USTANOWIENIE SPADKOBIERCY

OGÓLNE ZASADY USTANOWIENIA SPADKOBIERCY

I. Powołanie do całości lub części spadku.

• Oznaczenie spadkobiercy. W myśl art. 959 k.c, spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.

• Stosownie do przyjętej wprawie polskim koncepcji sukcesji uniwersalnej, przez część rozumie się tu określony ułamkiem udział w całości spadku;

• Konsekwencją dopuszczalności dziedziczenia testamentowego co do części spadku jest to, że ta sama osoba może dziedziczyć część spadku na podstawie testamentu, a część - z mocy ustawy.

• Osoba ustanowionego spadkobiercy musi być przez spadkodawcę określona, niekoniecznie jednak imieniem i nazwiskiem, ale również w jakikolwiek inny spo­sób, który pozwoli tę osobę oznaczyć; czyni temu zadość użycie przez spadkodaw­cę słów: „mój najstarszy syn", „dzieci mej 'siostry z pierwszego małżeństwa" itp.

• Natomiast do ważności ustanowienia spadkobierców nie jest konieczne określe­nie wysokości ich udziałów spadkowych. Jeżeli spadkodawca powołał do spad­ku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udzia­łów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych (art. 960 k.c). Postanowienie to stosuje się również wówczas, gdy spadkodawca powołał do spadku jedynie swych spadkobierców ustawowych, których udziały w spadku — gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego — byłyby różne.

II. Reguły interpretacyjne art. 961 k.c.

• Ustanowienie spadkobiercy nie wymaga użycia jakichś ściśle oznaczonych słów.

• Przepis ten zawiera dwie rozłączne reguły;

• wybór tej, która in conereto znajduje zastosowanie, zależy od tego, czy wyszczególnione w te­stamencie przedmioty majątkowe zostały przeznaczone jednej osobie, czy też dwóm lub więcej osobom.

• Dalej, jedna ze wspomnianych reguł może znaleźć zastosowanie tylko wtedy, gdy:

• po pierwsze — wymienione przedmioty majątkowe wyczerpują prawie cały spadek (tym bardziej —jeżeli wyczerpują cały spadek, argumentum a minori ad maius),

• po drugie — gdy zachodzą wątpliwo­ści co do tego, jaka była wola spadkodawcy.

• Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku (art. 961 zd. pierwsze k.c).

• Jeżeli takie rozrzą­dzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytu­je się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach odpo­wiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów (art. 961 zd. drugie k.c).

• Ze zdania drugiego omawianego przepisu wynika też wskazówka, że okolicz­ność, czy odpowiednie przedmioty majątkowe wyczerpują prawie cały spadek, należy oceniać wedle stosunku wartości przedmiotów wymienionych w testa­mencie do wartości tych, które nie zostały tam wymienione; miarodajne jest przy tym w zasadzie subiektywne przekonanie spadkodawcy o ich wartości. Przy ustaleniu wielkości udziałów na podstawie art. 961 k.c. bierze się pod uwagę także przedmioty,, które spadkodawca „przeznaczył" oznaczonym osobom w błęd­nym przekonaniu, że stanowią one jego własność.

• Uznanie za spadkobierców osób, do których odnosi się taki testament, pociąga za sobą ważkie konsekwencje. Osobom tym przypadają zatem również wchodzą­ce w skład spadku przedmioty, które w testamencie nie zostały wymienione, a także obciąża je odpowiedzialność za długi spadku. W sytuacji, o której mówi art. 961 zd. drugie k.c, osoby te nabywają ułamkowe udziały w całym spadku, a więc i w przeznaczonych im poszczególnych przedmiotach majątkowych.

