PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ RZECZOWAłość

WYKŁAD 1A

– Prawo rzeczowe uregulowane jest w głownie w II Księdze kodeksu cywilnego „Własność i inne prawa rzeczowe” ale także w ustawach szczególnych. Prawo rzeczowe poświęcone będzie własności- jest to jedno z najistotniejszych praw podmiotowych

w naszym systemie prawnym, ale nie tylko w naszym- bowiem podejście do kwestii własności oddziałuje na kształt systemu ekonomicznego a nawet politycznego państwa. Obecnie w Polsce preferowana jest i chroniona jest własność prywatna jednak nie zawsze tak było – w PRL preferowana była własność państwowa (zasada jednolitości własności państwowej – tzn. ze własność państwowa była niepodzielna , nie można było rozporządzać jej składnikami). Po 89 roku nie ma podziału na własność prywatna czy państwową – jest jedna własność i nie ma uprzywilejowania żadnej z jej form ( mówimy o własności prywatnej, państwowej czy samorządowej tym niemniej jest to podział tylko funkcjonalny, wskazanie kto jest podmiotem tego prawa, kto jest właścicielem i ma prawo własności)

– LITERATURA: prof. Edward Gniewek „prawo rzeczowe” wyd. Beck; prof. Ignatowicz – ostatnie wydanie, komentarze do Księgi II – np. Rudnickiego; 2 tomy ( tom III i IV- system prawa prywatnego); prawo cywilne rzeczowe cz. II – vademecum Helena Ciepła, wyd. EWSPA; Kodeks cywilny

– Egzamin – test

1. POJĘCIE – 2 znaczenia

1) prawo rzeczowe w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM to zespół przepisów prawa cywilnego, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy (normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania

z rzeczy, czyli praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym);

2) prawo rzeczowe w znaczeniu PODMIOTOWYM to takie prawo cywilne, prawo majątkowe, prawo podmiotowe które ma DWIE ŁĄCZNIE CECHY:

a. dotyczy RZECZY

- zastrzeżenie: niekiedy ustawodawca wskazuje, że prawa rzeczowe mogą dotyczyć również praw majątkowych o charakterze zbywalnym – nie tylko samych rzeczy)

- niektóre prawa rzeczowe pozwalają korzystać z rzeczy

- inne prawa rzeczowe obciążają rzecz

- czasem moją być prawa majątkowe zbywalne a nie tylko rzeczy materialne

b. jest prawem o charakterze BEZWZGLĘDNYM;

– np. nie są prawami rzeczowymi prawa na dobrach niematerialnych (nie dotyczą rzeczy) oraz prawo najmu czy dzierżawy (nie są bezwzględne);

– charakter bezwzględny – jest to tzw. rozszerzona skuteczność (erga omnes). Prawa rzeczowe mają rozszerzoną skuteczność: występuje jeden podmiot uprawniony, któremu przysługuje określone prawo podmiotowe (i określone środki ochrony przeciwko naruszeniom innych osób) i nieograniczony krąg osób, które nie mogą ingerować w sferę uprawnień wynikającą z danego prawa podmiotowego (np. prawo własności: właścicielowi przysługują określone uprawnienia: ius fruendi, ius utendi, ius disponendi, abutendi, possidendi; natomiast wszyscy inni maja obowiązek powstrzymania się od ingerowania, chyba ze właściciel wyrazi zgodę – np. poprzez umowę najmu, dzierżawy etc). a jeżeli dojdzie do naruszenia uprawnień podmiotu uprawnionego to dysponuje on określonymi środkami ochrony prawnej.

– tymczasem prawami o charakterze względnym są przede wszystkim wierzytelności (zazwyczaj z umowy). powstaje stosunek o charakterze względnym i takie jest tez uprawnienie z tego wynikające, gdyż możemy kierować roszczenie tylko do konkretnej osoby ( tylko do sprzedającego, pożyczkobiorcy etc)

2. ZASADA JAWNOŚCI PRAW RZECZOWYCH

· Żeby było jasne i wyraźne wskazanie kiedy i komu przysługują prawa rzeczowe (kto jest podmiotem uprawnionym i komu przysługują prawa podmiotowe rzeczowe) istnieje tzw. ZASADA JAWNOŚCI PRAW RZECZOWYCH, która wyraża się w tym, że:

- Niektóre prawa rzeczowe ujawniane są w KSIĘDZE WIECZYSTEJ – dot. nieruchomości. Księgi wieczyste są to rejestry rzeczowe, w których ujawniane są stany prawne nieruchomości. Są to rejestry jawne i nikt nie może się zasłaniać nieznajomością wpisu. Przyjmuje się, że to co jest wpisane do księgi wieczystej wyraża stan prawny - DOMNIEMANIE.

- W odniesieniu do rzeczy ruchomych zasada ta wyraża się w FAKCIE POSIADANIA. Posiadanie jest pewnym stanem faktycznym, wykonujemy władztwo nad rzeczą, korzystamy z rzeczy – występuje wiec tez DOMNIEMANIE, że posiadamy tytuł prawny do tej rzeczy.

- Jawność praw rzeczowych pozwala nam określić uprawnionego, który jako jedyny może korzystać z rzeczy a pozostałe maja się powstrzymać ( chyba że posiadają tytuł prawny)

3. ZAMKNIĘTY KATALOG PRAW RZECZOWYCH

♦ Ustawodawca wprowadził zamknięty katalog praw rzeczowych i tylko wola ustawodawcy może zdecydować o tym, że dane prawo podmiotowe będzie miało charakter prawa rzeczowego

♦ Podmioty prawa rzeczowego, które w ramach swobody umów mogą swobodnie kształtować stosunki prawne (w ramach stosunków obligacyjnych) na gruncie praw rzeczowych nie maja takiej swobody.

♦ Dlatego jedną z cech prawa rzeczowego jest zamknięty katalog tych praw; zasada NUMERUS CLAUSUS

♦ powód – ich skuteczność erga omnes oraz konieczność dla ich utworzenia istnienia pewnych zasad organizacyjnych, których stworzenie przekracza możliwości zainteresowanych osób (np. ujawnianie praw rzeczowych w księdze wieczystej);

♦ Trójpodział praw rzeczowych (wcześniej dwójpodział)

1) własność;

2) użytkowanie wieczyste → ze względu na szczególną doniosłość zostało ono wyodrębnione w oddzielną grupę i usytuowane między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi, chociaż mogłoby być zaliczone do ograniczo­nych praw rzeczowych; w kc potraktowane jako prawo pośrednie;

- dość specyficzne prawo rzeczowe ustanawiane na nieruchomosciach skarbu państwa lub samorządu terytorialnego

- ustanawiane na 40 lub 99 lat (może być przedłużone na kolej na kolejne 40 lub 99 lat)

- jest prawem „celowym” bowiem określa się cel, który użytkownik musi realizować w ramach użytkowania wieczystego

- Jest prawem zbliżonym do prawa własności ale nim nie jest bo est prawem na rzeczy cudzej

3) ograniczone prawa rzeczowe – są to prawa „na” lub „ do rzeczy cudzej” m.in.:

- użytkowanie

- służebności (gruntowe, osobiste i przesyłu)

- własnościowe, spółdzielcze prawo do lokalu

- prawa zastawnicze (zastaw i hipoteka)

4. RÓWNE FUNKCJE: gospodarcze, alimentacyjne, osobiste

5. PODZIAŁ PRAW RZECZOWYCH

bezterminowe (dawniej wieczyste)

terminowe (czasowe)

– ich czas trwania z góry nie jest określony;

– ich czas trwania jest z góry oznaczony;

niektóre mogą być tylko bezterminowe (np. własność nieruchomości), inne tylko jako terminowe (użytkowanie wieczyste), jeszcze inne zależą od woli stron (np. służebności gruntowe);

niezwiązane (wolne)

związane

– mają byt niezależny;

– mogą przy­sługiwać tylko podmiotowi innego prawa (głównego) i dzielą jego los prawny, np. służebność gruntowa;

samodzielne (samoistne)

niesamodzielne (niesamoistne, akcesoryjne)

– do swego istnienia nie potrzebują istnienia innego prawa;

– są uzależnione od innego prawa i nie mogą powstać ani istnieć bez niego, np. hipoteka i zastaw względem wierzytelności, którą zabezpieczają;

zbywalne

niezbywalne

– można przenieść na inną osobę

– ze względu na ich cele jakim jest zaspokajanie potrzeb określonej osoby; np. użytkowanie (z wyjątkiem time-sharingu) oraz służebności osobiste;

odpłatne

nieodpłatne

– niektóre z definicji swojej wymagają tego elementu (np. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze prawo do lokalu, time-sharing), a inne mogą być albo odpłatne albo nie

podzielne

niepodzielne

mogą należeć do kilku osób w ten sposób, że każdej z nich przysługuje część ułamkowa prawa, którą może ona samodzielnie rozporządzać, np. własność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie;

nawet jeśli mogą należeć do kilku osób, to nie mogą one samodzielnie rozporządzać tymi ułamkami, np. hipoteka, służebność;

6. ŹRÓDŁA PRAWA RZECZOWEGO:

♦ Konstytucja (np. art. 21, art. 64)

♦ Kodeks cywilny - Księga II oraz część ogólna

♦ Ustawy szczególne m.in:

- Ustawa z 06.07.1982 r. „o księgach wieczystych i hipotece” ( ze wzg. politycznych nie zdecydowano się na uregulowanie tych kwestii w kc. teraz w projekcie komisji kodyfikacyjnej ma to )

- Ustawa o własności lokali z 1994 r. – reguluje w jaki sposób dochodzi do prawnego, jurydycznego wyodrębnienia lokalu jako nieruchomość lokalową (czyli po spełnieniu jakich przesłanek przestaje być częścią składową)

- 2011 ustawa o time-sharing’u - wskazuje na prawne formy korzystania z jakiegoś lokalu czy budynku przez jakiś ściśle określony czas - raz do roku ( np. użytkowanie)

- Ustawa o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego, domu rodzinnego

- Ustawa z 2000 o spółdzielniach mieszkaniowych (dot. własnościowego, spółdzielczego prawa własności lokalu)

- Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 1996 r. ( jest to jedna z odmian zastawów)

- Ustawa o gospodarce nieruchomościami z 1997 r. (w niej o użytkowaniu wieczystym)

- Ustawa o przekształceniu użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości z 2005

7. POJECIE RZECZY:

♦ rzeczami są tylko PRZEDMIOTY MATERIALNE (art. 45 kc) → muszą spełniać łącznie 2 wymogi:

a) są materialnymi częściami przyrody → NIE: dobra niematerialne, prawa oraz różnego rodzaju energie;

b) mają charakter samoistny, tzn. są wyodrębnione → NIE: części składowe rzeczy, złoża minerałów, tzw. res omnium communes (woda płynąca, woda w morzu, powietrze);

• rzeczy sa to więc materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że w stosunkach społeczno-gospodarczych moja być traktowane jako dobra samoistne – czyli mogą być przedmiotem obrotu i praw rzeczowych).

8. RZECZY DZIELĄ SIĘ NA:

8.1. nieru­chomości (rzeczy nieruchome) i ruchomości (rzeczy ruchome);

* art. 46 → NIERUCHOMOŚCI to:

a) części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przed­miot własności (grunty, nieruchomości gruntowe); 2 warunki łącznie:

• stanowi wyodrębnioną całość (ozna­czona granicami);

• jest odrębnym przedmiotem własności;

♦ analizując definicję gruntu należy zwrócić uwagę na art. 143 kc – w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczeniu gruntu własność gruntu rozciąga się na to co nad i pod powierzchnią gruntu dodatkowo przepis ten nie uchybia przepisom prawa do wód (ale nie tylko bo tez prawo geologiczne i górnicze)

- społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu – jest wyrażeniem nieostrym i pozwala dosyć elastycznie analizować każdy przypadek (jeżeli grunt rolny- to do uprawy roślin wiec nie można kopać głęboko, jeżeli budowlany- to można wysoko wznieść budynek)

b) budynki trwale z gruntem związane (nieruchomości budynkowe) lub części takich budynków (nieruchomości lokalowe), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności ➔ inaczej część składowa gruntu;

budynki stanowiące odrębny przedmiot własności np:

• budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika; stanowią one własność użytkownika wieczystego (art. 235 k.c.);

• budynki wzniesione na gruncie użytkowanym przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną, należącym do jej członka lub do Skarbu Państwa; mogą one stanowić własność spółdzielni (art. 272 i 279 k.c.);

• budynki, jakie zatrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę swoje nieruchomości rolne (do 1983 r.);

• lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności (w świetle ustawy o własności lokali z 1994);

• urządzenia pracowniczego ogrodu działkowego przeznaczone do wspólnego korzystania przez użytkowników działek są własnością Polskiego Związku Działkowców, natomiast nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce wykonane lub nabyte ze środków finansowych użytkownika działki stanowią jego własność (ustawa pracowniczych ogrodach działkowych);

* RZECZY RUCHOME (def. negatywna) – to co nie jest nieruchomością (brak def. w kodeksie);

8.2. rzeczy oznaczone co do tożsamości (cechy indywidualne) i co do gatunku (cechy rodzajowe)

WYKŁAD 1B

♦ prawo własności jest prawem podmiotowym, majątkowym, bezwzględnym a posiadanie jest stanem faktycznym, z którym wiążą się pewne domniemania prawne.

1. CHARAKTERYSTYKA prawa własności

♦ WŁASNOŚĆ – stanowi ZBYWALNE I PODLEGAJACE DZIEDZICZENIU PRAWO PODMIOTOWE BEZWZGLEDNE dotyczące wyłącznie RZECZY (tj. materialnej części przyrody o charakterze samoistnym)

♦ Prawo własności jest prawem rzeczowym najpełniejszym i najszerszym prawem rzeczowym, prawem podmiotowym, majątkowym o charakterze bezwzględnym (zagwarantowanym w Konstytucji – art. 21 i 64)

♦ Pojęcie własności jest pojęciem interdyscyplinarnym, ale trzeba pamiętać, że w ujęciu ekonomicznym własność jest każdą forma władania rzeczami i innymi składnikami majątkowymi, natomiast w ujęciu prawnym jest to jedna, podstawowa forma władania rzeczą ( i to rzeczą materialną: istniejącą, wyodrębniona z natury).

♦ MIENIE: art. 44 – mienie jest to własność i inne prawa majątkowe (tylko aktywa)

vs.

♦ MAJĄTEK – to aktywa i pasywa

♦ Od woli ustawodawcy zależy kształt tej własności (rys historyczny)

* W okresie PRL

- modelem podstawowym był model socjalistycznej własności społecznej –

w jej ramach można było wyodrębnić własność państwową

(obowiązywała zasada jedności własności państwowej wyrażona w art. 128 kc, który został uchylony w 1989 r. wraz z innymi przepisami które wskazywały różne odmiany własności i spośród nich niektóre uprzywilejowały: ).

- Była tez mowa o własności osobistej (była chroniona nawet pod rządami poprzedniej konstytucji) i indywidualnej- była to własność środków produkcji (ochrona wskazywana na gruncie prawa cywilnego)

- W 1989 r. doszło do radykalnych zmian w ukształtowaniu modelu stosunku własnościowego w polskim systemie prawnym. Przyjęto model odpowiadający gospodarce rynkowej. Zniwelowano podział na różne formy własności – dąży się do wzmocnienia własności prywatnej. Doszło do uwłaszczenia osób prawnych, do komunalizacji mienia państwowego oraz prywatyzacji mienia państwowego.

- Problem prywatyzacji i zwrotu własności dawnym właścicielom, którym odebrano mienie w wyniku nacjonalizacji jest nadal aktualny.

- W obecnym kształcie brak jest formalnego podziału na typy czy rodzaje własności, nie ma tez przepisów które w jakiś szczególny sposób chroniłyby własność społeczną (skarbu państwa, państwowych osób prawnych czy własność komunalną, czy własność org. społecznych) natomiast własność prywatna (przysługująca osobom fizycznym czy tez osobom prawnym) jest wskazana jako model pożądany, preferowany ukształtowania stosunków społeczno-gospodarczych,

- Oczywiście mówimy o własności państwowej (będącej w zarządzie dedykowanych do tego jednostek organizacyjnych – stationes fisci) ale

w sensie wskazania państwa jako podmiotu prawa własności.

- Własność samorządowa, komunalna, wojewódzka – również wskazuje na podmioty, służy wskazaniu kto wykonuje uprawnienia właścicielskie

2. OCHRONA WŁASNOŚCI:

→ Konstytucja chroni własność i prawo dziedziczenia a wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko wtedy gdy dokonywane jest na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem – musi być tez podstawa prawna (nie może być decyzja administracyjna) musi być wydany akt prawny zawierający uzasadnienie, wskazujący okoliczności, przesłanki i cele na jakie ma być dokonane wywłaszczenie, przewidujące wysokość odszkodowania

→ Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – protokół nr 1 – wskazuje w art. 1, że każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swojego mienia, nikt nie może być pozbawiony swojej własności chyba że leży to

w interesie publicznym i na warunkach określonych w ustawie oraz zgodnie

z zasadami ogólnymi prawa międzynarodowego (konwencja ta została podpisana i ratyfikowana przez Polskę a wiec jest źródłem prawa w Polsce)

3. TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI:

♦ Treść prawa własności określa art. 140 kc

♦ WŁAŚCICIEL JEST OSOBĄ UPRAWNIONĄ, A ZOBOWIĄZANYM DO NIENARUSZANIA JEST KAŻDY INNY PODMIOT → wyróżnienie strony:

* POZYTYWNEJ – uprawnienia (atrybuty), jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe; była (i czasem nadal jest) określana przez tzw. triadę uprawnień (ius possidendi, ius utendi fruendi, ius abutendi – posiadanie, korzystanie, rozporządzanie)

* podstawowe uprawnienia właściciela (stanowiące trzon własności):

→ uprawnienie do korzystania z rzeczy, które tradycyjnie składa się z:

• do posiadania rzeczy (ius possidendi);

• do używania rzeczy (ius utendi);

• do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy (ius fruendi);

• do dyspozycji faktycznych, czyli przetworzenia, zużycia, zniszczenia rzeczy (ius abutendi);

→ uprawnienie do rozporządzania rzeczą (ius disponendi):

• uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy;

• uprawnienie do obciążenia rzeczy albo przez prawo rzeczowe albo obligacyjne;

→ we współczesnej cywilistyce uważa się że uprawnienia właścicielskie nie ograniczają się tylko do tej triady uprawnień - przyjmuje się, że właścicielowi wolno zrobić z rzeczą wszystko, to co nie jest mu zabronione – czyli w sposób pozytywny określa się uprawnienia właścicielskie ale też podkreśla się ze właściciel może robić wszystko z rzeczą aby tylko nie przekraczał określonych granic – czyli żeby nie naruszył obowiązujących przepisów, działał zgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa ( co stanowi równocześnie granice prawa własności)

* NEGATYWNEJ – w art. 140 kc wskazuje na nią sformułowanie „z wyłączeniem innych osób”, które oznacza OBOWIĄZEK INNYCH PODMIOTÓW NIEINGEROWANIA, a wkroczenie w tą sferę może się odbywać jedynie za zgodą właściciela, albo wyjątkowo ex lege;

4. GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI

♦ granice prawa własności określa art. 140 kc

♦ określane są czasem jako „ustawowe granice”, ale w rzeczywistości jedynymi ograniczeniami prawa własności są prawa podmiotowe innych osób, a ograniczenia wynikające z przepisów ustawy określają ZAKRES TREŚCI PRAWA WŁASNOŚCI, czyli stanowią element ustawowej definicji tego prawa, co znajduje wyraz w sformułowaniu art. 140 kc, że właściciel może korzystać z rzeczy „w granicach okreś­lonych przez ustawy”;

* charakter ograniczeń – z reguły negatywny (zakazujący czynić coś), ale czasem pozytywny (nakazujący czynić coś), ale przeważa pogląd, że pozytywne obowiązki nie należą do prawa własności, a są jedynie z nim skorelowane, gdyż prawo podmiotowe nie może zobowiązywać właściciela w sensie cywilistycznym;

– z art. 140 kc wynikają 3 WYZNACZNIKI GRANIC TREŚCI PRAWA WŁASNOŚCI:

1) PRZEPISY USTAW – brak wskazania konkretnych przepisów, więc chodzi o całokształt obowiązującego ustawodawstwa;

→ w dziale II kc poza art. 140, kolejne artykuły określają granice treści prawa własności, do najważniejszych z nich należy art. 142 określający sytuację działania w stanie wyższej konieczności; kolejne art. 144-154 uwzględniają uzasadnione interesy właścicieli nieruchomości sąsiednich, też np. art. 231 kc – możliwość utraty własności na rzecz posiadacza;

→ ustawy szczególne → ważne by ograniczenia te były zgodne z art. 64 i 31 Konstytucji;

→ CHARAKTER OGRANICZEŃ PRAWA WŁASNOSCI

1. Najdalej idące ograniczenia prawa własności zawierają ustawy o charakterze administracyjnym

· wprowadzone przez te ustawy ograniczenia prawa własności mają charakter publicznoprawny

· zawierają one przepisy

- zakazujące właścicielom OKREŚLONEGO SPOSOBU wykonywania prawa własności

- nakazujące powstrzymywanie się od pewnych działań

- lub wręcz wyłączające nabywanie własności bez odpowiedniego pozwolenia

- czy tez zezwalające, pod określonymi warunkami, na całkowite czy częściowe pozbawienie własności

→ np. ustawa prawo budowlane wskazuje, ze budynek nie może być wzniesiony w jakiejś odległości od granicy; właściciel nie może sprzedawać rzeczy, które nie są dopuszczone do obrotu (np. broń- można być jej właścicielem ale nie można wprowadzać do obrotu); zwłoki ( rzecz ruchoma szczególnego rodzaju) – wyłączone z obrotu; nie można przeznaczyć gruntu rolnego na jakąś inwestycję; porzucenie rzeczy – tak ale np. rzeczy elektroniczne już nie (trzeba oddać je w odpowiednim punkcie);

2. Pozostałe ograniczenia mają CHARAKTER CYWILNOPRAWNY i wynikają z przepisów KC. Zaliczamy do nich:

a) STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

Art. 142 [Użycie bez zgody właściciela]

§ 1. Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio DOBROM OSOBISTYM tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.

b) PRAWO SĄSIEDZKIE Art. 144-154

c) PRAWO PIERWOKUPU Art. 166

d) ROSZCZENIA SAMOISTNEGO POSIADACZA NIERUCHOMOŚCI

O PRZENIESIENIE PRZEZ WŁASCICIELA NA NIEGO ZAJETEJ POD BUDOWE DZIAŁKI GRUNTU za odpowiednim wynagrodzeniem Art. 231

2) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO – kwestia sporna – wzajemny stosunek tego pojęcia z art. 5 i art. 140 → pogląd dominujący uznaje, że art. te spełniają inne funkcje – art. 5 dot. wykonywania prawa podmiotowego, w tym własności, a art. 140 uznaje te zasady za element treści tego prawa, np.:

→ art. 140 – niedopuszczalność korzy­stania z prawa własności tylko w celu szykany;

→ art. 5 – żądanie właściciela, aby osoba władająca jego nieruchomością wydała mu ją w sytuacji szczególnie dla niej niedogodnej (np. podczas choroby);

• istnieje też wątpliwość czy te klauzule powinny być ze względu na wymóg ustanawiania ograniczeń prawa własności tylko w drodze ustawy, ale zasada ta nie odnosi się do zakazu posługiwania się klauzulami generalnymi przez ustawodawcę; dodatkowo TK potwierdził konstytucyjność art. 5; patrz też wewnętrzna teoria nadużycia prawa;

→ jest to klauzula generalna, która może być w różny sposób rozumiana,

w zależności od okoliczności. Zasady współżycia społecznego - są to pewne przyjęte w danym okresie, miejscu, systemie określone zasady postepowania, zasady o charakterze etycznym czy moralnym, które nakazują się zachowywać w określony sposób, mogą być niespisane, czasem znajdują one wyraz w konkretnych przepisach (obowiązujące ustawy). Pozwalają one uelastycznić prawo, wprowadzić czynnik sprawiedliwości.

