokę dłużnika [art. 475-480 Kc],

• opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego [art.481 Kc],

• instytucję odszkodowania umownego [art.483-485 Kc].

2. Odpowiedzialność DELIKTOWA (ex delicto) - w sferze tego reżimu można wyróżnić dwie grupy:

1. pierwszą (podstawową), w której odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy,

2. drugą, w której odpowiedzialność powstaje niezależnie od winy (niejako za sam skutek), opiera się na zasadzie ryzyka i słuszności.

Zatem w tym wypadku:

• jest to odpowiedzialność z tytułu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym - działaniem lub zaniechaniem ludzi, szkodą spowodowaną przez zwierzęta, rzeczy nieożywione, siły przyrody;

• między stronami nie ma żadnego stosunku zobowiązaniowego;

• dopiero szkoda powoduje powstanie określonego zobowiązania.

Np. jeżeli komuś wybito w samochodzie szybę, to zobowiązanie pojawi się dopiero wówczas, gdy poszkodowany zadziała (zgłosi to na Policję).

Występują również INNE SYTUACJE, które nie są czynami niedozwolonymi (nie są odpowiedzialnością deliktową) ani też nie mieszczą się w reżimie odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (nie są odpow. kontraktową), ale:

• czynią kogoś odpowiedzialnym za szkodę, czyli

• gdy ktoś w drodze umowy zobowiązuje się, że w razie szkody spełni żądanie odszkodowawcze.

Np. umowy gwarancyjne, zakład ubezpieczeń itp.

18. GRANICE ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Przy ustalaniu świadczenia odszkodowawczego jako punkt wyjścia przyjmuje się rozmiar szkody, Kodeks cywilny wprowadza zasadę pełnego odszkodowania, dlatego:

• nie powinno być ani mniejsze,

• ani większe od wyrządzonej szkody.

Wyróżnia się kilka czynników, które mają wpływ na ograniczenie odszkodowania:

1. Przepisy ustawy:

[Art. 361 Kc - związek przyczynowy; szkoda]

§1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

§2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

[Art.438 Kc - szkoda w cudzym interesie]

Kto w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkową, może żądać naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osób, które z tego odniosły korzyść.

2. Treść umowy:

• strony mogą wyłączyć odpowiedzialność za wyrządzone szkody (ale zastrzeżenie nie jest ważne, gdy szkoda została popełniona z winy umyślnej),

• strony mogą ustalić, czy odszkodowanie będzie odpowiadać wysokości szkody, a więc:

• mogą rozstrzygnąć, czy odszkodowanie może szkodę przewyższyć (np. kara umowna), jak i

• mogą postanowić, że będzie ono dochodzone w wysokości mniejszej;

3. Rozstrzygnięcie sądu, w następujących sytuacjach:

1. jeżeli nie można ustalić szkody (np. zginęła rzecz, ale nie da się ustalić jej wartości), sąd:

• w razie pojawiających się trudności dowodowych stanowiących przeszkodę w precyzyjnym ustaleniu wysokości należnego odszkodowania,

• może zasądzić odszkodowanie według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy,

• czyli odszkodowanie powinno uwzględniać to co możliwe, a nie to co powinne;

1. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody [art. 362 Kc]:

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

• przyczynieniem się poszkodowanego jest każde jego zachowanie, jeżeli

• pozostaje w związku przyczynowym z faktem wyrządzenia szkody lub ma wpływ na jej rozmiar,

• sąd w takim wypadku ustala, w jakim stopniu należy zredukować odszkodowanie,

• przyczynienie się poszkodowanego nie zwalnia jednak dłużnika z obowiązku naprawienia szkody;

3. jeżeli poszkodowany uzyskał ze szkody korzyści - okoliczność taka musi być brana przez sąd przy ustalaniu wysokości odszkodowania (np. poszkodowany otrzymał odszkodowanie z ubezpieczenia);

4. jeżeli jedno zdarzenie wywołuje zarówno uszczerbek jak i korzyść dla poszkodowanego - ostatecznie sąd bierze pod uwagę stan wynikający ze skompensowania obu pozycji;

5. sąd może zastosować tzw. miarkowanie szkody - wpływ na ustalenie szkody mogą mieć jedynie okoliczności konkretnego przypadku [art.440 Kc]:

W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.

• dotyczy to tylko odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego,

• nie zwalania dłużnika od obowiązku dania odszkodowania.

19. POSTACIE SZKODY MAJĄTKOWEJ

SZKODA - jest to każdy uszczerbek, jakiego pokrzywdzony doznaje w swych dobrach chronionych prawem; gdy nie ma szkody nie ma mowy o odpowiedzialności cywilnej , która ma się wyrazić w obowiązku jej naprawienia.

Wyróżniamy szkodę:

1. majątkową - na mieniu, dotyczy bezpośrednio składników majątkowych (szkoda => odszkodowanie),

2. niemajątkowa - na osobie, dotyczy bezpośrednio osoby, ale ma to też konsekwencje w majątku (krzywda moralna => zadośćuczynienie).

Pojęcie SZKODY MAJĄTKOWEJ - odnosi się do uszczerbku, który dotyczy bezpośrednio składników majątku poszkodowanego (bez związku z jego osobą).

Wszelka szkoda rozpatrywana jako uszczerbek o charakterze majątkowym może mieć postać dwojaką:

1. Strata rzeczywista (damnum emergens) - jako ubytek w majątku poszkodowanego, który obejmuje:

• utratę posiadanych rzeczy,

• ich osłabienie,

• także zwiększenie się zobowiązań poszkodowanego (np. w razie uniemożliwienia poszkodowanemu zapłaty w terminie i powstanie konieczność uiszczenia odsetek),

• w tym wypadku poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas.

2. Utrata korzyści (lucrum cessans) - jako nieuzyskane korzyści, jakiej poszkodowany mógł się spodziewać:

• bierze się pod uwagę tylko te składniki, co do których jest duży stopień pewności, że poszkodowany by je uzyskał,

• nie uwzględnia się natomiast tego, na co mógłby tylko ewentualnie liczyć (szkoda ewentualna),

• w tym wypadku poszkodowany nie staje się bogatszy.

Zatem jeżeli przez majątek określonej osoby rozumie się ogół jej aktywów oraz pasywów, to:

• strata rzeczywista - polega na zmniejszaniu się pozycji czynnych majątku (aktywów) poszkodowanego lub na zwiększaniu się pozycji biernych (pasywów);

• utrata korzyści - polega zawsze na niepowiększeniu się pozycji czynnych majątku (aktywów), mimo że powiększenie takie powinno było nastąpić.

20. METODY USTALANIA WIELKOŚCI SZKODY

Ustalenie wysokości szkody - przedmiotem świadczenia odszkodowawczego jest naprawienie szkody poniesionej przez poszkodowanego, zatem ustalenie wysokości tej szkody jest z natury rzeczy niezmiernie doniosłe; wiąże się z tym wiele zagadnień:

1. USTALENIE USZCZERBKU - jeżeli chodzi o ustalenie uszczerbku majątkowego, na ogół jest stosowany sposób ustalania wysokości szkody zwany różnicowym (dyferencyjnym); ustalenie szkody następuje poprzez porównanie stanu majątkowego poszkodowanego, jaki istniał przed szkodą oraz stanu, jaki powstał w wyniku zdarzenia ją wyrządzającego (wykrycie różnicy):

1. wysokość straty rzeczywistej (damnum emergens) - można ustalić jeżeli w majątku osoby poszkodowanej da się uchwycić różnicę wynikającą z tego porównania, które wskazuje zmniejszenie majątku;

2. wysokość utraty korzyści (lucrum cessans) - jest trudniejsza do ustalenia ponieważ cały przebieg zdarzeń przyjmuje się jako pewną hipotezą, nie ma pewności, że tak toczyłyby się one w rzeczywistości, szuka się jedynie najwyższego stanu prawdopodobieństwa (nie mylić z tzw. szkodą ewentualną - utrata jedynie szansy uzyskania korzyści, a nie utrata samej korzyści).

Ustalenie wielkości całej szkody powinno prowadzić do uchwycenia obu jej postaci jako części składowych całości [art.361 §2 Kc].

1. OZNACZENIE WARTOŚCI USZCZERBKU - jeżeli przy ustalaniu wysokości szkody trzeba oznaczyć wartość doznanego uszerbku:

1. chodzi o chwilę, która decyduje o wysokości, a przez to i o wartości szkody; znane jest zjawisko, żę stan uszczerbku może podlegać pewnej dynamice, Kodeks cywilny częściowo rozstrzyga ten problem przyjmując, że [art.363 §2 Kc]:

• jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu

• wysokość odszkodowania powinna być ustalona wg cen z daty ustalenia odszkodowania,

• chyba, że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

2. chodzi dalej o zastosowanie właściwego miernika wartości - według którego ma być ustalona szkoda, w tym wypadku można szukać różnych rozwiązań, a mianowicie:

• można brać pod uwagę tzw. wartość rynkowa dobra według ceny, jaką przedstawia ono dla wszystkich (ma podstawowe znaczenie),

• można brać pod uwagę tzw. wartość szczególną dobra według ceny, jaką przedstawia ono dla poszkodowanego ze względu na szczególny sposób jego użycia (np. zniszczenie unikalnej kolekcji znaczków),

• można uwzględnić wartość emocjonalną, czyli tzw. wartość z upodobania, jaką dany przedmiot ma wyłącznie dla poszkodowanego (np. zniszczenie pamiątki rodzinnej - w praktyce raczej nie ma zastosowania).

Ponadto przy ustalaniu wielkości szkody:

• jako punkt wyjścia przyjmuje się rozmiar szkody:

1. Kodeks cywilny wprowadza zasadę pełnego odszkodowania obejmującego obie postaci szkody (damnum emergens, lucrum cessans), ale nie powinno być ono mniejsze (ani większe) od wyrządzonej szkody,

2. na wysokość odszkodowania wpływa także koncepcja związku przyczynowego;

• gdy brakuje odpowiedniego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje:

3. straty, które poszkodowany poniósł,

4. korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono,

5. zatem wysokość odszkodowania może być w określonych okolicznościach ukształtowana i zależna od woli stron.

• zdarzają się także sytuacje nietypowe, w których ustawodawca odchodzi od zasad ogólnych:

6. wysokość odszkodowania zmniejsza przez ograniczenie pojęcia szkody np. [art.846 Kc] - utrzymujący hotel odpowiada tylko za szkodę (damnum emergens) polegającą na utracie lub uszkodzeniu rzeczy wniesionej, nie obejmuje natomiast korzyści (lucrum cessans),

7. wskazuje konkretną granicę wysokości odszkodowania np. [art.849 Kc] - w razie utraty lub uszkodzenia pieniędzy, papierów wartościowych itp. odpowiedzialność właściciela hotelu ogranicza się do sumy, którą określa w drodze rozporządzenia minister sprawiedliwości (aktualnie - wysokość 5 krotnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał)

21. SPOSOBY NAPRAWIENIA SZKODY

NAPRAWIENIE SZKODY polega nie tylko na uzyskaniu jakiejś rekompensaty, lecz także - a niekiedy przede wszystkim na przywróceniu stanu, który istniał, zanim szkoda nie została wyrządzona.

Mówiąc o szkodzie mamy na ogół na myśli uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach przez prawo chronionych (życie, zdrowie, wolność, cześć, majątek itd.).

W polskiej doktrynie i judykaturze:

• dość rozpowszechnione jest wiązanie pojęcia szkody z uszczerbkiem jedynie majątkowym;

• uszczerbek niemająt­kowy jest natomiast określany terminem „krzywda", niekiedy „krzywda moralna", do naprawienia takiej krzywdy odnosi się z kolei termin „zadość­uczynienie" w miejsce terminu „odszkodowanie" (przy uszczerbku majatkowym).

Z teoretycznego punktu widzenia można odróżnić w dziedzinie zobo­wiązań trzy główne grupy przypadków, w których przedmiotem świadczenia jest odszkodowanie:

• mimo istnienia pewnych różnic między tymi grupami, porównywalne są między nimi z pewnością elementy dotyczące społecznego znaczenia obowiązku naprawienia szkody i podstawowe prze­słanki powstawania obowiązku odszkodowawczego,

• a wspólne są (przynaj­mniej w zasadzie) reguły dotyczące odszkodowania jako postaci świadczenia.

Owe trzy główne grupy przypadków, w których przedmiotem świadcze­nia jest odszkodowanie, są następujące:

1. Naprzód są to przypadki, gdy szkoda zostaje wyrządzona niezależnie od istniejącego uprzednio między danymi osobami stosunku prawnego, a więc gdy rodzi ona dopiero stosunek zobowiązaniowy jako stosunek samoistny:

• nazywamy je przypadkami szkody z tytułu tzw. czynów niedozwolo­nych albo szkody deliktowej (ex delicto);

• są one unormowane przede wszystkim w zespole przepisów księgi III, tytułu VI Kc (art.415 i nast.k.c.);

• treścią stosunku zobowiązaniowego jest w tych przypadkach uprawnie­nie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody;

• odszkodowanie staje się tu od razu głównym świadczeniem ze strony dłużnika, którym jest czy to sprawca szkody, czy to inna osoba za szkodę odpowiedzialna;

• typowym przykładem są stany faktyczne takie, jak: uszkodzenie cudzego mienia, naruszenie cudzego życia lub zdrowia, pozbawienie kogoś prawa majątkowego, które mu służy itd.

1. Następnie są to przypadki, gdy szkoda zostaje wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika; odszkodowanie zastępuje wówczas główne świadczenie lub je uzupełnia:

• przypadki tej grupy należą do kategorii tzw. szkody kontraktowej (ex contractu);

• są one unormowane w swych regułach najogólniejszych w ze­spole przepisów księgi III, tytułu VII, działu II kodeksu (art. 471 i n. k.c.);

• wprawdzie w zobowiązaniach między stronami świadczenie jest ściśle sprecy­zowane, niemniej przyjmuje się, że obowiązek świadczenia, polegający np. na przeniesieniu własności rzeczy, daniu rzeczy do używania, wykonaniu dzieła, zapłacie określonej sumy pieniężnej itp., przemienia się na obowiązek naprawienia szkody lub też, gdy świadczenie wprawdzie nastąpiło, lecz zostało spełnione nienależycie, zostaje uzupełnione o odszkodowanie.

1. Wreszcie są to przypadki, gdy ktoś w drodze umowy zobowiązuje się wobec kontrahenta do świadczenia odszkodowawczego z tytułu szkody, którą temu kontrahentowi wyrządzi on sam, osoba trzecia lub zajście jakie­goś zdarzenia:

• świadczenie odszkodowawcze staje się wówczas od razu głów­nym świadczeniem na rzecz wierzyciela;

• jakkolwiek wyrządzenie szkody nie stwarza samo w sobie nowego i samoistnego zobowiązania odszkodowaw­czego między stronami;

• typowym przykładem są tu niektóre umowy ubez­pieczenia (zob. art. 822 k.c.) i tzw. umowy gwarancyjne.