• Artykuł 961 k.c. stosuje się nie zamiast, ale obok reguł interpretacyjnych, 23S zawartych w art. 948 k.c. Dlatego też w wypadkach, o których mówi art. 961 zd. drugie k.c, może z okoliczności wynikać, że woli spadkodawcy odpowiada, aby jedne z osób wymienionych w testamencie uznać za spadkobierców, a inne — za zapisobierców; może na to wskazywać zwłaszcza stosunek wartości przeznaczo­nych tym osobom przedmiotów do wartości całego spadku.

III. Zakaz warunku i terminu.

• Ustanowienie spadkobiercy nie może nastąpić pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (art. 962 k.c).

• Naruszenie tego zakazu pociąga za sobą, zależnie od okoliczności, jeden z dwóch skutków alternatywnie określonych w ustawie. Skutki te są zresztą z gruntu różne.

• W zasadzie zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nie istniejące (art. 962 zd. pierwsze k.c), tzn. że ustanowienie spadkobiercy jest ważne jako bezwarunkowe lub nic ograniczone terminem. Jeżeli jednak z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie został­by powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne.

• Postanowień tych nic stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku (art. 962 zd. trzecie k.c), albowiem wówczas w chwili otwarcia spadku stan niepewności już nie zachodzi.

• Postanowień tych nic stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku (art. 962 zd. trzecie k.c), albowiem wówczas w chwili otwarcia spadku stan niepewności już nie zachodzi.

PODSTAWIENIE (SUBSTYTUCJA)

I. Podstawienie zwykłe.

• W nauce prawa spadkowego wyróżnia się dwa rodzaje podstawienia, czyli substytucji:

• podstawienie zwykłe i

• podstawienie powierni­cze.

• Tylko pierwsze z nich jest dopuszczalne w prawie polskim.

• Podstawienie zwykłe, zwane też pospolitym, polega na tym, że spadkodaw­ca ustanawia spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba po­wołana do spadku z ustawy lub z testamentu nie chciała lub nie mogła być spad­kobiercą (art. 963 k.c.).

• Pierwszy z tych spadkobierców (w przykładzie syn A) nazywa się spadko­biercą ustanowionym, drugi (w przykładzie — brat spadkodawcy C) — spad­kobiercą podstawionym.

• Spadkobierca ustanowiony „nie chce" być spadkobiercą, jeżeli zrzekł się dziedziczenia albo odrzucił spadek. Możliwość wystąpienia w praktyce pierw­szej z tych ewentualności jest raczej teoretyczna, skoro zrzeczenie się dziedzi­czenia jest umową zawieraną między spadkodawcą i jego spadkobiercą. Natomiast spadkobierca ustanowiony „nie może" być spadkobiercą, jeżeli nie dożył otwarcia spadku albo został uznany za niegodnego.

• We wszystkich wymienionych wypadkach do spadku jest powołany spadko­bierca podstawiony.

• Należy przy tym podkreślić, że okoliczności, od których zależy powołanie do dziedziczenia spadkobiercy podstawionego, albo istnieją już w chwili otwarcia spadku (wcześniejsza śmierć spadkobiercy ustanowionego, zrzeczenie się prze­zeń dziedziczenia), albo — jeżeli zaszły później — wywierają skutek z mocą wsteczną (uznanie spadkobiercy ustanowionego za niegodnego, odrzucenie przez niego spadku), od chwili otwarcia spadku. Wskutek tego spadkobierca podsta­wiony, o ile dziedziczy, zawsze nabywa spadek od chwili jego otwarciu.

• Wynika stąd także ta konsekwencja, że w razie odrzucenia spadku przez spad­kobiercę ustanowionego, spadkobierca podstawiony, który żył w chwili otwar­cia spadku, nabywa ten spadek, choćby zmarł, zanim nastąpiło odrzucenie spadku przez spadkobiercę ustanowionego. Oczywiście spadek przypadnie wtedy oso­bom powołanym, do dziedziczenia po spadkobiercy podstawionym.