3) SPOŁECZNO-GOS­PODARCZE PRZEZNACZENIE PRAWA WŁASNOŚCI – podobnie jak w/w zasada stanowi kategorię, która zarówno określa sposób wykonywania prawa (art. 5), jak i kształtuje jego treść (art. 140), ale chodzi

o przeznaczenie konkretnego prawa własności a nie własności w ogóle;

i. w kc tendencja do bardziej społecznego traktowania własności (głównie nieruchomości) – patrz. art. 143, 144, 146, 214);

ii. ważne orzecz. SN z 1993 → nie wolno sztywno podchodzić do nadrzędności interesu ogólnego nad interesem indywidualnym, z czego wynika obowiązek organu wskazania o jaki konkretnie interes ogółu chodzi i udowodnić, dlaczego jest on ważniejszy;

→ w tym przypadku zwykle przepisy wskazują, że nie możemy oddać gruntu rolnego pod inwestycję, nie możemy ściąć drzew na działce leśnej.

→ Zwierzęta – jest to rzecz szczególnego rodzaju – ale trzeba je traktować w sposób humanitarny

negatywna definicja własności – treść własności polega na tym, że właścicielowi wolno robić wszystko, z wyjątkiem tego, co jest mu zakazane → definicja te wynika z braku wyczerpującego pozytywnego podejścia do katalogu uprawnień właściciela, nawet jeśli dwa podstawowe uprawnienia zostaną ograniczone, nadal ma inne, np. prawo do ochrony własności;

PRZEPISY DOTYCZĄCE OGRANICZEŃ WYKONYWANIA PRAWA WŁASNOŚCI

Art. 142 [Użycie bez zgody właściciela]

§ 1. Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.

W tzw. prawie sąsiedzkim dotyczącym relacji właścicieli sąsiadujących ze sobą nieruchomości, należy zwrócić uwagę na rozwiązania prawne dotyczące m. in.

Ze względu na częste konflikty pomiędzy sąsiadami wprowadzono odpowiednie regulacje do K.C.

Zgodnie z treścią art. 144 KC, właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Z tak wyrażona przez polskiego ustawodawcę zasadą wiąże się pojęcie immisji.

Immisjami- wszelkie działanie właściciela jednej nieruchomości, które wpływa na sposób korzystania z drugiej nieruchomości należącej już do kogoś innego. Jest to oczywiście działanie bezprawne, bowiem narusza w widoczny sposób prawo do władania rzeczą przez inną osobę.

Pierwszy i zasadniczy podział immisji:

IMMISJE POŚREDNIE- pojawiają się, gdy właściciel konkretnej nieruchomości w sposób pośredni i z reguły niezamierzony zakłóca korzystanie z nieruchomości sąsiedniej. Praktyka pokazuje, że zakłócający nie ma świadomości tego, że jego zachowanie jest nadmierne i tym samym niezgodne z prawem.Dzielimy je na :

IMMISJE BEZPOŚREDNIE charakteryzują zamierzonym i bezpośrednim działaniem właściciela jednej nieruchomości mającym na celu utrudnienie korzystania z nieruchomości sąsiednich. Jest to tak naprawdę faktyczna ingerencja w cudzą własność. Ten rodzaj immisji także możemy podzielić na dwa typy:

Podstawową różnicą zatem pomiędzy immisjami pośrednimi i bezpośrednimi, jest stan psychiczny i zachowanie właściciela, który narusza prawo poprzez zakłócanie korzystania z innych nieruchomości.

W doktrynie istnieje jeszcze jeden podział immisji:

Imisje pośrednie w przeciwieństwie z imisjami bezpośrednimi , nie są zabronione i opierają się na zasadach zawartych w art.144 K.C.

Właścicielowi nieruchomości gruntowej przysługuje roszczenie o zaniechanie takich naruszeń i o przywrócenie stanu zgodnego z prawem . Roszczenie to zwane ROSZCZENIEM NEGATORYJNYM - należącym do tzw. ROSZCZEŃ PETYTORYJNYCH zwanych właścicielskich przysługujących właścicielom nieruchomości (art.222 § 2.)

3 PODSTAWOWE OGRANICZENIA W KORZYSTANIU Z PRAWA WŁASNOŚCI:

Są to pojęcia nieostre uzależniające dane działanie od miejsca, sytuacji i warunków.

Ustanowienie służebności drogi koniecznej na terenie nieruchomości sąsiedniej na rzecz właściciela nieruchomości nie mającej bezpośredniego dostępu do drogi publicznej należy do immisji bezpośredniej. W przypadku konfliktu w tej syt. właściciel nieruchomości bez dostępu do dr, publ. przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności na jego rzecz ( art.145 K.C.) Służebność taka może obejmować więcej nieruchomości o ile to konieczne.Służebność taka musi uwzględniać zarówno:

Służebność można ustanowić za stosowne wynagrodzenie. Służebność drogi koniecznej nie wygasa nawet po przeniesieniu prawa własności nieruchomości.

Osoba bez tytułu własności nieruchomości a jedynie posiadająca samoistnie nieruchomość bez dostępu do drogi publicznej, może wystąpić o ustanowienie takiej służebności na swoją korzyść, z tym ,że wygasa ona z chwilą zakończenia posiadania (służebność osobista).

Użytkownik wieczysty czyli ten ,który uzyskał grunt Skarbu Państwa, czy jednostki terytorialnej w użytkowanie wieczyste (np. na 40 lub 99 lat) może również wystąpić o ustanowienie służebności drogi koniecznej o charakterze służebności gruntowej- przenosząc prawo własności łącznie z służebnością.

Kolejnym ograniczeniem jest art.147 K.C. w ramach którego takie działania są dozwolone pod warunkiem, że nie stanowią one stałego zagrożenia dla nieruchomości sąsiedzkiej. W przypadku zaistnienia sytuacji stałego zagrożenia, właściciel nieruchomości sąsiedniej może wnieść roszczenie negatoryjne o zaniechanie tych działań.

Art.148. - pożytki naturalne- owoce opadłe na teren sąsiedzki przechodzą na jego własność. Właściciel drzewa,może przejść na posesję sąsiednią w celu zebrania zwisających tam owoców z jego drzewa, ale w przypadku wyrządzenia szkód, musi je naprawić -art. 149.

Korzenie wychodzące na teren sąsiada, mogą zostać przez niego wycięte i zachowane, pod warunkiem, że nie spowoduje to uschnięcia drzewa czy krzewu. Wówczas nie zostanie to uznane za wykonywanie uprawnień wynikających z art.150. działanie to nie będzie podlegało ochronie prawnej, wówczas należy się odszkodowanie właścicielowi drzewa.

Przekroczenie granicy swojej własności podczas wznoszenia budynku reguluje art.151.

Jeśli nieumyślne, właściciel gruntu sąsiedniego nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, jednak gdy właściciel nieruchomości której granica zostaje naruszona

bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwi się temu naruszeniu, albo wykaże ryzyko niewspółmiernie wielkiej szkody dla jego nieruchomości będzie to stanowiło podstawy do wyburzenia nowo powstającej budowli,prawo do tego roszczenia przedawnia się po 1 miesiącu od dnia rozpoczęcia budowy.. Jeśli wina nieumyślna można żądać zadośćuczynienia w zamian za służebność, bądź właściciel części zajętego gruntu może żądać od zajmującego tę część odkupienia jej od dotychczasowego właściciela. W przypadku winy umyślnej można żądać przywrócenia stanu poprzedniego.

Art. 152,153,154, dotyczą kwestii rozgraniczenia nieruchomości. Koszty urządzenia i utrzymania znaków ponoszą po połowie. Domniemywa się, że płoty, drzewa krzewy znajdujące się na granicy służą do wspólnego użytku sąsiadów i jednakowo są zobowiązani do ich utrzymania w odpowiednim stanie .

POSIADANIE - stan faktyczny władztwa nad rzeczą, nie jest prawem podmiotowym, jest stanem faktycznym.Musi wykazywać pewną stabilność. Składa się z dwóch istotnych elementów:

POSIADANIE

Posiadanie niezgodne z prawem może być:

Podział ten ma istotne znaczenie chociażby dla zasiedzenia.

Posiadać można rzeczy ruchome, nieruchomości, służebności (art. 352), rzeczy materialne - może podlegać spadkowi - okres posiadanie przez spadkodawce może zostać naliczony do okresu posiadanie przez spadkobiorcę, co jest istotnę przy ZASIEDZENIU - gdy posiadanie miało charakter samoistny, może wówczas dojść do zasiedzenia - czyli nabycia prawa własności rzeczy.

Władanie rzeczą za kogoś, jako ,np. pełnomocnik jest to wówczas DZIERŻAWA. Ma ona źródło w innym stosunku z którego wynika fakt, że możemy władać cudzą rzeczą dla kogoś innego.

Wszystkim tym rodzajom posiadania , oprócz prekaryjnego, w przypadku naruszenia ich prawa do faktycznego władania przysługuje im ROSZCZENIE POSESORYJNE o przywrócenie stanu poprzedniego posiadania. Pozostaje ustalić z którym z rodzjów posiadania mamy do czynienia, na co pozwala nam kwestia tzw. DOMNIEMAŃ PRAWNYCH związanych z faktycznym władztwem nad rzeczą. Domniemania prawne są wzruszalne i zostały przyjęte przez ustawodawcę na korzyść posiadacza:

Art.339. i 341. łącznie stanowią,że ten kto faktycznie rzeczą włada jest posiadaczem samoistnym, że to posiadanie jest zgodne z prawem. Art. 340. domniemywa się ciągłość posiadania samoistnego, konieczną do zasiedzenia nieruchomości - 20 lat w dobrej wierze. Przeszkoda przemijająca nie przerywa ciągłości posiadania.

W K.C. zawarto przede wszystkim przepisy o ochronie sądowej, ale również taki typ ochrony , który wykracza poza drogę sądową, np. OCHRONA KONIECZNA i DOPUSZCZALNA SAMOPOMOC, jednak należy mieć na uwadze,że najlepiej jest uciekać się do ochrony sądowej. Jednak istnieją sytuacje, kiedy można również zastosować te dwie pozostałe metody “ na własną rękę” - art.343.

Gdy jest to jednak nie możliwe pozostaje droga sądowa- roszczenie posesoryjne o przywrócenie posiadania. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej czy złej wiary posiadania ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że:

Roszczenia posesoryjne jeśli nie będą dochodzone , wygasają w ciągu 1 roku od chwili naruszenia. Jest to TERMIN ZAWITY co oznacza, że po wygaśnięciu nie można podnieść takiego roszczenia.

PRZENIESIENIE TYTUŁU WŁASNOŚCI

Nabycie prawa do własności:

Prawo cywilne wykład 3a

Nabycie utrata prawa własności

Różnice umowne sposoby nabycia prawa własności od nieumownych sposobów

1. Umowne nabycie prawa własności, przeniesinia prawa własności

Przepis art 155 KC mówi że przeniesinie prawa własności następuje z każdej umowy zobowiązującej do przeniesienia prawa własności rzeczy np. Umowa sprzedaży (w zamian za określone świadczenie pieniężne) , zamiany (Przeniesienie prawa własności rzeczy w zamian otrzymuje się prawo własności innej rzeczy), darowizny ( zobowiązany doprzeniesienia jest darczyńca).

W tym systemie dzielimy umowy na:

· Zobowiązujące (zobowiązującedo określonego działania)

· Rozporządzające (dochodzi do rozporządzenia prawem, realizowanie określonego skutku, zwolnienie dłużnika z długu)

· Zobowiązująco-rozporządzające (łączy co do skutku prawnego obydwa skutki).

Każda umowa nabycia prawawłasności lub zobowiązanie prawa własności rzczy co do oznaczenia tożsamości konkretnie przenosi własność na nabywce, chyba że przepis stanowi inaczej lub strony postanowiły inaczej. Sprzedający zobowiązuje się podpisuje umowę, realizuje się skutek przeniesienia prawa własności, kupujący podpisuje umowę, realizujesie skutek przeniesienia prawa własności, kupujący podpisuje umowę jest skutek zobowiązujący i jest rozporządzenie do przejścia własności na nabywce.

Umowy konsensualne

Umowy dochodzące do skutków w wyniku porozumienia, konsensusu, złożenie zgodnych oświadczeń woli, bez dokonania wpisów do rejestru, bez dodatkowych przesłanek, dochodzi do skutku po podpisaniu.

Umowy przenoszące prawo własności rzeczy oznaczone co do tożsamości są to umowy o podwójnym skutku, sato umowy konsunsualne o ile przepis nie stanowi inaczej.

Zasada podwójnego skutku: rzeczy oznaczone co do tożsamości

Art 157 KC

Jeżeli w umowie przeniesienia prawa własności nieruchomości wprowadzimy warunek lub termin to taka umowa jest tylko uową zobowiązującą do przeniesienia, np. Sprzedający zobowiązuje się że przeniesie prawo własności w terminie rocznym , lecz za rok będzie musiał złożyć oświadczenie o bezwarunkowym przeniesieniu praw własności i mieć charakter rozporządzający.

Własność nieruchomości nie może być wogólne przeniesiona pod zastrzeżeniem terminu lub warunku, tylko umowa o charakterze rozporządzajacym skutkuje przeniesieniem prawa własności nieruchomości.

2. Pozaumowne sposoby nabycia prawa własności

· Zasiedzenie

· Przemilczenie

· Zrzeczenie się własnosci

· W drodze dziedziczenia

· Zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej

· Znalezienie znalazca może nabyć prawo własności gdy zostaną spełnione przesłanki przemilczenia, czyli (jeżeli właściciel nie zgłasza się po rzecz to w rezultacie określone ustawowo przedmioty nabywaja prawa własności) w przypadku rzeczy znalezionych gdy milczy właściciel to znalazca nabywa prawa własności lub skarb państwa.

Odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy głównej dla rzeczy ruchomych to:

Przetworzenie, połączenie, pomieszanie

- Przeniesienie prawawłasności rzeczy określonych co do tożsamości

Art 155 poz 2

Przeniesienie prawa własności rzeczy określonych co do gatunku np.10 ton węgla, 2 kg jabłek

Jeśli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własnosci są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, to do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy, to samo dotyczy wypadku gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe

Umowy realne: do przeniesienia prawa własności rzeczy oznaczonych co do gatunku potrzebne jest wydanie, przeniesienie

Sposoby przeniesienia posiadania (posiadanie- władztwo, stan faktyczny, możliwośc dysponowania rzeczą)

Art 348-351

Sposoby przeniesienia posiadania następują przez:

- Wydanie rzeczy(można wydać rzecz np. Dokumenty, kluczyki)

- Art 349 (dotychczasowy właściciel samoistny sprzedaje rzecz ale jednocześnie chce nadal kożystać z tej rzeczy więc zawiara umowę najmu, w tym wypadku jego władztwo przybiera character władztwa zależnego, posiadanie zależnego nie trzeba przenosić posiadania)

- Art 350 (Właściciel zawarł umowę najmu, on jest posiadaczem samoistnym, najemca jest zależnym, teraz chcemy zbyć rzecz dla innej osoby niż nasz najemca, chcemy aby osoba trzecia była posiadaczem też rzeczy, to podpisuje umowę o sprzedaży I najemca zostanie poinformowany.

- Najemca posiadacz zależny kupuje lokal wynajmowany od właściciela posiadacza samoistnego

Umowa posiadania prawa własności w wyniku zawarcia umowy sprzedaży, zamiany, darowizny taka umowa ma podwójny zawsze skutek, jest umową zobowiązująco-rozporządzającą, chyba że strony postanowiły inaczej, bądź przepis szczególny stanowi inaczej. Taka umowa gdy jej przedmiotem są rzeczy oznaczone co do tożsamości przenosi prawa własności z chwilą zawarcia takiej umowy, czyli jest umową konsensualną, gdy natomias przedmiotem przeniesienia prawa własności są rzeczy oznaczone co do gatunku do przeniesienia prawa własności konieczne jest spełnienie jeszcze jednej przesłanki czyli przeniesienia posiadania.

Czyli mamy:

o Umowa o podwójnym skutku

o Konsensualna w przypadku rzeczy oznaczonych co to tożsamości

o Realna w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku

Art 156

Zasada kauzualności umów zobowiązujących do przeniesienia prawa własności, czyli są to umowy które muszą mieć swoją podstawę prawną czyli kauzę, przyczynę

Kauza- dlaczegodochodzi np. Do darowizny, jaka jest przyczyna, szuka przyczyn, podstaw prawnych

Zasada kauzualności

Bada się zawsze czy można sprzedać coś. Zawsze trzeba zbadać czy zobowiązanie do przeniesienia prawa własności jest ważne, jezeli jest ważne może dojść do skutecznego przeniesienia prawa własności, czyli może nastąpić skutek w postaci rozporządzenia, czyli przeniesienie prawa własności bezwarunkowego.

Art 158

Umowa zobowiązująca do przeniesienia prawa własności nieruchomości powinna być zawsze w formie aktu notarialego, czyli wymóg zachowania szczególnej formy pisemnej jaką jest forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności, nie zachowanie tej formy powoduje nieważność czynności prawnej. Umowa jak I zobowiązanie musi być w formie aktu notarialnego.

Umowa przedwstępna przy sprzedaży nieruchomości, nie musi być zachowana forma aktu notarialnego, w przypadku gdy nie dojdzie do skutku oddawany jest zadatek. W takiej umowie przedswstępnej zobowiązaniem jest zawarcie umowy a nie przeniesienie prawa własności. Może być pisemna, natomiast gdy jest w formie aktu notarialnego można dochodzić swoich praw i żądać zwrotu zadatku.

Wykład 3 b

Własnośc nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem lub z zastrzeżeniem termiu. Przeniesienie prawa własności nieruchomości może nastąpić bezwarunkowo I bez zastrzeżenia terminu, jest to przykład umowy o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym, niemożna wprowadzić warunku I terminu, jeśli je wprowadzimy umowa taka będzie ważna, ale będzie tylko zobowiązaniem, zostanie odsunięty w czasie skutek w postaci rozporządzenia I gdyby doszło do upływu termiu oznaczonego w umowie trzeba zawrzeć nową umowę na podstawie której przeniesione zostaną prawa własności (art 157 poz 2)

Art 166

W sytuacji gdy nieruchomość rolna jest przedmiotem współwłasności I jeden ze współwłaścicieli chce zbyć udział to ze względu na sytuację (istotę, ważność) pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu

Art 169

Przesłanki skutecznego nabycia rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej

- Dotyczy też sytuacji gdy rzecz jest zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela

- Nabycie rzeczy od osoby nieuprawnionej do rozporządzenia rzeczą ruchomą, gdy ją zbywa zawiera umowę, wydaje zbywcy, nabywa uzyskuje własność z chwilą objęcia przedmiotu chyba że nabył ją w złej wierze.

Osoba nieuprawniona np.

- Właściciel który nie może w danej chwili rozporządzać rzeczą bo rozporządzenie takie zajął komornik, lub

- pełnomocnik któremu wygasło pełnomocnictwo,

- rzecz naktórej ciąży prawo pierwokupu

w takiej sytuacji trzeba ocenić czyj interes trzeba chronic bardziej, czy właściciela czy nabywcy, lub rozpatrywane jest kto działaw złej wierze, czyli ten jest w złej wierze kto wiedział lub przy braku zachowania należytej staranności mógł się dowiedzieć o tym że osoba z którą nawiązał umowę jest nieuprawniona do władania rzeczą, tymi przesłankami jest brak złej wiary.

Gdy nie ma złej wiary można skutecznie nabyć prawo własności, pod warunkiemże obejmie rzecz w posiadanie, czyli nie tylko że ją dostanie.

Art 169 par 2

Zgubione, skradzione lub w inny sposób utracone rzeczy przez właściciela bez woli ich utracenia, w tym wypadku muszą być spełnione przesłanki: brak złej wiary, objęcie w posiadanie, czynność prawna, musi upłynąć 3 letni okres czasu od zgubienia, kradzieży., nie dotyczy pieniędzy, dokumentów na okaziciela oraz rzeczy nabywanych na urzędowej licytacji publicznej.

Nabycie prawa własności nieruchomości od osoby nieuprawnionej, nabywce w dobrej wierze chroni renkoima wiary publicznej ksigą wieczystych.

Nabywca od osoby wpisanej do księgi wieczystej jako właściciela nabywa nieruchomość skutecznie, nawet jeżeli wpis był błędny, niezgodny z rzeczywisty stanem prawnym.

Jeżeli przenosimy własność prawa rzeczy ruchomej która jest obciążona prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, chyba że ten działa w złej wierze, nabywa rzecz wiedząc że jest obciążona prawem na rzecz osoby trzeciej.

Sposoby pozaumownego nabywania prawa własności:

- zasiedzenie

- przemilczenie

- zawłaszczenie

- połączenie, pomieszanie, przetworzenie

- dziedziczenie ustawowe

ad 1 zasiedzenie

pozaumowne nabycie prawa własności w sposób pierwotny. Nabyć w tej drodze można nieruchomość I ruchomość. Do obu przypadków są róże przesłanki.

Według art 172 KC

Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem może nabyć nieruchomość gdy posiada nieruchomość nieprzerwanie przez 20 lat jako posiadacz samoistny,chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze

Po upływie 30 lat posiadacz nieruchomości nabywajej własność nawet jeśli uzyskał jej posiadanie w złej wierze.