Jednocześnie nie można tracić z pola widzenia faktu, że obowiązek naprawienia szkody może pojawiać się w innych jeszcze sytuacjach niż wy­mienione, a między innymi wtedy, gdy wyrządzenie szkody jest następstwem:

• wykonywania praw podmiotowych (np. art. 142, 182 k.c.),

• legalnego wyko­nywania funkcji władczych przez organy administracji państwowej (np. art.161 k.p.a.),

• działania podjętego w interesie innej osoby lub w interesie wspólnym (art. 142, 438 k.c.).

Ze względu na zasadnicze zróżnicowanie przesłanek i zakresu odpowiedzialności, sytuacji tych nie da się sprowadzić do jednej wspólnej kategorii, niezbędna jest zatem w każdym przypadku analiza wchodzących w grę uregulowań szczegółowych.

RODZAJE - są dwa rodzaje naprawienia szkody;

1. restytucja naturalna - czyli przywrócenie stanu poprzedniego:

• chodzi o takie czynności, których celem i skutkiem będzie odtworzenie stanu, jaki istniał przed zdarzeniem wyrządzającym szkodę;

• nie zawsze jednak ta forma odszkodowania jest możliwa do zastosowania np. gdy splamiono ubranie, a plama nie daje się wybawić albo gdy wywołano trwałe kalectwo lub zmniejszenie zdolności do pracy

2. rekompensata pieniężna - zapłata równowartości wyrządzonej szkody:

• ta forma jest zawsze możliwa do przeprowadzenia i łatwa do zrealizowania.

Wybór formy odszkodowania należy do poszkodowanego (wierzyciela):

• jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo

• gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty,

• roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu [art. 363 Kc]

Niekiedy Kodeks cywilny w sposób ścisły reguluje przypadki i zakres odpowiedzialności np.:

Art. 444 [Szkoda na osobie] - w razie uszkodzenia ciała zobowiązany powinien zapłacić za koszty leczenia lub za koszty przygotowania do innego zawodu; w razie utraty zdolności do pracy - renta; w razie niemożliwości ustalenia szkody - renta tymczasowa.

Art. 446 [Śmierć poszkodowanego] - zobowiązany powinien zwrócić koszty leczenia lub pogrzebu temu, kto je poniósł.

Art. 446¹ [Roszczenia prenatalne] - Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

ZNACZENIE SPOŁECZNE obowiązku naprawienia szkody jest nad wyraz doniosłe:

• nasuwają się w związku z tym uwagi o funkcji kompensacyjnej i

• funkcji prewencyjno-wychowawczej, a w pewnym zakresie i

• funkcji repre­syjnej przepisów poświęconych tej problematyce;

• każda z tych funkcji od­powiada innej potrzebie społecznej.

FUNKCJE obowiązku naprawienia szkody:

• KOMPENSACYJNA - wierzyciel powinien mieć zwrócone wszystko to, co utracił wskutek zdarzenia wyrządzającego szkodę:

• odszkodowanie powinno zapewnić mu wyrównanie poniesionego uszczerbku,

• ale nie więcej, czyli wyrządzenie szkody nie może prowadzić do jego wzbogacenia.

• PREWENCYJNO-WYCHOWAWCZA - konieczność dania odszkodowania może mieć wpływ na postawę potencjalnych sprawców szkody.

• REPRESYJNA - np. w razie naruszenia dóbr osobistych.

22. SOLIDARNOŚĆ BIERNA I SOLIDARNOŚĆ CZYNNA, ROSZCZENIA REGRESOWE

POJĘCIE solidarności:

• Art. 369 [Podstawa] Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub z czynności prawnej. (np. stosunek cywilny, małżeństwo).

• gdy po stronie dłużnika lub wierzyciela występuje większa liczba podmiotów, a świadczenie jest podzielne to zobowiązanie mimo tego nie rozpadnie się na części, jeżeli jest ono solidarne.

• solidarność cementuje istniejący stosunek prawny i pozwala traktować drugą wielopodmiotową stronę jako jedną całość.

RODZAJE solidarności:

1. Solidarność BIERNA:

[Art.366 Kc - solidarność dłużników]

§1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

§2. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Przepis ten wzmacnia pozycję wierzyciela, który może swobodnie decydować o tym, który z dłużników będzie świadczył na jego rzecz.

[Art.371 Kc - ochrona współdłużników]

Działania lub zaniechania jednego z dłużników nie mogą szkodzić pozostałym.

[Art.373 Kc - zwolnienie dłużnika]

Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.

ROSZCZENIA REGRESOWE:

W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych zobowiązanie wobec wierzyciela wygasa, jednocześnie pojawia się problem rozliczeń między dłużnikami, czyli regresy.

[Art.376 Kc - regres między współdłużnikami]

§1. Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

§2. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.

2. Solidarność CZYNNA

[Art.367 Kc - solidarność wierzycieli]

§1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich.

§2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenie powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

[Art.377 Kc - ochrona współwierzycieli]

Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych ma skutek także względem współwierzycieli.

Wnioski:

• zdarzenia korzystne wywołane przez jednego z wierzycieli dotyczą wszystkich pozostałych, natomiast

• zdarzenia niekorzystne wywołane przez jednego z wierzycieli, dotyczą tylko tego wierzyciela.

ROSZCZENIA REGRESOWE:

[Art.378 Kc - regres między współwierzycielami]

Jeżeli jeden z wierzycieli solidarnych przyjął świadczenie, treść istniejącego miedzy wierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem współwierzycieli. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny w częściach równych.

23. SOLIDARNOŚĆ NIEPRAWIDŁOWA (IN SOLIDUM)

Może się zdarzyć, że:

• jeden wierzyciel będzie mieć wierzytelność

• o to samo świadczenie do dwóch lub więcej osób

• z różnych tytułów prawnych,

• a z przepisów ustawy ani z umowy [art.369 Kc] nie będzie wynikać, by istniała między zobowiązanymi solidarność bierna.

• każdy z dłużników odpowiada wówczas wobec wierzyciela wg ogólnych zasad za całość świadczenia,

• a zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników umarza długi pozostałych.

Przypadek taki ze względu na pewne podobieństwo do solidarności biernej bywa określany SOLIDARNOŚCIĄ NIEPRAWIDŁOWĄ (inaczej „IN SOLIDUM”, przypadkową).

Przykład:

Za kradzież pieniędzy z kasy przedsiębiorstwa odpowiada złodziej Y i kasjer Z, który nie zabezpieczył należycie kasy. Złodziej odpowiada z art.415, kasjer zaś może odpowiadać wobec właściciela za nienależyte wykonanie zobowiązania. Oba te stosunki będą od siebie niezależne, mimo że spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników doprowadzi do wygaśnięcia zobowiązania wskutek jego wykonania, drugie zaś zobowiązanie zgaśnie dlatego, że odpadnie jego cel.

24. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE

Podstawą do tego podziału jest sam rodzaj świadczenia, świadczenie ma charakter podzielny, gdy może być spełnione częściowo bez zmiany jego:

• przedmiotu lub

• wartości.

Jego przeciwieństwem jest świadczenie nie podzielne.

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

Art. 379 [Pojęcie]

§ 1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

• najprostszym przykładem świadczenia podzielnego jest np. zapłata sumy pieniężnej lub dostarczenie określonej ilości rzeczy określonych rodzajowo;

• wierzyciel może żądać spełnienia tylko tej części, która na niego przypada;

• nie jest to korzystne dla wierzyciela, bo jeśli któryś z dłużników jest niewypłacalny, to jest stratny.

ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE - przykłady:

• wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, np. maszyny, zwierzęcia, lokalu itp., ;

• przeniesienie własności takiej rzeczy (w odniesieniu do lokalu, ilekroć będzie stanowić odrębny przedmiot własności),

• zaniechanie (np. zaniechanie gry na instrumencie o określonej porze).

1. Jeżeli jest kilku dłużników i jeden wierzyciel - odpowiadają tak, jak dłużnicy solidarni

Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 1. Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

• wierzyciel może żądać, aby wszyscy albo kilku, albo też jeden z nich wykonał zobowiązanie

• spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

• nie jest to jednak odpowiedzialność solidarna - tak jak dłużnicy solidarni

2. Jeżeli jest zobowiązanie wzajemne - w którym po każdej ze stron występuje kilka podmiotów i jedno ze świadczeń jest podzielne a drugie nie:

Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 2. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

• czyli nie następuje podział zobowiązania na niezależne części, chyba że z umowy wynikać będzie co innego;

• utrzyma się więc więź całego zobowiązania, bo wszyscy dłużnicy odpowiadają za jego wykonanie jak dłużnicy solidarni.

• dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

3. Jeżeli jest kilku wierzycieli:

• dłużnik może spełnić świadczenie do któregokolwiek z wierzycieli

Art. 381. [Uprawnienia wierzycieli]

§ 1. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia.

§ 2. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

25. UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE, ROZPORZADZAJĄCE I O PODWÓJNYM SKUTKU (objasnij, podaj przykłady)

UMOWA - czynność prawna dwustronna tj. taka, w której udział biorą dwie strony, przy czym pozycję strony może zajmować niekiedy więcej niż jeden podmiot.

Z punktu widzenia czysto teoretycznego czynności prawne, a między innymi umowy skierowane na wywołanie przeniesienia praw majątkowych (np. sprzedaż, darowizna) powodują jedynie powstanie zobowiązania do przeniesienia tych praw, w rzeczywistości jednak wyróżniamy:

1. Umowy ZOBOWIĄZUJĄCE - polegają na tym, że skutkiem zawarcia umowy u jednej ze stron powstaje obowiązek określonego zachowania się w przyszłości:

• w konsekwencji rachunkowej powodują powstanie pasywów,

• umowy te mogą być jednostronnie zobowiązujące (zobowiązany jest tylko dłużnik - np. darowizna) lub dwustronnie zobowiązujące (zobowiązane są obie strony - np. sprzedaż, umowa o dzieło, najem);

1. Umowy ROZPORZĄDZAJĄCE - polegają na tym, że jedna ze stron w wyniku tej czynności prawnej dokonuje zmniejszenia swego stanu posiadania w tym sensie, że pozbywa się określonego prawa majątkowego lub osłabia posiadane prawa:

• w konsekwencji rachunkowej pozbywa się aktywów,

• do takich umów należy zwolnienie dłużnika z długu [art.608 Kc - Księga druga].

1. Umowy o PODWÓJNYM SKUTKU (zobowiązująco-rozporządzające) - jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo strony inaczej nie postanowiły umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązaniowa:

• do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi (równocześnie) własność na nabywcę [art.155 Kc],

• do przeniesienia wierzytelności przenosi (równocześnie) wierzytelność na nabywcę [art.510 Kc],

26. UMOWY I ZOBOWIĄZANIA WZAJEMNE

Umowa WZAJEMNA (dwustronnie zobowiązująca) - polega na tym, że dłużnik oprócz tego, iż sam ma świadczyć na rzecz drugiej strony, jest też uprawniony, by żądać od niej świadczenia i tak samo jest z drugą stroną tego stosunku:

• czyli świadczenie z jednej strony rodzi zobowiązanie z drugiej strony,

• zarówno wierzytelność jak i dług są względem siebie ekwiwalentne (co nie znaczy, że są równe),

• np. sprzedaż, gdzie kupujący jest dłużnikiem sprzedawcy o zapłatę ceny, wierzycielem zaś świadczenia o przeniesienie własności i wydanie rzeczy.

Zobowiązanie WZAJEMNE (dwustronnie zobowiązujące) - podobnie jak umowa wzajemna zobowiązanie takie cechuje się ekwiwalentnością świadczeń, czyli pod względem wartościowym świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej:

• oceny tej ekwiwalentności dokonują same strony czynności, jest to zatem punkt widzenia subiektywny,

• strony powinny wypełnić swoje świadczenie jednocześnie, a

• każda ze stron może powstrzymać się od spełnienia świadczenia dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.

Ponadto można wyróżnić:

Umowa JEDNOSTRONNIE zobowiązująca - polega na tym, że:

• dłużnik jest wyłącznie zobowiązany, a

• wierzyciel wyłącznie uprawniony; (np. darowizna, użyczenie).

Umowa NIEWZAJEMNA - np. umowa i zobowiązanie pożyczki (bez względu na formę), w takim wypadku:

• zobowiązany jest tylko dłużnik, zaś

• wierzyciel jedynie przekazał swoje pieniądze nic w zamian nie otrzymując (procenty nie stanowią ekwiwalentu udzielonej pożyczki).

27. ZASADA SWOBODY UMÓW I JEJ OGRANICZENIA

To co strony w postanowieniu umowy zawarły ma moc ustawy, ponieważ ustawodawca dał prawo stronom kształtowania zawieranych umów.

Co do czynności dwustronnych oraz oświadczeń woli składanych innej osobie, polega ona również na swobodzie w doborze drugiej strony lub adresata.

Art.. 353¹ [Granice swobody umów] (nie może być to działanie, np. nieobyczajne, przestępcze)

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się własności (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zasada swobody umów - to uprawnienie podmiotów do kształtowania stosunków cywilnoprawnych przy wykorzystaniu umów; strony decydują o tym czy:

• podjąć umowę

• z kim ją zawrzeć

• w jakiej formie (wyjątki ustawowe: wymóg formy pisemnej, obowiązkowy tryb przetargowy)

• jakiej treści.

OGRANICZENIA zasady swobody umów:

1. nie może być odnoszona do stosunków prawnorzeczowych czy też wykorzystywana w prawie spadkowym - zasada ta odnosi się tylko do umów

2. nie może wykraczać poza:

• przepisy ustawy - chodzi o przepisy rangi ustawy lub zawarte w aktach normatywnych podstawowych, dla których upoważnienie do ich wydania zawarte jest w ustawie, np. rozporządzenie Rady Ministrów o warunkach umów z konsumentami;

• właściwość (naturę) zobowiązania - są dwa rozumienia tego kryterium:

• sprzeczne z naturą zobowiązania to takie postanowienia umowy, które prowadza do zniekształcenia umowy nazwanej, wskutek czego ukształtowana przez strony treść wykracza poza ramy tego stosunku

• naruszenie istoty zobowiązania jest wtedy, gdy strony ustalając treść umowy uniemożliwiają rozsądną interpretację tego stosunku.

