PORĘCZENIE (art. 876-887):
Poręczenie stanowi klasyczną postać zabezpieczenia osobistego wierzytelności. W odróżnieniu od form zabezpieczenia rzeczowego np. zastaw tutaj wierzyciel uzyskuje zabezpieczenie swojej wierzytelności w postaci osoby poręczyciela, który odpowiada całym swoim majątkiem.
„Poręczyć” to znaczy wzmocnić odpowiedzialność dłużnika wobec wierzyciela przez dodatkowe zabezpieczenie, jakie stanowi odpowiedzialność poręczyciela za dług główny.
Definicja:
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
Strony:
wierzyciel;
poręczyciel.
Cechy
umowa konsensualna - dochodzi do skutku poprzez zgodne oświadczenie woli stron tj. wierzyciela i poręczyciela;
umowa nieodpłatna lub odpłatna - zależy to od woli stron (gdy odpłatna jest umową dwustronnie zobowiązującą);
nie jest to umowa wzajemna - nawet gdyby zastrzeżono odpłatność w postaci wynagrodzenia płaconego przez wierzyciela poręczycielowi;
umowa jednostronnie zobowiązująca - poręczyciel zaciąga swoje własne zobowiązanie - poręczenie powoduje nie tylko powstanie odpowiedzialności osobistej, ale i długu, a więc obowiązku świadczenia po stronie poręczyciela - poręczyciel świadcząc wierzycielowi spełnia zatem własne zobowiązanie, chociaż zależne od głównego - świadczenie to zaspokajając interes wierzyciela pozbawia go prawa dochodzenia wierzytelności nie tylko wobec poręczyciela, ale i dłużnika głównego;
umowa kauzalna - szczególna causa cavendi - przysporzenie w celu zabezpieczenia wierzytelności.
Przedmiot:
Poręczyć można za dług wynikający nie tylko z umów (np. umowy pożyczki), ale i z innych zdarzeń prawnych (np. za zobowiązania alimentacyjne, za zobowiązania odszkodowawcze z tytułu czynów niedozwolonych). Dług musi być oznaczalny - niedopuszczalne jest „poręczenie globalne”. Poręczenie może obejmować cały dług główny, jego część (np. 60%) albo oznaczoną wysokość (np. do 1000 zł.).
W umowie poręczenia można określić czas trwania odpowiedzialności poręczyciela (po upływie wskazanego terminu zobowiązanie poręczyciela wygasa, chociażby zobowiązanie główne trwało nadal). Można także zastrzec warunek (zarówno zawieszający, jak i rozwiązujący).
Poręczenie może dotyczyć przyszłego zobowiązania. Poręczenie za zobowiązanie przyszłe wiąże się z dużym ryzykiem dla poręczyciela, ponieważ wielkość długu głównego nie jest jeszcze znana. Ustawodawca chroniąc poręczyciela przed nadmiernym ryzykiem, uzależnia ważność poręczenia za dług przyszły od oznaczenia z góry przez poręczyciela wysokości, do jakiej będzie on odpowiadał. Ponadto bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie.
Niedopuszczalne jest udzielenie poręczenia za dług niezaskarżalny, ponieważ wierzyciel nie mógłby wówczas uzyskać zaspokojenia z majątku poręczyciela. Jednak przeszkoda ta nie pojawia się, gdy dłużnik zrzeknie się zarzutu przedawnienia, co może uczynić jednak dopiero po upływie terminu przedawnienia.
Forma:
Jedynie dla oświadczenia woli poręczyciela została zastrzeżona zwykła forma pisemna pod rygorem ad solemnitatem. Oświadczenie poręczyciela powinno wskazywać osobę dłużnika głównego oraz dług główny. Zachowanie tej formy ma na celu ostrzeżenie poręczyciela przed grożącymi mu niebezpieczeństwami, w razie gdyby dłużnik nie wykonał zobowiązania w terminie. Pisemne oświadczenie poręczyciela powinno być sformułowane tak, by w sposób dostateczny ujawniało jego wolę wykonania zobowiązania, gdyby dłużnik go nie wykonał. Z kolei oświadczenie woli wierzyciela nie wymaga zachowania żadnej formy szczególnej, jego wola może być nawet wyrażona tylko w sposób dorozumiany np. przyjęcie przez pracownika banku dokumentu zawierającego oświadczenie woli poręczyciela.
Umowa poręczenia może być zawarta nie tylko bez zgody, ale nawet bez wiedzy dłużnika (art. 886 k. c.).