Posiadacz samoistny- włada rzeczą jak dla siebie, tak jak gdyby był właścicielem, jakby miał tytuł własności.

Posiadacz zależny- nie może nabyć własności prawa nieruchomości w drodze zasiedzenia, w sposób przez zasiedzenie!

Art 173

Jeżeli właściciel nieruchomości przeciwko któremu biegnie zasiedzenie jest nieletni, zasiedzenie nie może się skoczyć wcześniej niż przed upływem 2-ch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela, czyli uzyskanie pełnoletnoci plus 2 lata.

Zasiedzenie jest to nabycie pierwotne, nabycie exlege zmocą ustawy (trzeba wystąpić do sądu o stwierdzenie nabyci aprawa własności w drodze zasiedzenia).

Do biegu terminu zasiedzenia stosuje się przepisy do ustalenia o biegu przedawnienia roszczeń.

Art 176

Można zasiedzieć, nabyć prawo własności rzeczy ruchomej tylko będąc w dobrej wierze

Art 174

W drodze zasiedzenia można będąc posiadaczem samoistnym naby ćprawa własności rzeczy ruchomej, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od 3 lat

Art 180

Wyzbycie się prawa własności rzeczy ruchomej przez porzucenie tej rzeczy, jeżeli tak już zrobimy to jeżeli ktoś obejmie tą rzecz w posiadanie jako posiadacz samoistny to nabywa prawo własności, taka sytuacja w prawie cywilnym nazywana jest zawłaszczeniem, czyli zawłaszczenie rzeczy niczyjej ruchomej porzuconej przez właściciela np. Gdy wyrzucimy czajnik na ulicę.

Jeżeli chcemy się zrzec prawa własności nieruchomości właścicel musi złożyć oświadczenie woli w formie aktu notarialnego, właściciel może również zawrzeć umowę przenosząca prawa własności nieruchomości na rzecz gminy w miejscu położenia nieruchomości lecz gmina musi wyrazić zgodę.

Art 155 umowa przekazania nieruchomości

Rój przczół staje się niczyim jeżeli właściciel nie odszuka go przed upływem 3 dni od dnia wyrojenia. Jeżeli rój przczół osiadł w cudzym niezajętym ulu to właściciel ma prawo rządać wydania przczół, natomiast jeżeli osiądzie już w zajętym ulu to wówczas te przczoły staja się własnością tego w czyim ulu osiadły. Właściciel dotychczasowy nie może nawet za zwrotem kosztów wystąpić z roszczeniem z tytułu bezpodstawego wzbogacenia się tegou którego rój osiadł.

Wykład 4A

Problematyka zarządu rzeczą wspólną

W drodze umowy może zostać w odpowiedni sposób ustalone. Właściciele tej rzeczy będą przedmiotem współwłasności i będą decydowali w jaki sposób będą zarządzać rzeczą. Jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość w tym wypadku jest możliwe również ujawnienie zasad zarządu umownego również w księdze wieczystej, uzyskuje to skuteczność rozszerzoną i jest skuteczne wobec przyszłego nabywcy udziału we współwłasności, który nabywając udział musi zaakceptować zasady zarządu umownego.

Jeżeli nie ma porozumienia umownego, ale też nie ma konfliktu między współwłaścicielami, to w tej sytuacji w grę wchodzą zasady ustawowe przewidziane w kodeksie cywilnym.

Potrzeba większości współwłaścicieli do czynności zwykłego zarządu (Art. 201 KC)

Większość współwłaścicieli określa się według wielkości udziału i każdy ze współwłaścicieli może dokonać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa.

Każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania takiej czynności, jeżeli nie ma większości.

Gdy są to czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli (art. 199) W przypadku braku zgody, współwłaściciele których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.

Ochrona mniejszości współwłaścicieli art. 202

Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy (art. 203) Zamiast współwłaścicieli zarządza wyznaczony przez sąd zarządca.

Jeżeli jeden z współwłaścicieli wykonuje rzeczywisty zarząd rzeczą wspólną może żądać wynagrodzenia od reszty.

Współposiadanie

Posiadanie- wykonywanie faktycznego władztwa nad rzeczą.

Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania, oraz korzystania w takim zakresie jaki da się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli (art.206)

Podział do korzystania z rzeczy, współwłaściciele decydują w jakim zakresie każdy z nich będzie korzystał z rzeczy.

Rzecz wymaga ponoszenia nakładów, wydatków, może przynosić pożytki, dochody. Jeżeli w umowie nie ustali się zasad podziału dochodów, czy w jakim procencie każdy ze współwłaścicieli będzie partycypował w kosztach, to zasada kodeksowa mówi, że pożytki i koszty przypadają właścicielom według wielkości udziałów. Jeśli współwłaściciele inaczej nie postanowią. Każdy z współwłaścicieli może wystąpić z roszczeniem o zniesienie współwłasności.

Tryby zniesienia współwłasności: umowny i sądowy.

Sposoby zniesienia współwłasności: poprzez fizyczny podział rzeczy wspólnej (jeśli jest to możliwe), przyznanie jednemu z współwłaścicieli z obowiązkiem dopłat pozostałym współwłaścicielom proporcjonalnie do ich udziałów, sprzedaż rzeczy wspólnej i dokonanie podziału uzyskanej sumy.

Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego podlega pewnym ograniczeniom, bo ma na celu zapobiegać rozdrobnieniu gospodarstw rolnych. Gospodarstwo rolne przyznaje się jednemu ze współwłaścicieli, na którego pozostali wyrażą zgodę. Jeśli nie ma zgody, to sąd przyzna gospodarstwo temu, kto je prowadzi lub w nim pracuje. Jeśli ten warunek spełnia kilku lub nie spełnia żaden, sąd przyzna temu, kto daje najlepszą gwarancję jego prowadzenia. Jeżeli to też się nie spełni, na wniosek wszystkich współwłaścicieli (lub bez zgody wszystkich) sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa stosownie do przepisów kpc.

Spłaty pozostałych współwłaścicieli mogą być zmniejszone Art. 216 KC

Współwłaściciel, który objął gospodarstwo i je prowadzi ma obowiązek dokonania spłaty. Jeżeli w ciągu 5 lat od momentu uzyskania prawa własności dokona zbycia nieruchomości, to obniżenie wysokości spłaty jest uchylone. Chyba że wykaże, że zbycie było konieczne dla lepszego prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Przy zniesieniu współwłasności gospodarstwa rolnego współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa lub jego części, albo do chwili zniesienia współwłasności zamieszkiwali stale, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania, jednak nie dłużej niż 5 lat, chyba, że byli małoletni, wtedy do uzyskania pełnoletności i po uzyskaniu pełnoletności jeszcze przez okres 5 lat. Osoby niezdolne do pracy, które zamieszkiwały gospodarstwo rolne mają prawo zamieszkiwać bezterminowo. (art.218)

Do osób mających prawo zamieszkiwać, stosuje się przepisy o służebności mieszkalnej.

Roszczenia o zniesienie współwłasności nie przedawniają się.

Odrębna własność lokali

Ustawa o własności lokali z 1994r

Lokal to jedna lub kilka izb z pomieszczeniami pomocniczymi np. piwnica, garaż. O odrębności lokalu decyduje starosta, wydaje zaświadczenie, że spełnia warunki samodzielnego lokalu i może być przedmiotem odrębnej własności.

Odrębna własność lokalu może powstać w wyniku zawartej umowy, jednostronnej czynności prawnej właściciela budynku wraz z gruntem, orzeczenia sądu.

Umowa właściciela budynku z nabywcą prawa własności tego lokalu musi być w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

Aby doszło do wyodrębnienia własności lokalu musi być dokonany wpis do księgi wieczystej (ma charakter konstytutywny).

Właściciel budynku może też dla siebie wyodrębnić własność lokalu w swoim budynku, składa wtedy oświadczenie o wyodrębnieniu lokalu złożone w formie aktu notarialnego, oraz składa wniosek o założenie księgi wieczystej.

Umowa wyodrębnienia własności lokalu powinna określać rodzaj, położenie, powierzchnię, pomieszczenia przynależne, powinna wskazywać na udział w tzw. nieruchomości wspólnej, która przysługuje właścicielowi wyodrębnionej nieruchomości lokalowej. Zbywa się zawsze z udziałem w nieruchomości wspólnej (współwłasność przymusowa). Wielkość udziału ustala się zgodnie z ustawą procentowo wielkość lokalu w stosunku do nieruchomości wspólnej.

Kiedy budynek jest postawiony na gruncie będącym przedmiotem użytkowania wieczystego i to właśnie użytkownik wieczysty wzniósł ten budynek. Wyodrębniony lokal będzie związany z udziałem w użytkowaniu wieczystym.

Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym w ramach którego grunty skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oddawane są w użytkowanie wieczyste. Użytkownik wieczysty obejmuje te grunty, aby dokonywać inwestycji .

Wszyscy właściciele wyodrębnionych własności lokalowych tworzą wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota mieszkaniowa nie jest osobą prawną, ale jest podmiotem prawa (ułomną osobą prawną). Wspólnota mieszk. może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.

Właściciel lokalu, który nie stosuje się do zasad może być zmuszony sądownie do sprzedaży lokalu. Każdy z właścicieli ma obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania nieruchomości wspólnej i w kosztach utrzymania swojego lokalu, jeśli zalega długotrwale z zapłatą należnych opłat lub wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu, albo przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym wspólnota mieszkaniowa może w trybie procesu żądać sprzedaży lokalu w drodze licytacji na podstawie przepisów KPC o egzekucji z nieruchomości. Nie przysługuje mu lokal zamienny.

W razie braku zarządu wspólnotą, jeżeli wspólnota jest nieduża (do 7 lokali) istnieje możliwość zastosowania ustawowych zasad dotyczących zarządu rzeczą wspólną. Czynności zwykłego zarządu zgoda większości, czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu zgoda wszystkich współwłaścicieli. Jeżeli wspólnota jest większa, wówczas trzeba ustanowić zarząd. Właściciele mogą określić zarząd nieruchomością wspólną powierzając zarząd osobie fizycznej lub prawnej.

Zarząd kieruje sprawami wspólnoty, reprezentuje ją na zewnątrz, oraz reprezentuje wspólnotę w stosunku do poszczególnych właścicieli. Zarząd podejmuje czynności zwykłego zarządu samodzielnie, czynności przekraczające- potrzebna jest uchwała wspólnoty mieszkaniowej. W ustawie określone jest, do jakich czynności jest potrzebna uchwała właścicieli. Uchwalanie odbywa się na zebraniach, które zawsze raz do roku powinny się odbyć. Istnieje możliwość zaskarżenia takiej uchwały do sądu w przypadku jej niezgodności z przepisami prawa, z umową właścicieli, narusza interesy właścicieli. Właściciel wytacza wówczas powództwo przeciwko wspólnocie mieszkaniowej. Jeśli zarząd nie wykonuje swoich obowiązków lub narusza zasady prawidłowej gospodarki wówczas każdy właściciel może wystąpić do sądu u ustalenie zarządcy przymusowego przez sąd.

Wykład 4B

Ochrona własności

Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. (art. 251 KC)

Uprawnienie do ochrony sądowej każdego prawa podmiotowego wynika z istoty tego prawa.

Ochrona prawa własności odbywa się za pomocą dwóch podstawowych roszczeń- roszczenia petytoryjne: windykacyjne i negatoryjne.(art. 222)

Przy roszczeniach windykacyjnych należy wskazać roszczenia uzupełniające.

Roszczenie windykacyjne- właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Jest to roszczenie osoby, która posiada tytuł własności, ale nie posiada rzeczy w stosunku do osoby, która posiada rzecz, ale nie ma tytułu prawnego, aby władać rzeczą.

Roszczenie negatoryjne to roszczenie o zaniechanie naruszeń i o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Roszczenie to kieruje właściciel przeciwko osobie, która w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą narusza własność.

Roszczenia windykacyjne i negatoryjne (roszczenia petytoryjne) nie ulegają przedawnieniu w przypadku, gdy dotyczą nieruchomości. Może jednak upłynąć termin zasiedzenia i wtedy roszczenia stają się bezprzedmiotowe. Roszczenia negatoryjne dotyczące rzeczy przedawniają się na zasadach ogólnych (roszczenia majątkowe)

W przypadku gdy występujemy z roszczeniem windykacyjnym o wydanie rzeczy ruchomej, powód może również zgłosić na wypadek nie uwzględnienia przez sąd żądania wydania rzeczy sumy pieniężnej odpowiadającej wartości. Można też ustalić zgodne współposiadanie.

Roszczenie negatoryjne chroni przed znoszeniem naruszeń, niedogodności wywołanych zachowaniem kogoś niezgodnym z prawem.

Roszczenia uzupełniające, które są związane z roszczeniem windykacyjnym. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi, który posiadał rzecz i w wyniku uwzględnienia roszczenia windykacyjnego został zobligowany do zwrotu rzeczy właścicielowi ale w ramach roszczeń uzupełniających trzeba wskazać na roszczenia tego posiadacza samoistnego skierowane do właściciela o zwrot nakładów.

Posiadacz samoistny- posiadacz, który zachowywał się jak właściciel.

Przepisy określające prawa i obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze (art.228)

Przepisy te można też stosować do stosunków między właścicielem a posiadaczem zależnym, chyba że stosunek prawny z którego wynika faktyczny stan jakim jest posiadanie zależne reguluje inaczej te kwestie.

Posiadacz samoistny w złej wierze to ten, kto wie lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, że jego posiadanie jest niezgodne z prawem.

Posiadacz samoistny w dobrej wierze ma przeświadczenie że przysługuje mu tytuł własności i nie był w stanie się dowiedzieć, że ten tytuł mu nie przysługuje.

Posiadacz samoistny w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa i musi wziąć pod uwagę, że będzie musiał zwrócić rzecz dla właściciela.

Roszczenia uzupełniające do posiadacza w dobrej wierze:

- o wypłacenie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy (bez umowne)

- roszczenie o zwrot dochodów, które rzecz przynosiła

- odszkodowanie za pogorszenie stanu, czy utratę rzeczy

Posiadacz samoistny w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wypłacenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy (art 224)

Nabył na własność pożytki naturalne, które od rzeczy zostały odłączone, zachowuje pożytki cywilne, które zostały w czasie posiadania w dobrej wierze pobrane.

Z chwilą, kiedy dowiedział się o wytoczeniu powództwa powinien wypłacić wynagrodzenie właścicielowi za korzystanie z rzeczy, jest też odpowiedzialny za pogorszenie, zużycie lub utratę, chyba że utrata, czy pogorszenie nastąpiło bez jego winy. Zobowiązany jest wydać pożytki, które pobrał w tym okresie gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa do czasu wydania rzeczy, pożytki, które zużył, powinien uiścić ich równowartość.

Od posiadacza w złej wierze można żądać tego samego, co od posiadacza w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa, a ponadto jest zobowiązany zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu właściciela.

Roszczenia posiadacza względem właściciela:

· posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych, jeśli nie uzyskał pokrycia w korzyściach, zwrotu innych nakładów może żądać jeśli znacznie zwiększają wartość w chwili jej wydania właścicielowi

· jeżeli poczynił nakłady już po wytoczeniu wobec niego powództwa, to już zdawał sobie sprawę, że nie ma tytułu własności, wówczas może żądać tylko nakładów koniecznych jeśli nie uzyskał pokrycia w korzyściach (art. 226)

· posiadacz samoistny w złej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.

Nakłady konieczne- takie, które są niezbędne do utrzymania rzeczy w dobrym stanie

Inne nakłady- nakłady użytkowe, które zwiększają wartość rzeczy, które nie są konieczne, żeby utrzymać rzecz w dobrym stanie .

Sposób zwrotu, przywrócenie stanu poprzedniego. Samoistny posiadacz może przywracając stan poprzedni zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą chociażby stały się one częściami składowymi. Z tym, że gdy połączenia dokonał posiadacz w złej wierze, albo w dobrej wierze, kiedy dowiedział się już o wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy, właściciel może złączone rzeczy zatrzymać i zwrócić ich równowartość i koszt robocizny (art.227)

Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. O zwrot pożytków lub zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art 229) i to samo dotyczy zwrotu nakładów.

Zwrot rzeczy następuje w momencie, kiedy rzecz znalazła się ponownie w posiadaniu właściciela.

Roszczenie, kiedy na cudzym gruncie został wybudowany dom. Gdyby samoistny posiadacz w dobrej wierze wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przekraczającej wartość zajmowanego gruntu może wystąpić do właściciela z żądaniem, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. (art.231)

§ 2. Właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Ten, kto wzniósł budynek może wystąpić z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jeżeli nie może nabyć gruntu.

Uwłaszczenie osób, które objęły grunty czy nieruchomości na podstawie nieformalnych umów. Z mocy prawa nabyły one prawa własności. Osoba, która objęła grunt w sposób nieformalny, bez zachowania formy aktu notarialnego powinna być traktowana jako posiadacz samoistny w dobrej wierze i powinna mieć możliwość wystąpienia z roszczeniem do właściciela o to, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Na użytek zasiedzenia osobę traktujemy jako posiadacza samoistnego w złej wierze.

Wykład 4C

Użytkowanie wieczyste

Jest to prawo pośrednie pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Jest prawem rzeczowym, nie dającym prawa do gruntu.

Prawo, które pozwala na długotrwałe korzystanie z gruntów skarbu państwa przez 99 lat z możliwością przedłużenia na kolejne 99 lat. Może być ustanowione na rzecz osoby fizycznej lub prawnej na określoną inwestycję.

Ustanowienie prawa użytkowania wieczystego następuje w drodze cywilnoprawnej w formie umowy.

Przedmiotem użytkowania wieczystego jest grunt skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. (art. 232)

W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. (art. 233)

Użytkowanie wieczyste jest prawem zbywalnym, jest dziedziczne, podlega egzekucji. Jest prawem na rzeczy cudzej. Można to prawo obciążać hipoteką.

Użytkownik wieczysty jest użytkownikiem zależnym. Użytkowanie wieczyste może należeć do kilku osób (współużytkowanie wieczyste)

Gdy budynek jest postawiony na gruncie z użytkowaniem wieczystym, wówczas z prawem własności lokalu wiąże się udział w użytkowaniu wieczystym.

Do powstania użytkowania wieczystego wystarczy zawarcie umowy pisemnej pomiędzy właścicielem a przyszłym użytkownikiem wieczystym (może powstać też na podstawie decyzji administracyjnej). Umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego i musi być dokonany wpis do księgi wieczystej(charakter konstytutywny).

Art. 239. § 1. Sposób korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika powinien być określony w umowie.

§ 2. Jeżeli oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje w celu wzniesienia na gruncie budynków lub innych urządzeń, umowa powinna określać:

1) termin rozpoczęcia i zakończenia robót;

2) rodzaj budynków lub urządzeń oraz obowiązek ich utrzymywania w należytym stanie;

3) warunki i termin odbudowy w razie zniszczenia albo rozbiórki budynków lub urządzeń w czasie trwania użytkowania wieczystego;

4) wynagrodzenie należne wieczystemu użytkownikowi za budynki lub urządzenia istniejące na gruncie w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego.

Czas na jaki jest ustanowione użytkowanie wieczyste to 99 lat lub 40 lat (z możliwością przedłużenia) w zależności od inwestycji.

W przypadku, gdy dochodzi do wybudowania budynku na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, to budynek staje się odrębną nieruchomością budynkową, przedmiotem własności użytkownika wieczystego. Prawo użytkowania jest prawem głównym, a prawo własności jest prawem związanym z prawem użytkowania. Prawa własności budynku nie można sprzedać, przenieść, rozporządzić.

Po wygaśnięciu użytkowania, grunt wraca do właściciela, wygasa prawo własności budynku i budynek staje się prawem własności gruntu.

Użytkownik wieczysty nie może zmienić celu inwestycji. Jeżeli to zrobi właściciel może doprowadzić do rozwiązania umowy i nie nastąpi zwrot określonego wynagrodzenia.

Art. 240. Umowa o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste może ulec rozwiązaniu przed upływem określonego w niej terminu, jeżeli wieczysty użytkownik korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności jeżeli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.

Użytkowanie wieczyste jest prawem odpłatnym. Opłata roczna może ulegać zmianie.

Użytkowanie wieczyste nie wygasa wraz ze śmiercią użytkownika wieczystego, jest prawem dziedzicznym.

Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Z żądaniem takim mogą wystąpić osoby fizyczne i prawne.

Roszczenia jakie ma użytkownik wieczysty: wynagrodzenie za utracone prawo własności budynków (ustawowe prawo zastawu)

Art. 243. Roszczenie przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków, jak również roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu przedawniają się z upływem lat trzech od tej daty.

Wykład 5

Ograniczone prawa rzeczowe (prawa o charakterze bezwzględnym, ergo omnes)

Art. 244

§ 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

§ 2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.