• Jeżeli jest kilku spadkobierców ustanowionych, spadkodawca może stosować podstawienie w różnych wariantach. Dopuszczalne jest zarówno powołanie jed­nego spadkobiercy podstawionego — na wypadek, gdyby którykolwiek ze spad­kobierców ustanowionych nie chciał lub nie mógł dziedziczyć, jak też powoły­wanie odrębnego spadkobiercy podstawionego w miejsce jednego lub kilku tyl­ko spadkobierców ustanowionych.

• Spadkobiercą podstawionym może być także jeden ze spadkobierców usta­nowionych. Wynika to jasno żart. 1014 § 1 k.c, regulującego zasady przyjęcia i odrzucenia spadku.

II. Podstawienie powiernicze.

• Podstawienie powiernicze polega na rym, że spad­kodawca zobowiązuje spadkobiercę ustanowionego do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie — spadkobiercy podstawionemu (art. 964 k.c).

• W tej sytuacji spadek dziedziczą kolejno dwaj spadkobiercy; najpierw, od otwarcia spadku, spadkobierca ustanowiony, a następnie, po zajściu określonego późniejszego zdarzenia (np. po śmierci spadkobiercy ustanowione­go), spadkobierca podstawiony. Ponadto spadkobierca ustanowiony nie może w zasadzie swobodnie dysponować majątkiem spadkowym lub jego poszczegól­nymi składnikami przez czynności prawne inter vivos ani mortis causa.

• Niedopuszczalność podstawienia powierniczego w prawie polskim wynika już
  z art. 962 k.c, ponieważ spadkobierca podstawiony jest powołany do spadku bądź
  to pod warunkiem, bądź to z zastrzeżeniem terminu.

• Jednakże art. 964 k.c. nieco inaczej niż art. 962 k.c. normuje skutki narusze­nia ustawowego zakazu. W zasadzie podstawienie powiernicze wywiera skutki podstawienia zwykłego, tzn. że spadkobierca podstawiony jest powołany do spadku tylko wtedy, gdy spadkobierca ustanowiony nie chce lub nie może dzie­dziczyć (art. 964 zd. pierwsze k.c). Jeżeli jednak z treści testamentu lub z oko­liczności wynika, że bez takiego ograniczenia spadkobierca nie byłby powo­łany, powołanie spadkobiercy jest nieważne (art. 964 zd. drugie k.c); należy to rozumieć w ten sposób, że w tym ostatnim wypadku nieważne jest powoła­nie zarówno spadkobiercy ustanowionego, jak i podstawionego.

PRZYROST

• Przy dziedziczeniu testamentowym uregulowania wymaga sprawa losów
  prawnych udziału w spadku, jaki by przypadł jednemu ze spadkobierców testamentowych, który np, zmarł przed otwarciem spadku albo spadek odrzucił, Cho­dzi o rozstrzygnięcie, czy udział ten ma przypaść pozostałym spadkobiercom testamentowym, czy też spadkobiercom ustawowym, Poszczególne systemy prawne zwykle przyjmują tu pierwsze rozwiązanie, wychodząc z założenia, że odpowiada to prawdopodobnej wolj spadkodawcy. Wyrazem tej koncepcji jest instytucjo przyrostu,

• Zasadę przyrostu wyraża art 965 kc. Jeżeli spadkodawca powołał kilku spad­kobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypa­dających im udziałów.

• W celu dokonania odpowiedniego obliczenia najpierw sprowadza się ułamki określające udziały spadkobierców do wspólnego mianownika. Następnie, po wyeliminowaniu spadkobiercy, którego udział podlega przyrostowi, tworzy się nowe ułamki, które odzwierciedlają udziały po dokonaniu przyrostu. W nowych ułamkach liczniki zostają przejęte z poprzednio utworzonych ułamków. Natomiast mianownikiem jest suma liczników poprzednio utworzonych ułamków, oczywi­ście bez uwzględnienia spadkobiercy wyeliminowanego. Tę prostą w gruncie rzeczy operację ilustruje następujący przykład.

