Mandatum

Cechy charakterystyczne zlecenia

 Kontrakt bonae fidei, dwustronny, nierównoczesny

 Umowa nieodpłatna 

(ale mandatariusz mógł przyjąć dobrowolnie ofiarowane mu 

wynagrodzenie dane ex gratia, a zwane honorarium)

 Paulus D. 17.1.1.4:

„Zlecenie nie istnieje, jeśli nie jest bezpłatne, albowiem 

wywodzi swój początek z powinności moralnej i przyjaźni […]”

 Cel umowy: dokonanie przez mandatariusza zarówno 

czynności faktycznej, jak i czynności prawnej

 Możliwe było zlecenie w którym mandans 

pozostawiał sprecyzowanie pewnych warunków 

kontraktu mandatariuszowi

Cechy charakterystyczne zlecenia

 Zlecenie mogło być udzielane w interesie 

mandansa lub osoby trzeciej 

(zlecenie jedynie w interesie mandatariusza było 
traktowane jako dobra rada – consilium)

 Mandat mający wywoływać skutki po 

śmierci mandansa (mandatum post mortem) 
był w prawie klasycznym nieważny

 Przedmiot zlecenia nie mógł być sprzeczny 

z prawem lub dobrymi obyczajami

Obowiązki stron umowy

 Obowiązki mandatariusza (przyjmującego 

zlecenie, zleceniobiorcy)

 Wykonanie zlecenia zgodnie z treścią 

zobowiązania

 Roszczeń ze zlecenia mandans mógł 

dochodzić od mandatariusza skargą actio 
mandati directa 

(zasądzenie z niej skutkowało infamią)

Obowiązki stron umowy

 Obowiązki mandansa (udzielającego zlecenia, 

zleceniodawcy)

 Pokrycie kosztów wykonania zlecenia jakie 

poniósł mandatariusz 

(jeśli one były  

Kosztów nie należy mylić z wynagrodzeniem !!!

 Zwolnienie mandatariusza z zaciągniętych 

zobowiązań

 Roszczeń tych mandatariusz mógł dochodzić od 

mandansa skargą actio mandati contraria

Przedmiot zlecenia

 Zawarcie umowy z osobą trzecią

 Mandatariusz jest wówczas zastępcą 

pośrednim – w swoim imieniu zawiera umowy, 

nabywa prawa oraz zaciąga zobowiązania

 Jeśli mandatariusz miał występować wobec osób 

trzecich zlecenie zawierało w sobie umocowanie 

do występowaniu w imieniu mandansa nawet 

przy czynnościach, które do pełnej skuteczności 

wymagały zatwierdzenia mocodawcy (retihabitio)

 Zarząd majątkiem (procuratio)

[por. współczesną instytucję prokury 

Przedmiot zlecenia

 Zlecenie udzielenia pożyczki osobie 

trzeciej – mandatum qualificatum

 Mandans zleca mandatariuszowi aby udzielił 

pożyczki osobie trzeciej

 Skutki zbliżone do poręczenia – powstaje 

zabezpieczenie udzielonej pożyczki

 Mandatariusz w wypadku braku spłaty 

pożyczki ma:

Condictio certae creditae pecuniae do 

pożyczkobiorcy lub 

Actio mandati contraria do mandansa

Granice zlecenia

 Mandatariusz zobowiązany jest do ścisłego 

przestrzegania granic zlecenia

 Spór pomiędzy Proculianami a Sabinianami
 Jeśli mandatariusz przekroczy granice 

zlecenia:

 Sabinianie – w ogóle nie może dochodzić zwrotu 

poniesionych kosztów

 Proculianie – może dochodzić zwrotu poniesionych 

kosztów, lecz tylko w zakresie tego, co mieściło się 
w granicach zlecenia

Rozkład ryzyka w zleceniu

• Paulus D.17.1.26.6:

„Nie wszystkie [wydatki], których by nie 
wyłożył, przedstawi [mandatariusz] 
mandansowi, np. co do tego, że został 
ograbiony przez zbójców, utracił rzecz 
wskutek rozbicia statku, albo że wydał 
pieniądze z powodu choroby swojej lub 
swoich ludzi. Bowiem wydaje się, że 
należy to przypisać większym przyczynom, 
niż zleceniu.”