• zasady współżycia społecznego - wyznaczają granice treści określonego prawa podmiotowego oraz miernik jego wykonywania

1. art. 387, zgodnie z którym umowa o świadczenie niemożliwe jest z mocy prawa nieważna - strony nie mają kompetencji, by zmienić tę regułę

2. Ograniczenia dotyczą oprócz treści, także celu umowy:

• art. 388 - wyzysk - strona umowy nie może świadomie wykorzystywać przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony dla swojego rażąco nieproporcjonalnego zysku (jest to wtedy wadliwość treści umowy)

• art. 558 - upoważnienie stron umowy sprzedaży do zmiany ustawowych zasad rękojmi; strony mogą tę odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć, ale w umowach z konsumentami jest to dopuszczalne tylko w wypadkach określonych w przepisach.

28. PRZYRZECZENIE PUBLICZNE

Przyrzeczenie publiczne jest jednostronną czynnością prawną, która prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego, czyli stanowi pozaumowne źródło tego stosunku:

• może służyć różnym funkcjom:

• może prowadzić do nabycia własności i innych praw (np. własności określonego dzieła w ramach konkursu, w którym następuje przyrzeczenie nagrody);

• do korzystania z cudzej rzeczy, praw

• do uzyskania świadczenia oznaczonych usług na rzecz składającego przyrzeczenie.

• polega na zobowiązaniu się przez ogłoszenie publiczne do spełnienia oznaczonego świadczenia [art.919 -921 Kc].

• warunkiem powstania konkretnego stosunku zobowiązaniowego jest wykonanie czynności wskazanej w przyrzeczeniu.

• wierzycielem - jest podmiot, który spełnia objętą przyrzeczeniem czynność, a

• dłużnikiem - składający przyrzeczenie (np. osoba, która dostarczyła zabłąkane zwierzę może domagać się nagrody od właściciela).

• jest ono czynnością odwołalną - odwołanie powinno nastąpić tak samo jak ogłoszenie

• przyrzeczenie nagrody konkursowej - wymaga:

• dodatkowo podania terminu spełnienia określonej czynności objętej konkursem, a ponadto

• przyrzekający ma swobodę w ocenie, czy i które dzieło lub czynność zasługuje na nagrodę.

29. WYZYSK (pojęcie, skutki prawne)

Umowa zawarta w celu wyzysku drugiej strony - istnieje wówczas, gdy wartość majątkowa świadczenia jednej ze stron jest w rażącym stopniu nie współmierna z tym, co przyjmuje ona w zamian lub zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej.

POJĘCIE

Art. 388. [Wyzysk]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

Niezależnie od kwestii obiektywnie istniejącego pokrzywdzenia o istnieniu wyzysku mówimy, gdy spełnione zostaną łącznie przesłanki:

1. pomiędzy świadczeniami występuje rażąca dysproporcja:

• ta dysproporcja świadczeń powinna być bardzo wyraźna, a jej oceny należy dokonać uwzględniając ekonomiczną wartość świadczeń

• musi ona wystąpić już w chwili składania oświadczeń woli,

• świadome wykorzystanie przymusowego położenia,

• niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony

2. występuje świadome naganne zachowanie się wyzyskującego

• wyzyskujący wykorzystuje nadarzającą się sposobność w celu uzyskania niewspółmiernego świadczenia

• działa świadomie we własnym interesie, ale nie zmierza bezpośrednio do wyzyskania kontrahenta

3. polegające na wykorzystaniu:

• przymusowego położenia - to okoliczności, które zmuszają osobę do zawarcia umowy za wszelką cenę

• niedołęstwa - to bezradność, brak sił do przezwyciężenia określonych przeszkód

• niedoświadczenia - to sytuacje osób młodych lub takich, które znalazły się w niej po raz pierwszy.

SKUTKI

1. Wyzysk nie prowadzi bezpośrednio do nieważności umowy.

2. Wyzyskany ma prawo żądać:

• zmniejszenia własnego świadczenia lub zwiększenia świadczeń drugiej strony; skutek ten może być osiągnięty w różny sposób, np.:

• w postaci dopłaty do otrzymanego świadczenia lub też

• wydania innego przedmiotu świadczenia; strony mogą to rozstrzygnąć w później zawartej umowie.

• unieważnienia umowy - gdy nie dojdzie do wzajemnych ustaleń - przy czym zmniejszenie świadczenia wyzyskanego lub zwiększenie świadczenia drugiej strony było nadmiernie utrudnione.

Te skutki następują nie z mocy prawa, ale na żądanie wyzyskanego rozstrzyga o nich sąd, w tym wypadku orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny.

30. UMOWA PRZEDWSTĘPNA (pojęcie, treść, skutki)

POJĘCIE I TREŚĆ

Art. 389. [Umowa przedwstępna]

Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego ma być ona zawarta.

Jeżeli umowa przedwstępna jest:

• jednostronnie wiążąca, zawarcie umowy stanowczej może żądać tylko strona uprawiona;

• dwustronnie wiążąca, zawarcia umowy mogą żądać obie strony uczestniczące w umowie przestępnej.

1. Zwykle umowę przedwstępną zawiera się, gdy istnieją przeszkody:

• prawne - np. brak zgody na zbycie nieruchomości

• faktyczne - np. nieistnienie przedmiotu świadczenia

2. W umowie przedwstępnej istnieje tylko zobowiązanie stron do złożenia oświadczenia woli, jeżeli zostanie ona wykonana, doprowadzi dopiero do zawarcia umowy przyrzeczonej.

3. W umowie przedwstępnej należy określić:

• istotne postanowienia umowy przyrzeczonej - postanowienia muszą być tak określone, by możliwe było ukształtowanie zobowiązania, nawet wbrew woli jednej ze stron;

• termin, w ciągu którego powinna być ona zawarta - nie musi to być dokładna data, można użyć różnych sposobów, nawet wskazując na okoliczności przyszłe i pewne;

• nie jest dopuszczalne oznaczenie chwili zawarcia umowy w postaci warunku (ale warunek może normalnie być w treści tej umowy).

SKUTKI

Art. 390. [Skutki]

§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.

• normalnie uprawniony ma wybór albo żądać odszkodowania albo dochodzić wykonania umowy;

• Kc odwraca te tradycyjne uprawnienia wierzyciela i jako zasadę wprowadza możliwość dochodzenia odszkodowania, ale z dodatkowymi przesłankami:

• możliwe jest to tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość warunkom,

• od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (w praktyce równa się to dotrzymaniu warunku formy umowy);

§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

• należne odszkodowanie ustala się w granicach usprawiedliwionego przypuszczenia, że umowa zostanie zawarta;

• nie jest jednak możliwe dochodzenie go w wypadku, gdy druga strona nie uchylała się od zawarcia umowy przyrzeczonej, a umowa ta nie doszła do skutku z zupełnie innych przyczyn.

PRZEDAWNIENIE TYCH ROSZCZEŃ:

§ 3. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

31. UMOWY O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ I O ŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ (objaśnij, podaj przykłady)

Art. 391. [UMOWA O ŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ]

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Dopuszczalna jest umowa, w której jedna ze stron przyrzeknie (dłużnik) drugiej z nich (wierzyciel), że:

• osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie - świadczenie dłużnika polega tu na tym, by doprowadzić do zawarcia przez wierzyciela i osobę trzecią umowy zobowiązującej, w której dłużnikiem będzie osoba trzecia.

• osoba trzecia spełni określone świadczenie - dłużnik z umowy podstawowej zaciąga dług, którego treścią jest określone zachowanie osoby trzeciej.

Ten kto przyjmuje takie przyrzeczenie nie nabywa żadnych praw wobec osoby trzeciej, natomiast ma roszczenie wobec kontrahenta, który to przyrzeczenie składa, i to przyrzeczenie może mieć postać:

1. dołożenia wszelkich starań przez składającego przyrzeczenie (dłużnika), aby osoba trzecia zachowała się w sposób określony w umowie, jednakże bez odpowiedzialności za to że spodziewany skutek nastąpi,

2. gdy składający przyrzeczenie (dłużnik) beże na siebie gwarancje, że osoba trzecia zobowiąże się wobec kontrahenta (wierzyciela) lub spełni na jego rzecz określone świadczenie

W pierwszym przypadku można uznać wywiązanie się z umowy, gdy dłużnik uczynił wszystko, by skłonić osobę trzecią do spełnienia świadczenia lub zawarcia umowy.

W drugim przypadku, gdy przyrzeczony skutek zostanie osiągnięty.

Nie jest możliwe umawianie się, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie lub spełni świadczenie - musi to być określone.

Fakt zawarcia umowy nie nakłada bezpośrednio na osobę trzecią żadnego obowiązku, natomiast w dalszym ciągu dłużnik odpowiada za spełnienie świadczenia; dłużnik musi podjąć działania:

• by wpłynąć na zachowanie się osoby trzeciej, bo inaczej

• może odpowiadać za szkodę, jaka poniósł wierzyciel wskutek tego, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązanie lub spełnienia świadczenia.

Przy zaciągnięciu zobowiązania odszkodowanie obejmuje ujemny interes umowy, zaś przy spełnieniu świadczenia wierzyciel może dochodzić odszkodowania w pełnym zakresie.

Art. 393. [UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ]

§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.

§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

Strony mogą zastrzec w umowie, że dłużnik spełni świadczenie nie do rąk wierzyciela, ale na rzecz osoby trzeciej, w tym wypadku osoba trzecia już od powstania zobowiązania uzyskuje roszczenie o spełnienie świadczenia, przy czym:

• osoba trzecia nie może być obciążona obowiązkiem określonego działania;

• uprawnienie osoby trzeciej ma charakter warunkowy do czasu, gdy nie oświadczy ona jednej ze stron, że chce z tego zastrzeżenia skorzystać;

• gdy osoba trzecia odmawia przyjęcia świadczenia wierzyciel może żądać od dłużnika, by świadczył na jego rzecz.

Przykłady:

• umowy ubezpieczenia, w których należność ubezpieczeniowa ma być przez zakład ubezpieczenia wypłacona osobie trzeciej

• umowa przesyłki pocztowej, kolejowej, lotniczej, w której adresatem jest osoba trzecia

• umowa o rentę na rzecz osoby trzeciej.

32. ZADATEK

Zadatek w SZEROKIM znaczeniu tego wyrazu oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej przy zawarciu umowy.

Zadatek w znaczeniu ŚCISŁYM, tj. objętym przez przepisy kodeksu cywilnego, oznacza, w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, surogat odszkodowania na wypadek, gdy umowa zawarta między stronami nie zostanie wykonana (art.394 k.c.),

Zadatek może stanowić:

1. dowód zawarcia umowy

2. zaliczkę

3. zabezpieczenie wykonania zobowiązania

4. odstępne.

Strony w treści umowy powinny rozstrzygnąć jego rolę, bo jeśli tego nie zrobią będzie stanowić dowód zawarcia umowy, w innych wypadkach pełnić będzie funkcje z art. 394 § 1 Kc

Rolą zadatku jest wzmocnienie wykonania zobowiązania, może on być dany w postaci:

• pieniądza

• rzeczy oznaczonych co do gatunku będących przedmiotem świadczenia

• rzeczy nie mających bezpośrednio związku z zobowiązaniem.

Art. 394. [Zadatek]

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

• Rolę zadatku można objaśnić łącznie z zasadami odszkodowania z powodu niewykonania zobowiązania:

• przy umowach wzajemnych, gdzie był dany zadatek strona uzyskuje specjalne udogodnienie, może bowiem odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu;

• strona może w każdym przypadku zatrzymać zadatek lub żądać podwójnej jego wysokości, chociażby żadnej szkody nie poniosła - musi się jednak zadowolić zadatkiem, gdyby nawet poniosła szkodę wyższą;

• strona nie może zwolnić się od umowy przez samo zwrócenie zadatku w podwójnej wysokości.

• Zadatek nie odgrywa szczególnej roli w razie zgodnego rozwiązania umowy przez strony oraz gdy nie może być ona wykonana wskutek okoliczności, za które żądna ze stron nie ponosi odpowiedzialności lub za które odpowiadają obie strony;

• W razie wykonania umowy zadatek dany w rzeczach, które są przedmiotem świadczenia zostaje zaliczony na poczet należności;

• Zadatek dany w rzeczach innego rodzaju musi być zwrócony w naturze stronie, która go dała.

• Danie zadatku jest umową realną - skutki nie następują zatem przez samo porozumienie się stron, lecz przez wydanie rzeczy.

33. UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA A UMOWA O ODSTĘPNE

Umowne prawo odstąpienia pojawia się na tle zasady ogólnej pacta sunt servanda - mówi ona, że strony, które zawarły umowę są tą umową związane i właściwie żadna z nich nie może jej rozwiązać bez zgody drugiej strony.

Jednostronne odstąpienie od umowy jest przewidziane w prawie zobowiązań jako wyjątek od wspomnianej zasady zaledwie w kilku przypadkach:

• przy niektórych umowach, np. zlecenie (odstąpienie w każdym czasie) lub spółka (odstąpienie z ważnych powodów);

• przy umowach wzajemnych w razie niewykonania zobowiązania przez drugą stronę(art.491 k.c.).

Art. 491. § 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA - strony mogą sobie wprowadzić dodatkowe zastrzeżenia umowne, że w ciągu oznaczonego terminu jedna z nich lub obie mogą od umowy odstąpić:

• nie kłóci się to z tą zasadą, bo strony zgadzają się na to w treści umowy;

• zastrzeżenie takie jest więc (przeciwnie niż zadatek) osłabieniem zawartej umowy.

Strona może skorzystać z umownego odstąpienia zarówno przed wykonaniem umowy, jak i po jej wykonaniu:

• Kc wymaga, aby skorzystanie było ograniczone terminem, jest to usprawiedliwione interesem strony przeciwnej,

• gdyż strona ta powinna wiedzieć, jak długo trwa stan niepewności co do skutków zawartej umowy.

Art. 395

§ 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

• skorzystanie z tego zastrzeżenia wymaga złożenia drugiej stronie oświadczenia woli - raz złożone nie może być ani odwołane ani zmienione.

• jeżeli wierzycieli lub dłużników jest więcej, to odstąpienie może być wykonane tylko przez wszystkich i przeciwko wszystkim;

SKUTKI odstąpienia od umowy [art.395 Kc]:

§ 2 (zd.1) W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą.

• czyli odstąpienie od umowy ma moc wsteczną, rodzi skutki ex tunc;

§ 2 (zd.2) To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi (bo nie da się ich zwrócić) oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

• jeżeli strona nie może zwrócić przedmiotu świadczenia lub zwróci rzecz zmienioną w wyniku przekroczenia zwykłego zarządu, drugiej stronie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wywołanej utratą lub uszkodzeniem rzeczy.

• Zatem punktem wyjścia unormowań k.c. jest ogólna zasada, że to, co strony sobie świadczyły, ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu (art. 395 § 2 k.c.);

• Jeżeli zawarta umowa miała charakter umowy wzajemnej, a obie strony dokonały świadczeń, mają je zwrócić jednocześnie; tym samym dopóki strona nie zwróci lub nie zabezpieczy zwrotu otrzymanego świadczenia, drugiej stronie przysługuje prawo zatrzymania (art. 496 k.c.).

