ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

II. PRAWO RZECZOWE

1. POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA RZECZOWEGO W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM

Tradycyjnie już wyróżnia się w literaturze pojęcie prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym i w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo rze­czowe w znaczeniu przedmiotowym - oznacza zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy przybierające postać podmiotowych praw rzeczowych, jest więc zespołem źródeł prawa regulującego problematykę podmiotowych praw rzeczowych, czyli regulującego:

• powstanie treści,

• zmianę,

• ustanie

prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy, czyli praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym.

Podstawowe źródła prawa rzeczowego.

• zasadniczy trzon stanowią przepisy księgi II Kodeksu cywilnego w wyrażeniu ustawowym zatytułowanej „własność i inne prawa rzeczowe", a w obiegowym języku prawniczym nazywanej często właśnie „prawem rzeczowym".

• zastoso­wanie znajdują tu jeszcze przepisy pozostałych ksiąg Kodeksu cywilnego; cho­ciażby z księgi I przepisy dotyczące przedmiotów stosunków cywilnoprawnych [art.44-55 Kc], a z księgi III i IV przepisy dotyczące nabycia i utraty praw pod­miotowych.

• niezbędne jest również sięganie do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakresie zawartej tam regulacji majątkowej,

• sporą dozę problematyki prawno-rzeczowej zawiera również Kodeks postępowania cywilnego.

Poza rzeczą niekiedy przedmiotem praw rzeczowych mogą być prawa majątkowe np. użytkowanie praw, zastaw na prawach, hipoteka na użytkowaniu wieczystym.

2. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAW RZECZOWYCH W ZNACZENIU PODMIOTOWYM

Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym - oznacza tę kategorię cywilnych praw podmiotowych, które spełniają łącznie dwa warunki:

• dotyczą rzeczy i

• ukształtowane zostały jako prawa bezwzględne, czyli skuteczne wobec wszystkich (erga omnes).

W systemie prawa cywilnego istnieją dwie podstawowe kategorie majątkowych praw podmiotowych:

• prawa rzeczowe o podanych wcześniej cechach;

• prawa obligacyjne - podstawowym prawem obligacyjnym jest wierzytelność, której istotą jest to, że strona uprawniona może żądać od strony zobowiązanej określonego zachowania (świadczenia).

Cywilnoprawne formy korzystania z rzeczy są niejednolite, przybierają mianowicie postać:

• praw podmiotowych bezwzględnych (prawo własności i inne prawa rzeczowe) bądź

• praw podmiotowych względnych (najem, dzierżawa, użyczc­ie itd.).

Rozdzielona jest równocześnie regulacja prawna korzystania z rzeczy w zależności od rodzaju przyjętego prawa podmiotowego:

• regulację korzystania z rzeczy pod postacią praw bezwzględnych zawierają zasadniczo przepisy księgi II Kodeksu cywilnego oraz dalszych ustaw odrębnych, zaś

• regulację praw względnych znajdujemy wśród przepisów księgi III Kodeksu cywilnego oraz dalszych przepisów odrębnych i związkowych.

Rodzaje podmiotowych praw rzeczowych (ich kolejność ma znaczenie):

1. prawo własności,

2. użytkowanie wieczyste,

3. ograniczone prawa rzeczowe, a wśród nich:

• użytkowanie,

• służebność,

• zastaw,

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdziel­cze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• hipoteka.

Mamy więc do czynienia z trójpodziałem podmiotowych praw rzeczo­wych:

1. naczelną funkcję pełni tu prawo własności - obejmuje najszerszą gamę uprawnień, a mianowicie uprawnia do korzystania z rzeczy (własnej) i rozpo­rządzania rzeczą [art.140 Kc], z niego wywodzą się dalsze prawa rzeczowe (prawa na rzeczy cudzej),

2. pośrednim, choć zbliżonym do prawa własności, jest prawo użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu państwowego lub komunalnego, może również swoim prawem rozporządzać [art.233 Kc].

3. natomiast bardzo zróżnicowana jest, stosownie do ich mnogości, treść ogra­niczonych praw rzeczowych:

• wszystkie ograniczają jednak, choć w różnym stopniu, cudze prawo własności,

• niektóre z nich wiążą się z posiadaniem rzeczy; użytkowanie, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (we wszyst­kich odmianach),

• pierwsze z nich uprawnia do używania rzeczy i pobierania jej pożytków [art.252 Kc],

• spółdzielcze prawo do lokalu uprawnia do używania przydzielonego lokalu [art.213 §1 Pr. Spółdz]; ponadto jest ono zbywalne i dzie­dziczne [art.223 §1 Pr.Spółdz.].

• natomiast prawo zastawu nie daje żadnego uprawnienia do używania rzeczy; przysługujące zastawnikowi posiadanie rzeczy stanowi jedynie (i aż) gwarancję realnego zabezpieczenia wierzytelności,

Istotnym elementem praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym jest ich szczególny przedmiot, którym jest  rzecz, rozumiana jako przedmiot materialny. Istnieje zasada zamkniętej listy praw rzeczowych, co oznacza, że zainteresowani mogą ustanawiać jedynie takie prawa rzeczowe, jakie ustawa przewiduje.

3. RZECZY JAKO PRZEDMIOTY PRAW RZECZOWYCH

W literaturze prawniczej sporne jest zagadnienie przedmiotu stosunków cy­wilnoprawnych (i wszelkich stosunków prawnych), spór ten prze­nosi się także na płaszczyznę przedmiotu praw podmiotowych.

Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest określone zachowanie się stron stosunku re­gulowane normami prawa cywilnego; zachowanie dozwolone, nakazane lub zakazane, które odnosi się do pewnych określonych obiektów, można tu wska­zać na:

• rzeczy,

• przedmioty materialne nie będące rzeczami,

• przedmioty niemate­rialne.

Uwzględniając powyższe, można stwierdzić, że w prawie rzeczowym przedmiotami, na które skierowana jest regulacja prawna, są rzeczy jako przedmioty materialne, na tej podstawie mówimy więc o rzeczach jako przedmiotach stosunków prawnorzeczowych (cywilnoprawnych) czy też o rzeczach jako przedmio­tach podmiotowych praw rzeczowych.

Zasadniczo, według prawa polskiego, przedmiotem praw rzeczowych (stosunków prawnorze­czowych) mogą być jedynie istniejące rzeczy zindywidualizowane.

Rzeczy - rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego [art.45] są tylko przedmioty materialne, a wśród nich:

• materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym,

• na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny),

• że w stosunkach społeczno - gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Zatem można mówić o przesłankach rzeczy, czyli że są one:

• materialne,

• wyodrębnione,

• mogą być przedmiotem obrotu.

Klasyfikacja rzeczy - pyt.8 Części ogólnej „Przedmioty stosunków cywilnoprawnych”.

4. RZECZY RUCHOME I NIERUCHOMOŚCI

Doniosłe znaczenie prawne ma podział rzeczy na:

• nieruchomości i

• rzeczy ruchome.

W regulacji prawnej odbija się to ustanowieniem odrębnego, szcze­gólnego reżimu prawnego dla nieruchomości, co jest miarą gospodarczej funk­cji nieruchomości, a mianowicie:

1. najpierw wyodrębniono grupę praw podmiotowych zarezerwowanych wyłącznie dla nieruchomości, czyli:

• użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka,

• własnościowe pra­wo do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej (w obszarze stosunków obligacyj­nych dożywocie).

2. dalej - instytucja ksiąg wieczystych służy ujawnieniu praw rzeczowych (oraz niektórych praw i roszczeń osobistych) na nieruchomo­ściach.,

3. spotykamy wreszcie - w obrębie prawa własności, znaczne różnice re­gulacji legislacyjnej dotyczącej granic prawa własności oraz nabycia i utraty prawa własności nieruchomości.

Na drugim biegunie brak zaś zasadniczo równie drastycznej, interwencyjnej regulacji prawnej w odniesieniu do rzeczy ruchomych, sporadyczne wyjątki dotyczące rzeczy specjalnego przeznaczenia (dobra kultury, broń itp.) nie czy­nią zasadniczego wyłomu. Mając na uwadze powyższe można więc powiedzieć, że prawo podmiotowe praktycznie jest zarezerwowane wyłącznie dla nieruchomości.

NIERUCHOMOŚCI

Pojęcie nieruchomości zdefiniowano w [art.46 §1 Kc] - zgodnie z nim nieruchomościami są:

• części powierzch­ni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również

• budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

NIERUCHOMOŚĆ GRUNTOWA

Zasadniczo grunty stanowią nieruchomości, w literaturze prawniczej uży­wa się wielokrotnie na oznaczenie tego rodzaju nieruchomości pojęcia nieru­chomości gruntowej.

Budynki oraz inne urządzenia trwale z gruntem związa­ne są zaś (co do zasady) częściami składowymi gruntu według zasady super-ficies solo cedit [art.48 Kc], zatem jako część składowa nie stanowią odrębnego przed­miotu własności (dzielą losy prawne gruntu [zob. art.47 §1 Kc]).

Możliwe są jednak od tej zasady wyjątki przewidziane w ustawie:

• sygnalizuje taką możliwość [art.46 §1 Kc] infine oraz [art.48 Kc] inpuncipio - budynki oraz części budynków są nieruchomościami w rozumieniu prawa (a nie częściami składowymi),

• jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przed­miot własności, można wtedy mówić o nieruchomości budynkowej lub lokalowej.