Odwołanie zlecenia

 Jeden ze sposobów wygaśnięcia zlecenia

 Mandans: 

 Może odwołać zlecenie w każdym momencie
 Skutek odwołania powstaje, jeśli mandatariusz 

dowiedział się o odwołaniu zlecenia

 Jeśli mandatariusz po odwołaniu zlecenia – lecz 

nie wiedząc o tym fakcie – podjął działania w 
celu realizacji zlecenia mandans ma obowiązek 
zwrotu poniesionych przez mandatariusza 
kosztów

Odwołanie zlecenia

 Paulus D. 17.1.15:

„Jeśli zleciłem ci, abyś kupił grunt, a 
następnie napisałem list, abyś nie 
kupował, ty jednak, zanim się 
dowiedziałeś, że zabroniłem kupować, 
kupiłeś, jestem w stosunku do ciebie 
zobowiązany z tytułu zlecenia, aby ktoś 
kto podjął się wykonania zlecenia, nie był 
wówczas narażony na straty”

Realizacja zlecenia

 Mandatariusz 

 Gdy się podjął wykonania zlecenia nie może się go zrzec

 Powstaje jego zobowiązanie do wykonania zlecenia 

 Odpowiada za dolus i culpa lata [od Justyniana także za culpa 

levis] 

 Odpowiedzialność powstaje, gdy mandans poniósł straty [np. 

nie mógł już w inny sposób wykonać danej czynności]

 Jeśli mandatariusz stracił możliwość wykonania 

zlecenia powinien niezwłocznie powiadomić 

mandansa

 Jeśli to zrobił – zobowiązanie wygasa

 Jeśli nie powiadomił mandansa i ten poniósł szkodę – 

odpowiedzialność odszkodowawcza mandatariusza

 Jeśli nie powiadomił bez własnej winy (np. nie mógł tego 

uczynić) – mandatariusz zwolniony jest z odpowiedzialności 

Wygaśnięcie mandatu

 Odwołanie zlecenia
 Śmierć mandansa lub mandatariusza

 Zlecenie wygasa zawsze, jeśli wykonywanie zlecenia 

nie zostało rozpoczęte

 Jeśli mandans zmarł przed rozpoczęciem 

wykonywania zlecenia – mandatariusz nie powinien 
rozpoczynać jego realizacji jeśli wie o jego śmierci

 Jeśli mandans zmarł po rozpoczęciu wykonywania 

zlecenia – zlecenie wygasa z chwilą, gdy 
mandatariusz dowiedział się o śmierci 
mandansa. Powinien wtedy przerwać wykonywanie 
zlecenia, chyba że przerwanie to naraziłoby 
spadkobierców mandansa na straty

Next time

Z Podręcznika:

• Rozdział IX § 37 pkt. VII-VIII oraz Rozdział IX § 38 

pkt  IV  oraz  Rozdział  IX  §  41 

(Inne  kontrakty,  pacta, 

zobowiązania  quasi  ex  contracto,  zobowiązania  quasi  ex 

delicto, wygaśnięcie zobowiązań)

Z Podręcznika PR-PPP:

• Rozdział 6.20

Źródła: 

• G. 3.168-181; G. 4.61-68; I. 3.29, I. 3.27; I. 4.5

Plus: 

• Kazusy z prezentacji 36_A

Next time – warto zajrzeć

 A. Szymańska, Actio civilis in factum – actio praescriptis 

verbis w responsach Labeona, Studia Iuridica nr 44 (2005 
r.), s. 293-306.

 W. Wołodkiewicz, Deiectum vel effusum i positum aut 

suspensum w prawie rzymskim, Czasopismo Prawno-
Historyczne 20/1968, nr 2, s. 23-46.

 T. Palmirski, Pozaumowna odpowiedzialność armatorów, 

oberżystów i właścicieli stajen w przypadku szkód 
wyrządzonych osobom korzystających z ich usług, [w:] 
Honeste vivere… Księga pamiątkowa ku czci Profesora 
Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 151-169.

 W. Rozwadowski, Zarzut kwoty potrąconej D. 22,3,19,3. 

Czasopismo Prawno-Historyczne 28/1976, nr 2, s. 1-15.