• Jeżeli pewne świadczenia, zwłaszcza polegające na usługach lub używaniu rzeczy, nie mogą być zwrócone w naturze, drugiej stronie należy się odpowiednie wynagrodzenie pieniężne

• do zwrotu pożytków stosuje się odpowiednio zasadę art. 395 § 2 k.c., natomiast do zwrotu nakładów — przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

ODSTĘPNE - pewną odmianą umownego prawa odstąpienia jest umowa o odstąpienie; według treści takiej umowy, wolno jednej ze stron lub obu stronom odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej, czyli odstępnego.

Art. 396. [Odstępne]

Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). Oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

• Jest ono odmianą umownego odstąpienia;

• Zmniejsza osłabienie umowy wynikające ze zwykłego zastrzeżenia prawa odstąpienia

• Polega na zapłacie sumy pieniężnej, która powinna nastąpić nie przy zawarciu umowy, lecz przy wykonaniu prawa odstąpienia.

• Wykonanie prawa odstąpienia od umowy jest skuteczne wówczas, gdy zapłata następuje jednocześnie z oświadczeniem o odstąpieniu.

• Z teoretycznego punktu widzenia odstępne jest równoznaczne z odszkodowaniem za nie dojście do skutku umowy.

• Role odstępnego może spełniać zadatek dany przy zawarciu umowy. Jeżeli zadatek spełnia rolę odstępnego, strona uprawniona może odstąpić od umowy rezygnując z zadatku lub płacąc podwójną jego wysokość

34. WZORCE UMOWNE

1. Powstanie wzorców umownych

• Spowodowane rozwojem masowej produkcji towarowej,

• Świadczenie w skali masowej różnego rodzaju usług,

• Wytworzenie się typów umów masowych, co zapewnia:

• Szybkie i jednolite zawieranie umów,

• Przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców, tzw. typowego klienta.

1. Normatywny charakter wzorców umownych.

• Ograniczenie do ogólnych warunków określających zasady zawierania i wykonywania umów między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą a konsumentami (art.384 k.c.).

Art. 384. (122) § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy.

§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

§ 3. Za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą.

• Przyznanie Radzie Ministrów upoważnienia do wydania ogólnych warunków umów w formie rozporządzenia dla ochrony interesów konsumenta- rozp. RM z 30.05.1995r. w sprawie szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów (Dz.U. nr 64, poz. 328).

• Inne ogólne warunki i wzory umów nie mają pod rządem obecnie obowiązujących przepisów charakteru normatywnego, należą do kategorii lex contractus, co zakłada, że ich obowiązywanie zasadniczo uzależnione jest od woli stron zawierających umowę.

1. Podział wzorców umownych - Kodeks wyróżnia dwie zasadnicze kategorie ogólnych warunków, wzorów i regulaminów:

1. pierwszą grupę wzorców stanowią tzw. wzorce kwalifikowane, to jest wydawane przez stronę (proferenta) na podstawie odpowiednich przepisów:

• np. upoważnienie do wydania ogólnych warunków umów lub regulaminów bankowych zawarte w art. 109 ustawy Prawo bankowe, czy w art. 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej;

• wspólnym elementem tych wzorców jest uzależnienie ich wiążącego dla drugiej strony charakteru od tzw. konsensusu normatywnego, a więc swoistej zgody drugiej strony, którą konstruuje się ze względu na samą możność zapoznania się tej strony z treścią wzorca, z tego punktu widzenia wyodrębnia się wzorce umowne, które:

• wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy . 385 §1 zd. 1 k.c.); mają one moc wiążącą, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jej treści (art. 385 § l zd. 2 k.c.);

• ta możliwość dotyczy jednak wyłącznie tych ogólnych warunków, wzorów i regulaminów, którymi posługiwanie się jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte;

2. drugą grupę tworzą tzw. wzorce niekwalifikowane. Wiążą one drugą stronę tylko wówczas, gdy druga strona, znając ich treść, wyraziła zgodę na włączenie ich do treści umowy (art.385 §2 k.c.). W tym wypadku o uznaniu, że doszło do akceptacji treści wzorca przez drugą stronę, będą świadczyły okoliczności zawarcia umowy oraz ogólnie przyjęte dyrektywy wykładni oświadczeń woli (zob. art.65 k.c.)

2. Sprzeczności przy stosowaniu wzorców umownych:

• W przypadku sprzeczności pomiędzy:

• treścią umowy

• a ogólnymi warunkami,

• wzorem

• lub regulaminem

• pierwszeństwo mają postanowienia umowy (art. 385¹ k.c.). Przyjęta reguła interpretacyjna ma zastosowanie zarówno do wzorców kwalifikowanych, jak i niekwalifikowanych i wyraźnie potwierdza kontraktowy charakter wzorców.

1. Nadużycia przy stosowaniu wzorców umownych i możliwość dochodzenia roszczenia:

• Praktyka masowego obrotu dowodzi, że wzorce umowne mogą być wykorzystywane przez podmioty, które się nimi posługują,

• w sposób niezgodny z interesami ich kontrahentów.

• z reguły wiąże się to z nadużywaniem przez profesjonalną stronę umowy jej silniejszej pozycji w stosunku do nieprofesjonalisty — konsumenta.

• Ustawodawca uregulował w konsekwencji w art. 385² §1 k.c. przypadki, gdy ogólne warunki, wzory lub regulaminy umów zastrzegają dla strony je stosującej rażąco nieuzasadnione korzyści.

• Drugiej stronie przyznane zostało prawo

• wystąpienia do sądu z żądaniem uznania ich za bezskuteczne.

• z żądaniem takim strona uprawniona wystąpić może

• w ciągu jednego miesiąca, licząc od dnia wykonania umowy.

• Motyw ochrony strony słabszej ujawnia się wyraźnie w regulacji przewidującej, że uprawnianie, o którym mowa, nie przysługuje osobom, które zawarły umowę w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (art. 385² §2 k.c.).

35. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

Bezpodstawne wzbogacenie - to uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby; ten, kto korzyść uzyskał i przez to się wzbogacił, jest zobowiązany do dokonania zwrotu na rzecz zubożonego.

Zobowiązanie, które tu powstaje, znane jest pod nazwą zobowiązania z tytułu bezpodstawnego ewentualnie (niesłusznego) wzbogacenia; historia tej instytucji:

• bezpodstawne wzbogac. zaistniało na gruncie systemów prawa Europy u schyłku XIX i na początku XX w.

• 1896 r - uregulowane w kodeksie niemieckim

• 1911 r - w prawie szwajcarskim

• 1930 r - polski kodeks zobowiązań

• 1940 r - KC włoski

TREŚĆ - bezpodstawne wzbog. reprezentuje dwie cechy, które rozróżniają ją od korzystnego użycia prawa:

1. roszczenie ochrony prawnej osób poszkodowanych wskutek BW

1. znaczne złagodzenie odpowiedzialności z tego tytułu.

Przyjmuje się dwie granice tej odpowiedzialności:

1. wzbogacenie się pozwanego,

2. zubożenie powoda ( ma decydujące znaczenie)

W bezpodstawnym wzbogaceniu występują strony:

1. wierzycielska - to osoba zubożona, której kosztem nastąpiło wzbogacenie

2. dłużnika - to wzbogacony, który uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby bez prawnego usprawiedliwienia

Do BW może dojść wskutek różnych zdarzeń (czynności prawnych i faktycznych):

• zależnych od woli człowieka

• działanie samego zubożonego, który spełnia świadczenie nie będąc do tego zobowiązany, np. ktoś płaci cudzy dług; ktoś stawia budynek z własnych materiałów na cudzym gruncie - zgodnie z zasadą superficies solo cedit budynek należy do właściciela działki

• działanie wzbogaconego, np. ktoś stawia budynek na swoim gruncie z cudzych materiałów

• działanie osoby trzeciej, np. ktoś stawia budynek na cudzym gruncie z cudzych materiałów

• niezależnych od woli człowieka

• np. przypadkowe połączenie 2 rzeczy, których nie da się rozdzielić; zarybienie sąsiedniego stawu w wyniku zerwania tamy przez powódź

BW zawsze polega na odejmowaniu aktywów i dodawaniu pasywów, przypomina szkodę, bo też jest uszczerbkiem.

PRZESŁANKI bezwzględne BW - zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powstaje przy istnieniu trzech przesłanek, które muszą być łącznie spełnione:

1. uzyskanie korzyści majątkowych (wzbogacenie), osiągnięcie tych korzyści nastąpiło z majątku innej osoby (zubożenie) - np. podłączenie się do sieci ciepłowniczej sąsiada,

2. związek przyczynowy między wzbogaceniem a zubożeniem, ale nie adekwatny, lecz związek funkcjonalny (te sytuacje wywodzą się z jednego wspólnego źródła);

3. uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej

BW może przybierać różne formy:

• nabycie prawa

• objęcie w posiadanie rzeczy

• korzystanie z cudzych usług (niekoniecznie ze świadomością)

• użytkowanie cudzej rzeczy i pobieranie z niej pożytków

• zwolnienie kogoś z długu działając pod wpływem groźby, błędu

• umocnienie istniejącego prawa (np. ktoś da zabezpieczenie rzeczowe, a nie był do tego zobligowany)

Art. 6 [Ciężar dowodu]

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

• osobą, która musi udowodnić ciężar dowodów jest zubożony.

ROSZCZENIE - zubożonemu przysługuje roszczenie , by wzbogacony wydał mu:

• korzyści, jakie osiągnął w naturze

• wartość wzbogacenia (jeżeli wydanie korzyści w naturze nie będzie możliwe)

Czyli decyduje nie wartość zubożenia, lecz rozmiar korzyści wzbogaconego.

Takie roszczenie o wydanie korzyści lub jej wartości - to roszczenie kondykcyjne - jest roszczeniem majątkowym, którego należy dochodzić na drodze sądowej i które podlega przepisom o przedawnieniu (przedawnia się na zasadach ogólnych po 10 latach od dnia, w którym ktoś się wzbogacił).

ZAKRES ZWROTU wzbogacenia - decydujące znaczenie mają tu trzy czynniki:

1. obowiązek wydania także surogatów

Art. 406 [Surogaty]

Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.

2. stan wzbogacenia

Art. 409. [Wygaśnięcie obowiązku zwrotu]

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. (np. gdy wytoczono przeciwko niemu powództwo)

• Wzbogacony zmuszony będzie w dalszym ciągu wydać korzyść w zakresie, w jakim posiadał ją przed wyzbyciem lub utratą.

• Art. 407. [Wydanie korzyści]

Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.

• Np. ktoś wzbogacony o samochód zawarł umowę darowizny z osobą trzecią - wówczas obowiązek zwrotu korzyści przechodzi na osobę trzecią

Wzbogacony także może domagać się świadczenia - mianowicie zwrotu poczynionych przez siebie nakładów, czyli zwrotu ich równowartości., ale konieczne będzie:

• rozróżnienie poczynionych nakładów

• ustalenie, czy wzbogacony wiedział, że korzyść mu się nie należy.

Art. 408. [Zwrot nakładów]

§ 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.

§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.

§ 3. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić.

Przepisy prawa kształtują relacje między roszczeniami BW a innymi roszczeniami:

• np. gdy komuś przysługuje roszczenie windykacyjne to właściciel nie korzysta z kondykcyjnego, lecz z windykacyjnego

• niektóre przepisy wyłączają roszczenia kondykcyjne , np. art. 182 § 3

• samodzielnie regulują zwrot korzyści, np. art. 395 § 2, 494, 560 § 2

• samodzielnie regulują zakończenie stosunku prawnego, np. art. 262, 705, 718, 742,

• odsyłają do przepisów o BW

• regulują kolizje między przepisami o roszczeniach o BW a przepisami o roszczenie z innych tytułów, np. art. 194, 414

Poza KC przepisy o wydanie korzyści są:

• w art. 56,57,107 ustawy o wynalazkach

• w art. 79 ust.1 prawa autorskiego

• w art. 19 § 2 ustawy karno-skarbowej.

NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE - jest szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia; świadczenie jest nienależne:

1. jeżeli ten, kto je spełnił:

• nie był w ogóle zobowiązany lub

• nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył

2. jeżeli:

• podstawa świadczenia odpadła lub

• zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty

3. jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia:

• była nieważna i

• nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Szczególnym przypadkiem nienależnego świadczenia są świadczenia wynikające z gry lub zakładu.

Art. 413 wprowadza dwa rozróżnienia:

2. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne.

2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.

• np. jeżeli ktoś zapłacił dług karciany uznając go za honorowy, nie może żądać jego zwrotu, bo to już nie jest BW

• gdy gra jest nieuczciwa, to powstaje zobowiązanie i jest BW (ponosimy odpowiedzialność)

36. POJĘCIE CZYNU NIEDOZWOLONEGO I ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE TAKIM CZYNEM

POJĘCIE

Czyn niedozwolony - jest pojęciem technicznoprawnym, obejmującym wszystkie sytuacje, które prowadzą do powstania stosunku odpowiedzialności, czyli do naprawienia szkody.

Treścią nowo powstałego stosunku jest uprawnienie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody, mówimy, że chodzi tu o zobowiązanie z czynu niedozwolonego.

Naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym to odpowiedz. deliktowa (ex delicto) i obejmuje:

• działania ludzkie zawinione

• oraz nie noszących znamion winy

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, rzeczy

• za szkody związane z użyciem i wykorzystywaniem sił przyrody.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

Rola zobowiązań z tytułu czynów niedozwolonych - wynika z ogól­niejszych założeń obowiązku naprawienia szkody; przepisy prawne dotyczące odpowiedzialności ex delicto spełniają funkcję:

• kompensacyjną i

• prewencyjno-wychowawczą,

ta ostatnia wiąże się niewątpliwie z ukształtowaniem zasad odpowiedzialności ex delicto, o czym niżej.

Przesłanki i zasady odpowiedzialności - oba pojęcia muszą być odróż­nione w rozumowaniu prawniczym; rola ich bowiem w dziedzinie odpowie­dzialności odszkodowawczej nie jest jednakowa:

1. Mówimy o przesłankach odpowiedzialności w tym sensie, że bez ich istnienia odpowiedzialność nie powstaje. Warunkują one tym samym powstanie obowiązku naprawienia szkody w rozumieniu przepisów reżimu deliktowego; są trzy takie przesłanki:

1. pierwszą jest szkoda w znaczeniu uszczerbku w dobrach osoby poszkodowanej:

• gdy nie ma szkody, nie może być mowy o odpowiedzialno­ści cywilnej, która ma się wyrazić przecież w obowiązku jej naprawienia,

• tym różni się m.in. odpowiedzialność deliktowa w sferze prawa cywilnego od odpowiedzialności karnej;

1. szkoda musi być spowodowana przez jakiś fakt (działanie ludzkie lub inne zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy; gdy fakt taki nie daje się ustalić, poszkodowany powinien sam ponieść ciężar doznanego uszczerbku;

2. między szkodą a faktem, musi istnieć związek przyczynowy - brak lub przerwanie takiego związku wyłącza odpowiedzialność. Problem związku przyczynowego wymaga osobnej analizy.

