Mandatum

Cechy charakterystyczne zlecenia

 Kontrakt bonae fidei, dwustronny, nierównoczesny

 Umowa nieodpłatna

(ale mandatariusz mógł przyjąć dobrowolnie ofiarowane mu

wynagrodzenie dane ex gratia, a zwane honorarium)

 Paulus D. 17.1.1.4:

„Zlecenie nie istnieje, jeśli nie jest bezpłatne, albowiem

wywodzi swój początek z powinności moralnej i przyjaźni […]”

 Cel umowy: dokonanie przez mandatariusza zarówno

czynności faktycznej, jak i czynności prawnej

 Możliwe było zlecenie w którym mandans

pozostawiał sprecyzowanie pewnych warunków

kontraktu mandatariuszowi

Cechy charakterystyczne zlecenia

 Zlecenie mogło być udzielane w interesie

mandansa lub osoby trzeciej

(zlecenie jedynie w interesie mandatariusza było
traktowane jako dobra rada – consilium)

 Mandat mający wywoływać skutki po

śmierci mandansa (mandatum post mortem)
był w prawie klasycznym nieważny

 Przedmiot zlecenia nie mógł być sprzeczny

z prawem lub dobrymi obyczajami

Obowiązki stron umowy

 Obowiązki mandatariusza (przyjmującego

zlecenie, zleceniobiorcy)

 Wykonanie zlecenia zgodnie z treścią

zobowiązania

 Roszczeń ze zlecenia mandans mógł

dochodzić od mandatariusza skargą actio
mandati directa

(zasądzenie z niej skutkowało infamią)

Obowiązki stron umowy

 Obowiązki mandansa (udzielającego zlecenia,

zleceniodawcy)

 Pokrycie kosztów wykonania zlecenia jakie

poniósł mandatariusz

(jeśli one były 

Kosztów nie należy mylić z wynagrodzeniem !!!

 Zwolnienie mandatariusza z zaciągniętych

zobowiązań

 Roszczeń tych mandatariusz mógł dochodzić od

mandansa skargą actio mandati contraria

Przedmiot zlecenia

 Zawarcie umowy z osobą trzecią

 Mandatariusz jest wówczas zastępcą

pośrednim – w swoim imieniu zawiera umowy,

nabywa prawa oraz zaciąga zobowiązania

 Jeśli mandatariusz miał występować wobec osób

trzecich zlecenie zawierało w sobie umocowanie

do występowaniu w imieniu mandansa nawet

przy czynnościach, które do pełnej skuteczności

wymagały zatwierdzenia mocodawcy (retihabitio)

 Zarząd majątkiem (procuratio)

[por. współczesną instytucję prokury 

Przedmiot zlecenia

 Zlecenie udzielenia pożyczki osobie

trzeciej – mandatum qualificatum

 Mandans zleca mandatariuszowi aby udzielił

pożyczki osobie trzeciej

 Skutki zbliżone do poręczenia – powstaje

zabezpieczenie udzielonej pożyczki

 Mandatariusz w wypadku braku spłaty

pożyczki ma:

Condictio certae creditae pecuniae do

pożyczkobiorcy lub

Actio mandati contraria do mandansa

Granice zlecenia

 Mandatariusz zobowiązany jest do ścisłego

przestrzegania granic zlecenia

 Spór pomiędzy Proculianami a Sabinianami
 Jeśli mandatariusz przekroczy granice

zlecenia:

 Sabinianie – w ogóle nie może dochodzić zwrotu

poniesionych kosztów

 Proculianie – może dochodzić zwrotu poniesionych

kosztów, lecz tylko w zakresie tego, co mieściło się
w granicach zlecenia

Rozkład ryzyka w zleceniu

• Paulus D.17.1.26.6:

„Nie wszystkie [wydatki], których by nie
wyłożył, przedstawi [mandatariusz]
mandansowi, np. co do tego, że został
ograbiony przez zbójców, utracił rzecz
wskutek rozbicia statku, albo że wydał
pieniądze z powodu choroby swojej lub
swoich ludzi. Bowiem wydaje się, że
należy to przypisać większym przyczynom,
niż zleceniu.”