- art. 244 zamknięty katalog,

- hipoteka, spółdzielcze prawo do lokalu, odmiany zastawu (np. rejestrowy) – uregulowane pozakodeksowo,

- przepisy ogólne – gdy ustawodawca nie przyjął rozwiązań szczególnych

Przepisy ogólne

- art. 245 – do ustanowienie ograniczonego prawa własności stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (umowa o podwójnym zobowiązująco-rozporządzającym skutku, konsensualna, nie ma warunków i terminów, z wyjątkiem hipoteki - ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości może zostać ustanowione pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu),

- umowa o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego ma charakter konsensualny - sama umowa jest podstawą powstania prawa,

- co do formy ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, wymóg zachowania formy aktu notarialnego dotyczy tylko oświadczenia właściciela rzeczy, który prawa ustanawia. Oświadczenie woli drugiej strony może być złożone w dowolnej formie, w tym w sposób dorozumiany (chyba, że przepisy ogólne stanowią inaczej, np. ustanowienie użytkowania na przedsiębiorstwie – forma pisemna podpisami notarialnie potwierdzonymi),

- sposoby powstania ograniczonych praw rzeczowych

· umowa właściciela rzeczy z osobą, na której rzecz ustanowione zostanie ogr. prawo rzeczowe
· orzeczenie sądowe (służebność, hipoteka przymusowa)
· decyzja administracyjna, np. decyzja w przedmiocie wywłaszczenia czy podziału nieruchomości
· zasiedzenie – w drodze zasiedzenia można nabyć jedynie służebność gruntową

- art. 245 (1) – przeniesienie ogr. prawa rzeczowego – ogr. prawo rzeczowe może być przeniesione na inną osobę w drodze umowy (w tym wpis do księgi wieczystej); wyjątkiem są użytkowanie i służebności osobiste, które są prawami niezbywalnymi i nie mogą być przenoszone na inne osoby; służebność gruntowa może być przeniesiona, ale wyłącznie razem z nieruchomością, na rzecz której została ustanowiona;

- wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych

Przyczyny wygaśnięcia
Czynność prawna (art. 246 § 1)
Konfuzja (art. 247)
Upływ czasu
Śmierć uprawnionego
Niewykonanie przez 10 lat
Orzeczenie sądowe
Decyzja administracyjna

- art. 246 – zrzeczenie się prawa - jeżeli prawo zostało ujawnione w księdze wieczystej, a przestaje obowiązywać – trzeba to prawo wykreślić z księgi wieczystej,

- art. 247 – wygaśnięcie - reguła natury ogólnej, może ulec modyfikacji;

- ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej (konfuzja – „zlanie” się praw), nie można na swojej rzeczy ustanawiać ograniczonego prawa rzeczowego (prawo własności jest silniejsze)

- art. 248 – zmiana treści – zmiana treści ogr. prawa rzeczowego może nastąpić jedynie w takim zakresie, aby treść nadal nie wykraczała poza ustawowe ramy; tak jak niedopuszczalne jest dowolne kształtowanie ogr. praw rzeczowych, tak i strony nie mogą swobodnie zmieniać treść tych praw po ich ustanowieniu;

- w dopuszczalnym zakresie treść ogr. prawa rzeczowego może być zmieniona w drodze umowy zawartej pomiędzy uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej; jeżeli prawa jest ujawnione w księdze wieczystej, również zmiana musi być wpisana do księgi wieczystej;

- jeżeli zmiana treść dotyczy osoby trzeciej to powinna ona wyrazić zgodę jednej ze stron;

- art. 249 – zasada pierwszeństwa ogr. praw rzeczowych – jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych ogranicza tę samą rzecz, konieczne jest rozstrzygnięcie, w jakim zakresie które prawo powinno być wykonywane;

– prawo, które powstało wcześniej ma pierwszeństwo, przed prawem, które powstało później (ogólna reguła); ale ! np. zastaw – jest odwrotnie, odwrócona reguła (chyba, że zastawnik działa w złej wierze);

- normy kolizyjne, zawarte w ustawie o księgach wieczystych i hipotece - prawo wpisane do księgi wieczystej ma pierwszeństwo, przed prawem, które nie jest wpisane do księgi wieczystej; ma znaczenie tam gdzie nie jest potrzebny wpis do księgi wieczystej, np. użytkowanie;

- prawo wpisane do księgi wieczystej wcześniej ma pierwszeństwo przed prawem wpisanym później (od momentu złożenia wniosku o wpis);

- jeżeli wnioski o wpis do księgi wieczystej zostały złożone w tym samym dniu to prawa maja równe pierwszeństwo;

- art. 250 – zmiana pierwszeństwa ogr. praw rzeczowych – pierwszeństwo ogr. praw rzeczowych może być zmienione; decydują o tym same strony - ten czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa oraz ten, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa;

- zmiana taka nie może naruszyć praw osób trzecich, jest potrzebna umowa, też odpowiednia zmiana w księdze wieczystej;

- art. 251 - do ograniczonych praw rzeczowych stosujemy odpowiednio przepisy o ochronie własności - o roszczeniu windykacyjnym lub negatoryjnym - (nawet w stosunku do właściciela, o ile zgodził się na ograniczenie swoich praw rzeczowych);

========================================================

W przygotowaniu jest projekt ustawy o długu gruntowym (uzupełnienie regulacji dot. hipoteki) oraz projekt ustawy zabudowy (zastąpić ma użytkowanie wieczyste ale ma szerszy zakres przedmiotowy i podmiotowy). Nie wiem na ile aktualna jest ta informacja – wykład z 2014 r.

Użytkowanie (prawo najpełniejsze)

-art. 252 – użytkowanie jest to ograniczone prawo rzeczowe polegające na obciążeniu rzeczy prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków; użytkowanie polega na korzystaniu z rzeczy cudzej;

- prawo niezbywalne, od niezbywalnia należy odróżnić wykonywania prawa – użytkownik może wykonywać prawo użytkowania samodzielnie lub przez osoby trzecie (dzierżawa, najem, użyczenie) ale nie można zmienić substancji rzeczy (musi oddać rzecz w takim samym dobrym stanie w jakim otrzymała, a pogorszenie może wynika z zwykłego używania tej rzeczy),

Wyróżnia się:

· użytkowanie przez osoby fizyczne

· użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne

· inne wypadki użytkowania (przez osoby prawne, użytkowanie górnicze, ustawa o timesharingu)

-art. 253 - zakres tego korzystania może być zbliżony do sposobu korzystania z rzeczy przez właściciela, jednak może być również ograniczony przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy bądź ustalenie użytkowania na oznaczonej części rzeczy;

Treść użytkowania jest bardzo zbliżona do treści dzierżawy, dzierżawa polega również na używaniu rzeczy

i pobieraniu jej pożytków. Instytucje te jednak są zdecydowanie różne – dzierżawa ma charakter obligacyjny, a strony niemal dowolnie mogą kształtować swoje uprawnienia i obowiązki, użytkowanie jest prawem rzeczowym, skutecznym erga omens, a jego treść, określana przez ustawę, nie może być modyfikowana w znaczącym zakresie.

- przedmiotem użytkowania mogą być wszystkie rzeczy, zarówno nieruchomości jak i ruchomości; przewiduje się również użytkowanie praw majątkowych (ale muszą to być prawa zbywalne) – np. użytkowanie wieczyste. Do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy, a do ustanowienia użytkowania na prawie – przepisy o przeniesieniu prawa;

- użytkowaniem obejmuje również części składowe i przynależności związane z rzeczą główną,

- art. 257 - dopuszczalne jest użytkowanie środków produkcji, czyli środków które służą prowadzeniu działalności gospodarczej; dwie zasady – w zależności od tego czy po wygaśnięciu użytkowania ma być zwrócony ten sam zestaw środków produkcji czy wg oszacowania, czyli wg wartości jaką reprezentuje ten zespół środków produkcji:

1) jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością użytkowanego zespołu środków produkcji,

2) jeżeli użytkowany zespół składników produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik nabywa własność jej poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane; po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego i tej samej wartości, chyba że zastrzeżono inaczej.

- użytkowanie na współudziale własności na nieruchomości,

- art. 264 - użytkowanie nieprawidłowe – dopuszczalne jest ustanowienie użytkowania, którego przedmiotem będą pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku. Jednak w takiej sytuacji nie dochodzi wyłącznie do korzystania

z rzeczy, ale w chwili wydania tych przedmiotów użytkownikowi staje się on także ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania użytkownik zwraca nie te same rzeczy, ale tę samą kwotę pieniędzy albo tę samą liczbę rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości, na zasadach określonych w przepisach o zwrocie pożyczki.

- użytkowanie może mieć charakter prawa odpłatnego jak również nieodpłatnego; do istoty użytkowania nie należy jego odpłatność;

- powstanie użytkowania (stosuje się przepisy natury ogólnej – prawa o przeniesieniu własności)

Ustanowienie użytkowania następuje wyłącznie w drodze umowy (kauzalna, konsensualna) miedzy właścicielem rzeczy a osobą, która zostanie użytkownikiem. Jeżeli przedmiotem użytkowania ma być nieruchomość, oświadczenie jej właściciela powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Ustanowienie użytkowania może być ujawnione

w księdze wieczystej nieruchomości (rękojmia wiary publicznej), ale wpis do księgi nie jest warunkiem powstania prawa.

Użytkowania nie można nabyć w drodze zasiedzenia.

- przyczyny wygaśnięcia użytkowania

· umowa użytkownika z właścicielem lub zrzeczenie się prawa przez użytkownika
· upływ czasu, na jaki użytkowanie zostało ustanowione
· śmierć użytkownika będącego osobą fizyczną
· konfuzja
· niewykonywanie prawa przez 10 lat, od momentu zaprzestania wykonywania – trudne do ustalenia, czas nieprzerwany (art. 255); nie ma zastosowania ta zasady do timesheringu

- art. 256 - Użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki (SN - zwykła miara staranności – nie jest to stała miara, dbałość o rzecz);

- Szczegółowe zasady wykonywania użytkowania (art. 258 – 261)

Art. 258 Ciężary, które według zasad prawidłowej gospodarki winny być pokrywane z pożytków rzeczy, są ponoszone przez użytkownika
Art.259 Właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem; jeżeli takie poczynił, może żądać od użytkownika ich zwrotu według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia
Art. 260 § 1

Naprawy i inne nakłady związane ze zwykłym korzystaniem z rzeczy obciążają użytkownika;

Naprawy przekraczające te związane ze zwykłym korzystaniem z rzeczy winne być poniesione przez właściciela; o potrzebie ich dokonania użytkownik winien zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót
Art. 260 § 2 Do nakładów poczynionych przez użytkownika, mimo iż użytkownik nie był do nich zobowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia
Art. 261 Jeżeli osoba trzecia dochodzi przeciwko użytkownikowi roszczeń dotyczących własności rzeczy, użytkownik powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela; użytkownik nie może reprezentować właściciela, ani działać w jego imieniu

Po zakończeniu użytkowania rzecz będąca przedmiotem użytkowania powinna być zwrócona właścicielowi. Zwrot powinien nastąpić bez zbędnej zwłoki. Rzecz zwracana ma być zwrócona w stanie niepogorszonym. Jeżeli rzecz jest zwrócona w stanie pogorszonym, właściciel ma roszczenie przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo zwrot nakładów na rzecz – przedawnienie z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 263).

Użytkownik może mieć roszczenie przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz - przedawnienie z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 263).

Użytkowanie przez osoby fizyczne (prawo niezbywalne)

Celem ustanowienia prawa użytkowania na rzecz osoby fizycznej jest przede wszystkim zaspokojenie potrzeb użytkownika. Użytkowania takie powinno służyć przede wszystkim utrzymaniu osoby fizycznej i ma charakter alimentacyjny.

Odrębności użytkowania przez osoby fizyczne wyrażają się w następujących regulacjach:

- art. 266 – użytkowania na rzecz osoby fizycznej jest prawem terminowym, wygasa zawsze najpóźniej z chwilą śmierci użytkownika

- art. 267 § 1 – użytkownik zobowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie

- art. 267 § 2 i 3 – możliwa jest budowa przez użytkownika i eksploatacja na gruncie urządzeń służących do wydobywania kopalin, przy czym o zamiarze budowy użytkownik winien zawiadomić właściciela, który może nie wyrazić zgody na roboty, albo żądać zabezpieczenia ewentualnych roszczeń o naprawienie szkody

- art. 268 – użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich graniach jak najemca – dotyczy to np. zainstalowania telefonu czy telewizji kablowej,

- art. 269 § 1 – z ważnych powodów właściciel może żądać od użytkownika zabezpieczenia, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin, po którego bezskutecznym upływie może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy,

- art. 269 § 2 – jeżeli użytkownik udzieli odpowiedniego zabezpieczenia, może żądać uchylenia zarządu,

- art. 270 – właściciel może odmówić wydania przedmiotów objętych użytkowaniem nieprawidłowym, dopóki nie otrzyma prawidłowego zabezpieczenia.

- ustawa o timeshreingu (korzystanie min. raz w roku z np. domku letniskowego, kwatery) – nie stosuje się art. 254 (użytkowanie jest niezbywalne), art. 255 (wygaśnięcie poprzez niewykonywanie przez lat 10), art. 259 (właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz), art. 260 (dot. nakładów jakie powinien czynić użytkownik), art. 266 (użytkowanie wygasa z chwilą śmierci użytkownika) – dyskusja w doktrynie czy mamy do czynienia z użytkowaniem klasycznym

Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne

W art. 271 – 279 uregulowano zasady użytkowania gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne. Mimo braku formalnego uchylenia, przepisy te są jednak obecnie bezprzedmiotowe. Nie mogą być stosowane, bowiem na ustanowienie tego rodzaju użytkowania nie zezwalają już przepisy szczególne o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Inne przypadki użytkowania

Do użytkowania przez osoby prawne niebędące rolniczymi spółdzielniami produkcyjnymi stosuje się odpowiednio ogólne przepisy dotyczące użytkowania (art. 252-265) oraz przepisy regulujące użytkowanie przez osoby fizyczne (art. 266-270). Przypadki takiego użytkowania przewidziano w przepisach szczególnych.

Wykład 6 (od. 25 min)

Służebności

Służebności są ograniczonymi prawami rzeczowymi zawsze obciążającymi nieruchomość. Z uwagi na charakter i funkcję wyróżnia się:

· służebności gruntowe (art. 285-295)

· służebności osobiste (art. 296-305), w tym służebności mieszkania

· służebność przesyłu (art. 305 (1) – 305 (4) – zmiana KC w 2008 r.

Służebności gruntowe (prawo zbywalne, prawo związane z prawem własności nieruchomości władnącej, ustanawiane na czas dopóki zwiększa użyteczność nieruchomości władnącej, prawo, które można nabyć w drodze zasiedzenia)

Potrzeba ustanowienia służebności pojawia się najczęściej w stosunkach sąsiedzkich. Zdarza się, że dla prawidłowego korzystania z nieruchomości konieczne jest obciążenie w określonym zakresie innej nieruchomości, najczęściej sąsiedniej lub położonej w niedużej odległości.

Wyróżnia się dwa typy nieruchomości:

· nieruchomość władnącą, której właścicielowi przysługuje służebność;

· nieruchomość obciążoną, na której ustanowiono służebność.

Służebność przysługuje całej nieruchomości władnącej i obciąża również całą nieruchomość obciążoną. Niedopuszczalne jest ustanowienie służebności na rzecz części nieruchomości; podobnie służebność nie może obciążać części nieruchomości ani udziału we własności

- Treść służebności gruntowej

Służebność gruntowa może polegać na tym, że:

· właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej;

· właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania określonych działań w stosunku do niej;

· właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które przysługują mu względem nieruchomości władnącej na podstawie przepisów o treści i wykonaniu własności (art. 285 § 1).

Z definicji wynika podział na służebności czynne, charakteryzujące się możliwością czynnego wpływania przez uprawnionego na nieruchomość obciążoną, oraz służebności bierne, polegające na tym, że uprawiony nie czyni wprawdzie niczego, ale właściciel nieruchomości obciążonej nie może w pełni korzystać ze swojego prawa.

Trzeba podkreślić, że służebność gruntowa może być ustanowiona jedynie w celu zwiększenia użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części (art. 285 § 2).

- Przykłady służebności gruntowych

Służebności czynne Służebności bierne
· służebność przechodu · zakaz wznoszenia budynków lub urządzeń ponad określoną wysokość
· służebność przejazdu
· służebność przegonu bydła
· służebność czerpania wody ze studni sąsiada
· służebność zbierania ściółki z lasu sąsiada
· służebność oparcia budynku o mur sąsiada

Służebności są prawami rzeczowymi związanymi z własnością nieruchomości. Służebność każdorazowo stanowi część składową nieruchomości. Wynika stąd, że służebność przysługuje każdoczesnemu właścicielowi (również użytkownika wieczystego) nieruchomości władnącej i przechodzi na kolejnego właściciela wraz z przeniesieniem własności nieruchomości. Nie ma możliwości zbycia samej służebności lub zbycia samej nieruchomości bez służebności. Również w przypadku nieruchomości obciążonej służebność pozostaje na nieruchomości nawet w sytuacji jej zbycia („służebność idzie za nieruchomością”).

A służebność osobista, może być co do treści taka sama, ale jest ustalana dla konkretnej osoby (nigdy prawnej!).

- Powstanie służebności gruntowych (nie musi być wpisana do księgi wieczystej)

umowa o ustanowienie służebności gruntowej (akt notarialny dla oświadczenia właściciela nieruchomości obciążonej), umowa konsensualna, powinna określać treść, odpłatność czy nie (nie należy to do istoty służebności), zobowiązania realne, kto jest zobligowany do utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności (szczególnie dot. służebności czynnych)

orzeczenie sądowe (np. art. 151, art. 145)

· ustanowienie służebności drogi koniecznej

· ustanowienie służebności budynkowej w razie przekroczenia lub wznoszenia budynku granicy nieruchomości gruntowej

· ustanowienie służebności w postanowieniu o zniesieniu współwłasności
decyzja administracyjna, o ile to ustawa przewiduje - nie działa rękojmia wiedzy publicznej
zasiedzenie (art. 292) – tylko służebność czynna, 20 lat – posiadacz w dobrej wierze, 30 lat – posiadacz w złej wierze

- Sposób wykonywania służebności gruntowych

Art. 287 - Przepisy kodeksu cywilnego nie regulują szczegółowo sposobu wykonywania służebności, w związku z czym dla określenia tych zasad znaczenie mogą mieć postanowienia umowne, a także zasady współżycia społecznego, z uwzględnieniem zwyczajów miejscowych (pojęcia nieostre, żeby uwzględnić okoliczności).

- art. 288 – Służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, aby jak najmniej utrudniała korzystanie

z nieruchomości obciążonej, ustanawiana po to żeby zwiększyć użyteczność nieruchomości władnącej,

- art. 289 § 1 i 2 - urządzenia potrzebne do wykonywania służebności (drogi, mostki etc) winny być utrzymywane przez właściciela nieruchomości władnącej, o ile przepisy nie stanowią inaczej. Strony również mogą się dogadać i robić to wspólnie,

- art. 290 – może się zdarzyć, że dojdzie do podziału nieruchomości władnącej lub obciążonej lub ich obu jednocześnie; w takich sytuacjach obowiązują następujące reguły:

· w razie podziału nieruchomości władnącej służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział;

· gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z działek powstałych w wyniku podziału nieruchomości władnącej, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych;

· w razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział;

· gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku działek utworzonych przez podział nieruchomości obciążonej, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności;

· jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, strony mogą ich dokonać, a w razie braku porozumienia stron sposób ten zostanie ustalony sądowo.

- art. 291 – zdarza się, że po powstaniu służebności powstaje ważna potrzeba gospodarcza uzasadniająca zmianę treści służebności lub sposobu jej wykonania; właściciele mogą dokonać zmian w drodze umowy, w przypadku braku porozumienia właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej;

- Ustanie służebności - przyczyny

Konfuzja – właściciel nieruchomości obciążonej nabędzie prawo własności nieruchomości władnącej bądź odwrotnie (nie można ustanowić ograniczonego prawa rzeczowego dla siebie)
Upływ czasu, na jaki ustanowiono służebność
Niewykonywanie przez 10 lat (dotyczy czynnych) – art. 293 (wygaśnie z mocy ustawy - dąży się do tego, żeby stan prawny był zgody ze stanem faktycznym)
Orzeczenie sądowe – może nastąpić na wniosek właściciela nieruchomości obciążonej po przeprowadzeniu postępowania sądowego (art. 294-295)
Decyzja administracyjna, o ile przepisy szczególne tak stanowią
Zrzeczenie – gdy np. służebność nie jest już użyteczna

Służebności osobiste

Są to ograniczone prawa rzeczowe, które treścią odpowiadają służebnościom gruntowym, jednak są ustanawiane każdorazowo na rzecz oznaczonej osoby fizycznej. Służebności osobiste, podobnie jak gruntowe, obciążają nieruchomość, jednak w przeciwieństwie do służebności gruntowych uprawnionymi nie są każdocześni właściciele właścicieli nieruchomości władnącej, ale konkretna osoba fizyczna.

Służebności osobistych nie można ustanowić na rzecz osób prawnych, czy osób ułomych.

Do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 297).

Cechy służebności osobistych:

- art. 298 – dla oznaczenia zakresu służebności osobistej, jej zakresu oraz sposobu wykonywania, istotne znaczenie mają przede wszystkim osobiste potrzeby uprawnionego, z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych;

- art. 299 - wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego;

- art. 300 – jest niezbywalna, nie można przenieść na inną osobę uprawnienia do jej wykonywania;

- art. 304 - nie można jej nabyć przez zasiedzenie;

- art. 303 – jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swojego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę; (wywarzenie interesów stron)

- art. 305 – jeżeli nieruchomość obciążona służebnością osobistą została wniesiona jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia może z ważnych powodów żądać zmiany sposobu wykonywania służebności albo jej zamiany na rentę

Służebność mieszkania (nie jest to prawo zbywalne)

- art. 302 § 1 – służebność mieszkania polega na tym, że uprawnionemu przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do zamieszkania w nieruchomości stanowiącej własność innej osoby. Obejmuje ona możliwość zamieszkania w całym budynku lub jego części (np. w jednym pokoju). Możliwe jest również, że uprawiony zamieszkuje w budynku razem z właścicielem (np. rodzice z dziećmi). Mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku. Szczegółowy zakres służebności jest najczęściej określany w umowie ustanawiającej,

- art. 301 § 1 - osoba, której przysługuje służebność mieszkania, może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości,

- art. 301 § 2 - uprawniony może się umówić z właścicielem, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi,

- art. 302 § 2 – służebność osobista jest prawem zbliżonym do użytkowania, w związku z czym do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne,

- najczęstszym sposobem powstania służebności osobistej jest umowa między właścicielem nieruchomości a uprawnionym, zawierana często w ramach umów darowizny czy dożywocia; oświadczenie właściciela musi mieć formę aktu notarialnego

- służebności osobiste mogą być również ustanowione przez sąd;

- wygaśnięcie służebności osobistej może nastąpić w sytuacjach, w jakich wygasają inne ograniczone prawa rzeczowe, służebność wygasa z chwilą śmierci uprawnionego.

Wykład 7 (do 13 min)

Służebność przesyłu (stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych)

- art. 305 (1) – służebność przesyłu polega ma obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy prawem do korzystania z nieruchomości w celu potrzebnym do zapewnienia należytego działania urządzeń przemysłowych zgodnie z ich przeznaczeniem, dotyczy to urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych podobnych urządzeń,

- określenie treści służebności przesyłu powinno nastąpić w umowie lub orzeczeniu sądowym,

- przedmiotem obciążenia może być każda nieruchomość (gruntowa, budynkowa lub lokalowa)

- podstawowym sposobem powstania służebności przesyłu jest umowa między właścicielem nieruchomości a przedsiębiorcą, służebności przesyłu mogą być również ustanowione przez sąd,

- służebność przesyłu może być nabyta również w drodze zasiedzenia,

- art. 305 (3) – jeżeli przedsiębiorstwo lub urządzenie przesyłowe zostaną zbyte przez przedsiębiorstwo, służebność przesyłu przechodzi na nabywcę,

- w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa, służebność przesyłu wygasa – staje się to z chwilą zakończenia procesu likwidacji.