• o ile przesłanka pierwsza i trzecia nie wymagają (przynajmniej na razie) dalszych uwag, inaczej jest z przesłanką drugą, w istocie bowiem może ona mieć treść różną;

• w jednych przypadkach odpowiedzialności — i tak jest najczęściej — ustawa wymaga, by podmiot, który wywołał fakt powodujący odpowiedzialność, ponosił winę nastąpienia szkody, podczas gdy w innych przypadkach wina nie jest elementem koniecznym dla powstania odpowiedzialność;

• w tych pierwszych wina może być traktowana jako jedna z prze­słanek, choć w rzeczywistości — ponieważ chodzi wówczas o ludzkie działa­nie (zaniechanie) — jest ona po prostu znamieniem tego działania.

Prowadzi to do rozważenia zasad odpowiedzialności:

1. Mówimy o zasadach odpowiedzialności w tym znaczeniu, że mają one wyjaśnić sens społeczny, a i mechanizm działania przepisów, po myśli których odpowiedzialność za szkodę obciąża ten, a nie inny podmiot prawa; w sferze reżimu odpowiedzialności ex delict o można z tego punktu widzenia odróżnić dwie grupy przepisów:

1. pierwszą, i to podstawową, w któ­rej odpowiedzialność opiera się na ZASADZIE WINY i

2. drugą, w której odpowie­dzialność powstaje niezależnie od winy, niejako za sam skutek; tu wszakże nie brak również powodu czy też inaczej motywu legislacyjnego:

• powstanie odpowiedzialności bez winy usprawiedliwiają:

• bądź to motywy szczególnego ryzyka,

• bądź to motywy słuszności.

• zatem można obok zasady winy wyróżnić także:

• ZASADĘ RYZYKA i

• ZASADĘ SŁUSZNOŚCI,

Nie budzi wątpliwości, że zasada winy jest w dziedzinie odpowiedzialno­ści z tytułu czynów niedozwolonych zasadą naczelną:

• ma to swoją przyczynę nie tylko w historycznym rozwoju zasad odpowiedzialności za szkodę, ale i w elementach prewencyjno-wychowawczych całości systemu;

• pozostałe dwie zasady, tj. zasada ryzyka i słuszności, pełnią przy niej rolę pomocniczą, uzupełniającą.

I. ZASADA WINY

Wina - jest to ujemna, negatywna ocena zachowania się sprawcy szkody umożliwiająca postawienie mu zarzutu z powodu jego bezprawnego zachowania się.

Poczytalność - winę w rozumieniu art. 415 k.c. można przypisać jedynie osobie, która ma dostateczny stopień rozeznania oraz dostateczną swobodę kierowania swym postępowaniem.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WINĘ WŁASNĄ

Art. 415 [Wina sprawcy]

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Wina obejmuje zatem 2 elementy:

1. element obiektywny - bezprawność działania lub zaniechania osoby odpowiedzialnej za szkodę - czyli zachowanie się sprzeczne z przepisami oraz z zasadami współżycia społecznego; jest to szeroko rozumiana bezprawność postępowania:

• zachowanie się sprawcy z tego punktu widzenia musi naruszać jakieś reguły postępowania, nakazy, czy zakazy. musi być obiektywnie nieprawidłowe;

• jest istotne, że nie chodzi w danym przypadku jedynie o naruszenie norm powszechnie obowiązujących, np. określonych w prawie cywilnym, karnym, administracyjnym itp.

2. Element subiektywny (podmiotowy wina „sensu stricto”) - to wadliwość zachowania się sprawcy, jest to niewłaściwość zachowania się związana z momentem przewidywania i momentem woli:

• umyślność (zamiar bezpośredni lub ewentualny) - polega na ogół na zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z regułą czy regułami postępowania albo na powstrzymaniu się od działania mimo istnienia obowiązku czynnego zachowania się,.

• nieumyślność (niedbalstwo lub lekkomyślność, czyli nie dołożenie należytej staranności)

Uwaga: oba elementy muszą zaistnieć jednocześnie.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność:

1. Okoliczności wyłączające BEZPRAWNOŚĆ:

1. działania w obronie koniecznej - podejmujący działanie w obronie koniecznej działa prawnie, nie można też wymagać od niego biernego zachowania się. Konieczność wystąpienia bezpośredniego zagrożenia.

Art. 423. Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi

2. stan wyższej konieczności - konieczność wystąpienia bezpośredniego zagrożenia.

Art. 424. Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone

3. dozwolona samopomoc

Art. 432. § 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

§ 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.

4. zgoda poszkodowanego

5. wykonywanie praw podmiotowych.

2. Okoliczności wyłączające WINĘ:

1. niepoczytalność

Art. 425. § 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

§ 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.

2. wiek - małoletni, który nie ukończył lat 13

ODPOWIEDZIALNOŚC ZA WINĘ CUDZĄ

1. Wina w NADZORZE (culpa in custodiendo) - chodzi tu w szczególności o niepoczytalnych, o osoby, którym powierzono wykonanie jakiejś czynności, wreszcie o podwładnych.

Art. 427. [Wina w nadzorze]

Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

• czyli ustawowo, np. rodzice wobec dziecka, opiekun wobec pupila

• umownie, np. opiekujący się chorym na podstawie zobowiązania

• odpowiedzialność z tego tytułu opiera się na zasadzie winy - od art. 415 różni ją prawne domniemanie wzruszalne winy w nadzorze.

• okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności są:

• brak winy w nadzorze (czyli obalenie domniemania)

• wykazanie, że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru (czyli brak związku przyczynowego między zachowaniem się nadzorującego a szkodą)

2. Wina w WYBORZE (culpa in eligendo) - według kodeksu odpowiedzialność taka powstaje, gdy nastąpiło uchybienie co do wyboru właściwej osoby, a szkoda nastąpiła przy wykonywaniu powierzonej czynności.

Art. 429. [Wina w wyborze]

Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

• zobowiązanym do naprawienia szkody jest powierzający czynność, jego odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy.

• okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności są:

• brak winy w wyborze (czyli obalenie domniemania), np. powierzenie usługi hydraulicznej kwalifikowanemu hydraulikowi

• wykazanie, że ..... np. zlecenie naprawy urządzeń kanalizacyjnych spółdzielni rzemieślniczej hydraulików

PODSUMOWUJĄC - najpierw badamy przesłanki winy:

1. bezprawność

2. przypisywalność:

• wiek

• poczytalność

3. i okoliczności:

• obrona konieczna

• stan wyższej konieczności.

• dozwolona samopomoc

Na zasadzie winy wsparto:

• odpowiedzialność osoby prawnej do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niepoczytalnych

• za osoby, którym powierzono wykonanie czynności

• za zwierzęta.

II. ZASADA RYZYKA

Ryzyko - to możliwość wystąpienia niekorzystnych zmian, która obciąża jakąś osobę niezależnie od tego, czy jest sprawcą czy poszkodowanym:

• zastosowanie maszyn i urządzeń poruszanych za pomocą pary, elektryczności, gazu sprowadziło jednocześnie nowe zagrożenia powodujące szkody, niejednokrotnie bez winy i udziału użytkownika; nie można zastosować odpowiedzialności na zasadzie winy, więc stworzono odp. na zasadzie ryzyka.

• ryzyko szkód wynikłych z użycia sił przyrody powinno obciążyć tego, kto posługuje się nimi w celu osiągnięcia korzyści. prowadzący przedsiębiorstwo zagrażające otoczeniu ma prawo czerpania zysków, ale powinien także ponosić ryzyko naprawienia związanych z tym szkód.

• wystarcza tu powstanie szkody

• zastosowanie zasady ryzyka daje możliwość łatwiejszego egzekwowania odpowiedzialności.

• od ryzyka można się uwolnić tylko w przypadku wystąpienia jednej z trzech przesłanek egzoneracyjnych:

• siły wyższej

• wyłącznej winy poszkodowanego

• wyłącznej winy osoby trzeciej

• zasada ryzyka występuje tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. odp. tę ponoszą:

• przedsiębiorstwa

• samoistni posiadacze mechanicznych środków komunikacji

• odpowiedzialni za rzeczy i stan budowy

• odp. oparta na zasadach współżycia społecznego itp.

Wiadomo zresztą, że treść zasady ryzyka bywa bardzo różna w poszcze­gólnych przypadkach, tak jak różne są i postacie ryzyka:

• ryzyko zwierzch­nika, ryzyko właściciela,

• ryzyko przedsiębiorcy, ryzyko posiadacza rzeczy itd.

Bardziej niż o jednolitej zasadzie można tu mówić o różnych przejawach myśli legislacyjnej, która wyjaśnia, dlaczego mamy w jakimś przypadku do czynienia z odpowiedzialnością za sam skutek.

III. ZASADA SŁUSZNOŚCI

• czasem obowiązek naprawienia szkody odrywa się od winy czy ryzyka, a zostaje usprawiedliwiony zasadami współżycia społecznego - niekiedy bowiem normy moralne mogą uważać za słuszne wyrównanie uszczerbku, chociaż podmiotowi nie można postawić zarzutu.

• odpowiedzialność ta występuje tylko w wypadkach wyraźnie określonych w ustawach.

• zasada słuszności uzasadnia odpowiedzialność w przypadkach raczej wy­jątkowych, gdy dwie pierwsze zawiodą, a jednak obciążenie kogoś odpowie­dzialnością odszkodowawczą na rzecz poszkodowanego będzie usprawiedli­wione z uwagi (jak dziś powiemy) na reguły współżycia społecznego.

Wszystkie odpowiedzialności, gdzie chodzi o winę to odpowiedzialność o charakterze subiektywnym, prawo cywilne zna także odpowiedzialność o charakterze obiektywnym - w tym wypadku przesłanką jest samo ryzyko.

37. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA LUB JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ FUNKCJONARIUSZA

Art.77 ust.1 Konstytucji: „Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”.

Przesłanki tej odpowiedzialności:

1. musi być funkcjonariusz

2. jego zawinione działanie lub zaniechanie

3. związek przyczynowy

PODMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI - podmioty odpowiedzialne:

I. SKARB PAŃSTWA

Art. 417. [Odpowiedzialność Skarbu Państwa]

§ 1. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

Kodeks cywilny wprowadza w dwóch kierunkach modyfikacje zasady generalnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego:

1. Naprzód wprowadza je, ilekroć szkoda zostaje wyrządzona wskutek wydania orzeczenia lub zarządzenia (art. 418 § 1); roszczenie o na­prawienie szkody ze strony poszkodowanego może być zgłoszone jedynie wówczas, gdy:

1. przy wydaniu orzeczenia lub zarządzenia nastąpiło narusze­nie prawa ścigane w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego,

2. wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub orzecze­niem dyscyplinarnym albo uznana przez organ przełożony nad sprawcą szkody.

Modyfikacja zasady generalnej, jak widać, polega w danym przypadku na jej zawężeniu dla odcinka szkód wyrządzonych wskutek wydania orzecze­nia lub zarządzenia.

Na tle uregulowań zawartych w k.p.a. wyodrębnić wypada dwie zasadnicze koncepcje odpowiedzialności.

Koncepcja pierwsza: odpowiedzialność z tytułu wydania decyzji wadliwej, wydanej z naruszeniem przepisów proceduralnych powodujących wznowienie postępowania administracyjnego (art. 153 k.p.a. w zw. z art. 145 k.p.a.). Stronie przysługuje roszczenie odszkodowawcze w zakresie i na zasadach określonych w kodeksie cywilnym.

Koncepcja druga: odpowiedzialność z art. 160 k.p.a. w związku z de­cyzją wydaną z naruszeniem art. 156 k.p.a. (podstawy nieważności decyzji). W tym wypadku przepisy k.p.a. wyłączają expressis verbis stosowanie art. 418 k.c., a jednocześnie ograniczają odpowiedzialność do granic tzw. szkody rzeczywistej.

2. JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Art. 420 (1). [Odpowiedzialność jednostki samorządu terytorialnego]

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza jednostki samorządu terytorialnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, odpowiedzialność za szkodę ponosi ta jednostka samorządu terytorialnego, w której imieniu czynność była wykonywana.

Jednostkami samorządu terytorialnego są, np.:

• Gmina

• Związek komunalny

bo norma prawna przyznała im osobowość prawną, wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz gmina, powiat, województwo ma wyodrębniony majątek.

Odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego (komunalnych osób prawnych) opiera się na tych samych zasadach konstrukcyjnych, które znalazły wyraz w art. 417 w odniesieniu do odpowiedzialności Skarbu Państwa.

Odpowiedzialność jednostki samorządu terytorialnego opiera się na zasa­dzie ryzyka, a jej przesłanką jest szkoda wyrządzona zawinionym postępowa­niem jej funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, któ­ra była wykonywana w imieniu tej jednostki.

Kierunek wykładni przyjęty na gruncie art. 417, zwłaszcza w odniesieniu do takich kwestii jak wina funkcjonariusza, a także samoistność podstawy odpowiedzialności w stosunku do innych wchodzących w grę podstaw odpowiedzialności ex delicto powinien być utrzymany na tle art. 420¹.

3. SOLIDARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA ORAZ JEDNOSTKI SAM. TERYTOR.:

• za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza samorządu teryt. przy wykonywaniu zadań z zakresu adm. rządowej zleconych na mocy przepisów lub powierzonych.

• Skarb państwa są to w istocie jego zadania; jednostka sam. terytorialnego bo szkoda była następstwem działania jej funkcjonariusza.

Osoby, za które ponosi się odpowiedzialność

1. Funkcjonariusze państwowi - 3 grupy:

1. pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej

2. osoby powołane do organów w drodze wyboru (np. posłowie)

3. osoby działające na zlecenie tych organów

2. Funkcjonariusze samorządu terytorialnego

1. pracownicy samorządowi, radni, członkowie zarządów gmin, powiatów i województw

2. osoby, do których stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych

3. osoby działające na zlecenie organów jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków

PRZEDMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI

• S.P. i jednostki sam. terytorialnego odpowiadają za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza „przy wykonywaniu powierzonej mu czynności”.

• są to czynności podejmowane w sferze publicznoprawnej, w szczególności zadania władcze, zwierzchnie.