Przykład I: Spadkodawca powołał do spadku trzech spadkobierców A w 4/5, B w 1/8, C w 3/40 częściach. Po sprowadzeniu do wspólnego mianownika udziały te wynoszą odpowiednio A — 32 '40, B — 5/40, C — 3/40. Jak wyjaśniono, liczniki tych ułamków nie podlegają już zmianie. Natomiast w celu znalezienia mianownika należy zsumować wszystkie liczniki, z wyjątkiem spadkobiercy wy­eliminowanego. Jeżeli więc nie chce lub nie może dziedziczyć A, mianownik wynosi 8 (5+3). udziały zaś spadkobierców odpowiednio B — 5/8 i C — 3/8. Jeśli nie chce lub nie może dziedziczyć B. mia­nownik wynosi 35 (32+3), udziały zaś: A — 32/35 oraz C— 3/35. Jeśli z kolei nie chce lub nie może dziedziczyć C, mianownik wynosi 37 (32+5), udziały zaś: A — 32/37 oraz B — 5/37.

• Zasada przyrostu działa także między spadkobiercami testamentowymi, któ­rzy zostali powołani tylko do części spadku.

• Konieczne przesłanki zastosowania zasady przyrostu są następujące:

• po pierwsze, spadkodawca ustanowił kilku spadkobierców testamentowych (przynajmniej dwóch),

• po drugie, przynajmniej jeden z nich dziedziczy spadek lub jego część, tzn. „chce i może" być spadkobiercą.

• Jeżeli spadkobiercą nic chce lub nic może być jedyny spadkobierca testamen­towy albo żaden z kilku spadkobierców testamentowych, spadek przypada spad­kobiercom ustawowym

• Artykuł 965 k.c. ma charakter dyspozytywny i jego działanie może być wy­leczone przez odmienną wolę spadkodawcy. Wyrazem takiej odmiennej woli jest w szczególności to, że spadkodawcą przewidział podstawienie zwykłe. Natomiast wyleczenie przyrostu bez zastosowania podstawienia ma ten skutek, udział w spadku, zwolniony przez spadkodawcę testamentowego, który nie chce lub nic może dziedziczyć, przypada spadkobiercom ustawowym.

ZAPIS

I. Istota. Jak to zostało wyjaśnione, instytucja zapisu daje spadkodawcy możność dokonania takiego rozrządzenia testamentowego, aby oznaczona osoba (zapisobierca) otrzymała na tej podstawie określone przysporzenie ma­jątkowe, nie stając się przez to spadkobiercą. W prawie polskim zapis wywo­łuje jedynie skutki obligacyjne, a więc może polegać tylko na ustanowieniu na rzecz zapisobiercy uprawnienia do określonego świadczenia majątkowego. Obowiązek spełnienia tego świadczenia spadkodawca może nałożyć na spad­kobiercę albo też na innego zapisobiercę. Przez zapis rozumie się zatem roz­rządzenie testamentowe, które zobowiązuje spadkobiercę albo zapisobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (art. 968 k.c).

Wynikające z zapisu uprawnienie zapisobiercy do żądania spełnienia świad­czenia jest awierzytelnością, do której stosuje się przepisy o zobowiązaniach. Natomiast zapisobierca nie staje się następcą prawnym spadkodawcy ani też nie odpowiada za długi spadku.

Podmiot obciążony. Obciążony zapisem może być spadkobierca testamentowy lub ustawowy, albo też zapisobierca. Jeżeli osoba ustanowiona jako spad­kobierca testamentowy i obciążona zapisem nie chce lub nie może być spadko­biercą, ponieważ zmarła przed otwarciem spadku albo spadek odrzuciła, albo też została uznana za niegodną, w braku odmiennej woli spadkodawcy, do wykonania zapisu obowiązany jest spadkobierca ustawowy, któremu przypadł przezna­czony dla tej osoby udział spadkowy (art. 967 § 2 k.c.).