WYKŁAD 7A

SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU

Służebność przesyłu jest instytucją prawa rzeczowego wprowadzoną do Kodeksu Cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 roku, Nr 116, poz. 731), która weszła w życie z dniem 3 sierpnia 2008 roku. Jest to ograniczone prawo rzeczowe, którego istota polega na tym, że nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (tak stanowi art. 3051 Kodeksu cywilnego).

Treścią tego prawa jest zatem korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z cudzej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych, co oznacza m.in. możliwość wejścia na cudzy grunt obciążony służebnością w celu posadowienia tam urządzeń przesyłowych, usunięcia ich awarii, przeprowadzenia konserwacji, czy też modernizacji (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 roku, sygn. akt IV CSK 303/10). Służebność przesyłu może obciążać zarówno nieruchomość gruntową, jak i budynkową lub lokalową.

Z samej istoty tej instytucji wynika, iż podmiotem, na którego rzecz właściciel (lub też użytkownik wieczysty) nieruchomości ustanawia służebność może być wyłącznie przedsiębiorca, który jest właścicielem tzw. urządzeń przesyłowych (czyli takich, które służą do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych podobnych, np. stacji transformatorowych, słupów i linii elektroenergetycznych oraz telekomunikacyjnych, gazociągów, wodociągów, światłowodów). Ustanowienie służebności przesyłu może dotyczyć zarówno tych urządzeń, które już znajdują się na nieruchomości, jak i tych, które mają dopiero zostać wybudowane.

Jak wskazano już wyżej, podmiotem ustanawiającym służebność przesyłu może być nie tylko właściciel, ale i użytkownik wieczysty nieruchomości (tzw. nieruchomości obciążonej). W doktrynie wskazuje się jednak, że przedmiotem służebności będzie wówczas prawo użytkowania wieczystego, a nie sama nieruchomość. Nie ma też przeszkód by obciążenia nieruchomości wspólnej dokonali współwłaściciele.

Ustanowienie służebności przesyłu może nastąpić na mocy umowy pomiędzy właścicielem (użytkownikiem wieczystym) a przedsiębiorcą przesyłowym, a także na mocy orzeczenia sadu lub też decyzji administracyjnej. W celu umownego ustanowienia służebności przesyłu właściciel (użytkownik wieczysty) nieruchomości musi złożyć swoje oświadczenie woli w formie aktu notarialnego (co wynika z art. 245 § 2 k.c.), natomiast oświadczenie woli przedsiębiorcy przesyłowego nie wymaga formy szczególnej (art. 60 k.c.). Po ustanowieniu służebności przesyłu konieczny jest wpis tego ograniczonego prawa rzeczowego do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, którą prawo to obciąża.

W przypadku braku porozumienia między właścicielem (użytkownikiem wieczystym) a przedsiębiorcą przesyłowym, skutkującego niezawarciem umowy o ustanowienie służebności przesyłu, każdej ze stron przysługuje uprawnienie żądania ustanowienia służebności przesyłu w trybie sądowym. Zgodnie z art. 3052 § 1 k.c. jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Natomiast w myśl art. 3052 § 2 k.c. jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Do ustanowienia służebności przesyłu na mocy orzeczenia sądu stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące ustanowienia służebności drogi koniecznej (art. 626 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego).

Trzecim sposobem ustanowienia służebności przesyłu jest wydanie przez starostę decyzji administracyjnej na podstawie art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 roku, Nr 102, poz. 651 ze zm.).

Należy również pamiętać, że istnieje możliwość nabycia służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego na skutek zasiedzenia.

Istotną kwestią, niezależnie od sposobu ustanowienia służebności, jest wynagrodzenie przysługujące właścicielowi (użytkownikowi wieczystemu). Ustanowienie służebności przesyłu co do zasady następuje odpłatnie, chyba że strony inaczej postanowiły w umowie lub właściciel (użytkownik wieczysty) zrzekł się prawa do wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności w trybie sądowym.

Przyjmuje się, że wynagrodzenie powinno mieć jednorazowy charakter. Jedynie wyjątkowo dopuszcza się wypłacanie go w formie świadczenia okresowego. W związku z brakiem ustawowych mierników wynagrodzenia przyjmuje się, iż powinno ono być ustalone w oparciu o ceny rynkowe nieruchomości, przy uwzględnieniu stopnia ingerencji w treść prawa własności, straty właściciela z tytułu uszczuplenia jego prawa, sposobów wykorzystywania pozostałych nieruchomości właściciela (pozostałej części obciążonej nieruchomości), rozwoju gospodarczego terenów położonych w sąsiedztwie, a także z uwzględnieniem ograniczeń ewentualnych zamierzeń inwestycyjnych właściciela. Na wysokość wynagrodzenia wpływ ma także przewidywany okres trwałości urządzeń przesyłowych. (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2012 roku, sygn. akt II CSK 401/11).

Jeżeli urządzenia przesyłowe już znajdują się na nieruchomości, poza wynagrodzeniem z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, właściciel (użytkownik wieczysty) może żądać również odszkodowania za dotychczasowe bezumowne korzystanie ze swojej nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego.

Służebność przesyłu – ograniczone prawo rzeczowe należące do służebności, którego przedmiotem jest korzystanie z urządzeń służących do przesyłu energii, substancji itp.

W polskim systemie prawa zostało unormowane w art 3051 do 3054 Kodeksu cywilnego. Pojęcie służebności przesyłu zostało wprowadzone do polskiego prawodawstwa z dniem 3 sierpnia 2008 r. art 1 pkt 2 ustawy z 30 maja 2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 116, poz. 731) zmieniającej ustawę kodeks cywilny. Jest to prawo polegające na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych.

Powstanie służebności przesyłu

Służebność przesyłu może powstać w drodze umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości a właścicielem sieci władnącej, z mocy orzeczenia sądowego lub też na skutek zasiedzenia. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.

Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Wygaśnięcie służebności przesyłu

Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa. Po wygaśnięciu służebności przesyłu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, utrudniających korzystanie z nieruchomości. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody.

Umowa służebności przesyłu

Obecnie przedsiębiorca przesyłowy nie chcąc narazić się na roszczenie odszkodowawcze właściciela gruntu z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości (w przypadku istniejącej instalacji), jak i uregulować na przyszłość kwestie korzystania z nieruchomości (w przypadku planowanej instalacji) powinien zawrzeć z właścicielem umowę o ustanowienie służebności przesyłu urządzeń, które obciążają lub mają ”obciążać” konkretną nieruchomość. Z uwagi na fakt, iż oświadczenie woli osoby ustanawiającej służebność przesyłu wymaga dla swojej ważności formy aktu notarialnego (art. 245 § 2 kc) umowę taką należy sporządzić przed notariuszem. Powinna ona zawierać w szczególności zakres i sposób korzystania z nieruchomości (treść służebności), a także określać ewentualne wynagrodzenie z tego tytułu.

Służebność przesyłu nie jest to służebność drogi przesyłu.

ZABEZPIECZENIA

1) Osobiste (poręczenie)

2) Rzeczowe (zastaw, hipoteka)

Wiadomości ogólne.

Art. 353 KC – wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świad-czenie spełnić (stosunek zobowiązaniowy). Dłużnik ponosi odpowiedzialność osobistą za obcią-żający go dług. Wierzyciel może dochodzić i egzekwować swoją należność z całego majątku dłużnika. Podział:

l Zabezpieczenia osobiste – obok dłużnika „głównego” jest jeszcze dłużnik „dodatkowy” - osoba trzecia względem wierzyciela). Rodzaje:

 poręczenie wg prawa cywilnego,

 gwarancja bankowa,

 weksel własny in blanco,

 poręczenie wekslowe,

 przelew wierzytelności na zabezpieczenie,

 przystąpienie do długu,

 nieodwołalne pełnomocnictwo

l Zabezpieczenie rzeczowe – odpowiedzialność określoną rzeczą właściciela rzeczy

 przewłaszczenie na zabezpieczenie. Polega na zabezpieczeniu wierzytelności przez przeniesienie na wierzyciela własności oznaczonej rzeczy z równoczesnym zobowiązaniem wierzyciela do korzystania z rzeczy w sposób oznaczony w umowie i do powrotnego przeniesienia własności rzeczy na zbywcę po zaspokojeniu wierzytelności. Przeniesienie własności: causa solvendi w celu zabezpieczenia, między dłużnikiem i wierzycielem nawiązuje się stosunek powiernictwa.

 zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej

 zastaw i hipoteka. Mają znaczenie wiodące. Powołane „w celach zastawniczych” , to instrument zabezpieczenia wierzytelności.

 prawo zatrzymania, kaucja, blokada środków pieniężnych

FUNKCJA PRAWA ZASTAWU

l środek zabezpieczenia wierzytelności

l funkcja ochronna (art. 306 § KC)

l ograniczone prawo rzeczowe

l przedmiotem prawa zastawu są jedynie rzeczy ruchome oraz prawa

POWSTANIE PRAWA ZASTAWU

Umowny zastaw zwykły

Wg art. 307 KC do jego powstania potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzy-cielem + wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej na którą strony się zgodziły. Jeśli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela – wystarczy sama umowa. Zastaw jest skuteczny, gdy umowa jest pisemna z datą pewną.

To czynność prawna realna – oświadczenie woli + czynność wydania rzeczy. Z momentem wydania rzeczy następują skutki.

Zastawca to właściciel obciążonej rzeczy, zastawnik – wierzyciel uzyskujący zabezpiecze-nie. W umowie okresla się przedmiot zastawu oraz zabezpieczoną wierzytelność.

Art. 309 KC: Przepisy o nabyciu własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą stosuje się odpowiednio do ustanowienia zastawu (czyli: skuteczność zastawu zależna od dobrej wiary zastawinika i wydania mu rzeczy).

Zastaw rejestrowy

Wg art. 308 KC może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności Skarbu Państwa i innej osoby prawnej, JST, zwiazku JST i innej gminnej, powiatowej, wojewódzkiej osoby prawnej, banku krajowego, banku zagranicznego, osoby prawnej, której celem jest udzielenie pożyczek itd.

Niezbędna jest umowa miedzy zastawcą a zastawnikiem oraz wpis do rejestru zastawów. Umowa ma być pisemna pod rygorem nieważności. Rzeczy obciążone zastawem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej wskazanej w umowie.

Prowadzeniem rejestru zajmują się sądy gospodarcze (siedziba wojewody, obszar województwa).

Nie ma tu wymogu realnej czynności wydania zastawionej rzeczy wierzycielowi. Zastępuje ją wpisanie umowy zastawu do rejestru. Czasem: specjalne oznakowanie rzeczy.

Zastaw ustawowy.

Czasem (wyjątkowo) zastaw powstaje ex lege. Do zastawu ustawowego stosuje się odpo-wiednio przepisy o umownym zastawie (art. 326 KC).

Zastaw skarbowy.

Przysługuje Skarbowi Państwa, JST z tytułu zobowiązań podatkowych, z tytułu zaległości podatkowych oraz odsetek za zwłokę. To zastaw na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, jeżeli wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosi co najmniej 10 tys zł.

Powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych. To rejestr prowadzony jest przez urząd skarbowy. Wpis dokonywany jest na podstawie doręczonej decyzji (ustalającej wysokość podatku, określającej odsetki, odpowiedzialność podatkową płatkika, inkasenta, osoby trzeciej, spadkobiercy).

PRZEDMIOT ZASTAWU

To zazwyczaj rzeczy ruchome, przeważnie pojedyncze rzeczy oznaczone co do tożsamości. Mogą to być też prawa, jeśli są zbywalne (art. 327 KC) – akcje, obligacje. Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:

l rzeczy oznaczone co do tożsamości,

l oznaczone co do gatunku (jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku),

l wierzytelności,

l prawa na dobrach niematerialnych,

l prawa z papierów wartościowych,

l prawa niebędące papierami wartościowymi instrumentów finansowych,

l zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą.

Zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych.

Zastaw skarbowy przysługuje SP i JST na wszystkich rzeczach ruchomych i prawaach zbywalnych (wartość rzeczy lub praw: co najmniej 10.000 zł).podatnika i współwłasność podatkika i małżonka.

Obciążenie rzeczy prawem zastawu rozciąga się na jej części składowe a w braku odmiennej umowy obejmuje również przynależności (art. 47 § 1, 52 KC).

ZAKRES ZABEZPIECZENIA

Prawo zastawu zabezpiecza oznaczoną wierzytelność. Można go także ustanowić w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej i warunkowej (art. 306 § 2 KC). Zastaw zabezpiecza także roszczenia o odsetki za trzy ostatnie lata przed zbyciem, rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym, przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału oraz inne roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz o zwrot nakładów.

AKCESORYJNOŚĆ PRAWA ZASTAWU

Prawo zastawu ma charakter akcesoryjny w stosunku do zabezpieczonej wierzytelności. Służy zabezpieczeniu wierzytelności, nie może istnieć bez wierzytelności. Wyjątek to możliwo.ść zawarcia umowy zastawu dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej (jednak nawet wtedy zaspokojenie z rzeczy oddanej w zastaw może nastąpić z konkretyzacją powstałej, oznaczonej wierzytelności.

Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zasta-wu. W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu zastaw wygasa. Zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza

TREŚĆ PRAWA ZASTAWU

To ograniczone prawo rzeczowe. Ma charakter akcesoryjny. Art. 306 KC – w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchoma obciążyć prawem – wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, wierzyciel ma pierwszeństwo przez wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyłączeniem tych którym przysługuje pierwszeństwo szczególne nie szkodzi wierzycielowi zmiana osoby właściciela. Ma więc dwa przywileje:

l nie szkodzi mu zmiana osoby właściciela

l ma pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Wyjątek jest w zastawie rejestrowym – „w umowie zastawniczej dopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się wobec zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu”

ZOBOWIĄZANIA STRON W STOSUNKU ZASTAWU

To ograniczone prawo rzeczowe skuteczne erga omnes. Miedzy zastawca a zastawnikiem występuje wiele zobowiązań wzajemnych.

Źródło prawne zobowiązań – art.318-321 KC, art11 ust.1 ZastRejU. Występuje swoboda modyfikacji umownych, jednak nie wolno naruszyć istoty tych zobowiązaań. Zastawnik powinien czuwać nad zachowaniem rzeczy stosowanie do przepisów o przechowywaniu za wynagrodzeniem, po wygaśnięciu zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy (art. 318 KC).

Jeżeli rzeczy obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczyć na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń (złożenie rachunku po wygaśnięciu zastawu) – art. 319 KC. Poza w/w zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy.

Nakłady na rzecz do których zastawnik nie był zobowiązany, traktowane są jako prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (art. 320 KC).

W razie narażenia na utratę lub uszkodzenie, zastawca może żądać złożenia rzeczy do depozytu sadowego, zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności bądź sprzedaży rzeczy (art. 321 KC).

Gdy zastaw rejestrowy – zastawca może korzystać z przedmiotu zastawu zgodnie z jego społeczno-gosp. przeznaczeniem; zastawca powinien dbać o zachowanie przedmiotu w stanie nie gorszym niż wynikający z prawidłowego użytkowania.

TRYB ZASPOKAJANIA WIERZYCIELA

Art. 312 KC – zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (odesłanie). Jeśli rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń (art. 319 KC).

Egzekucję prowadzi komornik sądowy – dokonuje on sprzedaży, sporządza plan podziału uzyskanej sumy i stosowanie do niego zaspokaja wierzycieli. Podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy – tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności – tytułem wykonawczym jest przeważnie zasądzający wyrok sądowy. Sąd powinien wydać wyrok ze wskazaniem istnieją-cego ograniczenia rzeczowego odpowiedzialności zastawcy. Zastawca jest dłużnikiem rzeczowym.

Przedawnienie wierzytelności nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej (patrz: art. 315, 317 KC).

Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego – iuris dispositivi. Umowa zastawnicza może przewidywać zaspoko-jenie zastawnika przez przejście przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli:

l zastaw rejestrowy został ustanowiony na instrumentach finansowych

l przedmiotem są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym

l przedmiotem są rzeczy, wierzytelności i prawa, których wartość została ściśle określona w umowie zastawniczej

Umowa zastawnicza może przewidywać, że zaspokojenie zastawnika nastąpi przez sprzedaż przedmiotu w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik. Można też ustanowić, że wierzytelność będzie zaspokojona z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo lub że przedsiębiorstwo zastawcy zostanie wydzierżawione w celu zaspokojenia wierzytelności zastaw-nika z należnego czynszu dzierżawnego.

WYGAŚNIĘCIE PRAWA ZASTAWU

l w razie zrzeczenia się tego prawa

l w razie konfuzji

l na mocy przepisu szczególnego – zastaw nie wygasa pomimo nabycia przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta (art. 325 § 2 KC).

l w razie wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności (bo to prawo akcesoryjne).

l W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu.

l jeśli zastawnik zwróci rzecz zastawcy

Po wygaśnięciu prawa zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy. W przypadku wygaśnięcia zastawu rejestrowego podlega on wykreśleniu z rejestru zastawów (znaczenie dekla-ratoryjne).

ZASTAW NA PRAWACH

Przedmiotem zastawu mogą być prawa jeśli są zbywalne. Stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych (art. 327, 328 KC). Zasady odrębne:

l umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną (art. 329 KC).

l jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu, potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę

l do odbioru świadczenia uprawnieni są zastawca wierzytelności i zastawnik łącznie! – każdy z nich może żądać spełnienia świadczenia do rąk ich obu łącznie albo złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 333 KC).

l Jeżeli dłużnik wierzytelności obciążonej zastawem spełnia świadczenie, zanim wierzytelność zabezpieczona stała się wymagalna, zarówno zastawca, jak i zastawnik mogą żądać złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 334 KC)

l Jeżeli wierzytelność pieniężna zastawem zabezpieczona jest już wymagalna, zastawnik może żądać zamiast zapłaty, ażeby zastawca przeniósł na niego wierzytelność obciążoną, jeżeli jest pieniężna, do wysokości wierzytelności zabezpieczonej zastawem. Zastawnik może dochodzić przypadłej mu z tego tytułu części wierzytelności z pierwszeństwem przed częścią przysługującą zastawcy (art. 335).

Zastaw – ograniczone prawo rzeczowe, ustanawiane w celu zabezpieczenia wierzytelności.

Najważniejszą cechą zastawu jest to, że może być ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych i wyjątkowo na zwierzętach (oraz na niektórych prawach zbywalnych np. akcjach, obligacjach). Ponadto, wraz z ustanowieniem zastawu powstaje więź łącząca go z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Wraz z zaspokojeniem wierzyciela zastaw upada (jest więc prawem akcesoryjnym, a więc jego istnienie jest zależne od istnienia wierzytelności).

Zastaw w prawie polskim został uregulowany w szczególności w następujących ustawach:

Strony stosunku zastawu

Zastaw zwykły

Powstanie prawa zastawu

Zastaw umowny – powstaje na podstawie umowy między właścicielem rzeczy a wierzycielem. Sama umowa nie wystarcza do powstania zastawu. Jako że zastaw jest czynnością realną to konieczne jest wydanie rzeczy wierzycielowi, bądź osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

Zastaw ustawowy – powstaje na mocy przepisów szczególnych, z mocy samego prawa. Przysługuje on na przykład wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy, wniesionych do przedmiotu najmu (art. 670 kc).

Treść prawa

Zasady ogólne

Zasady ogólne to zasady wspólne zarówno dla zastawu na rzeczy ruchomej, jak i zastawu na prawach, a wyjątkowo także na zwierzęciu.

Przedmiotem zastawu mogą być jedynie rzeczy ruchome, wyjątkowo zwierzęta, bądź prawa, natomiast do zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości służy hipoteka.

Prawo zastawu ma na celu zabezpieczenie wierzytelności. W przypadku gdy dłużnik nie wywiązał się ze swojego zobowiązania, przykładowo nie spłacił udzielonej mu pożyczki, wierzyciel może zaspokoić się z rzeczy (prawa) oddanego w zastaw, co należy rozumieć, że może doprowadzić do sprzedaży rzeczy (prawa) objętego zastawem w trybie egzekucji sądowej i zaspokoić się z uzyskanej sumy. Przy tym instytucja zastawu daje wierzycielowi dwa podstawowe uprawnienia:

– może zaspokoić się z rzeczy (praw) bez względu na to, czyją stała się własnością, zatem pomimo sprzedaży, darowizny czy innego rozporządzenia rzeczą wierzycielowi nadal będzie przysługiwało prawo zastawu;

– uzyskuje pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, pod warunkiem, że nie przysługuje im pierwszeństwo szczególne, takie pierwszeństwo przykładowo mają osoby, które dochodzą należności za pracę, alimenty, lub Skarb Państwa egzekwujący podatki.

Zastaw na rzeczy ruchomej

Może być on ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych, które nie zostały wyłączone z obiegu. Przykładowo zastawem nie mogą być objęte organy ludzkie. Obciążenie rzeczy zastawem rozciąga się również na jej części składowe oraz przynależności. Wierzyciel powinien czuwać nad zachowaniem rzeczy, którą otrzymał w zastaw, a po wygaśnięciu zastawu powinien zwrócić ją dłużnikowi. Jeżeli jednak rzecz obciążona zastawem zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie, dłużnik ma prawo żądać złożenia rzeczy do depozytu sądowego, bądź zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności, bądź sprzedaży rzeczy.

Zastaw na zwierzęciu

Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.

Zastaw na prawach

Może być on ustanowiony jedynie na prawach, które są zbywalne; przykładowo są to wierzytelności, obligacje, akcje. Prawo będące przedmiotem zastawu może polegać na uprawnieniu do żądania określonego świadczenia od osoby trzeciej. Do odbioru tego świadczenia uprawnieni są wierzyciel i dłużnik łącznie. Jeżeli zostanie ono odebrane, to zastaw na prawie przechodzi na przedmiot tego świadczenia.

Wygaśnięcie zastawu

Zastaw wygasa w przypadku:

Po wygaśnięciu zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy.

Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu zastawu

W przypadku gdy dłużnik nie wywiązał się z zobowiązania, zaspokojenie wierzytelności wierzyciela następuje według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Oznacza to, że wierzyciel nie może celem zaspokojenia swojej wierzytelności sam sprzedać rzeczy ruchomej lub prawa stanowiącego przedmiotu zastawu lub zachować go dla siebie. Co do zasady wierzyciel w tym celu wnosi do sądu pozew i dopiero uzyskany prawomocny wyrok stanowi dla niego tytuł egzekucyjny. Na wniosek wierzyciela sąd nadaje wyrokowi klauzulę wykonalności tworząc tzw. tytuł wykonawczy. Tytuł wykonawczy wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji wnosi się do komornika. Wierzyciel uzyskuje zaspokojenie swojej wierzytelności dopiero z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy lub prawa przez komornika.