• m.in. załatwianie indywidualnych spraw w drodze decyzji adm., podejmowanie uchwał przez organy gminy, także czynności egzekucyjne

• ustawodawca zdefiniował podstawy tej odpowiedzialności zależnie od rodzaju czynności - odpowiedzialność ta obejmuje szkody wyrządzone czynnościami, które nie przybierają formy indywidualnego aktu z zakresu adm. (np. decyzji adm.) ani też nie są aktami generalnymi (np. uchwała organu gminy) - dla tych dwóch grup czynności ustawa przewiduje odrębne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej.

• S.P. i jednostka sam. terytorialnego będą zobowiązane do naprawienia szkody wyrządzonej przez swoich funkcjonariuszy przy wykonywaniu czynności jak i w razie ich zaniechania.

• niezbędną przesłanką jest wina takiego funkcjonariusza.

• gdy nie ma winy funkcjonariusza - koncepcja winy anonimowej (art. 419) - odpowiedzialność na zasadzie słuszności

38. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY SPOWODOWANE RUCHEM POJAZDU MECHANICZNEGO

Można przyjąć jako najmniej kontrowersyjne stwierdzenie, że pojęcie ruchu nie może być sprowadzone do elementów czysto fizycznych, zwłaszcza poruszania się w przestrzeni. Odpowiedzialność z art. 436 §1 k.c. obejmuje więc i otwarcie drzwi lub klapy zatrzymującego się samochodu ciężarowego, szkodę wyrządzoną przez wybuch silnika w czasie gdy pojazd nie porusza się w przestrzeni .

Odpowiedzialność posiadacza pojazdu rozciąga się na szkodę wyrządzoną komukolwiek, podobnie jak według art. 435 k.c. (odpowiedzialność za szkody w związku z ruchem przedsiębiorstw i użyciem elementarnych sił przyrody). Dotyczy to zatem zarówno osób postronnych, jak i znajdujących się w pojeździe lub mającym z nim styczność, także kierowcy. Nie wyłącza jej istnienie uprzedniego stosunku zobowiązaniowego między poszkodowanym i posiadaczem pojazdu, np. wynikającego z umowy przewozu.

Art. 436. [Posiadacz pojazdu]

§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.

§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.

• Zobowiązanym do naprawienia szkody jest samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody (np. samochodu, motocykla, łodzi motorowej, ciągnika)

• Jego odpowiedzialność została ukształtowana na zasadzie ryzyka

• Jeżeli posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne (np. wynajął lub użyczył), odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz zależny (dotyczy to też złodzieja pojazdu).

• Do okoliczności zwalniających posiadacza pojazdu od obowiązku odszkodowawczego należą:

• siła wyższa

• wystąpienie szkody z wyłącznej winy poszkodowanego

• wyłącznie z winy osoby trzeciej, za której czyny posiadacz nie odpowiada.

• Wyjątki od zasady ryzyka - dwa przypadki:

• zderzenie się mechanicznych środków komunikacji

• przewozy z grzeczności

W obu tych przypadkach następuje powrót do zasad ogólnych - czyli do odpowiedzialności opartej na zasadzie winy.

Stosunkowo często będzie miało miejsce odpowiedzialność posiadacza pojazdu (mechanicznego środka komunikacji) i kierowcy, który wyrządza szkodę ze swojej winy. Każdy odpowiada z innego tytułu (art.436 §1 i art. 415 k.c.), lecz obaj solidarnie wobec poszkodowanego (art.441 k.c.)

W odniesieniu do przypadków objętych art. 436 k.c. nie wolno tej odpowiedzialności wyłączyć z góry lub ograniczyć przez akty woli osób zainteresowanych (art.437 k.c. Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach poprzedzających)

39. EGZONERACJA, PRZESŁANKI EGZONERACYJNE

EGZONERACJA - to wyłączenie odpowiedzialności (bo nie ma winy)

Istnieją trzy przesłanki egzonerencyjne:

1. Siła wyższa:

• Odróżnia ją od zwykłego przypadku to, że jest to zdarzenie:

• nadzwyczajne,

• nieuchronne (niemożliwe do zapobieżenia)

• zewnętrzne (gdy wybuch kotła w przedsiębiorstwie spowodowany jest np. uderzeniem pioruna)

• To zwłaszcza:

• katastrofalne działania przyrody (jak uderzenie pioruna, trzęsienie ziemi, powódź, huragan)

• zdarzenia nadzwyczajne w postaci zaburzeń życia zbiorowego (jak wojna, zamieszki)

• niekiedy akty władzy publicznej, którym nie może się przeciwstawić jednostka

• Nadzwyczajność siły wyższej łączy się niejednokrotnie z niemożnością przewidzenia jej wystąpienia.

2. Wyłączna wina poszkodowanego

• Poszkodowany nie dołożył należytej staranności, jakie osoba rozważna powinna wykazać w danej sytuacji

• Chodzi o takie zachowanie się poszkodowanego noszące znamiona winy, które (i tylko ono w istocie) doprowadza do wypadku - ocenia się to zachowanie wg adekwatnej przyczynowości, czyli normalnym następstwem zachowania się poszkodowanego staje się szkoda

• np. poszkodowany wskakuje lub wyskakuje z jadącego pociągu,

• jedzie w miejscu do tego nie przeznaczonym, np. na stopniach wagonu.

3. Wyłączna wina osoby trzeciej

• np. gdy osoba trzecia popchnęła poszkodowanego pod nadjeżdżający pociąg

40. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WYRZĄDZONA PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY

1. Pojęcie produktu niebezpiecznego - nie chodzi tutaj o jakiekolwiek wady rzeczy związane z jej właściwościami użytkowymi, ale o tego rodzaju defekty, które czynią rzecz niebezpieczną zarówno:

• dla samego nabywcy,

• jak i dla otoczenia.

1. Uregulowania prawne - z tych też racji konieczne staje się poszukiwanie takich podstaw odpowiedzialności, które uzasadniałyby podnoszenie roszczeń odszkodowaw­czych bez względu na rodzaj relacji prawnych łączących poszkodowanych z wytwórcą, a więc również niezależnie od roszczeń przysługujących nabywcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej

W wielu krajach europejskich, zwłaszcza w państwach członkowskich EWG, odpowiedzial­ność producenta (product liability) poddana jest szczegółowym regulacjom tworzącym odrębny typ odpowiedzialności ex delicto, zaostrzonej w stosunku do zasad ogólnych i opartej na zasadzie ryzyka.

Na gruncie prawa polskiego brak jest w tej materii odrębnych uregulo­wań. Odpowiedzialność za produkt poszukiwana być więc może jedynie w sferze ogólnych podstaw odpowiedzialności ex delicto.

W grę może tu wchodzić zarówno odpowiedzialność wytwórcy za:

• czyn własny (art. 415, 416 k.c.),

• jak i za czyn cudzy (w szczególności art. 417; w zw. z art. 420 k.c. i art. 430).

Zasadniczą barierą przed szerszym wykorzystaniem roszczeń z tego tytułu pozostaje konieczność udowodnienia winy własnej producenta (art. 415, 416), bądź winy osób, za które ponosi on odpowiedzialność (art. 417, 430).

Należy jednak podkreślić, że w orzecznictwie istnieje wyraźna tendencja w kierunku zaostrzania w takich wypadkach wobec wytwórcy

• wymaganych miar staranności zawodowej, a także do posługiwania się w szerokim zakresie

• domniemaniami faktycznymi w zakresie dowodu co do winy.

Realizacji roszczeń z tego tytułu sprzyja też przyjęta powszechnie konstrukcja tzw. winy anonimowej.

Przyjmuje się ponadto, że na takich samych zasadach jak odpowiedzialność producenta opierać się będzie odpowiedzialność deliktowa

• importera rzeczy sprowadzanych z zagra­nicy,

• a także innych podmiotów, które wprowadziły w ramach swej działal­ności zawodowej rzecz niebezpieczną do obrotu.

41. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

I. GENERALNA ZASADA:

Najogólniejsza zasada prawna określająca, co rozumie się przez wykonanie zobowiązania, również wskazująca na cechy, jakim to wykonanie ma odpowiadać,

• jest wyrażona w art. 354 [Sposób wykonania]:

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Formuła art.354 k.c. jest traktowana przez doktrynę jako jedna z tzw. klauzul generalnych kodeksu; zawiera ona tym samym wyraźne nakazy objęte jej treścią, stanowi też jednocześnie wytyczną co do kierunku interpretacji innych norm k.c. odnoszących się do wykonania zobowiązań.

Według tego przepisu, dłużnik powinien wykonać zobowiązanie

• zgodnie z jego treścią

• i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego,

• a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający zwyczajem.

II. OSOBY UCZESTNICZĄCE W WYKONANIU ZOBOWIĄZAŃ:

• Dłużnik może świadczyć osobiście do rąk wierzyciela.

• Mogą na jego rachunek działać inne osoby:

Art. 356 § 1 przyjmuje, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia spełnianego przez inną niż dłużnik osobę, jeżeli działa za jego zgodą.

I korzystne następstwa (wygaśnięcie zob.) i ujemne konsekwencje są zapisywane na rachunek dłużnika.

• Wierzyciel ma prawo żądać osobistego spełnienia świadczenia przez dłużnika, ale tylko wtedy (art.356 § 1), gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy lub z właściwości świadczenia.

• Stąd wyłania się zasada, że wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia osobistego tylko w przypadkach, w których to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia. To ostatnie sformułowanie odnosi się zwłaszcza do przypadków, gdy cala wartość (cały sens) świadczenia dla wierzyciela opiera się na osobistym świadczeniu dłużnika.

• Przy świadczeniu pieniężnym: dla wierzyciela nie ma znaczenia, kto zapłaci należą kwotę, dlatego:

(art.356 § 2) Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

• Może się zdarzyć, że nie będzie dokładnie określona kwestia osoby uprawnionej do odbioru świadczenia - nie ma takiej osoby tam, gdzie obowiązkiem dłużnika będzie zaniechanie - zasadniczo dłużnik uwolni się od długu tylko wtedy, gdy świadczył do rąk osoby uprawnionej, tj. wierzyciela zdolnego w tym momencie do przyjęcia świadczenia lub osoby mającej pokwitowanie od wierzyciela.

• Osobą uprawnioną do odbioru świadczenia jest wierzyciel lub ktoś, kto działa w jego imieniu art.452 k.c.) Może się zdarzyć, że dłużnik zachowa się wprawdzie zgodnie z treścią zobowiązania, ale uczyni to wobec osoby nieuprawnionej - wówczas ocenia to druga strona.

(art. 452) Wierzyciel może potwierdzić przyjęcie świadczenia (wtedy zobowiązanie wygasa), natomiast w innym wypadku dłużnik będzie zwolniony tylko w takim zakresie, w jakim wierzyciel faktycznie ze świadczenia skorzystał.

• Może się zdarzyć, że dłużnik, świadcząc do osoby nie będącej wierzycielem zwolni się z zobowiązania - jest tak w wypadku przelewu wierzytelności, o czym nie został poinformowany.

III. PRZEDMIOT WYKONANIA

1. Częściowe wykonanie.

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga spełnienia świadczenia w całości; spełnienie świadczenia częściami może wszelako znajdować oparcie w:

• przepisach ustawy,

• w orzeczeniu sądowym,

• a niekiedy i w treści zobowiązania.

Np. zapłata ceny kupna przy sprzedaży na raty (art.583<); świadczenia w ramach umowy dostawy (art.605<).

Mimo że domaganie się spełnienia świadczenia w całości — poza przypad­kami, o których była mowa — znajdowałoby dla wierzyciela uzasadnienie na zasadzie art. 354 k.c., kodeks nie upoważnia do odmowy przyjęcia świad­czenia częściowego, choćby cała wierzytelność była już wymagalna.

Art. 450 [Świadczenie częściowe]

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.

Według art. 450 k.c., wierzycielowi wolno odmówić przyjęcia świadczenia częściowe­go jedynie wówczas,

• gdy przyjęcie części zamiast całości naruszałoby uzasad­niony interes wierzyciela.

Stanowisko kodeksu daje się wyjaśnić tendencją do umacniania realnego wykonywania zobowiązań. Bardziej pożyteczne wydaje się bowiem

• choćby częściowe spełnienie świadczenia,

• niż zupełny brak wykonania spowodowany odmową przyjęcia świadczenia częściowego.

W istocie w wielu przypadkach świadczenie częściowe nie jest dla wierzyciela wykonaniem naruszającym jego uzasadniony interes. Tak m.in., gdy chodzi o zapłatę należności pieniężnej.

Gdyby natomiast częściowe spełnienie świadczenia nie miało dla wierzy­ciela wartości, gdyby narażało go na trudności lub dodatkowy uszczerbek majątkowy, wierzyciel uzasadni tym odmowę przyjęcia świadczenia.

[art.486 Kc] Dowód wyżej wymienionych okoliczności obciąża wierzyciela. Ilekroć dowód taki nie zostanie przeprowadzony, wierzyciel, który odmówi przyjęcia świadczenia częściowego, popada w zwłokę wierzyciela.

Jeżeli dowód się powie­dzie, dłużnik, który nie świadczy całości, popada z reguły w zwłokę dłużnika (art. 476 i n.).

To czy świadczenie ma być wykonane w całości czy częściowo zależy od treści zobowiązania, strony mogą same o tym zdecydować, a w pewnych wypadkach decydyje o tym sąd np.:

Art. 357¹ [Nadzwyczajna zmiana stosunków]

Jeżeli z powodu zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami w zdaniu poprzedzającym

2. Jakość świadczenia.

Zobowiązanie można uznać za należycie wykonane, jeżeli dłużnik spełnił świadczenie odpowiedniej jakości.

Art. 357 [Jakość rzeczy]

Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Z natury rzeczy prawidłowe wykonanie zobowiązania wymaga, by jakość świadczenia dłużnika była należyta. Jakość świadczenia jest z reguły określona w treści zobowiązania. Niekiedy określa ją wiążąco przepis ustawy lub zarządzenie właściwej władzy, np. gdy chodzi o określenie wiążących „norm" technicznych czy „standardów".

3. Zmiana przedmiotu świadczenia.

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika może nastąpić jedynie przez świadczenie prze­widziane w treści zobowiązania. Wierzyciel może jednak już po powstaniu zobowiązania wyrazić zgodę na zmianę przedmiotu świadczenia na inny niż to pierwotnie przewidywano. Wyrazi tym samym zgodę na takie wykona­nie, które zostanie uznane za wypełniające zobowiązanie.

Przypadek, o którym tu mowa, znany jest doktrynie prawa cywilnego jako datio in solutum. Kodeks poświęca mu przepis art. 453. Art. 453. Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

4. Zarachowanie świadczenia na poczet kilku długów.

Jeżeli dłużnik ma względem tego samego wierzyciela

• kilka długów tego samego rodzaju,

• w tym zwłaszcza długów pieniężnych,

• i dokonuje świadczenia w roz­miarze nie wystarczającym na pokrycie wszystkich należności,

• wyłania się kwestia, na poczet której z nich ma być zarachowane to, co świadczył. Z uwagi na możliwe różnice

• w uciążliwości

• czy pilności poszczególnych długów

kwestia ta nie jest obojętna dla stron.