Odwołanie zlecenia

 Jeden ze sposobów wygaśnięcia zlecenia

 Mandans:

 Może odwołać zlecenie w każdym momencie
 Skutek odwołania powstaje, jeśli mandatariusz

dowiedział się o odwołaniu zlecenia

 Jeśli mandatariusz po odwołaniu zlecenia – lecz

nie wiedząc o tym fakcie – podjął działania w
celu realizacji zlecenia mandans ma obowiązek
zwrotu poniesionych przez mandatariusza
kosztów

Odwołanie zlecenia

 Paulus D. 17.1.15:

„Jeśli zleciłem ci, abyś kupił grunt, a
następnie napisałem list, abyś nie
kupował, ty jednak, zanim się
dowiedziałeś, że zabroniłem kupować,
kupiłeś, jestem w stosunku do ciebie
zobowiązany z tytułu zlecenia, aby ktoś
kto podjął się wykonania zlecenia, nie był
wówczas narażony na straty”

Realizacja zlecenia

 Mandatariusz

 Gdy się podjął wykonania zlecenia nie może się go zrzec

 Powstaje jego zobowiązanie do wykonania zlecenia

 Odpowiada za dolus i culpa lata [od Justyniana także za culpa

levis]

 Odpowiedzialność powstaje, gdy mandans poniósł straty [np.

nie mógł już w inny sposób wykonać danej czynności]

 Jeśli mandatariusz stracił możliwość wykonania

zlecenia powinien niezwłocznie powiadomić

mandansa

 Jeśli to zrobił – zobowiązanie wygasa

 Jeśli nie powiadomił mandansa i ten poniósł szkodę –

odpowiedzialność odszkodowawcza mandatariusza

 Jeśli nie powiadomił bez własnej winy (np. nie mógł tego

uczynić) – mandatariusz zwolniony jest z odpowiedzialności

Wygaśnięcie mandatu

 Odwołanie zlecenia
 Śmierć mandansa lub mandatariusza

 Zlecenie wygasa zawsze, jeśli wykonywanie zlecenia

nie zostało rozpoczęte

 Jeśli mandans zmarł przed rozpoczęciem

wykonywania zlecenia – mandatariusz nie powinien
rozpoczynać jego realizacji jeśli wie o jego śmierci

 Jeśli mandans zmarł po rozpoczęciu wykonywania

zlecenia – zlecenie wygasa z chwilą, gdy
mandatariusz dowiedział się o śmierci
mandansa. Powinien wtedy przerwać wykonywanie
zlecenia, chyba że przerwanie to naraziłoby
spadkobierców mandansa na straty

Next time

Z Podręcznika:

• Rozdział IX § 37 pkt. VII-VIII oraz Rozdział IX § 38

pkt IV oraz Rozdział IX § 41

(Inne kontrakty, pacta,

zobowiązania quasi ex contracto, zobowiązania quasi ex

delicto, wygaśnięcie zobowiązań)

Z Podręcznika PR-PPP:

• Rozdział 6.20

Źródła:

• G. 3.168-181; G. 4.61-68; I. 3.29, I. 3.27; I. 4.5

Plus:

• Kazusy z prezentacji 36_A

Next time – warto zajrzeć

 A. Szymańska, Actio civilis in factum – actio praescriptis

verbis w responsach Labeona, Studia Iuridica nr 44 (2005
r.), s. 293-306.

 W. Wołodkiewicz, Deiectum vel effusum i positum aut

suspensum w prawie rzymskim, Czasopismo Prawno-
Historyczne 20/1968, nr 2, s. 23-46.

 T. Palmirski, Pozaumowna odpowiedzialność armatorów,

oberżystów i właścicieli stajen w przypadku szkód
wyrządzonych osobom korzystających z ich usług, [w:]
Honeste vivere… Księga pamiątkowa ku czci Profesora
Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 151-169.

 W. Rozwadowski, Zarzut kwoty potrąconej D. 22,3,19,3.

Czasopismo Prawno-Historyczne 28/1976, nr 2, s. 1-15.