Natomiast zwykłą postać nieruchomości stanowią grunty - zgodnie z [art.46 §1 Kc] wyróżnienie nieruchomości następuje za pomocą prawnego kryterium własności, po geodezyjnym określeniu jej granic.

Nieruchomością (tutaj nieruchomością gruntową) jest więc:

• wydzielona fizycznie (geodezyjnie) i

• wyodrębniona prawnie (poprzez osobę właściciela)

• część powierzchni ziemskiej.

NIERUCHOMOŚĆ ROLNA

Od nieruchomości w rozumieniu [art.46 Kc] należy odróżnić nieruchomość rolną zdefiniowaną w [art.46¹ Kc], zgodnie z nim nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być :

• wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie

• w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

RZECZY RUCHOME

W Kodeksie cywilnym nie określono natomiast pojęcia rzeczy ruchomych, niemniej jednak a contrario trzeba uznać, że należą do nich: wszelkie przed­mioty materialne nie stanowiące nieruchomości ani ich części składowych (z zasady nie podlegają rejestrowi - wyjątek stanowi np. ewidencja pojazdów).

5. CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY

Poszczególne rzeczy miewają częstokroć złożoną strukturę fizyczną, naj­częściej składają się:

• z różnych elementów, które

• w wyniku połączenia tracą sa­modzielny byt

• i stanowią jedną całość w sensie fizycznym i gospodarczym.

Według przepisu [art.47 §2 Kc] częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone:

• bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo

• bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączo­nego.

(np.: silnik w samochodzie, budynek wzniesiony na gruncie, drzewo w lesie).

Trzeba jeszcze uzupełnić, że przedmioty połączone z rzeczą tylko do prze­mijającego użytku nie stanowią części składowych [art.47 §3 Kc] (np.: barak na placu budowy, kiosk handlowy na placu targowym).

Widać więc, że określony przedmiot staje się częścią składową rzeczy jeżeli:

• jest z nią na stałe połączony w sensie fizycznym (nie tylko gospodarczym)

• na tyle mocno, że ich rozłączenie spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź ca­łości, bądź przedmiotu odłączonego.

Wymaga szczególnego podkreślenia, że część składowa rzeczy:

• nie może być odrębnym przedmiotem własności oraz innych praw rzeczowych [art.47 §1 Kc],

• inaczej mówiąc, określona rzecz złożona jest w całości jednym przed­miotem własności i dalszych praw rzeczowych,

• własność rzeczy rozciąga się na jej części składowe.

[Art.48 Kc]  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

[Art.49 Kc]  Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

[Art.50 Kc]  Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.

6. RZYNALEŻNOŚĆ

Od części składowych należy odróżnić pojęcie przynależności rzeczy, we­dług przepisu [art.51 §1 Kc] przynależnościami są:

• rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem,

• jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

Przykład: ciągnik rolniczy w gospodarstwie rolnym, meble w mieszkaniu, itd.

Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej [art.51 §2 Kc]. Przynależność nie traci swojego charakteru przez przemi­jające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną [art.51 §3 Kc].

W przeciwieństwie do części składowych:

• brakuje tu ścisłego związku fi­zycznego,

• najistotniejszy zaś jest funkcjonalny (gospodarczy) związek przy­należności z rzeczą główną,

• w związku z tym możliwe jest rozdzielenie przy­należności i rzeczy głównej bez jakiejkolwiek szkody fizycznej,

• obrazowo mówiąc, przynależność służy do lepszego, wygodniejszego, niekiedy komfor­towego korzystania z rzeczy głównej.

Przykład: radioodtwarzacz w samochodzie, luksusowe wyposażenie mieszkania.

Z uwagi na specyfikę przynależności ustawodawca nie zastrzega już tutaj przesadnych rygorów prawnych, zbliżonych do reżimu prawnego części skła­dowych, a mianowicie:

• nie zastrzega, że przynależność nie może być odrębnym przed­miotem własności oraz innych praw rzeczowych,

• postanawia natomiast, prze­pisem rangi iuris dispositivi, że czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wy­nika z treści czynności albo z przepisów szczególnych [art.52 Kc],

• mogą więc strony czynności prawnej wyłączyć z obrotu przynależności, gdy rozporządzają rzeczą główną, jeżeli zaś nie zawierają w umowie takiego postanowienia, roz­porządzenie obejmuje rzecz główną wraz z przynależnością.

7. WŁASNOŚĆ (pojęcie, treść, granice, wykonywanie)

POJECIE WŁASNOŚCI

Własność w znaczeniu prawnym - oznacza przeniesienie podstawowej instytucji dla danego systemu społeczno-ekonomicznego na grunt prawa, w tym znaczeniu własność stanowi prawną formę korzystania z rzeczy, czyli jest to tylko jedna, podstawowa forma władania częściami przyrody, która musi być odróżniana od innych form władania, jak użytkowanie, najem czy dzierżawa.

Własność z znaczeniu ekonomicznym - oznacza każdą formę władania częściami przyrody mającymi wartość majątkową, która pozwala na zawłaszczenie materialnych części przyrody, czyli w tym znaczeniu właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem majątkowym, przy czym obojętna jest forma prawna, która takie dysponowanie umożliwia.

Prawo własności jest:

• prawem bezwzględnym - podobnie jak wszystkie prawa rzeczowe jest skuteczne wobec wszystkich (erga omnes),

• prawem podmiotowo-uniwersalnym - zasadniczo bowiem może przysługiwać każdej osobie, poza nielicznymi wyjątkami (np. uzasadnione ograniczenia dotyczące posiadania broni, itp.),

• prawem bezterminowym - nie spotykamy współcześnie w ustawodawstwie polskim własności podzielonej w czasie, zasadniczo, ze swej natury, własność trwa tak długo, jak długo istnieje rzecz będąca przedmiotem własności, w tym czasie następują jedynie podmiotowe zmiany wła­sności, wyjątki:

• odrębna własnośći budynków nabytych lub wzniesionych przez użytkownika wieczystego,

• czasowe ograniczenie własności rzeczy ruchomych z woli stron, można przenieść własność rzeczy ruchomej z zastrzeże­niem terminu końcowego (nie można tak uczynić w przypadku nieru­chomości),

• jest najszerszym i najpełniejszym prawem rzeczowym - dalsze prawa rzeczowe są już formą pochodną od prawa wła­sności.

TREŚĆ WŁASNOŚCI

Na podstawie obowiązujących przepisów można mówić o:

• treści pozytywnej własności - którą są uprawnienia właściciela (posiadają swoje granice) oraz

• treści negatywnej własności - którymi jest oprócz określonych ograniczeń dla samego właściciela także powszechny obowiązek nienaruszania sfery dozwolonego zachowania się właściciela przez osoby trzecie jako „wyłączone" i zobowiązane do bier­nego przestrzegania cudzej własności.

UPRAWNIENIA - treść pozytywna własności

Przepis [art.140 Kc], zakłada, że właściciel może z rzeczą czynić wszystko, czego mu prawo nie zabrania, a mianowicie:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może,

• z wyłączeniem innych osób, (wyrażą negatywna treść własności dla osób trzecich)

• korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa,

• w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

• W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Pozytywną stronę własności opisuje najlepiej stara, tradycyjna triada uprawnień:

1) posiadanie IUS POSSIDENDI,

2) używanie, pobieranie pożytków, zużycie rzeczy IUS UTENDI, FRUENDI, ABUTENDI,

3) rozporządzanie rzeczą IUS DISPONENDI

Wyliczenie wszelkich uprawnień właściciela w sposób pełny i zamknięty jest niemożliwe, gdyż te uprawnienia mogą mieć różny charakter: od uprawnień do określonych działań (zaniechań) faktycznych, po działania prawne.

Istnieje swoiste domniemanie uprawnień na korzyść właściciela, oznacza to, że konkretny atrybut służy właścicielowi, chyba że z przepisu szczegółowego wynikałby wniosek odmienny.

GRANICE WŁASNOŚCI ORAZ JEJ WYKONYWANIE

OGRANICZENIA - treść negatywna własności:

Treścią negatywna prawa własności - są ustawowe wyznaczniki prawa własności, które wiążą się z powszechnym obowiązkiem nienaruszania sfery dozwolonego zachowania się właściciela (tzw. granice przestrzenne i czasowe), należą do nich wyznaczniki opisane w [art.140 Kc]:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może,

• z wyłączeniem innych osób, (wyrażą negatywna treść własności dla osób trzecich)

• korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa,

• w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

• W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Najważniejszym wyznacznikiem prawa własności są granice prawa (ustaw), należą do nich :

I. Ograniczenia prawa własności wynikające z przepisów prawa cywilnego, w zakresie korzystania z nieruchomości związane z prawem sąsiedzkim [art.144-154 Kc].

[Art.144 Kc] Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Są to przepisy nakładające na sąsiadów ograniczenia i obowiązki pozwalające na w miarę bezkonfliktowe wykonywanie prawa własności nieruchomości, a mianowicie:

1. Ograniczające oddziaływanie (immisje) na nieruchomości sąsiedzkie oraz określające sposób korzystania z przygranicznych pasów ziemi, należą do nich np. immisje:

• bezpośrednie: są bezwzględnie zakazane, szkodzimy bezpośrednio sąsiadowi np. skierowanie na jego grunt za pomocą urządzeń własnych ścieków itp.

• pośrednie: np. wytwarzanie hałasu, zapachów itp.

• materialne: np. pył, dym, energia, hałas, światło itp.

• niematerialne: związane z oddziaływaniem na sferę psychiczną np. poczucie estetyki, poczucie zagrożenia.