Kodeks cywilny wprowadza tu pewne uporządkowanie za pomocą prze­pisów iuris dispositivi.

W materii zarachowania świadczenia decyduje więc przede wszystkim

• wola dłużnika wyrażona przy spełnieniu świadczenia (art. 451 § l zd. 1

§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić).

Dłużnik jest tu jednak ograniczony o tyle, o ile ustawy zezwalają wierzycielowi na zarachowanie, nawet wbrew woli dłużnika, na poczet danego długu naprzód

• należności ubocznych (koszty, odsetki lub raty),

• a potem dopiero należności głównej (art. 451 § l zd. 2 ).Art. 451. § 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić.

Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.

Świadczenia zaległe mogą być zaliczone przed bieżącymi (tamże).

Jeżeli dłużnik nie wskazał, który dług uiszcza, wierzyciel może zarachować świadczenie według swego uznania. Dopiero jednak przyjęcie przez dłużnika pokwitowania wierzyciela ze wskazaniem kolejności zarachowania wyłącza uprawnienie dłużnika do decydowania o tej kolejności (art. 451 § 2 k.c. Art. 451.§ 2. 

Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.).

W braku oświadczeń zarówno dłużnika, jak i wierzyciela spełnione świad­czenie zalicza się według k.c. przede wszystkim na poczet długu wymagal­nego, a jeżeli jest ich kilka — na poczet najdawniej wymagalnego (art. 451)

§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.).

W okolicznościach jednakowych znajduje zastosowanie zaliczenie sto­sunkowe na poczet wszystkich długów. Odmienne stanowisko może znaj­dować oparcie w szczególnych postanowieniach ustawowych.

IV. MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ

W doktrynie wyrażone jest zapatrywanie, że dłużnik, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby, powinien spełnić świadczenie w miejscu pobytu.

Art. 454. [Miejsce spełnienia świadczenia]

§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

V. CZAS WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga, by świadczenie nastąpiło we właściwym czasie. Uchybienie w tej materii prowadzi do stwierdzenia, ze świadczenie nie zostało spełnione lub zostało spełnione nienależycie.

Art. 455. [Termin spełnienia świadczenia] - Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Art. 457. [Wątpliwości co do terminu] - Termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Art. 458. [Wymagalność natychmiastowa] - Jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny albo jeżeli wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin.

VI. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ Z UMÓW WZAJEMNYCH

KC wprowadza tu odmienne reguły, które wynikają z faktu, że każda ze stron oczekuje od drugiej świadczenia o jednakowej wartości dla każdej z nich.

Art. 488. [Jednoczesne spełnienie]

§ 1. Świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż Jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia.

§ 2. Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.

42. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYKONANIE LUB NIEZALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

I. GENERALNA ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ

Art. 471 [Zobowiązaniowy zakres odpowiedzialności]

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• Czyli dłużnik będzie zobowiązany do naprawienia szkody, gdy ponosi odpowiedzialność za okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• Odpowiedzialność powstaje w przypadkach niewykonania zobowiązania lub nienależytego wykonania, niewłaściwego miejsca lub terminu, złej jakości świadczenia lub spełnienia częściami itp.

• Każde, nawet z pozoru błahe odstępstwo od należytego wykonania zobowiązania, może prowadzić do powstania roszczenia o naprawienie szkody.

• Aby powstało roszczenie, muszą zostać spełnione trzy przesłanki:

• szkoda

• określone działanie lub zaniechanie

• związek przyczynowy między szkodą a działaniem lub zaniechaniem.

II. OKOLICZNOŚCI, ZA KTÓRE DŁUŻNIK PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• Wierzyciel jest zmuszony wykazać w postępowaniu przed sądem 3 przesłanki odpowiedzialności dłużnika, natomiast zwolniony jest z obowiązku wykazania okoliczności, za które dłużnik odpowiada.

• W art. 471 wprowadzono bowiem domniemanie prawne ich istnienia, przy czym jest ono wzruszalne, czyli dłużnik może go obalić.

• Zakres okoliczności, za które dłużnik odpowiada obejmuje pięć grup zdarzeń:

1. działanie lub zaniechanie własne dłużnika noszące znamiona winy (nie zachował należytej staranności)

Art. 472 - Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

nienależyta staranność - porównujemy zachowanie dłużnika z obiektywnym, oczekiwanym w danych okolicznościach modelem zachowania

2. działanie lub zaniechanie osób, z których pomocą zobowiązanie wykonuje lub którym wykonanie powierza

3. działanie lub zaniechanie przedstawiciela ustawowego dłużnika

Art. 474. [Odpowiedzialność za inne osoby]

Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

4. szerszy niż wcześniej katalog zdarzeń - czyli każde, nie tylko zawinione działanie dłużnika - odpowiedzialność surowsza, np. odp. za przewóz kolejowy, lotniczy

5. węższy katalog zdarzeń - odpowiedzialność dłużnika łagodniejsza, np. odp. ograniczona przy pewnych typach umów jedynie do przypadków winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa (art.777, 783, 849)

Art. 473. [Umowne rozszerzenie odpowiedzialności]

§ 1. Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.

§ 2. Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.

Czyli naczelną zasadą jest tu zasada winy.

III. NIEMOZLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA - pyt. 9

IV. OPÓŹNIENIE I ZWŁOKA DŁUŻNIKA

1. OPÓŹNIENIE (opóźnienie zwykłe) - gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, a jeśli termin nie jest oznaczony, to niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• Wierzycielowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody, ale nie oznacza to rozgrzeszenia dłużnika. Wierzyciel może bowiem wystąpić z powództwem o zasądzenie, wskutek czego świadczenie będzie wykonane przymusowo wbrew woli dłużnika.

• Przy świadczeniach pieniężnych wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie.

1. ZWŁOKA (opóźnienie kwalifikowane) - gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, a jeśli termin nie jest oznaczony, to niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

SKUTKI zwłoki:

1. Wierzyciel może domagać się nadal wykonania zobowiązania, a ponadto niezależnie od tego naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art.477 § 1)

Np. w razie odnajęcia pomieszczenia na magazyn, gdy z nadejściem terminu dłużnik nie oddaje pomieszczenia do użytku, wierzyciel, który ponosi koszty przechowania towaru u osoby trzeciej, może żądać od dłużnika nie tylko wydania odnajętego pomieszczenia, ale i zwrotu kosztów przechowania towaru.

2. Wierzyciel może w ogóle nie przyjąć świadczenia i żądać od dłużnika naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jest to dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w spóźnionym terminie świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie (art.477 § 2). Dowód tych okoliczności obciąża wierzyciela.

3. Gdy w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona co do tożsamości zostanie uszkodzona lub utracona, dłużnik staje się odpowiedzialny wg ostrzejszych reguł - zwolni go jedynie wykazanie, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłyby także w przypadku spełnienia świadczenia w terminie (art. 478)

4. Gdy chodzi o świadczenie:

• którego przedmiotem są rzeczy oznaczone co do gatunku

• polegające na czynieniu (facere)

• polegające na zaniechaniu (non facere)

W razie zwłoki staje się dopuszczalne tzw. wykonanie zastępcze; regulują to art.479-480:

Art. 479. [Kupno na koszt dłużnika]

Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Art. 480. [Wykonanie zastępcze]

§ 1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

§ 2. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

§ 3. W wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na Jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

ZWŁOKA PRZY ZOBOWIĄZANIACH WZAJEMNYCH:

Art. 491. [Zwłoka]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne. a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 492. [Zastrzeżone prawo odstąpienia]

Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 493. [Niemożliwość jednego ze świadczeń]

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.

§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, Jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Art. 494. [Obowiązki odstępującego]

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Art. 495. [Niemożliwość niezawiniona]

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia za względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Art. 496. [Prawo zatrzymania]

Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

ZWŁOKA WIERZYCIELA

Art. 354 [Sposób wykonania]

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Art. 486. [Zwłoka wierzyciela]

§ 1. W razie zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać:

• naprawienia wynikłej stąd szkody

• złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

§ 2. Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy:

• bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia,

• odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione,

• oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

43. SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ

Są dwa zasadnicze przyczyny wygaśnięcia zobowiązań:

1. spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i w sposób odpowiadający zasadom z art.354 § 1

2. spełnienie świadczenia odszkodowawczego w razie niewykonania zobowiązania

Inne przyczyny - klasyfikacja:

1. zobowiązanie wygasa wraz z zaspokojeniem wierzyciela gdy ma miejsce:

• świadczenie w miejsce wypełnienia

• potrącenie

• odnowienie

• złożenie do depozytu sądowego

2. bez zaspokojenia wierzyciela gdy ma miejsce;

• zwolnienie z długu przez wierzyciela

• rozwiązanie stosunku prawnego

• wygaśnięcie zobowiązania z powodu nadzwyczajnych wypadków.

ŚWIADCZENIE W MIEJSCE WYPEŁNIENIA - datio in solutum

• zachodzi wówczas, gdy dłużnik ofiarowuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje (art.453 zd.1)

• przesłanki to nowa umowa stron i rzeczywiste dokonanie świadczenia przez dłużnika; bez dokonania świadczenia może bowiem dojść najwyżej do odnowienia zobowiązania;

• gdyby dłużnik przy świadczeniu w miejsce wypełnienia świadczył rzecz mającą wady, uważa się dług dotychczasowy mimo to za wygasły, a co do wad stosuje się przepisy o rękojmi, jak przy umowie sprzedaży lub zamiany (art.453 zd.2)

POTRĄCENIE - compensatio

• Następuje wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie świadczenia drugiej strony na poczet swojej należności (art.498)

Np. Osoba A jest wierzycielem osoby B na sumę 200zł, a jednocześnie B wierzycielem A na sumę 500zł. Potrącenie może nastąpić co do sumy 500zł, a pozostałą resztę 300zł B musi zapłacić A w pieniądzach.

• Wyróżniamy 2 rodzaje potrącenia:

1. umowne - KC się nim nie zajmuje

2. ustawowe

1. Art.499 [Sposób] Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Czyli wywołuje skutek wsteczny - ex tunc

2. przesłanki (art.498):

• muszą istnieć dwie wierzytelności

• muszą one istnieć między tymi samymi osobami

• muszą być jednorodzajowe co do ich przedmiotu - KC dopuszcza potrącenia należności pieniężnych i rzeczy tej samej jakości oznaczonych co do gatunku

• muszą być wymagalne - czyli termin spełnienia obu świadczenia już upłynął

• wyjątek: nie wyłącza potrącenia odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela (art.501)

• muszą być zaskarżalne, czyli możliwe do dochodzenia przed sądem lub innym organem

1. przedawnienie: Art.502 - Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

4. nie mogą być potrącone w ogóle:

• wierzytelności nie ulegające zajęciu

• o dostarczenie środków utrzymania

• z czynów niedozwolonych

• takie, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

ODNOWIENIE - novatio

• W celu umorzenia dotychczasowego zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić

• inne świadczenie (np. dłużnik zamiast tony gwoździ dostarcza 2 tony śrub)

• to samo świadczenie, ale z innej podstawy prawnej (np. zapłata określonej kwoty pieniężnej nie jako cena sprzedaży, lecz pożyczka).

• Zawarcie umowy o odnowienie prowadzi bezpośrednio do wygaśnięcia dotychczasowego zobowiązania, a w jego miejsce pojawia się nowe.

• Nie stanowią odnowienia, w razie wątpliwości, zmiany treści dotychczasowego zobowiązania (miejsca, czasu, sposobu spełnienia). W szczególności odnosi się to do sytuacji, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika czek lub weksel. (art.506)

ZŁOŻENIE DO DEPOZYTU SĄDOWEGO

Art. 467. [Złożenie do depozytu sądowego]

Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:

1) jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;

2) jeżeli wierzycie! nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia;

3) jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;

4) jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Art. 468. [Zawiadomienie wierzyciela]

§1. O złożeniu świadczenia do depozytu sądowego dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie.

§ 2. W razie niewykonania powyższego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę.

Art. 469. [Odbiór przedmiotu z depozytu]

§ 1. Dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik może przedmiot złożony odebrać.

§ 2. Jeżeli dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe.

Art. 470. [Skutki złożenia do depozytu]

Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.

ZWOLNIENIE Z DŁUGU

• Art.508 - Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

• Samo zrzeczenie się wierzyciela aktem jednostronnym nie wystarcza jednak do wygaśnięcia zobowiązania - konieczna jest umowa między stronami.

• Umowa o zwolnienie zasadniczo wywołuje skutek na przyszłość - ex nunc, poczynając od jej zawarcia.

• Ma ona charakter kauzalny, chociaż causa nie musi być wyraźnie wskazana.

ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRAWNEGO

• Wymagana jest obopólna zgoda zainteresowanych, czyli zawarcie umowy rozwiązującej tę, uprzednio zawartą.

• KC nie normuje tego wprost, ale możliwość tę wywodzi się z zasady swobody umów.

• Zasadniczo umowa rozwiązująca umowę wywoła skutek ex tunc - umowa powinna doprowadzić do stanu istniejącego przed jej zawarciem, ale to nie zawsze jest możliwe. Strony mogą postanowić, że umowa rozwiązująca będzie działać jedynie na przyszłość - ex nunc.

• Od umownego rozwiązania zobowiązania należy odróżnić rozwiązanie jednostronne, dokonane przez wypowiedzenie lud odstąpienie od umowy.

INNE SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ:

• upływ czasu (np. najem na czas określony)

• ziszczenie się warunku rozwiązującego

• śmierć dłużnika lub wierzyciela, gdy zobowiązanie ma osobisty charakter

• osiągnięcie celu zobowiązania (np. umowa o naukę)

• konfuzja, czyli zjednoczenie wierzyciela i dłużnika w jednej osobie (np. spadkobranie)

• niekiedy sąd może orzec o rozwiązaniu umowy.