Zapis, który obciąża zapisobiercę, nosi nazwę dalszego zapisu, a osoba upraw­niona z tego tytułu nazywa się dalszym zapisobiercą.

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów, chyba że spadkodawca inaczej postanowił (art. 971 zd. pierwsze k.c). Spadkodawca może bowiem obowiązek wykonania zapisu na­łożyć tylko na jednego lub na niektórych spośród swych spadkobierców testa­mentowych lub ustawowych.

Zapisobiercą obciążony dalszym zapisem może zwolnić się od obowiązku jego wykonania w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o je­go wykonanie (art. 974 k.c).

Zapisobiercą. Do zapisu stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności (art. 972 k.c).

Osoba zapisobiercy musi być oznaczona przez spadkodawcę w testamencie. Do zapisu stosuje się też przepisy o podstawieniu i przyroście. Inaczej jednak niż przy powołaniu spadkobiercy ustanowienie zapisu może nastąpić pod wa­runkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 975 k.c). Zapisobiercą musi mieć zdolność do dziedziczenia. Osoba fizyczna musi zatem żyć lub być poczęta w chwili otwarcia spadku i musi przeżyć spadkodawcę, w przeciwnym razie za­pis jest bezskuteczny. Zapis jest również bezskuteczny w razie uznania zapiso­biercy za niegodnego; stosuje się w tym zakresie te same zasady, które odnoszą się do spadkobiercy.

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą (np. osoba fizyczna nie dożyła otwarcia spadku), obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy (art, 973 k.c).

Przedmiot zapisu. Przedmiotem zapisu jest zawsze określone świadczenie majątkowe, które ma spełnić spadkobierca na rzecz zapisobiercy lub zapisobiercą na rzecz dalszego zapisobiercy. Świadczenie to polega najczęściej na przenie­sieniu na rzecz zapisobiercy własności lub innego prawa majątkowego (np. wie­rzytelności) albo. na wypłacie określonej sumy pieniężnej; może również pole­gać na ustanowieniu na rzecz zapisobiercy oznaczonego prawa majątkowego. W praktyce spotyka się zapis zobowiązujący spadkobiercę do ustanowienia na rzecz uprawnionego użytkowania, służebności (w szczególności służebności osobistej mieszkania) albo dożywotniego utrzymania, analogicznego do prawa dożywocia. Możliwy jest również zapis zmierzający do zwolnienia zapisobiercy z długu, który go obcią­ża w stosunku do spadkodawcy (tzw. legatum liberationis).

Często też przedmiotem zapisu nazywa się rzecz (ściśle rzecz biorąc chodzi o wła­sność rzeczy) lub inne prawo majątkowe, które zapisobiercą ma nabyć w wyniku wykonania zapisu. W takim znaczeniu termin ten występuje w art. 977-980 k.c.

W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsa­mości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy (art. 976 k.c).

Zapis rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku jest skuteczny bez względu na to, czy rzeczy takie znajdowały się w spadku w chwili jego otwarcia (stosow­nie do paremii: genus perire non censetur).

Wykonanie zapisu. Wykonanie zapisu polega na spełnieniu przez obciążonego zapisem odpowiedniego świadczenia na rzecz zapisobiercy. Świadczenie to polega na zawarciu umowy, przez którą obciążony z reguły przenosi na zapi­sobiercę własność rzeczy, dokonuje przelewu wierzytelności, ustanawia na jego rzecz ograniczone prawo rzeczowe, jak służebność osobistą lub użytkowanie; umowa może mieć także inną treść, zależnie od tego, co stanowi przedmiot zapisu. Umowa zawie­rana w wykonaniu zapisu jest oczywiście czynnością prawną inter vivos i pod-legn przepisom k.c, regulującym odpowiedni rodzaj umów,

Zapisobierca nabywa zatem przez zapis odpowiednie prawo skuteczne wzglę­dem spadkobiercy I Jest Jego następcy prawnym pod tytułem szczególnym; zit-pisobierca nie jest więc następcą prawnym spadkodawcy.

Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obcią­żony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym po­trzeby zapisobiercy Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążo­ny zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca.

Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Jednakże uregulowanie tu jest czę­ściowo odmienne, przede wszystkim z uwagi na to, że umowa o przeniesienie własności tych rze­czy w wykonaniu zapisu — w przeciwieństwie do sprzedaży — nie jest umową wzajemną; dlatego też zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte wyko­nanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.

Artykuł 977 k.c. reguluje zagadnienia, jakie powstają w związku z sytuacją, gdy będąca przedmiotem zapisu rzecz oznaczona co do tożsamości w okresie między otwarciem spadku a przeniesieniem własności tej rzeczy na zapisobiercę znajduje się w posiadaniu obciążonego zapisem.

Przepis ten do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożyt­ków lub o zapłatę ich równowartości, jak również do roszczeń obciążonego o zwrot nakładów na rzecz nakazuje stosować odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem, a zatem postanowienia księgi drugiej k.c. Z punktu widzenia tych przepisów zapisobiercę traktuje się zatem jak właściciela rzeczy, mimo że nie jest on jeszcze wła­ścicielem, a obciążonego — jak samoistnego posiadacza. Istotne znaczenie ma przy tym dobra lub zła wiara obciążonego, którego należy uważać za będącego w złej wierze od chwili, gdy dowiedział się on lub z łatwością mógł się dowiedzieć o istnieniu zapisu.

Roszczenie o wykonanie zapisu powstaje w zasadzie z chwilą otwarcia spad­ku. Staje się ono wymagalne — w braku odmiennej woli spadkodawcy — nie­zwłoczne po ogłoszeniu testamentu Odmienna wola spadkodawcy w tym zakresie może polegać na uzależnieniu zapisu od warunku
zawieszającego lub zastrzeżeniu terminu początkowego. W tych wypadkach zapisobierca może żądać wykonania zapisu dopiero po ziszczeniu się warunku lub nadejściu terminu.

Wymagalność roszczenia o wykonanie dalszego zapisu doznaje jednak dodat­kowego ograniczenia, ponieważ zapisobierca obciążony zapisem może się wstrzymać z jego wykonaniem aż do chwili wykonania przypadającego mu za­pisu przez spadkobiercę.

Jeżeli zapisem jest obciążonych kilku spadkobier­ców (lub odpowiednio — jeżeli dalszym zapisem obciążono kilku zapisobierców), zapisobierca może w zasadzie od każdego z nich żądać spełnienia tylko części świadczenia odpowiadającej wielkości udziału osoby obciążonej, Nale­ży jednak sądzić, że zasada ta ma zastosowanie tylko wtedy, gdy należne zapisobiercy świadczenie jest podzielne, w szczególności obejmuje ono żądanie zapłaty określonej kwoty pieniężnej. Nie powinno natomiast budzić wątpliwości, że za spełnienie świadczenia niepodzielnego obciążeni odpowiadają jak dłużnicy solidarni.

Przedawnienie. Przedawnienie roszczenia z tytułu zapisu następuje z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu (art. 981 k.c).

POLECENIE

W prawie spadkowym przez polecenie rozumie się zawarte w testamencie postanowienie, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę lub zapisobiercę do oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem

Polecenie, nakładając oznaczony obo­wiązek na określoną osobę, nie stwarza jednak stosunku obligacyjnego między tą osobą a innym podmiotem: obowiązkowi obciążonego poleceniem nie odpo­wiada wierzytelność innego podmiotu. Polecenie ma umożliwić spadkodawcy osiągnięcie celów, co do których zwykła konstrukcja długu i odpowiadającej mu wierzytelności z natury rzeczy nie znajduje zastosowania albo — ze względu na układ stosunków rodzinnych — nie jest właściwa. W szczególności polecenie może mieć na celu uczczenie pa­mięci spadkodawcy, względy tradycji rodzinnej albo nawet korzyść obciążone­go poleceniem. Polecenie może też być połączone z innymi stosunkami o cha­rakterze obligacyjnym.