[Art.147 Kc] Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia.

[Art.148 Kc] Owoce spadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Przepisu tego nie stosuje się, gdy grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny.

[Art.149 Kc] Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

[Art.150 Kc] Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu; jednakże w wypadku takim właściciel powinien uprzednio wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.”

2. Przewidujące powstanie służebności :

• służebność drogi koniecznej może zostać ustanowiona w drodze umownej lub w trybie orzeczenia sądowego:

[Art.145 Kc]  § 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).

§ 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

§ 3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

3. Regulujące problem granic:

• granice przestrzenne ruchomości zawierają się w jej bryle,

• granice przestrzenne budynków i lokali zamykają się w ich bryłach,

• granice przestrzenne gruntu:

[Art.143 Kc] W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.

• granice przy budowie:

[Art.151 Kc]  Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nie uzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.

• rozgraniczenie gruntów:

[Art.152 Kc]  Właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie.

II. Ograniczenia prawa własności wynikające z innych przepisów niż prawo cywilne, do takich ograniczeń zaliczamy:

• zabrania się zbyt niskich lotów samolotem i innymi pojazdami powietrznymi (prawo lotnicze),

• ograniczenia dotyczące własności wszelkich kopalin (prawo górnicze),

• indywidualnie nikt nie może stać się właścicielem dobra powszechnego, czyli np.: jeziora z wodami przepływowymi, rzeki, dóbr kultury (zamku na Wawelu) itp., inaczej mówiąc dobra powszechne są wyłączone z obrotu cywilno-prawnego.

8. SPOSOBY NABYCIA I UTRATA WŁASNOŚCI

Ogólna charakterystyka nabycia i utraty własności:

• to zdarzenia prawne, które powodują przejście prawa własności z jednego podmiotu na drugi,

• to zdarzenia cywilnoprawne, które mogą powodować nabycie czy utratę prawa własności,

• wynika to z faktu, że najczęściej nabycie własności przez jeden podmiot oznacza utratę tego prawa po drugiej stronie, choć istnieją wyjątki (np. porzucenie rzeczy, co powoduje, że rzecz staje się niczyją, zniszczenie rzeczy itd.).

Podstawową klasyfikacją sposobów nabycia i utraty własności jest podział na:

1. pierwotne - nabywca nabywa swe prawo niezależnie od praw poprzednika, gdy nabywa rzecz niczyją lub gdy rzecz miała swego właściciela, ale nabywca nie wywodzi swego prawa od praw tego poprzedniego właściciela:

• konsekwencją pierwotnego nabycia jest z reguły to, że nabywca uzyskuje prawo własności w pełnym wymiarze, bez jakichkolwiek obciążeń,

• istnieją wprawdzie wyjątki np. w wypadku nabycia własności nieruchomości, której właściciel się zrzekł, Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za jej obciążenia.

2. pochodne - prawo własności przechodzi na następcę w takim zakresie, jakim przysługiwało poprzedniemu właścicielowi, a więc:

• ze wszystkimi obciążeniami i ograniczeniami, jakie dotykały prawa własności,

• z zachowaniem zasady, że „nie można przenieść więcej praw niż się samemu posiada”,

• istnieją także od tej zasady wyjątki np. nabycie w dobrej wierze własności od osoby nieuprawnionej [art. 169 Kc].

Ad.1) PIERWOTNE sposoby nabycia:

ZASIEDZENIE - jest to pierwotny sposób nabycia własności, przy którym nabywca uzyskuje, ex legę, prawo własności niezależnie od praw poprzednika, definicję legalną zasiedzenia zawiera [art.172 Kc], który mówi:

„§1. Posiadacz nieruchomości nie będący właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat 20 jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze.

§2. Posiadacz nieruchomość nabywa jej własność po upływie lat 30, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze."

Przesłankami zasiedzenia są:

• posiadanie samoistne o charakterze nieprzerwanym;

• upływ czasu (różnica dotyczy długości czasu niezbędnego do zasiedzenia rzeczy ruchomych i nieruchomości oraz kwestii dobrej wiary).

• okres zasiedzenia rzeczy ruchomych to 3 lata i tylko w dobrej wierze;

• nieruchomości to 20 lat w dobrej wierze i 30 lat w złej wierze.

ZNALEZIENIE RZECZY - nabycie własności następuje na skutek niepodjęcia przez właściciela rzeczy działań zmierzających do odzyskania rzeczy zgubionej:

• o zgubieniu rzeczy możemy mówić tylko wtedy, gdy właściciel utracił posiadanie rzeczy wbrew swojej woli,

• znalazca powinien natychmiast zawiadomić o znalezieniu rzeczy osobę uprawnioną do jej odbioru albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania tej osoby, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy,

• pieniądze, papiery wartościowe oraz inne kosztowności i mające wartość naukową lub artystyczną powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu, inne zaś rzeczy znalezione tylko na żądanie tego organu [art. 184 §1 Kc],

• znalazca, który spełnił wszystkie te obowiązki może żądać znaleźnego wysokości 1/10 wartości rzeczy, ale musi się zgłosić najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej,

• te zasady mają zastosowanie w przypadku znalezienia rzeczy w miejscu publicznym.

Ad.2) POCHODNE sposoby nabycia:

PRZENIESIENIE [art.155 - 170 Kc] - pod tym pojęciem rozumie się przejście prawa własności na podstawie umowy, jest to pochodny sposób przejścia prawa własności.

Umowa o przeniesienie własności:

• ma charakter kauzalny (z reguły), tzn. jeżeli nie istnieje przyczyna, dla której zawarto umowę, to taka umowa jest nieważna,

• przyczynami tymi są: umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, zapis, bezpodstawne wzbogacenie lub inne zdarzenie, z którego wynika obowiązek przeniesienia własności.

Przeniesienie własności rzeczy ruchomych:

• umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest umową o podwójnym skutku zobowiązująco - rozporządzającym i przenosi własność rzeczy w drodze jednej umowy:

• umowa taka ma charakter konsensualny gdyż do przeniesienia własności rzeczy wystarczy oświadczenie woli stron a niekoniecznie także wydanie rzeczy,

• taki podwójny skutek może być wyłączony wolą stron lub przepisami ustawy:

[Art.155 §1 Kc] Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

• umowa przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do gatunku nie ma podwójnego skutku, potrzebne jest też przeniesienie posiadania tych rzeczy, czyli wydanie rzeczy:

[Art.155 §2 Kc] Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Przeniesienie własności nieruchomości:

Nieruchomości występują jako rzecz oznaczona co do tożsamości, lecz ustawa wprowadza ograniczenia swobody treści i formy umów, a mianowicie:

• zakaz przenoszenia własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku i terminu,

[Art.157 §1 Kc] Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

[Art.157 §2 Kc] Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

• obowiązkowa forma aktu notarialnego, pod rygorem nieważności, wyjątki:

• przeniesienie następuje w trybie sądowym, albo

• w wypadku wniesienia gruntów jako wkładu do rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

• w przypadku nieruchomości należących do Skarbu Państwa szczegółowe unormowania zawiera ustawa z 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami, w takim wypadku obowiązuje zasada, że zawarcie umowy sprzedaży i oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste następuje w drodze przetargu (ustny ograniczony, ustny nieograniczony, pisemny nieograniczony i pisemny ograniczony).

• kolejnym ograniczeniem jest obrót nieruchomościami przez cudzoziemców, zgodnie z brzmieniem ustawy z 24 marca 1920 o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, takie nabycie wymaga zezwolenia, wydawanego w formie decyzji administracyjnej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Przeniesienie własności przez osobę nieuprawniona do rozporządzania rzeczą [art.169 Kc]:

§1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. Ta umowa ma charakter realny - wiąże się z wydaniem rzeczy nabywcy.

§2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat 3 od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego."

INNE SPOSOBY NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI

ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI - zgodnie z [art.179 §1 Kc]:

Właściciel może wyzbyć się własności nieruchomości przez to, że się jej zrzeknie. Zrzeczenie się wymaga formy aktu notarialnego. Do zrzeczenia się własności nieruchomości potrzebna jest zgoda starosty wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu adm. rządowej.

Nieruchomość taka staje się własnością Skarbu Państwa, który ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia. W przypadku zrzeczenia się nieruchomości należącej do komunalnej osoby prawnej potrzebna jest zgoda zarządu gminy, na terenie której położona jest dana nieruchomość.

PORZUCENIE RZECZY RUCHOMEJ - zgodnie z [art.180 Kc]:

Właściciel może się wyzbyć rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci.

Taka rzecz porzucona przez właściciela staje się rzeczą niczyją i można nabyć jej własność przez objęcie jej w posiadanie samoistne, czyli zawłaszczenie [art.181 Kc]. Swoistym zawłaszczeniem jest nabycie własności roju pszczół [art.182 Kc].

PRZETWORZENIE RZECZY RUCHOMYCH - zgodnie z [art.192 Kc] ten, kto wytworzył nową rzecz z cudzych materiałów staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów, natomiast:

• jeżeli przetworzenie dokonane było w złej wierze,

• bądź nakłady były mniejsze od wartości materiałów

to właścicielem rzeczy wytworzonej jest właściciel materiałów.

POŁĄCZENIE I POMIESZANIE - zgodnie z [art.193 Kc]:

§ 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

§2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy niniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

Nabycie pożytków naturalnych - uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy.