Zastaw rejestrowy

Powstanie prawa zastawu rejestrowego

Do ustanowienia zastawu rejestrowego jest wymagane zawarcie umowy o ustanowienie zastawu (tzw umowa zastawnicza), w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz wpis do rejestru zastawów. Stronami umowy zastawniczej są osoba uprawniona do rozporządzania przedmiotem zastawu oraz wierzyciel. Natomiast rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe, a sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy.

Treść prawa

Zastaw rejestrowy został uregulowany w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Przedmiotem tego typu zastawu mogą być rzeczy ruchome (z wyjątkiem statków morskich, które mogą być jedynie przedmiotem hipoteki morskiej) jak również prawa (z wyjątkiem tych, które mogą być przedmiotem hipoteki jak np. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze prawo do lokali). Jeżeli zastaw rejestrowy ma być ustanowiony na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji, zastaw ten zostaje również odnotowany w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. W odróżnieniu od zastawu z kodeksu cywilnego rzeczy ruchome jak i papiery wartościowe czy dokumenty z których wynikają prawa, mogą być pozostawione w posiadaniu dłużnika. Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć jedynie wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej.

Wygaśnięcie prawa

Zastaw rejestrowy wygasa, w szczególności w przypadku:

W przypadku wygaśnięcia zastawu rejestrowego podlega on wykreśleniu z rejestru zastawów na wniosek zastawcy bądź zastawnika bądź osoby, która nabyła przedmiot zastawu rejestrowego.

Pozostałe rodzaje zastawu

Zastaw - co zabezpiecza i jak go ustanowić?

Co to jest zastaw i co jest jego przedmiotem?

Dłużnik zobowiązany jest świadczyć wierzycielowi. Jednak może się zdarzyć, że dłużnik nie będzie mógł świadczyć (np. będzie niewypłacalny).

Zastaw jest prawem wierzyciela, które gwarantuje mu, że jego roszczenie zostanie zaspokojone, np. jeśli dłużnik nie odda pieniędzy, które pożyczył mu Kowalski, to ten ostatni będzie mógł zaspokoić się z rzeczy, na której ustanowili zastaw.

Zastaw można ustanowić tylko na ruchomościach mających wartość majątkową. Zastaw obciąża wraz z ruchomością jej części składowe, oraz w razie braku innego postanowienia umowy - przynależności.

Wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem, ustawa nazywa zastawnikiem, natomiast właściciela, który obciążył swoją rzecz - zastawcą.

Co zabezpiecza zastaw?

Zastaw może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej lub niepieniężnej. Jednak realizacja z zastawu co do wierzytelności niepieniężnej jest możliwa dopiero wtedy gdy przekształci się w wierzytelność pieniężną (gdy wobec niewykonania obowiązku przez dłużnika wierzyciel żąda odszkodowania). Zastaw można ustanowić dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Zabezpiecza on nie tylko samą wierzytelność ale także roszczenia związane z wierzytelnością zabezpieczoną, w szczególności roszczenie o odsetki nieprzedawnione, o zwrot nakładów na rzecz oraz przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.

Zastaw jest prawem pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Oznacza to, że nie można ustanowić zastawu, który nie zabezpieczałaby zaspokojenia jakiegoś innego roszczenia (np. ustanowić zastaw na rzecz Kowalskiego, który nie jest niczyim wierzycielem).

Zastaw może więc istnieć tylko o tyle, o ile istnieje wierzytelność. W szczególności zastaw nie może powstać bez wierzytelności ani nie może być bez wierzytelności przeniesiony (np. Kowalski nie może sprzedać swojej wierzytelności, jeśli nie zbywa jej wraz z zastawem), a wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu (np. jeśli dłużnik spłaca pożyczkę to zastaw wygasa).

Jak zabezpiecza zastaw?

Prawo zastawnika polega na tym, że:

  • Może się on zaspokoić z ruchomości obciążonej przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (np. jeśli dłużnik jest winien Nowakowi 1.000 zł i Kowalskiemu 500 zł oraz na rzecz tego ostatniego ustanowiono zastaw na samochodzie dłużnika to Kowalski będzie miał pierwszeństwo do zaspokojenia się z tego samochodu - oczywiście jeżeli dłużnik nie oddaje pieniędzy). Jednak pierwszeństwo przed zastawnikiem będą miały osoby, których wierzytelności przepisy o postępowaniu egzekucyjnym traktują w sposób uprzywilejowany (np. roszczenia alimentacyjne czy też należności za pracę oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie kalectwa czy śmierci).

  • Może dochodzić zaspokojenia z ruchomości niezależnie od tego, czyją stała się własnością (np. jeśli w powyższym przykładzie dłużnik sprzedał samochód to Kowalski będzie miał nadal prawo do zaspokojenia się z tego samochodu).

Zastawnik nie ma prawa do korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jeśli jednak rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

Zaspokojenie się przez wierzyciela z rzeczy zastawionej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Oznacza to, iż wierzyciel pragnący zaspokoić się z rzeczy obciążonej zastawem musi uzyskać tytuł egzekucyjny (np. prawomocne orzeczenie sądu lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, ugoda zawarta przed sądem, wyrok sądu polubownego, ugoda zawarta przed sądem polubownym, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji) a następnie złożyć wniosek egzekucyjny u komornika. Strony nie mogą natomiast same postanowić, że sprzedaży rzeczy oddanej w zastaw dokona sam zastawnik albo że w razie niewykonania zobowiązania zastawnik stanie się właścicielem rzeczy (np. Kowalski i jego dłużnik postanowią, że jeśli ten nie odda pieniędzy w terminie to samochód- przedmiot zastawu- przypadnie na własność Kowalskiemu).

Powoduje to, że skuteczniejszym zabezpieczeniem interesów mogą się dla wierzyciela stać: zastaw rejestrowy lub przewłaszczenie na zabezpieczenie (polega na przeniesieniu przez dłużnika na wierzyciela prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych i na zobowiązaniu wierzyciela do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy na dłużnika z chwilą spłaty kredytu)

Jak ustanowić zastaw?

Poza zastawem ustawowym, który powstaje z mocy samego prawa na podstawie szczególnych przepisów (np. zastaw przysługujący wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu) wyróżnić można także przede wszystkim zastaw umowny.

Powstaje on na podstawie umowy między właścicielem rzeczy a wierzycielem. Nie jest wymagane zachowanie określonej formy umowy. Sama umowa nie wystarcza do powstania zastawu, niezbędne jest bowiem wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą się strony zgodziły. Jeżeli natomiast rzecz jest już we dzierżeniu (władaniu) wierzyciela to do powstania zastawu wystarczy samo zawarcie umowy.

Pamiętaj, że:

  • Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel ruchomości zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia ruchomości przed wygaśnięciem zastawu,

  • Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej,

  • Zastaw może także obciążać udział współwłaściciela w rzeczy ruchomej oraz zbywalne prawa (np. nie można zbyć praw wynikających z władzy rodzicielskiej), jeśli tylko nie można ich obciążyć hipoteką (do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych).

Podstawa prawna:

  • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964r., nr 16, poz. 93 ze zmianami).

WYKŁAD 7B

HIPOTEKA

ISTOTA I FUNKCJE HIPOTEKI.

To rzeczowy środek zabezpieczenia wierzytelności. Obok zastawu – ograniczone prawo rzeczowe o charakterze akcesoryjnym. Prawo zastawu może obciążać jedynie rzeczy ruchome, także zbywalne prawa majątkowe a hipoteka jest ustanawiana dla zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomościach oraz wybranych prawach. Art. 65 ust.1 KWU „w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości”. Hipoteka służy zabezpieczeniu pożyczek i innych wierzytelności pieniężnych, forma zabezpieczenia kredytów bankowych.

POWSTANIE HIPOTEKI.

Hipoteka umowna

Zwyczajne źródło – umowa. Zawiera ją wierzyciel hipoteczny oraz właściciel obciążonej nieruchomości – dłużnik hipoteczny. W roli dłużnika hipotecznego może wystąpić również osoba, której przysługuje inne prawo niż własność nieruchomości.

Hipotekę może ustanowić obciążając swoją nieruchomość dla zabezpieczenia cudzego długu, właściciel nie będący dłużnikiem osobistym względem wierzyciela. Dłużnik osobisty – odpowiada swoim majątkiem za zaciągnięte zobowiązania, zaś obok niego odpowiada „rzeczowo” obciążoną hipotecznie nieruchomością jej właściciel.

Oświadczenie właściciela obciążonej nieruchomości musi być złożone w formie aktu notarialnego, oświadczenie wierzyciela może być złożone w dowolny sposób. W umowie należy określić zabezpieczoną wierzytelność, ze wskazaniem jej wysokości lub dokonać oznaczenia najwyższej sumy zabezpieczenia w przypadku hipoteki kaucyjnej. Niezbędny jest wpis w księdze wieczystej (charakter konstytutywny). Podstawę wniosku o wpis stanowi umowa lub przynajmniej notarialne oświadczenie właściciela o ustanowieniu hipoteki.

W razie zabezpieczania kilku wierzytelności z kilku różnych stosunków prawnych: trzeba określić w umowie stosunki prawne oraz wynikające z nich wierzytelności.

Odmienny tryb jest w przypadku ustanowienia hipoteki na nieruchomości dłużnika banku – podstawę wpisu do księgi wieczystej stanowią dokumenty bankowe stwierdzające udzielenie kredytu lub pożyczki bankowej (umowa kredytowa lub umowa pożyczki bez potrzeby notarialnego oświadczenia dłużnika).

Hipoteka przymusowa.

Może zostać ustanowiona i wpisana do księgi wieczystej na wniosek wierzyciela nawet bez wyrażonej zgody właściciela nieruchomości na obciążenie jego prawa. Wierzyciel którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Można uzyskać także na podstawie postanowienia sądu – tzw. zarządzenia tymczasowego, postanowienia prokuratora, na podstawie decyzji albo zarządzenia egzekucyjnego.

Hipoteka przymusowa wpisana na podstawie nieprawomocnego orzeczenia, tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora itp. jest hipoteką kaucyjną.

„Skarbowa hipoteka przymusowa” – przysługuje Skarbowi Państwa i jest na wszystkich nieruchomościach płatnika, podatnika, inkasenta, itp. a także z tytułu zaległości podatkowych i odsetek – wpis do księgi wieczystej. Hipoteka przymusowa służy zabezpieczeniu egzekucji wierzytelności. Ustanawia się ją na podstawie tytułu wykonawczego – art. 776 i 777 KPC – zaopatrzone w klauzulę wykonalności orzeczenie sądowe itd.

W każdej sprawie cywilnej można na wniosek uprawnionego udzielić zabezpieczenia dochodzonego roszczenia – postępowanie zabezpieczające przed sądem – wnioskodawca musi uprawdopodobnić że roszczenie jest wiarygodne, oraz że istotny jest jego interes prawny. Hipoteka ustalona w ten sposób ma charakter hipoteki kaucyjnej - nie jest ustalona ostatecznie.

Jeśli chodzi o skarbową hipotekę przymusową, podstawą wpisu do KW jest:

l doręczona decyzja

 ustalająca bądź określająca wysokość zobowiązania podatkowego

 określa wysokość odsetek za zwłokę

 o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, także osoby trzeciej

 o odpowiedzialności spadkobiercy

 określająca wysokość zwrotu podatku.

l tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia jeśli może być wystawione na podstawie przepisów wg upea

PRZEDMIOT HIPOTEKI

Hipotekę ustanawia się na nieruchomości. To obciążenie prawa własności nieruchomości. Mogą nią być też obciążone prawa podmiotowe.

Hipoteka na nieruchomości.

Oznaczona, pojedyncza nieruchomość. Może obciążać: nieruchomości gruntowe, budynkowe (wykluczenie własności budynków rolniczych spółdzielni produkcyjnych związanych z użytkowaniem gruntów – prawo użytkowania jest niezbywalne i nie można go obciążyć), prawo użytkowania wieczystego, odrębna własność lokali (wraz z udziałem we współwłasności nieru-chomości wspólnej).

Hipoteka łączna.

Chodzi o zabezpieczenie jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach. Powstaje z mocy prawa w razie podziału nieruchomości obciążonej – „w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział”.

W razie sprzedaży części nieruchomości obciążonej hipoteką sprzedawca lub kupujący mogą żądać, aby wierzyciel zwolnił tę część od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna, a wartość pozostałej części nieruchomości zapewnia wierzycielowi dostateczne zabezpieczenie.

W razie podziału nieruchomości polegającego na ustanowieniu odrębnej własności lokalu lub wydzieleniu z dotychczasowej nieruchomości odrębnej nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym, nabywca wydzielonej nieruchomości może żądać podziału hipoteki proporcjonalnie do wartości nieruchomości powstałych wskutek podziału. Jeżeli jednak sposób podziału hipoteki został określony w umowie o ustanowienie hipoteki i ujawniony w księdze wieczystej, podział następuje stosownie do postanowień umowy.

Umowna hipoteka łączna – w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności można w drodze czynności prawnej obciążyć hipoteką więcej niż jedną nieruchomość. Łączne obciążenie kilku nieruchomości hipoteką przymusową jest niedopuszczalne, chyba że nieruchomości te są już obciążone inną hipoteką łączną albo stanowią własność dłużników solidarnych (wzór solidarnej odpowiedzialności dłużników – art. 366 § 1 k.c.).

Hipoteka na udziale we współwłasności.

„Część ułamkowa nieruchomości może być obciążona hipoteką, jeżeli stanowi udział współwłaściciela”.

Nie można obciążyć wydzielonej fizycznie części nieruchomości jeśli w wyniku podziału nie przekształciła się w odrębną własność. Niepodważalna zasada: hipoteka ustanowiona na nieruchomości obciąża całą nieruchomość. Nie można obciążyć udziału we współwłasności łącznej – brak wymogu wielkości ułamkowej. Nie ma hipoteki ułamkowej jeśli nie ma współwłasności, właściciel jeśli jest jeden, nie może obciążyć „idealnej” części nieruchomości. Możliwe jest natomiast, aby przedmiotem zabezpieczenia był udział – art. 1004 – 1013 KPC. można też obciążyć udział we wspólnosci uzytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Hipoteka na użytkowaniu wieczystym

Przedmiotem hipoteki może być także użytkowanie wieczyste – hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym terenie, stanowiące własność wieczystego użytkowania. Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia.

Hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu

Art. 65 ust 2 KWU „przedmiotem hipoteki mogą być także: własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego. Tryb egzekucji – analogiczny jak przy egzekucji z nieruchomości.

Hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką – subintabulat.

Przedmiotem hipoteki może więc być także wierzytelność. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek.

ZAKRES OBCIĄŻENIA HIPOTECZNEGO

Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z jej częściami składowymi. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. „Części składowe nieruchomości są objęte hipoteką również po ich odłączeniu dopóki pozostają na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia jest stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną (ustawa o KW).

Hipoteka na nieruchomości obejmuje też przynależności. „Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z przynależnościami i utrzymuje się na niej jako na całości aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza”. Strony nie mogą wyłączyć przynależności nieruchomości z zakresu obciążenia hipotecznego. Jednak: rzeczy, które wskutek zbycia przestały być przynależnościami, są objęte hipoteką do czasu pozostawania ich na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia została stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną.

Hipoteka obejmuje roszczenie właściciela o czynsz najmu lub dzierżawy, jednakże do chwili zajęcia nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego właściciel może czynsz pobierać.

WIERZYTELNOŚĆ ZABEZPIECZONA HIPOTEKĄ

Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne (w tym również wierzytelności przyszłe) i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Konieczny jest wpis do księgi wieczystej. Sumy powinny być wyrażone w tej samej walucie, co zabezpieczone wierzytelności, jeżeli strony nie postanowiły inaczej.

Wielość wierzytelności.

Nowość legislacyjna. Hipoteka umowna może także zabezpieczać kilka wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi. Więc jest jedność hipoteki obciążającej tą samą nieruchomość, wielość wierzytelności i jeden wierzyciel.

Wierzyciel hipoteczny może podzielić hipotekę. Oświadczenie o podziale hipoteki należy złożyć właścicielowi nieruchomości. Podział hipoteki staje się skuteczny z chwilą wpisu w księdze wieczystej.

Wielość wierzytelności różnych podmiotów.

W celu zabezpieczenia hipoteką kilku wierzytelności przysługujących różnym podmiotom, a służącym sfinansowaniu tego samego przedsięwzięcia, wierzyciele powołują administratora hipoteki. Administratorem może być jeden z wierzycieli albo osoba trzecia. Tu jest jedność hipoteki obciążającej tą samą nieruchomość, ale wielość wierzycieli lecz tożsamość przedsięwzięcia wspólnie finansowanego. Stąd konieczność powołania administratora hipoteki. Administrator hipoteki zawiera umowę o ustanowienie hipoteki oraz wykonuje prawa i obowiązki wierzyciela hipotecznego we własnym imieniu, lecz na rachunek wierzycieli, których wierzytelności są objęte zabezpieczeniem. W umowie ustanawiającej hipotekę należy określić zakres zabezpieczenia poszczególnych wierzytelności oraz przedsięwzięcie, którego sfinansowaniu służą.

Podmiana wierzytelności.

Można zastąpić zabezpieczoną wierzytelność inną wierzytelnością tego samego wierzyciela.

Do zmiany zabezpieczonej wierzytelności stosuje się przepisy o zmianie treści hipoteki. Zgoda o osób, którym przysługują prawa z pierwszeństwem równym lub niższym, nie jest potrzebna. Taka podmiana wierzytelnosci następuje w trybie umownym. Oświadczenie woli własciciela obciążonej nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego.

Zakres zabezpieczenia hipotecznego.

Hipoteka zabezpiecza kapitał, ale także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz o przyznane koszty postępowania. W równym stopniu z należnością główną ulegają zaspokojeniu odsetki i koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeśli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu do KW. Są objęte zabezpieczeniem w granicach sumy hipoteki.

Przepisy proceduralne: z pierwszeństwa równego z należnościami czwartej, piątek i ósmej kategorii korzystają odsetki tylko za ostatnie dwa lata, przed przysądzeniem własności, a koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału. Pozostałe odsetki i koszty zaspokaja się w kategorii dziesiątej (art. 1025 § 3 KPC).

Akcesoryjny charakter hipoteki.

Hipoteka nie może powstać bez istnienia zabezpieczonej wierzytelności. Można też zabezpieczać wierzytelności przyszłe.

W razie przelewu wierzytelności hipotecznej na nabywcę przechodzi także hipoteka, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do przelewu wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza.

Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu.

Treść hipoteki.

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).

Istota hipoteki to możliwość zaspokojenia wierzyciela z obciążonej nieruchomości. Własciciel zachowuje do czasu egzekucji wszelkie uprawnienia składające się na prawo własności. Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Wierzycielowi nie przysługują więc żadne czynne uprawnienia w zakresie korzystania z nieruchomości obciążonej (także jeżeli chodzi o prawo uzytkowania wieczystego i spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu). Dopiero gdy nie płacą – może wszcząć tryb egzekucji i pozbawić dłużnika własności nieruchomości.

Wierzyciel może dochodzić zaspokojenie z nieruchomości bez względu na to, czyją nieruchomość stała się własnością. Ma pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu. Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo.

Tryb zaspokojenia wierzytelności hipotecznej.

Następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny. Podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy – tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności > zasądzony wyrok sądowy lub akt notarialny w którym dłużnik poddał się egzekucji (w przypadku wierzytelności bankowej > bankowy tytuł egzekucyjny). Właściciel obciążonej nieruchomości jest dłużnikiem rzeczowym.

Warunkiem skutecznego dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości jest uzyskanie przez wierzyciela hipotecznego tytułu wykonawczego zawierającego zasądzenie zabezpieczonej wierzytelności od właściciela nieruchomości.

Wierzyciel może posługiwać się domniemaniem istnienia hipoteki, ale wysokość zabezpieczonej wierzytelności powinien ściśle udowodnić.

Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne.

W toku egzekucji następują: zajęcie nieruchomości, licytacja i przysądzenie własności a na koniec podział sumy uzyskanej z egzekucji. Zaspokojenie może nastąpić z wniosku innego wierzyciela osobistego lub hipotecznego.

Ochrona hipoteki.

Jeżeli właściciel lub osoba trzecia oddziałuje na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągać za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania tych działań (art. 91 KWU)

Art. 92 KWU „jeżeli na skutek okoliczności, za które właściciel odpowiada, wartość nieruchomości uległa zmniejszeniu w stopniu naruszającym bezpieczeństwo hipoteki, wierzyciel może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu wierzyciel może żądać niezwłocznego zaspokojenia z nieruchomości obciążonej”

Art. 93 KWU „jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada, hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody”.

Wygaśnięcie hipoteki.

Wygasa w razie zrzeczenia się prawa oraz w przypadku konfuzji. Skuteczność zrzeczenia się zabezpieczenia hipotecznego bez wygaśnięcia wierzytelności wymaga wykreślenia hipoteki. Wygaśniecie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, pociąga za sobą wygaśniecie hipoteki, chyba ze przepis szczególny stanowi inaczej.

Hipoteka zabezpieczająca kilka wierzytelności wygasa z chwilą wygaśnięcia ostatniej wierzytelności, jeżeli nie może już powstać żadna wierzytelność ze stosunków prawnych stanowiących źródło pierwotnie zabezpieczonych wierzytelności. W razie wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy hipoteka wygasa po upływie lat dziesięciu.

Gdy wierzytelność jest wymagalna, a wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo też zaspokojenie go napotyka na trudności, hipoteka wygasa, jeżeli właściciel nieruchomości złoży zabezpieczoną kwotę do depozytu sadowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem. W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

Rozporządzanie opróżnionym miejscem hipotecznym.

Obecnie przyjęto dalece odmienną zasadę rozporządzania przez właściciela obciążonej nieruchomości opróżnionym miejscem hipotecznym.

W razie wygaśnięcia hipoteki właścicielowi nieruchomości przysługuje w granicach wygasłej hipoteki uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Może on ustanowić na tym miejscu nową hipotekę albo przenieść na nie za zgodą uprawnionego którąkol-wiek z hipotek obciążających nieruchomość.

Uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym przysługuje każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości.

Hipotece ustanowionej na opróżnionym miejscu hipotecznym lub przeniesionej na opróżnione miejsce hipoteczne przysługuje pierwszeństwo takie samo jak wygasłej hipotece.