Zwróćmy dalej uwagę, że ustawa określa przedmiot polecenia równie szero­ko jak przedmiot świadczenia w prawic zobowiązań, obejmując nim oznaczone działanie lub zaniechanie. W przeciwieństwie do zapisu, który ex definitione polega na świadczeniu majątkowym, polecenie może nie przedstawiać wartości majątkowej.

Chociaż polecenie nie czyni nikogo wierzycielem, określone osoby mogą żądać wykonania polecenia, jeżeli nie ma ono wyłącznie na celu korzyści obciążo­nego poleceniem. Wykonania polecenia może więc żądać każdy ze spadkobierców oraz wykonawca testamentu. Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy. Wymienione osoby nie są jednak wierzycielami obciążonego, ponieważ żą­dając — we własnym imieniu i z mocy własnego uprawnienia — wykonania po­lecenia nie działają na swoją rzecz ani w swoim interesie.

Wykonania polecenia dochodzi się w procesie. Sposób eg­zekucji zapadłego w takiej sprawie wyroku zależy od charakteru polecenia; w szczególności odpowiednie zastosowanie mogą tu znaleźć art. 1049 i 1050 k.p.c.

Jeżeli osoba powołana jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą, spadkobierca ustawowy, któremu przypadł przeznaczo­ny dla tej osoby udział spadkowy, obowiązany jest, w braku odmiennej woli spadkodawcy, wykonać obciążające tę osobę polecenia. Przepis ten stosuje się odpowiednio do spadkobiercy podstawionego oraz do spadkobiercy, któremu przypadł udział spadkowy z tytułu przyrostu.

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykona­nia polecenia, nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca zwolniony od obowiązku wykonania zapisu powinien, w braku odmiennej woli spadkodaw­cy, polecenie wykonać; zasadę tę stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy po­lecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

WYKONAWCA TESTAMENTU

Rozwiązania kodeksu. Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu
tylko w testamencie (art. 986 § 1 k.c). Nie może być wykonawcą testamentu,
kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 986 § 2 k.c). Nie ma
natomiast przeszkód, aby wykonawcą testamentu był jeden ze spadkobierców
albo zapisobiorców.

Osoba powołana na wykonawcą testamentu może tego obowiązku nie przy­jąć, powinna jednak w tym celu złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem.

Zakres obowiązków i uprawnień wykonawcy testamentu może przede wszyst­kim określić spadkodawca. Jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wyko­nawca testamentu powinien zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy i polecenia, a następnie wydać spad­kobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą

W drodze wykładni należy dojść do wniosku, że dopóki wykonawca testa­mentu zarządza spadkiem, zarządu tego nie mogą sprawować spadkobiercy, w przeciwnym bowiem razie powołanie wykonawcy testamentu mijałoby się z celem.

Wykonawca testamentu działa w zakresie powierzonych mu funkcji we wła­snym imieniu, ale na rachunek spadkobierców. Należy go zatem uważać za szczególny rodzaj zastępcy pośredniego

Wykonawcy testamentu przysługuje wynagrodzenie za pełnienie jego funk­cji. Do wzajemnych roszczeń między spadkobiercami a wyko­nawcą testamentu, wynikających ze sprawowania zarządu spadkiem, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem.

Obowiązki i uprawnienia wykonawcy testamentu wygasają z chwilą wykona­niu jogo zadań określonych w testamencie, w braku odpowiednich postanowień testamentowych — wyznaczonych przepisem art. 988 § 1 k.c. Gasną one rów­nież przez śmierć wykonawcy testamentu, a także w razie zwolnienia go przez sąd z ważnych powodów

---