Zgodnie z ogólnymi zasadami po każdej ze stron umowy poręczenia może występować więcej osób. W obrocie gospodarczym bardzo często poręczenie udzielane jest przez kilku poręczycieli co wzmacnia zabezpieczenie wierzytelności.
Przyjęty model poręczenia:
W wielu systemach prawnych poręczenie ma charakter subsydiarny (posiłkowy), co oznacza, że dług poręczyciela staje się wymagalny dopiero po bezskutecznej próbie wyegzekwowania świadczenia od dłużnika głównego.
Art. 881 stanowi jednak, że w braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny polski ustawodawca przyjął jako zasadę (choć dyspozytywną), że odpowiedzialność poręczyciela ma charakter równorzędny w relacji do odpowiedzialności dłużnika głównego. Różnice od pozycji dłużnika solidarnego:
zawisłość od długu głównego;
zaspokojenie wierzyciela nie powoduje, że dług wygasa, lecz poręczyciel wstępuje w miejsce zaspokojonego wierzyciela.
Poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny - oznacza to, że jego dług staje się wymagalny z chwilą, gdy dłużnik główny opóźni się ze spełnieniem świadczenia. Od tego momentu poręczyciel może być od razu pozwany sam lub wraz z dłużnikiem głównym o wykonanie całości lub części zobowiązania. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela (art. 880). Wierzyciel ponosi odpowiedzialność wobec poręczyciela za szkodę, jaką poniósł on w następstwie zwłoki w zawiadomieniu go o opóźnieniu dłużnika głównego:
według Radwańskiego powyższe zawiadomienie to oświadczenie wiedzy, którego brak nie tamuje realizacji uprawnień wierzyciela względem poręczyciela;
Szpunar uważa natomiast, że jest to oświadczenie woli wierzyciela, iż zamierza on uzyskać odpowiednie świadczenie od poręczyciela i stanowi konieczną przesłankę wymagalności roszczenia.
Art. 880 i 881 to przepisy dyspozytywne.
Akcesoryjność poręczenia:
Zawisłość od długu głównego jest podstawową cechą poręczenia - wyraża się to ogólnie rzecz biorąc w tym, że istnienie i rozmiar długu głównego rozstrzyga o istnieniu i rozmiarze długu poręczyciela.
1. NIEWAŻNOŚĆ długu głównego powoduje, że poręczenie nie powstaje - wyjątek art. 887.
W razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych, poręczyciel powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć (art. 877);
2. ZMIANY podmiotowe w zobowiązaniu głównym mają wpływ na poręczenie:
- przelew: nabywca nabywa wierzytelność wraz z prawami związanymi (podobnie subrogacja);
- przejęcie długu, powoduje natomiast zasadniczo, że poręczenie wygasa, chyba że poręczyciel wyraził
zgodę na dalsze trwanie poręczenia;
3. O ZAKRESIE zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdo czesny zakres zobowiązania dłużnika:
Poręczyciel odpowiada więc nie tylko w zakresie długu pierwotnego, ale także za wszelkie skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika głównego, które wynikają z ustawy (np. odsetki) czy z umowy (np. kara umowna). Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela (art. 879). Z kolei zmniejszenie zobowiązania głównego, odpowiednio zmniejszy odpowiedzialność poręczyciela (przy czym ulgi wynikające z zawarcia układu w ramach postępowania upadłościowego nie ograniczają odpowiedzialności poręczyciela - jest to drugie odstępstwo od akcesoryjności zakresu zobowiązania);
4. ZARZUTY dłużnika mogą być podniesione przez poręczyciela;
5. WYGAŚNIĘCIE zobowiązania głównego pociąga za sobą wygaśniecie poręczenia, ale w przypadku nowacji poręczyciel może wyrazić zgodę na dalsze trwanie poręczenia.
Zarzuty przysługujące poręczycielowi:
1. zarzuty dłużnika głównego:
Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela (art. 883).
Poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela - chroni to poręczyciela przed nielojalnością dłużnika.
Poręczyciel dysponuje również środkiem skłaniającym dłużnika do ujawnienia przysługujących mu zarzutów (art. 884) - poręczyciel przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika, wzywając go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie może on podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział.
2. zarzuty osobiste poręczyciela wywodzące się z jego własnego prawa (ex iure proprio), np.:
wady oświadczenia woli (SN `96 poręczyciel nie może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli z powodu błędu wywołanego podstępnie przez dłużnika co do jego wypłacalności w dacie poręczenia - glosa aprobująca Petrykowskiej);
upływ terminu związania poręczyciela gdy określony był czas trwania odpowiedzialności;
niezastosowanie się wierzyciela do żądania poręczyciela, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty;
przedawnienie;
zarzuty oparte na innym stosunku prawnym łączącym poręczyciela z wierzycielem, np. potrącenie.