Jeżeli hipoteka wygasła wskutek egzekucji z nieruchomości, właściciel nieruchomości nie może rozporządzać opróżnionym miejscem hipotecznym. Przy egzekucji z nieruchomości nie uwzględnia się opróżnionych miejsc hipotecznych.

W razie wykreślenia hipoteki bez jednoczesnego wpisania na jej miejsce innej hipoteki, właściciel nieruchomości może zachować uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, jeżeli jednocześnie z wykreśleniem hipoteki uprawnienie to zostanie wpisane do księgi wieczystej. Do wykreślenia wygasłej hipoteki oraz do wpisu uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym potrzebne jest oświadczenie właściciela nieruchomości. Należy tu zachować formę pisemną oświadczenia z podpisem notarialnie poświadczonym.

Jeśli w związku z wygaśnięciem hipoteki właściciel nieruchomości nie rozporządził opróżnionym miejscem hipotecznym ani nie zastrzegł sobie, przez odpowiedni wpis do KW, uprawnienia do przyszłego rozporządzania takim miejscem następuje powrót do niepisanej zasady posuwania się naprzód dalszych, istniejących jeszcze hipotek.

Hipoteka na wierzytelności hipotecznej.

Do ustanowienia hipoteki na wierzytelności hipotecznej nie jest wymagane udowodnienie istnienia obciążonej wierzytelności. Spłata wierzytelności hipotecznej obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości tej hipoteki tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, o ile jego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym. W pozostałych przypadkach suma odpowiadająca wysokości hipoteki na wierzytelności hipotecznej powinna być złożona do depozytu sądowego.

Jeżeli wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej oraz obciążona wierzytelność hipoteczna są już wymagalne, wierzyciel, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, może żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej; może również dochodzić zaspokojenia z nieruchomości.

Jeżeli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela.

Przepisów niniejszego oddziału nie stosuje się do hipoteki na wierzytelności hipotecznej.

W wypadkach nie objętych przepisami działu niniejszego stosuje się do hipoteki na wierzytelności hipotecznej przepisy o zastawie na wierzytelności.

Dawny podział na hipotekę umowną zwykłą i kaucyjną przestał funkcjonować w przypadku nowo ustanawianych hipotek. Obecnie hipoteki dzielimy przede wszystkim na umowne (bez podziału na zwykłe i kaucyjne) oraz przymusowe. Niemniej jednak w księgach wieczystych jeszcze przez dziesiątki lat widnieć będą wpisy hipotek zwykłych i kaucyjnych.

1 ) Pojęcie, funkcja społeczno-gospodarcza i ogólna charakterystyka hipoteki.

Hipoteka jest w naszym systemie prawnym podstawową formą prawną rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Przedmiotem tego zabezpieczenia są nieruchomości. Hipoteka nie jest prawem, które pojawiło się dopiero we współczesnym obrocie. Początki jej jako zabezpieczenia rzeczowego, sięgają czasów starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Instytucja ta odgrywała też ważną role w feudalizmie. Jednakże właściwy jej rozwój przypadł na okres kapitalizmu. Wiąże się to ściśle z przemianami, jakim uległa w tej formacji funkcja kredytu hipotecznego. O ile bowiem w formacjach poprzednich hipoteka zabezpieczała kredyt nieprodukcyjny, przeznaczony głównie na podtrzymanie podupadłych gospodarstw i na wydatki związane ze służbą wojskową, o tyle w kapitalistycznym systemie produkcji kredyt hipoteczny stał się przede wszystkim kredytem produkcyjnym. W XIX w. udzielanie kredytu zabezpieczanego hipotecznie stało się narzędziem uzależnienia przemysłu i rolnictwa od kapitału finansowego. Tę funkcję kapitału finansowego ułatwiała hipoteka, gdyż dzięki bezpieczeństwu, jakie zapewnia wierzycielowi, może on angażować się bez większego ryzyka.

Obecnie hipoteka unormowana jest w ustawie z 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece( Dz. U. Nr 19, poz. 147 z późn. Zm.). Przepisy dotyczące hipoteki, mające charakter przepisów szczególnych, znajdują się poza tym w innych aktach prawnych, w szczególności w ustawach powołanych w paragrafie 45, II oraz ordynacji podatkowej.

Treść hipoteki określa art. 65 ust. 1 ust. o księgach wieczystych i hipotece, którego brzmienie jest następujące: „ W celu zabezpieczenie oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka)’’. Z przepisu tego wynika, że wierzycielowi hipotecznemu przysługują dwa uprawnienia : a) pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi oraz b) skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Ad. a) Pierwszeństwo zaspokojenia przysługuje wierzycielowi hipotecznemu w stosunku do wierzycieli osobistych, tzn. takich którzy nie korzystają z zabezpieczenia hipotecznego. Przepis ten nie normuje natomiast pierwszeństwa w stosunkach między wierzycielami hipotecznymi. O pierwszeństwie miedzy nimi decyduje kolejność złożenia wniosku o wpis do hipoteki, chyba że z mocy szczególnego przepisu określona hipoteka korzysta z pierwszeństwa niezależnie od wpisu. Niezależnie od wpisu pierwszeństwo przed wszelkimi hipotekami przysługuje tez tym wierzytelnościom, dla których przewidziany jest tzw. Przywilej egzekucyjny (par. 49, IV).

Ad. b) Zasada w myśl której hipoteka jest skuteczna względem każdego czesnego właściciela nieruchomości, oznacza że wierzyciel może wykonywać uprawnienia płynące z hipoteki, a więc przede wszystkim zaspokoić się z nieruchomości obciążonej, choćby własność tej nieruchomości przeszła na inną osobę.

Tak ujęta skuteczność hipoteki może być rozumiana dwojako. Albo w ten sposób, ze właściciel nieruchomości, nie będący dłużnikiem osobistym, nie odpowiada za dług ciążący z racji hipoteki na nieruchomości, a jego obowiązek polega tylko na konieczności znoszenia tego, że w stosunku do jego nieruchomości zostaje skierowana w celu ściągnięcia cudzego długu egzekucja. Albo w ten sposób, ze właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką staje się -obok dłużnika osobistego –dalszym dłużnikiem wierzyciela hipotecznego, z tą tylko różnicą, że odpowiedzialność jego jest ograniczona do tej nieruchomości, tzn. że przeciwko niemu egzekucja może być prowadzona tylko z obciążonej nieruchomości. Sformułowanie art. 65. ust. 1 Ust. O księgach wieczystych i hipotece nie daje bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, która z powyższych konstrukcji został a przyjęta przez polskiego ustawodawcę. Jednakże analiza całokształtu przepisów o hipotece pozwala na stwierdzenie, że ustawodawca polski wybrał drugą z przedstawionych koncepcji, tzn., że uznaje każdoczesnego właściciela nieruchomości za dłużnika.

Hipoteka nie jest prawem samodzielnym. Jest ona prawem akcesoryjnym, pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Akcesoryjność hipoteki oznacza, że w zasadzie hipoteka może istnieć tylko o tyle, o ile istnieje prawo zasadnicze, tj. wierzytelność. W szczególności hipoteka ani nie może pozostać bez wierzytelności ani nie może być bez niej przeniesiona, a wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie hipoteki. Od zasad akcesyrrjności hipoteki ustawa przewiduje pewne wyjątki. Jednym z takich wyjątków jest to że hipoteka może zabezpieczać wierzytelność przyszłą lub warunkową oraz że przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej ( art. 77 ust. o ks. wiecz. I hip.).

Prawo wierzyciela hipotecznego polega na możności zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi, hipoteka natomiast nie uprawnia wierzyciela do korzystania z nieruchomości ani nie daje mu względem niej żadnej władzy faktycznej. Nie ogranicza też prawa właściciela do rozporządzania nieruchomością. Co więcej, ustawa, idąc dalej niż przewiduje to art. 57 k.c., nie pozwala nawet na wprowadzenie w stosunku między właścicielem i wierzycielem hipotecznym takich ograniczeń, które byłyby możliwe na podstawie art. 57 paragraf 2 k.c. W myśl bowiem art. 71 ust. o ks. wiecz. i hip. Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki. Wyjaśnienie tego przepisu jest proste: nie ma potrzeby ograniczać właściciela w jego prawie rozporządzania nieruchomością, nawet tylko ze skutkiem obligacyjnym wobec wierzyciela hipotecznego, skoro późniejsze tj. dokonanie po powstaniu hipoteki, rozporządzenia nie wyłączają zaspokojenia się przez wierzyciela z nieruchomości obciążonej. Inaczej jest z prawem właściciela do korzystania z nieruchomości. Właściciel korzysta z nieruchomości obciążonej hipoteką, ale z pewnymi ograniczeniami. Nie wolno mu mianowicie dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłoby doprowadzić do tak znacznego zmniejszenia wartości nieruchomości obciążonej, że wartość jej spadłaby poniżej zabezpieczonej wierzytelności. Odpowiednikiem tego ograniczenia są uprawnienia wierzyciela hipotecznego. polegające przede wszystkim na możliwości przeciwdziałania dewastacji nieruchomości przez właściciela. Ogól tych uprawnień składa się na ochronę hipoteki. Są one przewidziane w art. 91-93 ust. o ks. wiecz. i hip., które są przepisami szczególnymi względem art. 251 k.c. normującego generalnie ochronę ograniczonych praw rzeczowych.

2)Przedmiot hipoteki.

Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, którego zadaniem jest danie wierzycielowi zabezpieczenia na nieruchomości. Zasadą więc jest, że hipoteka obciąża nieruchomość. Ponad to ze względu na potrzeby obrotu prawo nasze pozwala na obciążenie hipoteką niektórych zbywalnych praw rzeczowych odnoszących się do nieruchomości. Listę tych praw znacznie poszerzyła nowela do k.c. z 25 X 1991 r. pozwalając na objęcie hipoteka kilku tzw. Spółdzielczych praw do lokali. Nowela ta zezwoliła również, nawiązując do przepisów dawniej obowiązujących, na obciążenie hipoteka wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie. Obecnie w świetle prawa polskiego hipoteką mogą być obciążone następujące prawa: 1) prawo własności nieruchomości, 2) udział współwłaściciela we własności nieruchomości, 3) użytkowanie wieczyste, 4) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, 5) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, 6) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, 7) wierzytelność zabezpieczona hipoteką ( art. 65 ust. o ks. wiecz i hip.)

Ponadto według art. 64 kodeksu morskiego do zastawu na statkach wpisanych do rejestru okrętowego stosuje się odpowiednio przepisy prawa cywilnego o hipotece o nieruchomościach. Obciążenie to nosi nazwę „ hipoteki morskiej’’. Z istoty rzeczy jest to jednak prawo zastawu, gdyż obciąża rzecz ruchomą.

W myśl art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip. hipoteką można obciążyć nieruchomość. Zasadę tę należy rozumieć w ten sposób, że hipoteka może obciążyć tylko ściśle oznaczoną nieruchomość, nie może natomiast obciążać ogółu np. ogółu nieruchomości należących do pewnej osoby. Wobec tego, że do powstania hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej można nią obciążyć tylko taką nieruchomość, która ma rządzona księgę wieczystą.

Hipoteką można obciążyć każdą nieruchomość, niezależnie od tego czy jest ona własnością, a więc także nieruchomość państwową. Jednakże w świetle art. 1 ust. 2 ustawy z 8 V 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielonych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne nie jest możliwe ustanowienie hipoteki umownej na nieruchomość Skarbu Państwa, zabezpieczającej „ zobowiązania innych podmiotów ‘’, a więc cudzy dług. Zasadą jest także, że przedmiotem hipoteki może być każda nieruchomość bez względu na jej rodzaj. Zasada ta odnosi się bez zastrzeżeń do nieruchomości gruntowych i do tzw. Nieruchomości lokalowych. Nieco inaczej zagadnienie to przedstawia się jeśli chodzi o tzw. Nieruchomości budynkowe, gdyż nieruchomości te albo nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu, albo własność ich jest prawem niezbywalnym. W Pierwszem przypadku własność budynku może być obciążona hipoteką wraz z prawem głównym( prawem użytkowania wieczystego), w drugim, budynek w ogóle nie podlega obciążeniu hipotecznemu.

Częściowo z przepisów określających pojęcie nieruchomości i los prawny przynależności w razie dokonania czynności prawnej mającej za cel nieruchomość, częściowo zaś z przepisów normujących te problemy specjalnie co do hipoteki wynika, że hipoteka obciąża wraz z nieruchomością: a) jej części składowe, b) jej przynależności, c) niektóre roszczenia okresowe ( czynsz najmu, czynsz dzierżawy), należne właścicielowi obciążonej nieruchomości. Problematykę tę normują szczegółowo art. 84 -90 ust. o ks. wiecz. i hip.

Przedmiotem hipoteki jest z reguły jedna nieruchomość. Ustawa jednak zna także zabezpieczenie jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach. Hipoteka taka nosi ustawową nazwę hipoteki łącznej. Istota ja polega na tym, że wierzyciel, któremu ona przysługuje, może według swego wyboru żądać zaspokojenia z całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych nich lub ze wszystkich łącznie. Może również według swego uznania dokonać je podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości.

Ustawa nie normuje stosunków między właścicielami nieruchomości obciążonej, w szczególności nie określa, w jaki sposób dokonują oni rozliczenia między sobą, gdy całą wierzytelność zaspokoi jeden nich. Wynika to z treści istniejących stosunków prawnych np.; jeżeli dług spłaciłby -w następstwie takiego wyboru wierzyciela- nabywca części obciążonej nieruchomości, to w braku odmiennej umowy służyłoby mu roszczenie o zwrot względem zbywcy.

Hipoteka łączna powstaje z samego prawa w wyniku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką. Zgodnie z art. 76 ust. o ks. wiecz. i hip. w razie podziału nieruchomości hipoteka dotychczas obciążająca nieruchomość obciąża wszystki nieruchomości utworzone przez podział. Z przepisu tego wynika, że w wypadku podziału nieruchomości obciążonej na dwie lub kilka nieruchomości mniejszych, hipoteka ciąży w całości na każdej z nich ( zasada niepodzielności hipoteki ). Licząc się jednak z tym, że nieruchomość powstała w wyniku odłączenia części nieruchomości obciążonej może być niewielka, a więc, że nie będzie stanowiła realnego zabezpieczenia dla wierzyciela, ustawa w art. 90 stanowi, co następuje: w razie sprzedaży części nieruchomości, zarówno sprzedawca jak i kupujący mogą żądać, żeby wierzyciel zwolnił tę części od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna, a wartość pozostałej części zapewnia wierzycielowi dostateczne bezpieczeństwo.

Jak to wyjaśnił SN w uchwale całej Izby Cywilnej z 21 XII 1974 r. podziałem nieruchomości jest ustanowienie w niej odrębnej własności lokali, gdyż zamiast jednej nieruchomości ( gruntowej ) powstaje w ten sposób wiele nieruchomości mniejszych ( lokalowych ). Jeżeli nieruchomość w ten sposób podzielona była obciążona hipoteką, to obciąża ona w całości nieruchomości lokalowe jako hipoteka łączna. Gdyby wydzielone zostały tylko niektóre lokale hipoteka łączna obciążałaby te lokale oraz nieruchomość obejmującą pozostałe lokale.

W myśl art. 65 ust. 2 ust o ks. wiecz. i hip. część ułamkowa nieruchomości może być obciążona hipoteką, jeżeli stanowi udział współwłaściciela. Z przepisu tego wynika, że ułamkowej części nieruchomości nie może obciążyć wyłączny właściciel nieruchomości, oraz że współwłaściciel może obciążyć swój udział tylko w całości. Z przepisu art. 198 k.c. wynika, że przez ustanowienia współwłaściciela hipoteki na jego udziale zgoda pozostałych współwłaścicieli nie jest konieczna.

Zgodnie z art.65 ust.3 ust. o ks. wiecz. i hip. przedmiotem hipoteki może być także użytkowanie wieczyste. W tym wypadku hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym gruncie, stanowiące własność wieczystego użytkownika. Wypada uznać, choć obecnie obowiązująca ustawa tego wyraźnie nie mówi, że dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki na udziale w użytkowaniu wieczystym, które przysługuje kilku osobom. Dopuszczalność takiej hipoteki można uzasadnić analogicznym stosowaniem art. 65 ust.2 ustawy, który pozwala na obciążenie hipoteką udziału współwłaściciela we własności nieruchomości. Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego, będącego prawem czasowym, wygasają również ustanowione na tym prawie hipoteki. Wierzycielom hipotecznym wieczystego użytkowania przysługuje w takim wypadku ustawowe prawo zastawu na jego roszczeniach o wynagrodzenie za wniesione przez niego lub nabyte na własność budynki lub inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanej nieruchomości

Trzy podstawowe prawa do lokali przydzielonych członkom przez spółdzielnie mieszkaniowe, będące w świetle prawa ograniczonymi prawami rzeczowymi mogą być obciążone hipoteką. Są to: własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. Dotyczy to również prawo do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka.

Przy okazji wprowadzenia hipoteki na spółdzielczych prawach do lokali ustawodawca reaktywował tzw. Subintabulatu ( prawa podzastawu ) tj. hipoteki na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie ( wierzytelności hipotekowanej ). Subintabulat polega na tym, że po pierwsze wierzyciel mający takie zabezpieczenie może, korzystając pośrednio z praw przysługujących jego dłużnikowi względem właściciela obciążonej nieruchomości, żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej i może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości. Po drugie, spłata wierzytelności obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości sumy subintabulatu tylko do rąk właściciela, któremu ona przysługuje, chociażby jego wierzytelność nie była jeszcze wymagana. W związku z tym, jeżeli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela.

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek. Z zasady odpowiedniego stosowania do hipoteki na wierzytelności hipotekowanej oraz na innych prawach przepisów o hipotece na nieruchomości wynika, że subintabulatem można obciążyć także wierzytelność zabezpieczoną na użytkowaniu wieczystym lub spółdzielczych prawach do lokali.

Ze względu na wielość praw, które mogą być obciążone hipoteką, konstrukcja przepisów dotyczących tego ograniczonego prawa rzeczowego jest następująca. Przepisy te regulują wprost tylko hipotekę na podstawowym z tego punktu widzenia prawie, jakim jest własność nieruchomości, z tym zastrzeżeniem, że odnosi się to także do hipoteki na udziale współwłaściciela nieruchomości, zgodnie bowiem z konstrukcją przyjętą przez k.c. udział ten jest ze swej istoty prawem własności. Do hipoteki na pozostałych prawach przepisy o hipotece na nieruchomości stosuje się odpowiednio a więc z uwzględnieniem występujących różnic.

3) Wierzytelność zabezpieczona hipoteką i sposób jej zaspokojenia.

Zasadą jest że hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Zabezpiecza ona nie tylko samą wierzytelność, ale także pewne świadczenia dodatkowe. Zgodnie z art. 69 ust. o ks. wiecz. i hip. w granicach przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego hipoteka zabezpiecza także roszczenia o odsetki nie przedawnione oraz o przyznane koszty postępowania. Granice tego zabezpieczenia określaj art. 1025 par. 3 k.p.c. Z przepisów tych wynika, że wierzyciel, który uzyskuje kolejną hipotekę, musi się liczyć z tym, że hipoteka już istniejąca może zabezpieczać –z pierwszeństwem przed jego wierzytelnością –nie sumę, na jaką opiewa, lecz sumę wyższą.

O tym, że hipoteka może zabezpieczać, zgodnie z jej akcesoryjnym charakterem, wierzytelność istniejącą, oraz że w drodze wyjątku od tej zasady może ona zabezpieczać także wierzytelność przyszłą lub warunkową, była już mowa.

Wierzyciel hipoteczny może mieć dwóch dłużników: osobistego i rzeczowego. Może do tego dojść po pierwsze w ten sposób, że w związku z zaciągnięciem długu przez określoną osobę dochodzi do obciążenia hipoteką nieruchomości stanowiącej własność innej osoby. Ma to miejsce wtedy, gdy właściciel nieruchomości godzi się na ustanowienie hipoteki na zabezpieczenie cudzego długu. Po drugie, w następstwie zbycia nieruchomości przez osobę, która uprzednio dług zaciągnęła i obciążyła hipoteką swą nieruchomość. Zgodnie z zasadą skuteczności hipoteki zobowiązanym rzeczowo staje się w takim wypadku nowy właściciel nieruchomości. Osoba, która dług zaciągnęła pozostaje jednak dłużnikiem osobistym, co oznacza, że odpowiada ona za ten dług z całego swojego majątku. Odpowiedzialność jej wynika ze stosunku obligacyjnego, który stal się podstawa zaciągnięcia długu, np. ze stosunku pożyczki. Osoba która odpowiada dlatego, że jest właścicielem nieruchomości odciążonej, jest dłużnikiem rzeczowym. Odpowiada ona tylko z nieruchomości. Podstawa prawną jej odpowiedzialności jest stosunek hipoteki.

Jeżeli z nadejściem terminu płatności wierzyciel nie otrzymuje zapłaty, może żądać uiszczenia całego długu, według swego wyboru, od jednego z dłużników lub od obydwu, każdy z nich bowiem odpowiada na podstawie inne go stosunku prawnego za cały dług. Wierzyciel jednak może otrzymać tylko jedna zapłatę. Jeżeli przez to zaspokoi go jeden z dłużników, wierzytelność wygasa w stosunku do obydwu.

W wypadku gdy dłużnikiem rzeczowym jest spadkobierca właściciela nieruchomości obciążonej hipoteka, może dojść do kolizji między pełna odpowiedzialnością hipoteczną a ograniczona odpowiedzialnością za długi spadku. Kolizje tę ustawa rozstrzyga na korzyść wierzyciela hipotecznego, w art. 74bowiem stanowi, że odpowiedzialność z nieruchomości obciążonej hipoteką istnieje bez względu na ograniczenie odpowiedzialności, wynikającej z przepisów prawa spodkowego.

Art. 3 ust. 1 ustawy o ks. wiecz. i hip. ustanawia domniemanie, iż prawa ujawnione w księdze wieczystej są wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a więc że w rzeczywistości istnieją. Domniemanie to dotyczy m.in. hipoteki. Nie obejmuje ono natomiast wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, gdyż wierzytelność nie należy, jako prawo obligacyjne do praw które się ujawnia w księdze wieczystej. Wobec tego jednak że tylko wyjątkowo może się zdarzyć, iż w księdze wieczystej jest ujawniona hipoteka, choć sama wierzytelność nie istnieje, ustawa w atr. 71 wprowadza dodatkowe domniemanie prawne. W myśl tego przepisu, domniemanie istnienia prawa, wynikające z wpisu do hipoteki, obejmuje, jeżeli chodzi o odpowiedzialność z nieruchomości, także wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

Obydwa wymienione domniemania są domniemaniami które mogą być obalone. Domniemanie z art. 71 odnosi się, tylko do odpowiedzialności dłużnika rzeczowego.