9. OCHRONA WŁASNOŚCI

Ochrona prawa własności to przede wszystkim ochrona petytoryjna (wywodzi się od słowa petycjo, od skargi w prawie rzymskim, czyli ochrona „ skargowa”) - jej podstawą jest prawo, nie zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza, jest ochroną samego tytułu własności i ma charakter bezwzględny (ochrona posesoryjna zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza).

Ochrona petytoryjna prawa własności jest tworzona przez:

1. Roszczenie windykacyjne:

[Art.222 §1 Kc] Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

• to roszczenie nieposiadającego właściciela wobec posiadającego niewłaściciela,

• to roszczenie o wydanie rzeczy (może wystąpić zarzut hamujący gdy niewłaściciel ma spisaną umowę, która jeszcze przez pewien czas obowiązuje),

• mogą się z nim wiązać roszczenia uzupełniające (np. o naprawienie szkody),

• ma charakter bezwzględny,

• wymaga spełnienia dwóch warunków:

• treścią jest żądanie wydania rzeczy i

• wynika ona z prawa własności (a nie np. z dzierżawy, czy z najmu),

• może z nim wystąpić właściciel lub współwłaściciel - posiadają tzw. legitymację czynną (musi wykazać posiadanie prawa własności),

• natomiast każdy, kto faktycznie włada cudzą rzeczą - posiada legitymację bierną,

• żądanie może być oddalone przez sąd ze względu na niezgodność z zasadami współżycia społecznego,

• nie ulega przedawnieniu jeżeli dotyczy nieruchomości,

1. Roszczenie negatoryjne:

[Art.222 §2 Kc] Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgod­nego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

• to roszczenie wobec naruszającego naszą własność,

• składa się z dwóch uprawnień (mogą wystąpić łącznie lub oddzielnie):

• żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem i

• zaniechania naruszeń,

• legitymację czynną ma właściciel,

• legitymację bierną natomiast każdy, kto naruszył prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela władania rzeczą,

• nie ulega przedawnieniu jeżeli dotyczy nieruchomości.

2. Roszczenie uzupełniające [art.224 K.c.]:

§1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

§2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. (tak samo samoistny posiadacz w złej wierze)

• żądanie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy,

• zwrot pożytków lub ich równowartości,

• odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy,

• przysługuje właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu i zależnemu,

• roszczenie takie przedawnia się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy,

• przykłady: roszczenia posiadacza o zwrot nakładów [art.226 Kc], roszczenia związane z budową na cudzym gruncie [art.231 Kc].

10. WSPÓŁWŁASNOŚĆ (pojęcie, rodzaje, zarząd rzeczą wspólną, zniesienie współwłasności)

POJĘCIE

[Art.195 Kc] Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).

Jest to sytuacja podzielności prawa, gdy jedno prawo własności przysługuje kilku osobom, mogą być różne kryteria podzielności prawa:

• według czasu jego trwania,

• według treści,

• według kryterium podmiotowości.

Cechy charakterystyczne współwłasności wynikające z ww. artykułu:

• jedność przedmiotu,

• wielość podmiotów,

• niepodzielność wspólnego prawa (każdy ma prawo do całej rzeczy ograniczone jedynie takim samym prawem pozostałych współwłaścicieli).

[Art.197 Kc] Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.

[Art.198 Kc] Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

RODZAJE - w polskim systemie prawnym wyróżnia się dwa rodzaje współwłasności [art.196 Kc]:

• współwłasność łączna - jest ujmowana jako stosunek o charakterze trwałym, który:

• istnieje tak długo, jak istnieje stosunek podstawowy,

• jest współwłasnością bezudziałową i każdy ze współwłaścicieli ma prawo do całej rzeczy, które to prawo musi być godzone z analogicznymi uprawnieniami pozostałych współwłaścicieli,

• uprawniony nie może w ogóle dysponować swoimi prawami do rzeczy objętych współwłasnością.

• współwłasność w częściach ułamkowych - jest to stosunek o charakterze przejściowym:

• przewiduje się możliwość zniesienia jej w każdej chwili,

• każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział,

• współwłaściciel może swoim udziałem rozporządzać,

ZARZĄD RZECZĄ WSPÓLNĄ

Jest to podejmowanie wszelkich rozstrzygnięć i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących rzeczy wspólnej. Ze względu na źródła regulacji owego zarządu możemy wyróżnić:

• zarząd ustawowy - ustawowe zasady opierają się na wyróżnieniu czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu;

Czynności zwykłego zarządu - jest to załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykła eksploatacją i utrzymywaniem jej w stanie nie pogorszonym w ramach jej aktualnego przeznaczenia (wg literatury i orzecznictwa):

• do czynności takich potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli,

• przy braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności,

• każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy (zarząd sądowy):

• jeżeli nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo

• jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość.

Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu - do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu (szczególnie zbycie rzeczy wspólnej i jej obciążenie):

• potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli,

• przy braku takiej zgody współwłaściciele, których udziału wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (zarząd sądowy).

• zarząd umowny - zasady zarządu ustawowego mają tylko zastosowanie, gdy współwłaściciele nie uregulują tej kwestii w drodze umowy, możliwe są tym zakresie różne rozwiązania:

• zarządcę można wskazać w gronie współwłaścicielu lub osób trzecich,

• z zasady zarządca taki jest uprawniony i zobowiązany do dokonywania czynności zwykłego zarządu (powinno się mu udzielić pełnomocnictwa ogólnego),

• nie ma wszakże przeszkód, aby zarządca został wyposażony w uprawnienie do dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu (odpowiednie pełnomocnictwo rodzajowe bądź do dokonywania określonych czynności).

• zarząd sądowy - ingerencja sądowa jest ingerencją doraźną, każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy:

• jeżeli nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo

• jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość,

• w tym trybie zarządca jest uprawniony i zobowiązany do dokonywania czynności zwykłego zarządu.

ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI - każdy ze współwłaścicieli ma prawo żądania zniesienia współwłasności, zniesienie współwłasności może nastąpić:

• w trybie umownym - dochodzi ono do skutku przez porozumienie współwłaścicieli co do samej zasady, że współwłasność ma zostać zniesiona oraz co do sposobu, w jaki to ma nastąpić.

• w trybie sądowym - przy braku takiego porozumienia jedyną możliwością zniesienia współwłasności jest uzyskanie stosownego rozstrzygnięcia sądowego; rozstrzygnięcie to zapada w postępowaniu nieprocesowym i przybiera formę postanowienia.

Kodeks cywilny wyróżnia trzy podstawowe sposoby zniesienia współwłasności:

1. podział rzeczy wspólnej - [art.211 Kc] stanowi, że:

Każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło poprzez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społezno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałaby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

2. przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli - współwłaściciel, na rzecz którego przypadła rzecz, zobowiązany jest spłacić pozostałych współwłaścicieli.

3. sprzedaż rzeczy wspólnej - kolejnym etapem jest podział otrzymanej kwoty ze sprzedanej rzeczy wspólnej:

• jeżeli sprzedaż następuje w drodze sądowego zniesienia współwłasności, jest ona dokonywana zgodnie z przepisami KPC, czyli

• w drodze licytacji prowadzonej na takich zasadach, jak w przypadku postępowania egzekucyjnego.

11. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE (pojęcie, treść, powstanie, wygaśnięcie, przekształcenie)

TREŚĆ

[Art.233 Kc] W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. /granice te zakreśla umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste/

Treść prawa wieczystego użytkowania - zawarta w tym określeniu jest zbieżna z podobnym określeniem treści prawa własności zawartym w [art.140 Kc]; jedyna zasadnicza różnica sprowadza się do wyznaczników tego prawa, a mianowicie granice prawa użytkowania wieczystego:

• poza ustawami i zasadami współżycia społecznego,

• zakreśla umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Prawo to może być ustanowione na rzecz:

• osób fizycznych jak i

• osób prawnych.

POJĘCIE:

Przedmiotem prawa użytkowania wieczystego - są tylko grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego już zabudowane lub przeznaczone pod zabudowę (zgodnie z planem zagospodarowania) lub na mocy przepisów szczególnych także inne grunty.

Podstawowe elementy prawa użytkowania wieczystego:

• jest prawem czasowym, które trwa co najmniej 40 lat i co najwyżej 99 lat, a w ciągu ostatnich 5 lat użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia (odmowa jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny),

• jest prawem celowym, czyli w umowie powinien być określony sposób korzystania z gruntu,

• jest prawem zbywalnym, czyli można jest sprzedać, podarować, zapisać w testamencie,

• jest prawem związanym z przysługującym użytkownikowi wieczystemu prawem własności budynków i urządzeń (znajdujących się na użytkowanym wieczyście gruncie), inaczej mówiąc nie można przenieś prawa własności bez jednoczesnego przeniesienia prawa użytkowania wieczystego.

POWSTANIE prawa użytkowania wieczystego:

• zawarcia umowy - wymaga formy aktu notarialnego i wpisu do Ksiąg Wieczystych, powinna być poza wyjątkami (enumeratywnie wymienionymi w ustawie) poprzedzona przetargiem (ustny ograniczony lub nieograniczony, pisemny ograniczony lub nieograniczony), minimalna cena wywoławcza równa wartości rynkowej gruntu, treść umowy określa:

• okres użytkowania,

• sposób korzystania,

• opłaty.

• uwłaszczenia państwowych lub komunalnych osób prawnych,

• decyzja administracyjna.