Nie może podnosić zarzutów:
- wynikających z umowy zawartej przez poręczyciela z dłużnikiem głównym lub osobą 3;
- nie może powołać się wobec wierzyciela na ograniczenia odpowiedzialności wynikające z przepisów prawa spadkowego (gdy spadkobiercy dłużnika głównego przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza).
Podporęczenie:
Jest to udzielenie poręczenia za zobowiązanie poręczyciela - jest ono dopuszczalne chociaż kodeks tego nie reguluje.
Podporęczyciel poręcza wówczas za dług poręczyciela, a zatem w granicach wskazanych przez zobowiązanie poręczyciela. Jest to umowa wierzyciela z podporęczycielem i tym samym odpowiada on bezpośrednio wobec wierzyciela. Podporęczycielowi względem poręczyciela przysługuje roszczenie regresowe.
Wygaśnięcie poręczenia:
wygaśnięcie długu głównego (pamiętać o nowacji);
zasadniczo przejęcie długu;
wygaśnięcie poręczenia jako takiego - spłata przez poręczyciela, zwolnienie z długu, termin, etc.;
odwołanie bezterminowego poręczenia za dług przyszły;
art. 882: Jeżeli termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły - od daty powstania długu żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa.
Następstwa zaspokojenia wierzyciela:
Zaspokojenie wierzyciela przez poręczyciela powoduje wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela. Zobowiązanie dłużnika głównego nie wygasa, lecz zgodnie z subrogacją ustawową z art. 518 poręczyciel wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości spełnionego zamiast dłużnika głównego świadczenia.
Poręczyciel może żądać od dłużnika zwrotu wszystkiego co sam świadczył z tytułu poręczenia, a dłużnikowi przysługują wobec poręczyciela te same zarzuty, jakie miał względem wierzyciela z zastrzeżeniem art. 884.
Jeżeli wierzyciel wyzbył się zabezpieczenia wierzytelności albo środków dowodowych, ponosi on względem poręczyciela odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę (art. 887).
W celu zapobieżenia podwójnemu świadczeniu art. 885 nakłada na poręczyciela obowiązek niezwłocznego zawiadomienia dłużnika o zaspokojeniu wierzyciela, zaś art. 886 analogiczny obowiązek nakłada na dłużnika wobec poręczyciela, ale tylko wtedy gdy poręczenie udzielone zostało za wiedzą dłużnika:
poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie długu, za który poręczył. Gdyby tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie wykonał, nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze;
dłużnik obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić poręczyciela o zaspokojeniu przez niego wierzyciela gdy wiedział o poręczeniu, gdyby tego nie uczynił, poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela, może żądać od dłużnika zwrotu tego, co wierzycielowi zapłacił, chyba że działał w złej wierze;
tracą oni roszczenie zwrotne, zostaje im tylko roszczeni z bezpodstawnego wzbogacenia.
Roszczenia zwrotne między poręczycielami:
Jeżeli jest kilku poręczycieli, a umowa poręczenia nie stanowi inaczej, odpowiadają oni solidarnie wobec wierzyciela. Zgodnie więc z art. 366 wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od wszystkich łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Każdy z poręczycieli ma zarazem roszczenie zwrotne wobec dłużnika do wysokości spełnionego świadczenia zgodnie z zasadą subrogacji ustawowej. Zasady tej nie stosuje się między poręczycielami.
Przedawnienie:
Zgodnie z zasadami ogólnymi z art. 117 k. c. (10 lat).
Awal:
Jest to poręczenie wekslowe będące postacią zabezpieczenia wierzytelności uregulowaną w prawie wekslowym.
W czynności tej poręczyciel, którym może być nie tylko osoba trzecia, ale także osoba podpisana na wekslu, zabezpiecza zapłatę całej lub części sumy wekslowej.
Poręczenie wekslowe ma charakter samodzielny, nie akcesoryjny - odpowiedzialność poręczyciela nie jest bowiem uzależniona od istnienia zobowiązania dłużnika głównego. Jest to więc czynność prawna abstrakcyjna, niezależna od podstawy prawnej (stosunku wierzyciel - dłużnik główny). Nie jest to podtyp poręczenia z k. c., lecz odrębna instytucja prawa wekslowego.