Do zaspokojenia wierzyciela hipotecznego z nieruchomości może dojść: a) gdy wierzyciel ten dochodzi zaspokojenia wobec wymagalności wierzytelności, b) gdy wierzyciel tego nie czyni, ale z nieruchomości jest egzekucja przez innego wierzyciela.

Ad. a) dochodzenie przez wierzyciela hipotecznego wymagalnej wierzytelności normuje art. 75 ustawy w myśl którego zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Wierzyciel w celu uzyskania swojej należności najpierw wytoczyć powództwo o jej zasądzenie, a następnie po zaopatrzeniu wyroku klauzulą wykonalności skierować go do komornika w celu wszczęcia egzekucji.

Ad. b) w sytuacji, gdy z nieruchomości prowadzona jest egzekucja przez innego wierzyciela, los hipoteki może być unormowany dwojako. Ustawa może postanowić, że hipoteka pozostaje w mocy pomimo sprzedaży nieruchomości lub, że na skutek sprzedaży egzekucyjnej hipoteka wygasa. Ze względu na interes wierzyciela prowadzącego egzekucję, wyrażający się w większej łatwości sprzedaży nieruchomości wolnej od obciążeń, ustawodawca wybrał drugie rozwiązanie. Stanowi to podstawę do wykreślenia w księdze wieczystej praw obciążających nieruchomość, z tym że hipoteki wykreślają się po stwierdzeniu w postanowieniu zapłaty gotówką przez nabywcę licytowanej nieruchomości całej ceny nabycia. Zaspokojenie wierzycieli hipotecznych z uzyskanej ceny następuje choćby ich wierzytelności nie były jeszcze wymagalne.

Ustawa o ks. wiecz. i hip. zawiera, gdy chodzi o unormowania wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie, jeszcze wiele przepisów bardziej szczegółowych. normują one takie problemy, jak przelew wierzytelności hipotecznej, zmiana jej treści, zakres i rodzaj zarzutów, jakie może przeciwstawiać wierzycielowi właściciel nieruchomości nie będący dłużnikiem osobistym, jak i wypowiedzenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

4) Powstanie hipoteki i jej rodzaje.

Z przepisów ust. o ks. wiecz. i hip. oraz ustaw szczególnych wynika, że hipoteka może powstać na trzy sposoby: a) na podstawie umowy, b) na podstawie orzeczenia sądu lub innego organu, c) na podstawie szczególnego przepisu prawa. Stosownie do tego hipotekę dzielimy na umowną, przymusową i ustawową. Ponadto niezależnie od sposobu powstania można wyróżnić szczególna rodzaje hipoteki, a mianowicie hipotekę łączną i kaucyjną.

Zgodnie z art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip. źródłem powstania hipoteki umownej jest umowa zawarta przez wierzyciela z właścicielem nieruchomości, która ma być hipoteką obciążoną, lub z inną osobą uprawnioną, jeżeli hipoteka ma obciążać inne prawo do nieruchomości np. z użytkowaniem wieczystym. Oświadczenie właściciela musi być złożone w formie aktu notarialnego, natomiast oświadczenie wierzyciela może być złożone w dowolny sposób, nawet w sposób dorozumiany, np. przez złożenie wniosku o wpis hipoteki do księgi wieczystej. W praktyce z reguły obydwa oświadczenia są składane w formie aktu notarialnego.

Samo zawarcie umowy o ustanowieniu hipoteki nie powoduje powstania tego ograniczonego prawa rzeczowego. Do jej ustanowienia potrzebny jest również wpis do księgi wieczystej, który ma w tym wypadku charakter konstytutywny. Hipoteką umowną jest również hipoteka zabezpieczająca wierzytelność banku, wpisana do księgi wieczystej na podstawie stosownych dokumentów bankowych stwierdzających powstanie wierzytelności. Szczególny wypadek ustanowienia hipoteki przewiduje ustawa o obligacjach. Art. 7 ust. 1 tej ustawy stanowi mianowicie, że do ustanowienia hipoteki zabezpieczającej wierzytelności wynikające z obligacji „ wystarczy oświadczenie woli właściciela nieruchomości’’. Tak ustanowioną hipotekę należy wszak traktować, jeżeli nic innego nie wynika z unormowań zawartych w tej ustawie, jak hipotekę umowną.

Osoba której przysługuje wierzytelność pieniężna pod względem właściciela nieruchomości może żądać w okolicznościach określonych w ustawie ustanowienia hipoteki w celu zabezpieczenia tej wierzytelności. Hipoteka w takim wypadku powstaje więc bez zgody właściciela nieruchomości, nawet wbrew jego woli. I jest to hipoteka przymusowa. Wynika z tego że hipoteka przymusowa nie służy uzyskaniu kredytu lecz zabezpieczeniu i egzekucji wierzytelności już istniejącej. Z uwagi na to że państwo jest dłużnikiem pewnym, hipoteka przymusowa na nieruchomościach Skarbu Państwa może być ustanowiona tylko w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych. Hipoteka przymusowa może mieć dwojaki charakter: zależnie od tego, czy dokument na podstawie którego dokonuje się jej wpisu, stwierdza ostatecznie istnienie i wysokość wierzytelności, czy tez jedynie zabezpiecza jej płatność na czas toczącego się postępowania. W pierwszym wypadku hipoteka ma charakter hipoteki zwykłej, w drugim –kaucyjnej, bowiem w chwili jej wpisania do księgi wieczystej nie wiadomo, czy wierzytelność naprawdę istnieje, a jeżeli nawet tak –to jaka jest jej wysokość.

W celu ustanowienia hipoteki przymusowej wierzyciel musi uzyskać odpowiednie orzeczenie, które stanowi podstawę jej wpisu do księgi wieczystej. Najczęściej jest to orzeczenie sądu cywilnego.

Gdy chodzi o tytuły pochodzące od tego sądu, podstawa wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej, mogą być następujące orzeczenia:

1. Tytuł wykonawczy ( tytuł egzekucyjny, którym z reguły jest prawomocne orzeczenie sądu, zaopatrzone w klauzulę wykonalności ) stwierdzający istnienie wierzytelności. Dotyczy to również orzeczeń zasądzających wierzytelność, gdyż tylko takie orzeczenia mogą być tytułami egzekucyjnymi i w konsekwencji tego tytułami wykonawczymi.

2. Klauzula wykonalności, która może być nadana także orzeczeniu nieprawomocnemu, jeśli jest ono zaopatrzone w rygor natychmiastowej wykonalności. W świetle art. 109 ust. o ks. wiecz. i hip. także takie orzeczenie może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej , jednakże hipoteka uzyskana na takiej podstawie jest hipoteką kaucyjną, gdyż jeszcze nie jest wiadome, czy wierzytelność istnieje i w jakiej wysokości.

3. Tymczasowe zarządzenie sądu, tj. postanowienie zabezpieczające powództwo o sumę pieniężną na czas toczącego się procesu może być podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej. Hipoteka taka jest tez hipoteka kaucyjną. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej mogą być stwierdzające istnienie wierzytelności: wyrok sądu polubownego, ugoda zawarta przed sądem i przed sądem polubownym oraz akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji, gdyż także akty takie są także tytułami egzekucyjnymi, którym może być nadana klauzula wykonalności,

Podstawą wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej mogą być także zaopatrzone sądową klauzula wykonalności tytuły egzekucyjne wystawione przez banki na podstawie art. 96 i 79 prawa bankowego. Podstawą wystawienia takiego tytułu są, księgi banku i inne dokumenty bankowe związane z dokonaniem czynności bankowych lub czynności zabezpieczających wierzytelności banku wynikające z czynności bankowych.

Do powstania hipoteki przymusowej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej ( art. 67 ust. 1 ust. o ks. wiecz. i hip. ). Także więc w wypadku tej hipoteki wpis ma charakter konstytutywny.

Istota hipoteki ustawowej polega na tym, że powstaje ona z samego prawa, a więc bez szczególnej podstawy w postaci umowy lub orzeczenia. Stanowi o niej art. 66 ust. o ks. wiecz. i hip., w myśl którego „ hipoteka zabezpieczająca wierzytelność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego może powstać również na podstawie przepisów szczególnych z mocy prawa”. Z przepisu tego wynika że hipoteka taka istnieje tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi, lub że jest ona przewidziana jako środek zabezpieczający tylko wierzytelności wymienionych w nim podmiotów. Wynika z niego również, że hipoteka ustawowa powstaje niezależnie od woli osób zainteresowanych. Dodać do tego należy że hipoteka ustawowa powstaje niezależnie od wpisu. Obciąża ona więc nieruchomość nawet jeżeli nie jest ona wpisana do księgi wieczystej. Wpis hipoteki ustawowej jest konieczny do jej powstania tylko gdy przepis szczególny tak stanowi. Przepis szczególny może tez przewidywać, że wpis do księgi wieczystej jest konieczny dla jej utrzymania się po upływie oznaczonego czasu od chwili powstania. Jeżeli nic innego nie wynika ze szczególnych uregulowań, hipoteka ustawowa jest skuteczna w stosunku do nabywcy nieruchomości obciążonej i z reguły ma pierwszeństwo przed hipotekami umownymi i przymusowymi bez względu na czas jej powstania. Zwykle hipoteka ustawowa obciąża nieruchomość, ale z mocy szczególnego przepisu może być hipoteką generalną, tj. obciążać wszystkie nieruchomości dłużnika.

Hipoteki ustawowe należy odróżnić od tzw. Przywilejów egzekucyjnych, jakie przysługują niektórym należnościom. Maja one to wspólne z hipotekami ustawowymi, że zapewniają tym wierzytelnościom pierwszeństwo zaspokojenia mimo braku wpisu w księdze wieczystej. Nie są one jednak samodzielnym prawem zabezpieczającym wierzytelność, lecz stanowią jedynie pewna kwalifikacje uprzywilejowanych przez ustawodawcę wierzytelności.

Zasadą jest że hipoteka zabezpiecza wierzytelność ściśle oznaczoną, tzn. już istniejącą i oznaczoną co do wysokości. Jednakże potrzeby obrotu wymagają czasem zabezpieczenia hipoteką wierzytelności o wysokości jeszcze nie ustalonej. Dlatego ustawa w drodze wyjątku pozwala na zabezpieczenie hipoteką wierzytelności o wysokości oznaczonej sumy najwyższej. Hipoteka taka nosi nazwę hipoteki kaucyjnej. Hipoteka kaucyjna nie może ustanowiona dowolnie tzn. zależnie tylko od woli osób zainteresowanych. Hipotekę wolno ustanowić tylko w wypadkach określonych w ustawie. Hipoteka kaucyjną można zabezpieczać następujące kategorie wierzytelności: a) wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, nie objęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą, b) wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wysokość wierzytelności byłaby z góry ustalona.

Hipoteka kaucyjna powstaje zwykle na podstawie umowy, może jednak powstać jako hipoteka przymusowa na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu lub innych orzeczeń, z którymi ustawa łączy taki skutek.

Ze względu na to że hipoteka kaucyjna zabezpiecza wierzytelność, której istnienie lub wysokość nie są znane , ustawa normuje ją co do pewnych szczegółów w sposób odmienny niż hipotekę zwykłą. Hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty procesu, o tyle, o ile mieszczą się w sumie we wpisie hipoteki oznaczonej. Podobnie inaczej niż w wypadku hipoteki zwykłej, wierzyciel nie może powołać się na wpis hipoteki kaucyjnej w celu udowodnienia wierzytelności zabezpieczonej. Z chwilą gdy istnienie wierzytelności i jej wysokość zostaną ustalone, hipoteka kaucyjna może być zmieniona na hipotekę zwykłą.

5) Wygaśnięcie hipoteki.

Hipoteka wygasa w następujących wypadkach: a) wskutek wygaśnięcia wierzytelności, b) wskutek zniesienia jej przez czynność prawną, c) wskutek złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego, d) na skutek tzw. Konfuzji, e) w związku z jej wykreśleniem bez podstawy prawnej.

Hipoteka jako prawo akcesoryjne traci swoja rację bytu w razie wygaśnięcia wierzytelności. Dlatego art. 94 ust. o ks. wiecz. i hip. stanowi, że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteka pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba, że szczególny przepis stanowi inaczej. Wygaśnięcie hipoteki następuje nie tylko w razie spłacenia wierzytelności, ale także w wypadku zwolnieni a z długu, umorzenia długu z mocy ustawy itp. Natomiast przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej.

Hipoteka może także wygasnąć, chociaż wierzytelność nadal istnieje. Następuje to w wyniku tzw. Zniesienia ją przez czynność prawną.

Kredyt hipoteczny jest z reguły kredytem długoterminowym. Niejednokrotnie po wielu latach od ustanowienia hipoteki zdarza się, że nie wiadomo, kto jest wierzycielem lub gdzie wierzyciel przebywa. Zdarza się też że wierzyciel odmawia przyjęcia należnej mu sumy. Aby umożliwić w takich wypadkach właścicielowi nieruchomości który pragnie uiścić należność i wykreślić hipotekę z księgi wieczystej, wywiązanie się z jego zobowiązania, ustawa przewiduje szczególny sposób wygaśnięcia hipoteki w następstwie złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego.

W myśl art. 99 ust. o ks. wiecz. i hip.. gdy wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest wymagalna, a wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo też zaspokojenie go napotyka trudności, hipoteka wygasa. Jeśli właściciel nieruchomości złoży zabezpieczona kwotę do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnień do odebrania jej z powrotem. Na tej podstawie następuje wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeśli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej, albo jeżeli ten, komu to prawo przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej. Dotyczy to także hipoteki.

Hipoteka nie wygasa na skutek bezpodstawnego jej wykreślenia z księgi wieczystej. W takim wypadku wierzyciel może domagać się przywrócenia wpisu. Jeśli tego nie uczynił, hipoteka wygasa po upływie dziesięciu lat od daty wykreślenia

Jeżeli nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, powstaje w wypadku wygaśnięcia jednej z nich zagadnienie , co się dzieje ze zwolnionym miejscem hipotecznym. W takim wypadku , dalsze hipoteki „awansują’’ o jedno miejsce. Właściciel nieruchomości może ustanowić nowa hipotekę tylko na ostatnim miejscu.

W myśl art. 100 ust. o ks. wiecz. i hip. w razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej; np. w razie spłaty wierzytelności powinien dać pokwitowanie z podpisem notarialnie poświadczonym. Z natury rzeczy wymaganie takich czynności od wierzycieli byłoby nierealne co do wygaśnięcia hipoteki zabezpieczającej wierzytelności wynikające z obligacji. Dlatego też art.7 ust. 2 ustawy o obligacjach stanowi, że „ tytułem do wykreślenia hipoteki’’ jest protokół umorzenia wykupionych obligacji sporządzony przez notariusza.

8A

Księgi wieczyste

Księgi wieczyste- rejestry w których ujawnia się stan prawny dotyczący nieruchomości. Rejestry te są natury przedmiotowej (wskazuje się na stan prawny nieruchomości)

Reguluje je ustawa z 6 lipca 1982r (Ustawa o księgach wieczystych i hipotece), zostały przyjęte na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w tej ustawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie prowadzenia centralnej bazy danych ksiąg wieczystych w formie informatycznej.

Zasada powszechności ksiąg wieczystych oznacza, że dla każdej nieruchomości powinna być prowadzona księga wieczysta. Księgi wieczyste są konieczne, żeby ustanowić zabezpieczenie hipoteczne, do skutecznego powstania hipoteki potrzebny jest wpis do księgi wieczystej.

Jeżeli księga jest założona to stan prawny wynika z treści, niektóre wpisy mają charakter tylko deklaratoryjny (ustalający), niektóre mają charakter konstytutywny (prawotwórczy).

Księgi wieczyste z wpisami niosą domniemania prawne:

-domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3), prawo wykreślone nie istnieje

-domniemywa się, że z faktu posiadania domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym,domniemanie wynikające z posiadania jest dużo słabsze niż wynikające z księgi wieczystej (art. 4)

Istotą rękojmi jest wyłączenie zasady iż nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada i uznanie za skuteczne nabycie prawa nieistniejącego, albo istniejącego, ale przysługującemu innemu podmiotowi. Skutki rękojmi następują z mocy ustawy (ex lege)

W razie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym treści księgi, treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą ujawnioną w księdze wieczystej (uprawnioną) nabył własność lub inne prawo rzeczowe(art.5)

Rękojmia nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych np. umowa darowizny, albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze.

Ustawodawca definiuje nam złą wiarę- w złej wierze jest ten, kto wie lub z łatwością mógł się dowiedzieć, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym.

Rękojmia nie działa przeciwko prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy niezależnie od wpisu, prawu dożywocia, służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej, służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia i przeciwko służebnościom przesyłu(art. 7)

(Art.8)Rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.

Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych- Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości ujawnione w księdze wieczystej ma pierwszeństwo przed takim prawem nieujawnionym w księdze wieczystej(art.11) Właściciel może zastrzec pierwszeństwo dla danego ograniczonego prawa rzeczowego, które zostaje wpisane na podstawie wniosku.

Wpis ma skutek od momentu złożenia wniosku (wsteczny)

Zasady materialno-prawne:

-zasada wpisu

-z. pierwszeństwa praw rzeczowych wpisanych do księgi przed tymi, które nie są wpisane

-z. skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi wieczystej

Księgi wieczyste są jawne, można uzyskiwać odpisy.

Księga wieczysta składa się z czterech działów:

I. Oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z jej własnością (np. służebności)

II. Wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego

III. Ograniczone prawa rzeczowe (z wyłączeniem hipoteki)

IV. Hipoteki

Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do właściwości sądów rejonowych.

Powstała centralna baza danych ksiąg wieczystych.

Wpisy do księgi wieczystej dokonywane są na podstawie oświadczeń złożonych w odpowiedniej formie- do wpisu potrzebny jest dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu takiego prawa, może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej (art.32)

W przypadku lokalu będącego przedmiotem własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu- jest to także ograniczone prawo rzeczowe.

Art 25(2)- jak skonstruowana jest księga wieczysta ustanowiona dla lokalu będącego przedmiotem własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu:

I Wskazanie lokalu lub domu rodzinnego oraz nieruchomość z którą jest związany

II Wpisy osób, którym przysługuje własnościowe spółdzielcze prawo

III Wpisy dotyczące ograniczeń w rozporządzaniu

IV Hipoteka

8B

Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu- ograniczone prawo rzeczowe o rozszerzonej skuteczności o charakterze bezwzględnym.

Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 15 grudnia 2000r.

Spółdzielnie mieszkaniowe mogą ustanawiać spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego ale nie mogą ustanawiać własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, ale te, które zostały już ustanowione funkcjonują nadal, z tym, że ustawa przewiduje możliwość przekształcenia zarówno lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu, jak też spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo własności (nie następuje to z urzędu, ani z ustawy, ale na wniosek osoby uprawnionej).

Zbycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu obejmuje wkład budowlany, który wnieśliśmy, żeby uzyskać to prawo. Umowa zbycia wymaga formy aktu notarialnego.

Można kupić własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu i nie ma obowiązku stawania się członkiem spółdzielni. Żeby mieć prawo lokatorskie, trzeba być członkiem spółdzielni.

Spółdzielcze prawo do lokalu jest prawem niezbywalnym, przysługuje konkretnej osobie, członkowi spółdzielni, jest to prawo, które wygaśnie z chwilą śmierci uprawnionego, może należeć do jednej osoby albo do małżonków. W razie śmierci jednego z małżonków, drugi może korzystać z lokalu. Jeśli jest tylko jedna osoba uprawniona, to z chwilą śmierci wygasa to prawo. Nie można zbyć tego prawa. Żeby uzyskać to prawo można dysponować mniejszą kwotą.

W 2000r zdecydowano, że spółdzielnie mogą ustanawiać lokatorskie prawo do lokalu, natomiast własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu zostaną przekształcone w prawo własności na wniosek osób uprawnionych. Lokatorskie również mogą być przekształcane w prawo własności na wniosek osoby uprawnionej, jednak opłaty związane z przekształceniem są znacznie większe. Żeby móc przekształcić lokatorskie, czy własnościowe prawo do lokalu to musi być ustalony stan prawny nieruchomości, czyli tytuł prawny, który ma spółdzielnia do gruntu na którym jest postawiony budynek w którym jest lokal. Żeby prawnie wyodrębnić nieruchomość lokalową, własność lokalu, to następuje wyodrębnienie wraz z udziałem nieruchomości wspólnej w gruncie na którym postawiony jest ten budynek. Prawo własności do gruntu, to może być prawo własności, wówczas mamy udział we współwłasności, jeżeli budynek został postawiony na gruncie oddanym w użytkowanie, to wówczas mamy udział w prawie użytkowania wieczystego. Wyodrębnienie prawne nieruchomości lokalowej, odrębnej własności lokalu musi nastąpić ze wskazaniem udziału w nieruchomości. Niektóre spółdzielnie nie mogły wykazać na jakiej podstawie uzyskały prawo do gruntu, albo na jakiej podstawie korzystają z tego gruntu.

Dopóki stan prawny nieruchomości na których tytuł do gruntu prawnego nie zostanie uregulowany nie może dojść do przekształcenia ani lokatorskiego, ani własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu w odrębne prawo własności.

Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu- ograniczone prawo rzeczowe, które daje możliwość do korzystania z lokalu i do rozporządzania prawem (prawem własnościowym spółdzielczym), nie daje prawa do rozporządzania prawem własności lokalu! (własność lokalu przysługuje spółdzielni), jest to prawo zbywalne, które może należeć do jednej albo kilku osób, może być przedmiotem współwłasności (trzeba wskazać osobę, która będzie przedstawicielem tych osób)

Prawo lokatorskie nie jest prawem rzeczowym, jest prawem o charakterze względnym.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo cywilne – część ogólna, prawo rzeczowe wybrane zagadnienia
Prawo cywilne czesc ogolna prawo rzeczowe zobowiazania i prawo spadkowe
Prawo cywilne czesc ogolna Prawo rzeczowe Wydanie 3
Prawo+cywilne.Część+ogólna, Prawo, [ Prawo cywilne ]
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA II (NOTATKI Z RADWAŃSKIEGO)
PRZYROST, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Prawo+cywilne.Część+ogólna, Prawo, [ Prawo cywilne ]
Odpowiedzialność hotelarzy, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Rozdział 7 strony 191-204 bezpodstawne..., prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA I (NOTATKI Z RADWAŃSKIEGO)
Pożyczka, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Poręczenie, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Opóźnienie i zwłoka, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Negotiorum gestio, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania

więcej podobnych podstron