WYGAŚNIĘCIE prawa użytkowania wieczystego:

• upływ terminu (np. zastrzeżonego w umowie),

• rozwiązanie umowy i odebranie gruntu (np. w wyniku użytkowania gruntu w sposób sprzeczny w treścią umowy - z powództwem cywilnym występuje kierownik urzędu rejonowego lub zarząd gminy),

• porozumienie stron,

• zrzeczenie się tego prawa przez uprawnionego,

• konfuzja, czyli połączenie się w jednym ręku prawa własności i użytkowania wieczystego (np. w wyniku kupna),

• wywłaszczenie.

Użytkownikowi wieczystemu przysługuje wynagrodzenie za wzniesione lub nabyte na własność budynki lub urządzenia chyba, że użytkownik uczynił to wbrew umowie.

Roszczenia o zwrot wynagrodzenia przedawniają się z upływem trzech lat, a wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia .

PRZEKSZTAŁCENIE prawa użytkowania wieczystego w prawo własności:

Zgodnie z ustawą z dnia 1997-09-04 o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności - możliwość taka przysługiwała osobom fizycznym:

• które nabyły prawo użytkowania wieczystego przed dniem 31.10.1998r., a także do osób fizycznych będących ich następcami prawnymi i złożą wniosek do 31.12.2000r.,

• z którymi została zawarta w formie aktu notarialnego umowa o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego przed 31.10.1998r.

• którym przysługuje prawo zabudowy nieruchomości ustanowione przed dniem wejścia w życie dekretu z 26.10.1945r. o prawie zabudowy i złożą wniosek do 31.12.2000r.

• które nabyły gospodarstwo rolne na podstawie aktu nadania, albo do ich następców, będących posiadaczami tych gospodarstw i złożą wniosek do 31.12.2000r.

• będących właścicielami lokali, którym przysługuje udział w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej jako w prawie związanym z własnością wyodrębnionego lokali jeżeli: wniosek złożą wszyscy współużytkownicy wieczyści do 31.12.2000r. - przy braku zgody stosuje się odpowiednio [art.199 Kc] w wyniku przekształcenia współużytkownicy wieczyści staną się wyłącznymi współwłaścicielami całej nieruchomości gruntowej.

Decyzję administracyjną w sprawie przekształcenia podejmuje:

• starosta albo prezydent miasta na prawach powiatu, wykonującego zadanie z zakresu adm. rządowej, jeżeli użytkowanie wieczyste jest ustanawiane na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa,

• przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego

Przekształcenie odbywa się odpłatnie:

• opłata składa się z opłat rocznych (płatne przez okres od 5-15 lat),

• uzależniona jest od czasu trwania użytkowania wieczystego,

• ustawodawca jednak wskazuje grupę użytkowników, których zwalnia od uiszczania opłat [art. 6 ustawy].

12. POJĘCIE I SYSTEMATYKA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

Ograniczone prawa rzeczowe - są to prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby, czyli korzystanie w oznaczonym zakresie z rzeczy cudzej (wyjątki: zastaw, hipoteka).

POWSTAWANIE ograniczonych praw rzeczowych:

• umowa miedzy nabywcą a posiadaczem - której mocą właściciel obciąża swoją rzecz prawem ograniczonym na rzecz innego podmiotu, czyli nabywcy prawa [art.245¹ K.c.], powszechnie do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych stosuje się przepisy o przeniesieniu własności z jednym wyjątkiem:

[Art.245 K.c.] §2. Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.

[Art.2451 Kc] Do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

• z mocy prawa [ex lege] - np. zasiedzenie służebności gruntowej,

• orzeczenie sądowe - ma charakter konstytutywny np. służebność drogi koniecznej,

• decyzja administracyjna - występuje wyjątkowo np. wywłaszczenie.

PRZEDMIOTEM praw rzeczowych mogą być [art.45 Kc]:

• rzeczy ruchome i nieruchomości (użytkowanie),

• tylko rzeczy ruchome (zastaw),

• tylko nieruchomości (hipoteka, służebności).

Ograniczonymi prawami rzeczowymi (zasada zamkniętej listy) zgodnie z [art.244 §1 K.c.] są:

• użytkowanie, służebność, zastaw,

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• hipoteka.

§ 2. Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.

ZMIANA TREŚCI - [art.248 K.c.]:

§ 1. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi.

§ 2. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie tej osoby powinno być złożone jednej ze stron.

WYGAŚNIĘCIE ograniczonych praw rzeczowych:

• zrzeczenie - jeżeli uprawniony zrzeka się tego prawa, to ono wygasa, oświadczenie powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej [art.246 K.c.], jeżeli prawo było wpisane do księgi wieczystej konieczne jest jego wykreślenie,

• konfuzja - połączenie w jednym ręku prawa rzeczowego ograniczonego i prawa własności,

• inne przyczyny, a wśród nich:

• upływ terminu, na który prawo zostało ustanowione,

• na skutek nie wykonywania prawa,

• wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką lub zastawem,

• orzeczenie sądowe,

• decyzja administracyjna.

PIERWSZEŃSTWO ograniczonych praw rzeczowych:

W sytuacji, gdy tę samą rzecz obciąża kilka praw rzeczowych ograniczonych mogą one niekiedy być wykonywane niezależnie od siebie. Są jednak przypadki, gdy istnienie kilku praw rzeczowych ograniczonych na jednej rzeczy powoduje kolizję między nimi.

Do ich usunięcia stosuje się instytucję pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych:

• jeśli dochodzi do kolizji praw rzeczowych ujawnionych w księdze wieczystej z prawami nie wpisanymi do tej księgi, pierwszeństwo ma prawo ujawnione w księdze wieczystej,

• wśród praw ujawnionych w księdze wieczystej o pierwszeństwie decyduje dzień złożenia wniosku o dokonanie wpisu,

• wśród praw nie wpisanych do księgi obowiązuje zasada, że jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej [art.249 K.c.].

OCHRONA:

[Art.251 Kc]  Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

SYSTEMATYKA ograniczonych praw rzeczowych: - OPRACOWANIE NA OSOBNEJ KARCIE !!

13. UŻYTKOWANIE (pojęcie i rodzaje)

POJĘCIE

Użytkowanie - jest prawem rzeczowym ograniczonym, które daje uprawnionemu szeroki zakres możliwości korzystania z cudzej rzeczy, jego treścią jest możliwość używania rzeczy oraz pobierania z niej pożytków zgodnie z zasadami prawidłowej (nie rabunkowej) gospodarki.

[Art.252 K.c.] Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).

RODZAJE użytkowania - ze względów podmiotowych wyróżniamy:

1. Użytkowanie przez osoby fizyczne - ma charakter alimentacyjny, czyli ma służyć przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb uprawnionego, użytkownika ma obowiązek zachowania substancji rzeczy oraz jej dotychczasowego przeznaczenia:

Treść, czyli uprawnienia i obowiązki - [art.267 K.c.]:

§1. Użytkownik obowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie.

§2. Jednakże użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego.

§3. Przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze. Jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu lub naruszały wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

Nowe urządzenia - [art.268 K.c.]:

Użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca.

Tzn., że użytkownik może założyć oświetlenie elektryczne, gaz, telefon i inne podobne urządzenia, chyba że sprzeciwiałoby się to obowiązującym przepisom lub zagrażałoby bezpieczeństwu nieruchomości.

2. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne - ma charakter produkcyjny, a jego przedmiotem są grunty; wyróżnia się:

1. użytkowanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa:

• użytkowanie takie może być ustanawiane na rzecz spółdzielni jako prawo terminowe lub bezterminowe - wygasa z chwilą likwidacji spółdzielni,

• budynki i inne urządzenia przekazywane są do użytkowania lub na własność,

• budynki i inne urządzenia wzniesione przez spółdzielnię są jej własnością,

• jeżeli użytkowanie wygasło budynki i inne urządzenia stają się własności Skarbu Państwa (zgodnie z zasadą superficies solo cedit), ale spółdzielnia może żądać zapłaty wartości tych budynków i urządzeń, te same przepisy stosuje się do drzew i innych roślin.

1. użytkowanie wkładów gruntowych członków spółdzielni:

• grunty wniesione przez członków jako wkłady spółdzielnia nabywa w użytkowanie,

• budynki i inne urządzenia wzniesione przez spółdzielnię, a także drzewa i rośliny stają się jej własnością,

• w razie wygaśnięcia użytkowania działka może być przez spółdzielnię przejęta na własność za zapłatą wartości w chwili wygaśnięcia użytkowania,

• drzewa i inne rośliny zasadzone przez spółdzielnię stają się własnością właściciela gruntu (wyjątek od zasady superficies solo cedit).

3. Użytkowanie przez inne osoby prawne - stosuje się tu przepisy ogólne o użytkowaniu oraz o użytkowaniu przez osoby fizyczne, o ile nie jest to inaczej uregulowane.

PRZEDMIOTY użytkowania:

1. Przedmiotem użytkowania są z reguły rzeczy, w tym:

1. użytkowanie nieruchomości - ma najistotniejsze znaczenie, jego przedmiotem może być cała nieruchomość, jej oznaczona część lub pożytki.

2. użytkowanie rzeczy ruchomych, w tym wypadku:

• zasadniczo przedmiotem użytkowania są rzeczy oznaczone co do tożsamości, niezużywalne (użytkowanie prawidłowe),

• istnieje także użytkowanie nieprawidłowe [art.264 K.c.] - czyli użytkowanie na pieniądzach lub na innych rzeczach oznaczonych co do gatunku; takie użytkowanie polega na tym, że użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem i jest zobowiązany, po ustaniu prawa użytkowania do zwrotu tej samej ilości i tego samego rodzaju rzeczy.

1. Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa [art.265 K.c.] - korzystanie z prawa polega na pobieraniu pożytków z tego prawa, np. odsetki od wierzytelności.

POWSTANIE użytkowania - następuje w trybie umownego ustanowienia prawa, mają tu zastosowanie ogólne reguły dotyczące powstawania ograniczonych praw rzeczowych, z wyjątkiem (od 5.12.1990r.) decyzji administracyjnej. Umowa powinna zawierać:

• kwestie odpłatności za użytkowanie,

• termin na jaki prawo zostało ustanowione,

• rozkład ciężarów związanych z rzeczą,

• zakres użytkowania.

TREŚĆ użytkowania - wynika z przepisów Kodeksu cywilnego:

Ciężary - [art.258]:

W stosunkach wzajemnych między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy.

Nakłady właściciela - [art.259]:

Właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem. Jeżeli takie nakłady poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Nakłady użytkownika - [art.260]:

§1. Użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych napraw i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót.

§2. Jeżeli użytkownik poczynił nakłady, do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Przedawnienie - [art. 263]:

Roszczenia właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz, jak również roszczenia użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Niezbywalność - [art. 254]:

Użytkowanie jest niezbywalne. - oznacza to, że nie może zostać przeniesione w drodze czynności prawnej syngularnej na inne osoby.

WYGAŚNIĘCIE użytkowania - użytkowanie wygasa z chwilą:

• śmierci użytkownika (dotyczy osoby fizycznej):

[Art. 266 K.c.] Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią.

• jeżeli użytkownik przez 10 lat nie wykonuje swojego prawa:

[Art. 255 K.c.] - Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć. - skoro użytkowanie ma zaspokajać potrzeby użytkownika, a on nie wykonuje go, to jest mu ono zbędne.

• likwidacji osoby prawnej.

14. SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE I OSOBISTE

POJĘCIE

Służebności - to prawo rzeczowe ograniczone ustanowione na nieruchomościach, które najczęściej występują w stosunkach sąsiedzkich, ponieważ w tych stosunkach konieczne jest niekiedy korzystanie z cudzej nieruchomości.

ISTOTA służebności polega na tym, że:

• osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób (np. prawo przejazdu, pobierania wody itp.) - służebność czynna,

• osoba uprawniona może żądać, by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykorzystał swego prawa własności, czyli nie może dokonywać w stosunku do swojej nieruchomości określonych działań lub uprawnień - służebność bierna.

RODZAJE służebności - zgodnie z podziałem normatywnym wyróżniamy:

1. Służebności GRUNTOWE - polegają na ograniczeniu uprawnień jednego właściciela nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości.

Treść i cel służebności gruntowych - [art.285 k.c.]:

§ 1. Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega:

• bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (służebność czynna),

• bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań (służebność bierna),

• bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność bierna).

§ 2. Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

Powstanie służebności gruntowych:

• w drodze umowy - zawierana między właścicielem nieruchomości władnącej a właścicielem nieruchomości obciążonej, przy czym oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

• przez zasiedzenie [art.292 K.c.] - tylko wtedy, gdy służebność gruntowa polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (stosuje się przepisy o zasiedzeniu: po 20 latach w dobrej wierze, po 30 latach w złej wierze).

• z mocy orzeczenie sądowego - np. gdy właściciel nieruchomości obciążonej nie wyrazi zgody na obciążenie swej nieruchomości służebnością drogi koniecznej - możliwe jest jej ustanowienie drogą sądową.

• w drodze decyzji administracyjnej - np. wywłaszczenie.

Wygaśnięcie służebności gruntowych - służebność wygasa z tych wszystkich przyczyn, które powodują wygaśnięcie innych ograniczonych praw rzeczowych, ponadto występują szczególne przyczyny:

• wygaśnięcie [art. 293 K.c.] - Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat 10.

• zniesienie za wynagrodzeniem [art. 294 K.c.] - Właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej.

• zniesienie bez wynagrodzenia [art.295 K.c.] - Jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia.

1. Służebności OSOBISTE - z taką służebnością mamy do czynienia wtedy, gdy nieruchomość zostaje obciążona na rzecz oznaczonej osoby fizycznej, może mieć ona postać służebności czynnej lub biernej o charakterze alimentacyjnym

[art.296 K.c.] - Nieruchomość można obciążyć na rzecz osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista).

Termin wygaśnięcia - zgodnie z [art.299 K.c.] wygasają najpóźniej ze śmiercią uprawnionego, chyba że uprawniony dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, wówczas właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę [art.303 K.c.].

Osobisty charakter - zgodnie z [art.300 K.c.] są niezbywalne, nie można też przenieść uprawnienia do ich wykonania.

Służebność mieszkania - zgodnie z [art.301 K.c.] mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie, osoby przez niego utrzymywane lub potrzebne do prowadzenia domu, po jego śmierci służebność mieszkania może przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi (musi to wynikać z umowy).

Wyłączenie zasiedzenia - zgodnie z [art.304 K.c.] służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie.

15. SPÓŁDZIELCZE PRAWA DO LOKALI

Prawa spółdzielcze - związane są z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni i ich bliskich.

Wyróżniamy 3 rodzaje spółdzielczych praw rzeczowych:

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

SPÓŁDZIELCZE PRAWO DO LOKALU

Powstanie spółdzielczego prawa do lokalu - uzależnione jest od:

• przynależności do spółdzielni (członkostwa) oraz

• wniesienia odpowiedniego wkładu i

• następuje z chwilą przydziału lokalu - ten przydział to rodzaj cywilnoprawnej czynności spółdzielni (jako właściciela) o charakterze rozporządzającym w drodze oświadczenia, pod rygorem nieważności w formie pisemnej.

Treść spółdzielczego prawa do lokalu:

• to uprawnienie do używania przydzielonego lokalu,

• jest to prawo zbywalne i może zostać przeniesione na inne osoby w drodze czynności prawnej „inter vivos”,

• przejście tego prawa na inne podmioty uzależnione jest od przyjęcia następcy prawnego w poczet członków spółdzielni,

• podlega dziedziczeniu i może być prowadzona z niego egzekucja,

• ma charakter jednopodmiotowy, czyli może przysługiwać tylko jednej osobie,

• wyjątkiem od zasady jednopodmiotowości jest sytuacja, gdy zostało ono przydzielone w trakcie trwania związku małżeńskiego, wtedy przysługuje obojgu małżonkom, nawet jeżeli członkiem spółdzielni jest tylko jeden z nich (w razie rozwodu - znowu tylko jednemu, lub wygasa na mocy uchwały spółdzielni).

Wygaśnięcie spółdzielczego prawa do lokalu:

Wygasa z tych wszystkich przyczyn, które powodują wygaśnięcie innych ograniczonych praw rzeczowych, a w szczególności w następujących sytuacjach:

• na skutek śmierci, chyba że spadkobierca przed upływem jednego roku od śmierci przedłoży stwierdzenie nabycia spadku,

• na skutek ustania członkostwa, z upływem 6 miesięcy od ustania z innych przyczyn niż śmierć członka (np. wykluczenie), chyba że wskazał on przed upływem tego terminu osobę, której zbył prawo i osoba ta została przyjęta w poczet członków spółdzielni,

• na skutek podjęcia przez spółdzielnie uchwały o wygaśnięciu tego prawa (np. rozwód małżonków i nie zawiadomienie spółdzielni o tym komu z nich przysługuje prawo),

• na skutek likwidacji spółdzielni, z chwilą zakończenia likwidacji spółdzielni lub postępowania upadłościowego przekształca się w odrębną własność lokalu, chyba że nabywcą budynku jest inna spółdzielnia mieszkaniowa.

PRAWO DO DOMU JEDNORODZINNEGO W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ:

• jest to forma przejściowa prawa podmiotowego, gdyż ostateczną formą władania domem jednorodzinnym jest jego własność,

• spółdzielnia mieszkaniowa może budować domy jednorodzinne w celu przeniesienia na rzecz członków prawa własności tych domów,

• po wybudowaniu domu spółdzielnia obowiązana jest przydzielić go członkowi lub wyrazić zgodę na zamieszkanie w nim członka, jeżeli przydziału dokonano wcześniej,

• przeniesienie własności domu jednorodzinnego na członka spółdzielni następuje po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ustaleniu wkładów członka,

• z chwilą zamieszkania członka w domu jednorodzinnym powstaje na jego rzecz prawo rzeczowe ograniczone, które jest prawem zbywalnym, dziedzicznym i podlegającym egzekucji.

16. HIPOTEKA (pojęcie, rodzaje)

POJĘCIE hipoteki:

Hipoteka spełnia podobną funkcję jak zastaw tylko w odniesieniu do nieruchomości, jej treść określa [art.65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.)], a mianowicie:

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przez wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Zatem uprawnienia wierzyciela hipotecznego sprowadzają się do dwóch podstawowych zasad:

• pierwszeństwo w zaspokajaniu się z nieruchomości,

• skuteczność wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Konsekwencją jest możliwość swobodnego rozporządzania nieruchomością, na której ustanowiono hipotekę.

ISTOTNE ELEMENTY hipoteki:

• do powstania hipoteki niezbędny jest wpis do księgi wieczystej (poza hipoteką ustawową),

• w odróżnieniu od zastawu hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej,

• zaspokojenie z powodu hipoteki następuje w drodze postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego,

• z reguły hipoteka obciąża tylko jedną nieruchomość, wyjątek od tej zasady stanowi tzw. hipoteka łączna, która obciąża kilka nieruchomości.