44. GRUPY UMÓW NAZWANYCH

Umowy szczegółowo unormowane przez przepisy prawa cywilnego tzw. umowy nazwane:

1. Przenoszące prawa:

• sprzedaż; zamiana

• darowizna; dostawa

• kontraktacja

2. Dotyczące korzystania z rzeczy lub praw:

• najem; dzierżawa

• użyczenie; pożyczka

3. Dotyczące świadczenia usług:

• zlecenie; przechowanie;

• skład; agencja; komis;

• umowa przewozu; umowa spedycji

• umowa rachunku bankowego

• umowa o usługi hotelarskie

4. Dotyczące wykonania robót:

• umowa o dzieło

• umowa o roboty budowlane

5. Umowy losowe:

• ubezpieczenie; renta

• dożywocie; przyrzeczenie publiczne

• gra i zakład

6. Umowy o ułatwianie wykonania zobowiązania:

• poręczenie

• ugoda

7. Umowy o osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego

• umowa spółki cywilnej

Oprócz nich występują również tzw. umowy nienazwane:

• leasing; factoring;

• licencje; franchising

45. SPRZEDAŻ KONSUMENCKA w świetle ustawy z dnia 22.07.2002r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141 poz. 1176)

I. Zakres stosowania ustawy.

Określa to art.1 niniejszej ustawy, który stanowi:

1. Ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny).,

oraz określa również wyłączenie stosowania przepisów tej ustawy w kolejnych ustępach ww. artykułu:

2. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, jak również do gazu i wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości.

3. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży egzekucyjnej oraz sprzedaży dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym.

4. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów art. 556-581 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny .

II. Obowiązki sprzedawcy.

Art. 2. 1. Sprzedawca jest obowiązany podać do wiadomości kupującego cenę oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego cenę jednostkową (cenę za jednostkę miary), chyba że wyrażają się one tą samą kwotą. Przy sprzedaży towaru konsumpcyjnego oferowanego luzem jest wymagane podanie jedynie ceny jednostkowej. Taki sam sposób podawania cen powinien być stosowany w reklamie.

2. Przy sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę oraz sprzedaży za cenę powyżej dwóch tysięcy złotych sprzedawca jest obowiązany potwierdzić na piśmie wszystkie istotne postanowienia zawartej umowy.

3. W pozostałych przypadkach, na żądanie kupującego, sprzedawca wydaje pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, zawierające oznaczenie sprzedawcy z jego adresem, datę sprzedaży oraz określenie towaru konsumpcyjnego, jego ilość i cenę.

Art. 3. 1. Sprzedawca dokonujący sprzedaży w Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany udzielić kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania ze sprzedanego towaru konsumpcyjnego. W szczególności należy podać: nazwę towaru, określenie producenta lub importera i kraj pochodzenia towaru, znak bezpieczeństwa i znak zgodności wymagane przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz, stosownie do rodzaju towaru, określenie jego energochłonności, a także inne dane wskazane w odrębnych przepisach.

3. Informacje, o których mowa w ust. 1, powinny znajdować się na towarze konsumpcyjnym lub być z nim trwale połączone, w przypadku gdy towar jest sprzedawany w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. W pozostałycꗬÁIЕለ¿ကЀ丫

wiązany zapewnić w miejscu sprzedaży odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające dokonanie wyboru towaru konsumpcyjnego i sprawdzenie jego jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.

4. Na żądanie kupującego sprzedawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy.

5. Sprzedawca jest obowiązany wydać kupującemu wraz z towarem konsumpcyjnym wszystkie elementy jego wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.

III. Odpowiedzialność sprzedawcy.

Art. 4. 1. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeżeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową; w przypadku stwierdzenia niezgodności przed upływem sześciu miesięcy od wydania towaru domniemywa się, że istniała ona w chwili wydania.

2. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego domniemywa się, że jest on zgodny z umową, jeżeli odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi lub ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, a także gdy nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy, chyba że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia towaru.

3. W przypadkach nieobjętych ust. 2 domniemywa się, że towar konsumpcyjny jest zgodny z umową, jeżeli nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany, oraz gdy jego właściwości odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju. Takie samo domniemanie przyjmuje się, gdy towar odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na składanych publicznie zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela; w szczególności uwzględnia się zapewnienia, wyrażone w oznakowaniu towaru lub reklamie, odnoszące się do właściwości towaru, w tym także terminu, w jakim towar ma je zachować.

4. Na równi z zapewnieniem producenta traktuje się zapewnienie osoby, która wprowadza towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, oraz osoby, która podaje się za producenta przez umieszczenie na towarze swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego.

IV. Wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy.

Art. 5. Sprzedawca nie jest związany zapewnieniem, o którym mowa w art. 4, jeżeli wykazał, że zapewnienia tego nie znał ani, oceniając rozsądnie, znać nie mógł albo że nie mogło ono mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy, albo też że jego treść sprostowano przed zawarciem umowy.

tezy z piśmiennictwa

Art. 6. Za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową uważa się również nieprawidłowość w jego zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą ponosi on odpowiedzialność, albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży.

Art. 7. Sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności, która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.

V. Niezgodność towaru z umową - żądania kupującego.

Art. 8. 1. Jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość towaru zgodnego z umową oraz rodzaj i stopień stwierdzonej niezgodności, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie naraziłby kupującego inny sposób zaspokojenia.

2. Nieodpłatność naprawy i wymiany w rozumieniu ust. 1 oznacza, że sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.

3. Jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione.

4. Jeżeli kupujący, z przyczyn określonych w ust. 1, nie może żądać naprawy ani wymiany albo jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy; od umowy nie może odstąpić, gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna. Przy określaniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany uwzględnia się rodzaj towaru i cel jego nabycia.

VI. Utrata uprawnień przez kupującego.

Art. 9. 1. Kupujący traci uprawnienia przewidziane w art. 8, jeżeli przed upływem dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zawiadomi o tym sprzedawcy. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem.

2. Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów określi, w drodze rozporządzenia, dla towarów żywnościowych krótsze terminy zawiadomienia, mając na względzie trwałość tych towarów.

VII. Czasokres odpowiedzialności za wady towaru oraz wyłączenie upływu terminów.

Art. 10. 1. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu; termin ten biegnie na nowo w razie wymiany towaru. Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku.

2. Roszczenia kupującego określone w art. 8 przedawniają się z upływem roku od stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową; przedawnienie nie może się skończyć przed upływem terminu określonego w ust. 1. W takim samym terminie wygasa uprawnienie do odstąpienia od umowy.

3. Zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową przerywa bieg przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie w czasie wykonywania naprawy lub wymiany oraz prowadzenia przez strony, nie dłużej jednak niż przez trzy miesiące, rokowań w celu ugodowego załatwienia sprawy.

4. Upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli sprzedawca w chwili zawarcia umowy wiedział o niezgodności i nie zwrócił na to uwagi kupującego.

VIII. Ograniczenia w zawieranych umowach sprzedaży.

Art. 11. Uprawnień unormowanych w niniejszej ustawie nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W szczególności nie można tego dokonać przez oświadczenie kupującego, że wie o wszelkich niezgodnościach towaru z umową, lub przez wybór prawa obcego.

IX. Uprawnienia sprzedawcy.

Art. 12. 1. W przypadku zaspokojenia roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedawca może dochodzić odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeżeli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży konsumenckiej. Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań.

2. Roszczenie zwrotne przewidziane w ust. 1 przedawnia się z upływem sześciu miesięcy; staje się wymagalne z chwilą zaspokojenia kupującego, nie później jednak niż w dniu, w którym sprzedawca obowiązany był to uczynić.

X. Zasady udzielania gwarancji.

Art. 13. 1. Udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej opłaty przez oświadczenie gwaranta, zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszących się do towaru konsumpcyjnego; określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy właściwość sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu. Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.

2. Sprzedawca udzielający gwarancji wydaje kupującemu wraz z towarem dokument gwarancyjny; powinien także sprawdzić zgodność znajdujących się na towarze oznaczeń z danymi zawartymi w dokumencie gwarancyjnym oraz stan plomb i innych umieszczonych na towarze zabezpieczeń.

3. Oświadczenie gwarancyjne powinno być sformułowane zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 3 ust. 1 zdanie pierwsze. Jednakże uchybienie tym wymaganiom pozostaje bez wpływu na ważność gwarancji i nie pozbawia kupującego wynikających z niej uprawnień.

5. W dokumencie gwarancyjnym należy zamieścić podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, w tym w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Ponadto powinno być w nim zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wꗬÁIЕለ¿ကЀ丫

ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny).

2. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, jak również do gazu i wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości.

3. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży egzekucyjnej oraz sprzedaży dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym.

4. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów art. 556-581 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.

Art. 2. 1. Sprzedawca jest obowiązany podać do wiadomości kupującego cenę oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego cenę jednostkową (cenę za jednostkę miary), chyba że wyrażają się one tą samą kwotą. Przy sprzedaży towaru konsumpcyjnego oferowanego luzem jest wymagane podanie jedynie ceny jednostkowej. Taki sam sposób podawania cen powinien być stosowany w reklamie.

2. Przy sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę oraz sprzedaży za cenę powyżej dwóch tysięcy złotych sprzedawca jest obowiązany potwierdzić na piśmie wszystkie istotne postanowienia zawartej umowy.

3. W pozostałych przypadkach, na żądanie kupującego, sprzedawca wydaje pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, zawierające oznaczenie sprzedawcy z jego adresem, datę sprzedaży oraz określenie towaru konsumpcyjnego, jego ilość i cenę.

Art. 3. 1. Sprzedawca dokonujący sprzedaży w Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany udzielić kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania ze sprzedanego towaru konsumpcyjnego. W szczególności należy podać: nazwę towaru, określenie producenta lub importera i kraj pochodzenia towaru, znak bezpieczeństwa i znak zgodności wymagane przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz, stosownie do rodzaju towaru, określenie jego energochłonności, a także inne dane wskazane w odrębnych przepisach.

2. Informacje, o których mowa w ust. 1, powinny znajdować się na towarze konsumpcyjnym lub być z nim trwale połączone, w przypadku gdy towar jest sprzedawany w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. W pozostałych przypadkach sprzedawca jest obowiązany umieścić w miejscu sprzedaży towaru informację, która może zostać ograniczona do nazwy towaru i jego głównej cechy użytkowej oraz wskazania producenta lub importera i kraju pochodzenia towaru.

3. Sprzedawca jest obowiązany zapewnić w miejscu sprzedaży odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające dokonanie wyboru towaru konsumpcyjnego i sprawdzenie jego jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.

4. Na żądanie kupującego sprzedawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy.

5. Sprzedawca jest obowiązany wydać kupującemu wraz z towarem konsumpcyjnym wszystkie elementy jego wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.

Art. 4. 1. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeżeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową; w przypadku stwierdzenia niezgodności przed upływem sześciu miesięcy od wydania towaru domniemywa się, że istniała ona w chwili wydania.

2. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego domniemywa się, że jest on zgodny z umową, jeżeli odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi lub ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, a także gdy nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy, chyba że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia towaru.

3. W przypadkach nieobjętych ust. 2 domniemywa się, że towar konsumpcyjny jest zgodny z umową, jeżeli nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany, oraz gdy jego właściwości odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju. Takie samo domniemanie przyjmuje się, gdy towar odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na składanych publicznie zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela; w szczególności uwzględnia się zapewnienia, wyrażone w oznakowaniu towaru lub reklamie, odnoszące się do właściwości towaru, w tym także terminu, w jakim towar ma je zachować.

4. Na równi z zapewnieniem producenta traktuje się zapewnienie osoby, która wprowadza towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, oraz osoby, która podaje się za producenta przez umieszczenie na towarze swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego.

Art. 5. Sprzedawca nie jest związany zapewnieniem, o którym mowa w art. 4, jeżeli wykazał, że zapewnienia tego nie znał ani, oceniając rozsądnie, znać nie mógł albo że nie mogło ono mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy, albo też że jego treść sprostowano przed zawarciem umowy.

tezy z piśmiennictwa

Art. 6. Za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową uważa się również nieprawidłowość w jego zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą ponosi on odpowiedzialność, albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży.

Art. 7. Sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności, która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.

Art. 8. 1. Jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość towaru zgodnego z umową oraz rodzaj i stopień stwierdzonej niezgodności, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie naraziłby kupującego inny sposób zaspokojenia.

2. Nieodpłatność naprawy i wymiany w rozumieniu ust. 1 oznacza, że sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.

3. Jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione.

4. Jeżeli kupujący, z przyczyn określonych w ust. 1, nie może żądać naprawy ani wymiany albo jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy; od umowy nie może odstąpić, gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna. Przy określaniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany uwzględnia się rodzaj towaru i cel jego nabycia.

Art. 9. 1. Kupujący traci uprawnienia przewidziane w art. 8, jeżeli przed upływem dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zawiadomi o tym sprzedawcy. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem.

2. Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów określi, w drodze rozporządzenia, dla towarów żywnościowych krótsze terminy zawiadomienia, mając na względzie trwałość tych towarów.

Art. 10. 1. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu; termin ten biegnie na nowo w razie wymiany towaru. Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku.

2. Roszczenia kupującego określone w art. 8 przedawniają się z upływem roku od stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową; przedawnienie nie może się skończyć przed upływem terminu określonego w ust. 1. W takim samym terminie wygasa uprawnienie do odstąpienia od umowy.

3. Zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową przerywa bieg przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie w czasie wykonywania naprawy lub wymiany oraz prowadzenia przez strony, nie dłużej jednak niż przez trzy miesiące, rokowań w celu ugodowego załatwienia sprawy.

4. Upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli sprzedawca w chwili zawarcia umowy wiedział o niezgodności i nie zwrócił na to uwagi kupującego.

Art. 11. Uprawnień unormowanych w niniejszej ustawie nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W szczególności nie można tego dokonać przez oświadczenie kupującego, że wie o wszelkich niezgodnościach towaru z umową, lub przez wybór prawa obcego.

Art. 12. 1. W przypadku zaspokojenia roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedawca może dochodzić odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeżeli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży konsumenckiej. Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań.

2. Roszczenie zwrotne przewidziane w ust. 1 przedawnia się z upływem sześciu miesięcy; staje się wymagalne z chwilą zaspokojenia kupującego, nie później jednak niż w dniu, w którym sprzedawca obowiązany był to uczynić.

Art. 13. 1. Udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej opłaty przez oświadczenie gwaranta, zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszących się do towaru konsumpcyjnego; określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy właściwość sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu. Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.

2. Sprzedawca udzielający gwarancji wydaje kupującemu wraz z towarem dokument gwarancyjny; powinien także sprawdzić zgodność znajdujących się na towarze oznaczeń z danymi zawartymi w dokumencie gwarancyjnym oraz stan plomb i innych umieszczonych na towarze zabezpieczeń.

3. Oświadczenie gwarancyjne powinno być sformułowane zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 3 ust. 1 zdanie pierwsze. Jednakże uchybienie tym wymaganiom pozostaje bez wpływu na ważność gwarancji i nie pozbawia kupującego wynikających z niej uprawnień.

4. W dokumencie gwarancyjnym należy zamieścić podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, w tym w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Ponadto powinno być w nim zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową.

Art. 15. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2003 r.

Prawo Cywilne - PRAWO ZOBOWIĄZAŃ / III i IV semestr /Z.R..®

2

---