PRZEDMIOT hipoteki - przedmiotem hipoteki mogą być:

• część ułamkowa nieruchomości (jeżeli stanowi udział współwłaściciela),

• użytkowanie wieczyste (w tym budynki i urządzenia znajdujące się na użytkowanym terenie),

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• wierzytelność zabezpieczoną hipoteką.

RODZAJE hipoteki:

1. Hipoteka umowna:

• powstaje na mocy umowy (forma aktu notarialnego) między wierzycielem a właścicielem nieruchomości,

• nie musi on być dłużnikiem osobistym, bowiem właściciel nieruchomości może zgodzić się na obciążenie swej nieruchomości w celu zabezpieczenia cudzego długu,

• konieczny jest wpis do księgi wieczystej.

2. Hipoteka przymusowa:

• powstaje na mocy orzeczenia sądowego lub administracyjnego,

• wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika [art.109 u.k.w.],

• ustanowienie tej hipoteki następuje niezależnie od woli właściciela nieruchomości,

• hipoteka przymusowa może mieć postać hipoteki:

• zwykłej - jeżeli służy zabezpieczeniu wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym, lub

• kaucyjnej - jeżeli służy zabezpieczeniu wierzytelności do określonej kwoty maksymalnej (zabezpiecza roszczenia w trakcie postępowania sądowego i podstawą jej ustanowienia jest postanowienie tymczasowe sądu).

3. Hipoteka ustawowa:

• powstaje z mocy prawa (nie jest wymagany wpis do księgi wieczystej),

• służy zabezpieczeniu wierzytelności państwowych (należności Skarbu Państwa),

• powstaje niezależnie od woli zobowiązaniowego,

• z zasady obciąża wszystkie nieruchomości dłużnika.

4. Hipoteka kaucyjna:

• wierzytelności o wysokości nieustalonej mogą być zabezpieczone hipoteką oznaczonej sumy najwyższej [art.102 u.k.w.],

• może zabezpieczać istniejące lub mogące powstać wierzytelności z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nie objęte z mocy prawa hipoteką zwykłą,

• zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki,

WYGAŚNIĘCIE hipoteki:

Hipoteka wygasa z tych wszystkich przyczyn, które powodują wygaśnięcie innych praw rzeczowych, a dodatkowo na skutek:

• wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką,

• zniesienia hipoteki przez czynność prawną,

• zrzeczenia się hipoteki (wymaga dodatkowo wykreślenia hipoteki),

• złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego przez właściciela nieruchomości z jednoczesnym zrzeczeniem się uprawnienia do odebrania jej z powrotem,

• konfuzji oraz w przypadku wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej (wygasa po upływie 10 lat).

17. ZASTAW (pojęcie, rodzaje)

POJĘCIE zastawu :

Zastaw - jest prawem rzeczowym ograniczonym, którego przedmiotem jest rzecz ruchoma oraz prawa zbywalne, z wyjątkiem tych, które mogą być przedmiotem hipoteki (jest nastawiony na zabezpieczenie kredytów konsumpcyjnych).

Zastawca - to właściciel, który obciążył swoją rzecz, czyli osoba, która ustanowiła zastaw.

Zastawnik - to wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona.

PRZEDMIOT I TREŚĆ zastawu:

[Art.306 K.c.] W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przez wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Zastaw sprowadza się, zatem do dwóch elementów (uprawnień):

• możliwości zaspokojenia wierzytelności z rzeczy zastawionej bez względu na to czyją stała się własnością,

• pierwszeństwo zaspokojenia wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Zastaw może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności:

• pieniężnej, niepieniężnej,

• przyszłej, warunkowej.

Zastaw łączy się z reguły z wydaniem rzeczy zastawnikowi - właściciel traci, zatem władanie rzeczą, ale może dalej nią rozporządzać, gdyż wierzyciel może się z niej zaspokoić bez względu na to, czyją jest własnością. Ustawodawca wręcz zakazuje wprowadzania postanowień umownych na mocy, których zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu [art. 311 K.c.].

Tryb zaspokojenie się z przedmiotu zastawu [art.312 K.c.]:

Zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Czyli wierzyciel powinien wytoczyć powództwo przeciwko właścicielowi rzeczy i po uzyskaniu korzystnego dla siebie wyroku z klauzulą wykonalności może prowadzić egzekucję z rzeczy obciążonej zastawem, ale wyłącznie za pośrednictwem komornika sądowego.

POWSTANIE zastawu - wyróżniamy dwa tryby ustanowienia zastawu:

1. zastaw umowny - potrzebne są:

• umowa między właścicielem rzeczy a wierzycielem oraz

• wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły [art.307 K.c.]

Wyjątki od zasady wydania rzeczy to: zastaw rejestrowy oraz jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu właściciela - wystarcza wówczas sama umowa.

2. zastaw ustawowy - powstaje z mocy prawa, do jego powstania nie jest konieczne wydanie rzeczy zastawnikowi.

Inny podział zastawów:

1. zastaw zwykły,

2. zastaw rejestrowy (bankowy) - stanowi wyjątek od zasady realności umowy:

• jest nastawiony na zabezpieczenie kredytów inwestycyjnych (produkcyjnych),

• do jego ustanowienia konieczna jest umowa (forma pisemna pod rygorem nieważności) oraz wpis do rejestru zastawów, który ma charakter konstytutywny,

• nie jest niezbędne wydanie rzeczy zastawnikowi (zastępuje je wpis do rejestru zastawów),

• przedmiotem mogą być: rzeczy ruchome i prawa majątkowe, ale tylko zbywalne,

• zastawem rejestrowym można obciążyć w szczególności:

• rzeczy oznaczone, co do tożsamości, rzeczy oznaczone, co do gatunku,

• zbiór rzeczy ruchomych lub praw, wierzytelności,

• prawa na dobrach niematerialnych, prawa z papierów wartościowych (np. akcje, obligacje),

• rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie w przyszłości,

• zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności:

• skarbu państwa i innej państwowej osoby prawnej,

• gminy, związku międzygminnego (komunalnego),

• banku krajowego i zagranicznego, osoby prawnej udzielającej pożyczek,

• zaspokojenie zastawnika z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym,

• rejestr zastawów służy do dokonywania wpisów takich zastawów i jest jawny, prowadzi go wydział gospodarczy sądu rejonowego.

WYGAŚNIĘCIE zastawu - wygaśnięcie zastawu następuje z tych wszystkich przyczyn, dla których wygasają inne ograniczone prawa rzeczowe, a dodatkowo na skutek:

• wygaśnięcie wierzytelności,

• przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej bez przeniesienia zastawu,

• zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy.

18. POSIADANIE (konstrukcja prawna, rodzaje posiadania)

POJĘCIE posiadania:

Posiadanie - łączy się z faktycznym władaniem rzeczą jest, zatem stanem faktycznym unormowanym przez prawo, a nie prawem podmiotowym.

Zgodnie z treścią [art.336 K.c.] posiadaczem rzeczy jest zarówno:

• ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i

• ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Faktyczne władztwo nad rzeczą dzielimy na dwa elementy (oba muszą wystąpić równocześnie):

• fizyczne władztwo nad rzeczą (corpus = zewnętrzna wola władania, rzeczywistego korzystania z rzeczy),

• psychiczne władztwo nad rzeczą (animus = wewnętrzna wola władania, chęć posiadania rzeczy dla siebie).

Równoczesność:

[art. 337 K.c.] Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.

Domniemanie ciągłości:

[art.340 K.c.] Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.

Skutek przywrócenia:

[art. 345 K.c.] Posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane.

Wola władania rzeczą dla siebie - oznacza to, iż nie jest posiadaczem ten, kto faktycznie włada rzeczą, za kogo innego (dzierżyciel np. komisant - [art.338 K.c.]), jeżeli bowiem nawet ktoś włada rzeczą cudzą, to czyni to we własnym interesie, dla siebie i jest wtedy posiadaczem, ale zależnym.

Dzierżenie rzeczy:

[Art.338 K.c.] Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.

Np. przewoźnik, spedytor, przechowawca, składujący.

RODZAJE posiadania - posiadanie dzielimy na:

1. Posiadanie samoistne i zależne:

• posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel,

• posiadaczem zależnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.

• Posiadanie w dobrej i złej wierze:

• posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto pozostaje w mylnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu, że przysługuje mu wykonywane prawo do rzeczy,

• posiadaczem w złej wierze jest ten, kto przy należytej staranności mógł się dowiedzieć, iż nie służy mu wykonywane prawo do rzeczy (to niedbalstwo).

Zła wiara wyklucza lub ogranicza skutki prawne - np. zasiedzenie.

3. Posiadanie z tytułem i bez tytułu prawnego:

• posiadaczem z tytułem prawnym jest w zakresie posiadania samoistnego jedynie właściciel, a w zakresie posiadania zależnego jest nim np. najemca,

• posiadaczem bez tytułu prawnego jest np. złodziej.

• Posiadanie wadliwe i niewadliwe:

• posiadaczem wadliwym jest ten, kto nabył rzecz środkami niedozwolonymi przez prawo (np. podstęp),

• posiadaczem niewadliwym jest ten, kto nabył rzecz środkami dozwolonymi przez prawo

19. SYSTEM DOMNIEMAŃ ZWIĄZANYCH Z POSIADANIEM

Niekiedy trudno jednoznacznie określić, z jakim rodzajem posiadania mamy do czynienia, zwłaszcza, że często podstawą różnicowania posiadania:

• nie jest element zewnętrzny (corpus), ale

• wola władania (animus).

Domniemania prawnie wzruszalne - najczęściej, jeżeli ktoś jest posiadaczem danej rzeczy, to za tym posiadaniem idzie prawo i to doprowadziło do systemu domniemań związanych z posiadaniem, są to domniemania prawnie wzruszane, a mianowicie:

1. Domniemanie posiadania samoistnego - domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym [art.339 K.c.], to stwierdzenie zawiera w sobie dwa domniemania:

• to posiadacz, a nie np. dzierżyciel

• to posiadacz samoistny, a nie zależny.

Domniemanie to ma istotne znaczenie w tych przypadkach, gdzie skutki prawne są uzależnione od posiadania samoistnego (np. zasiedzenie)

2. Domniemanie ciągłości posiadania - otóż domniemywa się ciągłość posiadania:

• niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania, np. nabycie prawa własności przez zasiedzenie (jeżeli ktoś uważa inaczej, to musi to udowodnić) [art.340 K.c.],

• posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane [art.345 K.c. - tzw. skutek przywrócenia].

3. Domniemanie zgodności posiadania z stanem prawnym - domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym i domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza, ma szczególne znaczenie przy rzeczach ruchomych [art. 341 K.c.].

4. Domniemanie dobrej wiary posiadacza - domniemywa się, że każdy posiadacz jest posiadaczem w dobrej wierze, czyli że jest przekonany, iż co najmniej służy mu prawo i zachowuje się zgodnie z prawem inaczej, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary [art.7 K.c.].

20. NABYCIE I UTRATA POSIADANIA

NABYCIE posiadania - tradycyjnie wyróżnia się posiadanie:

1. pierwotne - objęcie rzeczy we faktyczne władanie z zamiarem (wolą) wykonywania określonego prawa do rzeczy (np. objęcie rzeczy niczyjej, zawładnięcie cudzą rzeczą - legalnie lub z naruszeniem prawa),

2. pochodne - występuje najczęściej w wypadku przeniesienia posiadania:

1. przeniesienie posiadania przez wydanie rzeczy - wydanie dokumentów lub środków jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy np. wydanie dowodu rejestracyjnego lub wydanie kluczyków od samochodu [art.348 K.c.],

2. przeniesienie posiadania, któremu nie musi towarzyszyć wydanie rzeczy:

• z zachowaniem władztwa - np. właściciel sprzedaje nieruchomość osobie trzeciej i jednocześnie zostawia ją w swym władaniu jako dzierżawca [art.349 K.c.],

• przez umowę i zawiadomienie - przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego np. dzierżawcę [art.350 K.c.],

• z mocy umowy - przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami [art.351 K.c.].

3. dziedziczenie posiadania - jest pochodnym sposobem przeniesienia posiadania [art.176 §2 K.c.],

4. zasiedzenie.

UTRATA posiadania - ????

21. OCHRONA POSIADANIA

System prawny gwarantuje ochronę posiadania, gdy jest ono elementem treści określonego prawa podmiotowego, jak i wtedy, gdy posiadanie występuje jako instytucja samoistna.

Przepisy Kodeksu cywilnego w [art.342 K.c.] stanowią o zakazie naruszania:

Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Posiadacz może:

• własnym działaniem chronić posiadanie i może również

• zwrócić się do sądu z żądaniem ochrony jego posiadania.

Zatem ochronę posiadania można podzielić na:

1. Ochrona własna - w ramach, której wyróżniamy:

• obronę konieczną - posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania [art.343 §1 K.c.], stosuje się ją w celu odparcia zamachu na posiadanie, stosując środki niezbędne i zarazem wystarczające (musi być zachowana odpowiednia proporcja),

• dozwoloną samopomoc:

• posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób [art.343 §2 K.c.],

• posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego [art.343 §3 K.c.], nie ma tu zakazu stosowania przemocy.

• Ochrona sądowa (roszczenia posesoryjne) - roszczenia o ochronę [art. 344 K.c.]:

§1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

• na roszczenia posesoryjne składają się:

• roszczenia o zaniechanie, jeżeli istnieje obawa dalszych naruszeń,

• roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego,

• przysługują każdemu posiadaczowi niezależnie od:

• charakteru posiadania,

• dobrej czy złej wiary oraz

• zgodności posiadania z prawem,

• wyrok w procesie posesoryjnym ma z reguły charakter tymczasowy, bo nie rozstrzyga o prawie do rzeczy, a jedynie o jej posiadaniu

• roszczenie to wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia [art.344 §2 K.c.],

• ochrona między współposiadaczami - roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania [art.346 K.c.].

• roszczenie o wstrzymanie budowy - posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody:

• roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy;

• wygasa ono, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy [art.347 K.c.].

22. POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA KSIĄG WIECZYSTYCH

Podstawę normatywną do prowadzenia ksiąg wieczystych stanowi ustawa z dnia 1982-07-06 o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz.U. z 2001r. Nr 124, poz.1361).

Księgi wieczyste są szczególnym rodzajem rejestrów publicznych, które zgodnie z [art.1 u.k.w.] prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości.

Ponadto z przepisów ww. ustawy wynika, że:

• księgi wieczyste prowadzą wydziały gospodarcze sądów rejonowych,

• wpisy w księdze wieczystej są dokonywane na wniosek osoby, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości, a tylko wyjątkowo z urzędu (wpisem jest także wykreślenie z księgi),

• wpisowi do księgi wieczystej podlegają:

• prawo własności, prawo użytkowania wieczystego,

• inne prawa rzeczowe (np. służebność, hipoteka),

• prawa osobiste i roszczenia (tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie),

• wpis praw osobistych i roszczeń powoduje, że stają się one skuteczne w stosunku do każdoczesnego właściciela nieruchomości,

• wpis do księgi może mieć charakter:

• konstytutywny - dokonanie wpisu w księdze wieczystej jest warunkiem powstania prawa rzeczowego (tylko w przypadku określonym w ustawie np. ustanowienie użytkowania wieczystego, hipoteki),

• deklaratoryjny - prawo rzeczowe powstaje i istnieje bez względu na to czy zostało wpisane do księgi wieczystej.

• wpisy są jawne, można mówić o jawności:

• formalnej - każdy ma prawo sprawdzić stan prawny nieruchomości,

• materialnej

• odpisy wydawane są na żądanie:

• osób zainteresowanych,

• sądu, prokuratora,

• notariusza, organów administracji.

• przy każdej księdze wieczystej prowadzi się akta, do których składa się dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości

Budowa ksiąg wieczystych - księga wieczysta zawiera cztery działy, z których:

• Dział pierwszy - obejmuje oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z jej własnością (chodzi o te prawa, które służą właścicielowi danej nieruchomości w stosunku do innych nieruchomości - np. służebności)

• Dział drugi - obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego (czyli ujawnia się tu osobę, każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego)

• Dział trzeci - przeznaczony jest na wpisy dotyczące:

• ograniczonych praw rzeczowych obciążających daną nieruchomość (z wyjątkiem hipotek),

• ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym,

• innych praw i roszczeń (z wyjątkiem roszczeń hipotek),

• Dział czwarty - przeznaczony jest na wpisy dotyczące hipotek.

23. PRAWNOMATERIALNE ZASADY KSIĄG WIECZYSTYCH

1. Zasada domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym [art.3 u.k.w] - domniemywa się, że:

• prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym,

• prawo wykreślone nie istnieje.

Są to domniemania wzruszalne bo można je obalić dowodem przeciwnym.

2. Zasada rękojmii wiary publicznej ksiąg wieczystych [art.5 u.k.w.]:

W razie niezgodności miedzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.

Niezgodność ta:

• polega z reguły na tym, że jako uprawniony jest wpisana osoba, która w rzeczywistości takiego statusu nie ma (np. były właściciel nieruchomości),

• może polegać na istnieniu prawa rzeczowego obciążającego nieruchomość (np. służebności), które nie zostało ujawnione w księdze,

• lub na nieistnieniu prawa wpisanego do księgi.

Rękojmia ta funkcjonuje tylko w wypadku nabycia prawa w drodze czynności prawnej, odpłatnej, o charakterze syngularnym, zatem nie podlegają ochronie:

• czynności nieodpłatne (np. darowizna),

• o charakterze sukcesji uniwersalnej (np. spadkobranie),

• dokonane na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym lub ten, kto mógł się o tym z łatwością dowiedzieć).

Rękojmia nie działa przeciwko:

• prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy (niezależnie od wpisu),

• prawu dożywocia,

• służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej,

• służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

3. Zasada pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych [art.11 u.k.w.]:

Ograniczone prawo rzeczowe, ujawnione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo przez takim prawem nie ujawnionym w księdze.

Chwila (dzień) złożenia wniosku rozstrzyga o pierwszeństwie, jest to chwila od której liczy się skutki dokonanego wpisu ponieważ wpis ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu.

4. Zasada jawności ksiąg wieczystych [art.2 u.k.w.]:

Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

5. Zasada wpisu - ?? czyli obowiązek ujawnienia własności, zgodnie z [art.35 ukw]:

Właściciel nieruchomości jest obowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej.

Prawo Cywilne - PRAWO RZECZOWE / III i IV semestr / BUSH®

4

---